Στη Θράκη των ονείρων, του 1920, με άλλη ματιά

*Τα ελληνικά στρατεύματα εισέρχονται στην Αδριανούπολη. Στιγμες ιστορικές.

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

                Το 1920, ήταν η χρονιά, που πήραν σάρκα και οστά τα όνειρα 500 και πλέον χρόνων, στην υποταγμένη στους Οθωμανούς Θράκη. Τα κύρια γεγονότα, που οδήγησαν στην απελευθέρωση διαδοχικά των μεγάλων πόλεων, είναι λίγο πολύ γνωστά. Άρχισαν από τις 14 Μαΐου 1920 με την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης και ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο με την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης.

                Σήμερα θα επιχειρήσουμε μια διαφορετική προσέγγιση σε εκείνες τις δοξασμένες μέρες, με κάποια γεγονότα, όπως είχαν καταγραφεί από τον ελληνικό και διεθνή Τύπο και μας μεταφέρουν την ατμόσφαιρα που επικρατούσε τότε στη Θράκη, όπου οι πάντες αδημονούσαν να δουν την πατρίδα τους ελεύθερη.

Το ευτύχημα είναι ότι ο τόπος και ο πληθυσμός του, δεν ταλαιπωρήθηκαν από μακρές πολυήμερες και αιματηρές μάχες, διότι οι δύο δυνάστες του, Τούρκοι και Βούλγαροι, ως σύμμαχοι των Κεντρικών Αυτοκρατοριών της Τριπλής Συμμαχίας (Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία) ήταν ηττημένοι του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και δεν είχαν δυνάμεις αντιπαράθεσης στον προελαύνοντα ελληνικό στρατό. Ωστόσο υπήρξαν και περιστατικά ένοπλων συγκρούσεων, που δεν έκριναν το τελικό αποτέλεσμα ως προς τις ελληνικές απελευθερωτικές προσδοκίες. Όπως για παράδειγμα η αντίσταση που επιχείρησε από την Αδριανούπολη ο Τζαφέρ Ταγιάρ και είχε άδοξη και κωμικοτραγική κατάληξη, η αιματηρή επίθεση Τουρκοβουλγάρων κομιτατζήδων της συνεργασίας Φουάτ Μπαλκάν και Τάνε Νικολώφ στο χωριό Πετρωτά, η μάχη στη γέφυρα της Αδριανούπολης κ.λπ.

*Από την επίθεση τουρκοβούλγαρων κομιτατζήδων στο χωριό Τοκμάκιοϊ (σημερινοί Μεταξάδες) τις μέρες της Απελευθέρωσης (Εφημερίδα "Εστία")

Ας αρχίσουμε την προσέγγισή μας από το φημισμένο Καραγάτς το οποίο απελευθέρωσε στις 15 προς  16 Μαΐου 1920 η Μεραρχία Ξάνθης,  που διοικούσε ο υποστράτηγος Λεοναρδόπουλος.

Το Καραγάτς γιόρτασε την ελευθερία του με  μια σπουδαία πρωτοβουλία. Άλλαξε την ονομασία του με μια νέα ονομασία, που ανταποκρίνονταν στις ιστορικές του ρίζες. Η κίνηση αυτή επισημάνθηκε αμέσως από τον Τύπο. Κάποιες εφημερίδες έγραψαν ότι η πόλη που το όνομά της θυμίζει… ξέσχισμα του χασέ (!!!) επανέρχεται εις την ελευθερίαν με το παλαιό ωραίο της όνομα: Ορέστεια. Με αυτό το όνομα είδαν το φως της δημοσιότητας τότε διάφορες ανταποκρίσεις. Η Ορέστεια, που στη πορεία της έγινε Ορεστιάδα.

 

Αρχή με fake news

 

Υπήρξαν και… fake news στη φάση της απελευθέρωσης της Θράκης; Ναι υπήρξαν!!! Στις 14 Μαΐου 1920 κυκλοφόρησαν φήμες στην πόλη της Κομοτηνής ότι έχουν τοιχοκολληθεί δήθεν, επαναστατικές προκηρύξεις κατά των ελευθερωτών Ελλήνων. Ο απεσταλμένος της «Εστίας» περίεργος για το γεγονός, έσπευσε να το διαπιστώσει… Και βλέποντας έναν όμιλο Μουσουλμάνων να διαβάζει κάτι σε ένα τοίχο, θέλησε να δει τι διάβαζαν… Περιχαρής διαπίστωσε ότι διάβαζαν την προκήρυξη του επιτρόπου της κυβερνήσεως Χαρίσιου Βαμβακά, γραμμένη στα Τουρκικά!!!

Δύο από τα πολλά τηλεγραφήματα που έφτασαν στην κυβέρνηση της Αθήνας και εκθείαζαν την λειτουργία επί Ελληνικής διοικήσεως της ισότητας, της ισοπολιτείας και της ισονομίας προέρχονταν από το χωριό Τσαουσλή Διδυμοτείχου (σήμερα ονομάζεται Κυανή). Το ένα, το υπέγραφε ο μουχτάρης (δήμαρχος) του χωριού Αμπντουλάχ Εφέντη. Το άλλο οι Τούρκοι προύχοντες του χωριού, που εκπροσωπούσαν και τους υπόλοιπους Τούρκους.

Στις 18 Μαΐου η Κομοτηνή φόρεσε τα καλά της για να τιμήσει ένα σημαντικό γεγονός… Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που την είχαν πάρει οι Βούλγαροι περνούσε ξανά σε χέρια ελληνικά. Στην τελετή καθαγιασμού χοροστάτησε ο μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος (κατά κόσμον Φιλιππίδης) με καταγωγή από τη Γρατινή Κομοτηνής.

Όταν οι σύμμαχοι αποφάσισαν την εκδίωξη των Βουλγάρων από τη Δυτική Θράκη, φαίνεται πως δεν υπολόγισαν σωστά τα όρια της εξάπλωσης του Ελληνισμού στη Χερσόνησο του Αίμου. Έτσι έμειναν υπό Βουλγαρικό ζυγό, οι κατοικούμενες από Έλληνες περιοχές του Ορτάκιοϊ , της Μάνδριτσας κ.λπ. παρά τις παρακλήσεις των Ορτακινών προσωπικά  στον Αρχιστράτηγο των στρατευμάτων της Ανατολής Φρανσαί Ντ’ Εσπεραί.

Στις αρχές Ιουνίου 1920 είδαν το φως τις δημοσιότητας καταγγελίες, ότι στην περιοχή του Ορτάκιοϊ είχαν διασκορπισμοί κομιτατζήδες, όπως και στη Μάνδριτσα. Αρχηγοί των συμμοριών ήταν οι Τάνεφ, Ρουσόφ και Δημόφ. Πολλοί Βούλγαροι που απομακρύνθηκαν από τη Δυτική Θράκη, συνωστίζονταν στη Μάνδριτσα, όπου κατέστρεφαν χωράφια που ανήκαν σε Έλληνες.

Ο ανταποκριτής των «Τάϊμς» του Λονδίνου έστειλε από την Κωνσταντινούπολη ανταπόκριση, ότι οι Έλληνες στρατιώτες που βρίσκονταν στις προφυλακές της Αδριανούπολης, ανυπομονούσαν να εισέλθουν στην πόλη. Και όταν ο Ταγιάρ κήρυξε την αυτονομία της Ανατολικής Θράκης, κάποιοι Τούρκοι στρατιώτες χαιρέτισαν το γεγονός με βολές έναντι των δικών μας, οι οποίοι ανταπέδωσαν αμέσως τα πυρά. Οι Έλληνες αξιωματικοί με δυσκολία μπόρεσαν να συγκρατήσουν τους στρατιώτες, οι οποίοι χωρίς να λογαριάζουν τίποτα ήθελαν να προχωρήσουν μπροστά, κατά τον Άγγλο ανταποκριτή.              

*Ο Αντώνιος Σαχτούρης με την επίσημη διπλωματική στολή του

                           

Εν όψει της απελευθέρωσης της Ανατολικής Θράκης, εκεί κοντά, έφτασε πανέτοιμος για όλα και ο νέος ύπατος αρμοστής Αντώνιος Σαχτούρης. Περίμενε στο Δεδέαγατς (σήμερα Αλεξανδρούπολη). Εκεί συγκέντρωσε και τους υπαλλήλους που προορίζονταν για τις νεοαπελευθερωθείσες περιοχές και τους μίλησε. Έπρεπε να είναι προετοιμασμένοι.

 

Οι Βούλγαροι το έφεραν βαρέως

  

Και ενώ όλα πήγαιναν καλά. Ο ευρωπαϊκός Τύπος, εντόπισε την μη υποκρυπτόμενη μοχθηρία των ηττημένων Βουλγάρων. Οι ευρωπαϊκές εφημερίδες υπογράμμιζαν ότι η γειτονία του Ταγιάρ με τη Δυτική Θράκη άνοιγε την όρεξη της Βουλγαρίας, που ξυπνούσε τις τυχοδιωκτικές της τάσεις και παρουσίαζε μια κινητικότητα την οποία χαρακτήριζαν «αυθάδη πρόκληση»!!! Ορισμένες ευρωπαϊκές εφημερίδες ζητούσαν «ελαφρότατο τρίξιμο των οδόντων της Βουλγαρίας» από την Ελλάδα.

                Kαι ενώ τα μάτια όλων ήταν στραμμένα στην επικείμενη απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης, τα ελληνικά όπλα που πολέμησαν στο πλευρό των συμμάχων στην Ουκρανία το 1919 εναντίον των μπολσεβίκων, δεν είχαν για τη δράση τους, την ανάλογη προβολή. Έτσι υπήρξε έκπληξη όταν αναγγέλθηκε τον Ιούλιο του 1920 ότι ήταν έτοιμη ογκώδης και λεπτομερής ιστορία της δράσης των ελληνικών δυνάμεων από τον διευθυντή της «Νέας Εφημερίδος» Ιωάννη Μουρέλο. Ο Μουρέλος ως λοχαγός του Α΄ Σώματος Στρατού είχε πάρει μέρος σε ολόκληρη την εκστρατεία και είχε γνώση των γεγονότων.

 

Οι «σύντροφοι» του Ισλάμ

 

                Ένα γεγονός που επισήμαναν οι δημοσιογράφοι, έδειχνε ακροθιγώς τις αλλαγές οι οποίες έρχονταν σιγά- σιγά στην Τουρκία, που την καθοδηγούσε πλέον Μουσταφά Κεμάλ. Ο ανταποκριτής του «Νταίηλυ Εξπρές» στην Κωνσταντινούπολη Πέρσιβαλ Φίλιπς μετέδωσε στο Λονδίνο ότι ο Κεμάλ, εξέδωσε μια φλογερή προκήρυξη, αλλά με όρους μπολσεβικικούς. Για πρώτη φορά απευθύνονταν στους οπαδούς του στην Ανατολία που τους αποκαλούσε όπως πάντα αδελφούς του Ισλάμ, αλλά τώρα πρόσθεσε και μια νέα λέξη. Τους αποκαλούσε και «συντρόφους»!!! Η αρχή της εκκοσμίκευσης του Ισλαμισμού.

                Η προετοιμασία απελευθέρωσης της Αδριανούπολης άρχισε από τις 10 Ιουλίου 1920 μετά την έκδοση σχετικής διαταγής από το Γενικό Στρατηγείο. Ήταν μεσάνυχτα όταν άρχισαν οι στρατιώτες με ασυγκράτητο ενθουσιασμό να διαβαίνουν τον ποταμό  Έβρο από γέφυρες εκστρατείας μεταξύ Σουφλίου και Κορνοφωλιάς και σε κάποια άλλα σημεία του.

                Έως την ώρα εκείνη, στο Καραγάτς, τα δύο αντίπαλα στρατεύματα στέκονταν αντιμέτωπα στο μέσο της λεωφόρου που οδηγούσε στην Αδριανούπολη, ακριβώς στους δύο οικίσκους,  που ήταν το ελληνικό και το τουρκικό τελωνείο. Όταν δόθηκε η διαταγή τα ελληνικά στρατεύματα προέλασαν έως την λίθινη γέφυρα στην οποία σταματούσε το τρένο της Κωνσταντινουπόλεως. Ταυτόχρονα προώθησαν τις γραμμές τους σε όλο το μήκος του ποταμού Έβρου μπροστά από την Αδριανούπολη καταλαμβάνοντας όλη την παραποτάμια δασώδη περιοχή από τη γέφυρα των Μαρασίων και το Μποσνάκιοϊ έως το Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ  Βουλγαρίας). Ήταν τόσο κοντά, που οι Τούρκοι δεν μπορούσαν πλέον να τους βομβαρδίσουν γιατί κινδύνευαν να πλήξουν … και τα δικά τους στρατεύματα. 

                Τα fake news και τότε όπως και τώρα, δεν έλειψαν ποτέ. Η εφημερίδα του Λονδίνου «Νταίηλυ Εξπρές» δημοσίευσε στις 11 Ιουλίου τηλεγράφημα του ανταποκριτή της από την Κωνσταντινούπολή ότι οι Ελληνικές προφυλακές εισήλθαν στην Αδριανούπολη και ότι οι Τούρκοι υποχωρούντες, ανατίναξαν όλες τις γέφυρες επί του ποταμού Έβρου, καθώς και την μεγάλη ιστορική γέφυρα του Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα). Επίσης οι Τούρκοι ανατίναξαν όλες τις γέφυρες της Τσατάλτζας έως το Λουλέ Μπουργκάς και τις γέφυρες επί του ποταμού Εργίνη και του Τουρλού Ντερέ. Ο Ταγιάρ διέταξε επίσης την εκκένωση της Αδριανούπολης και άλλων πόλεων της Ανατολικής Θράκης. Τελικά τίποτα από αυτά  δεν συνέβη…

*Η Μακρά Γέφυρα (Ουζούν Κιοπρού)

                Στον τομέα του ποταμού Έβρου βομβάρδισαν πάντως τα ελληνικά προγεφυρώματα στο Κούλελη Μπουργκάς (σήμερα Πύθιο) χωρίς εντυπωσιακά αποτελέσματα. Μια επίθεση μετά από προπαρασκευή Πυροβολικού οι Τούρκοι επιχείρησαν, η οποία όμως αποκρούσθηκε με ευχέρεια.

                Παράλληλα, τα στρατεύματα που είχαν αποβιβασθεί από πολεμικά πλοία στη θάλασσα του Μαρμαρά, άρχισαν την προέλασή τους προς την Τυρολόη, που την κατέλαβαν στις 5 το απόγευμα και αμέσως στράφηκαν προς Δυσμάς με στόχο την κατάληψη του Μουρατλή, που απείχε περί τα 35 χιλμ.

                Ο βασιλεύς Αλέξανδρος, που ήδη βρίσκονταν στο Δεδέαγατς, ξεκίνησε προς την γραμμή των επιχειρήσεων για να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις κινήσεις των ελληνικών δυνάμεων.

                Στις 11 Ιουλίου βρίσκονταν στο Διδυμότειχο, όπου δέχθηκε τους αντιπροσώπους των κοινοτήτων και συνομίλησε μαζί τους. Ειδικά ο πρόεδρος των Μουσουλμάνων Αλή Μπέης που συνοδεύονταν και από τον ιμάμη Χουλουσή, εξέφρασε την ικανοποίησή του για την απόλυτη ελευθερία που απολάμβαναν όλοι οι κάτοικοι της πόλης ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος, αλλά και την αφοσίωση των ομοδόξων του προς το πρόσωπο του βασιλέως Αλέξανδρου.

*Η μεγάλη μέρα της Aπελευθέρωσης με τον βασιλέα Αλέξανδρο παρόντα στην Αδριανούπολη

Η ιστορική μέρα Aπελευθέρωσης της Αδριανούπολης

 

Η 13^η Ιουλίου 1920, ήταν μια ιστορική μέρα. Τα ελληνικά στρατεύματα απελευθέρωσαν την Αδριανούπολη και μπήκε μέσα θριαμβευτής ο βασιλιάς Αλέξανδρος, ο οποίος είχε διαμείνει στην οικία του δημάρχου Αλτιναλμάζη. Η υποδοχή του από τον κόσμο υπήρξε αποθεωτική. Οι Αδριανουπολίτες έστρωνα χαλιά να περάσει ο Αλέξανδρος και τον  έραιναν με λουλούδια. Αυτά είναι γνωστά. Από εκείνη την αξέχαστη μέρα, στις δέλτους της ιστορίας παραμένει ανεξίτηλο το ανακοινωθέν του Αρχιστράτηγου Λεωνίδα Παρασκευόπουλου. Είναι η ζώσα ιστορία. Αξίζει να το ξαναδιαβάσουμε:

«Μέτωπο Θράκης: Αποβατική φάλαγξ εξακολουθήσασα ταχείαν προέλασιν επί της οδού Μπαμπά Εσκή- Αδριανουπόλεως, συνεδέθη μετά της Στρατιάς Θράκης, παρά το Σαλού-κιοϊ. Ο εχθρός διασπαρείς, έφυγε πανικόβλητος, απορρίπτων τα όπλα του.

Η Αδριανούπολις παρεδόθη. Αι επιχειρήσεις κατά των κυρίων δυνάμεων του Ταγιάρ, αρξάμεναι την πρωΐαν της 7^ης τρέχοντος δια της εις Ραιδεστόν αποβάσεως δύνανται να θεωρηθούν λήξασαι. Διήρκεσαν ημέρας. Η συνδυασμένη ενέργεια της Στρατιάς Θράκης από του Έβρου και της αποβατικής φάλαγγος Ραιδεστού επέτυχε τελείως.

Ξένοι ανώτεροι αξιωματικοί παρακολουθούντες εκφράζονται ενθουσιωδώς δια την επιτυχίαν των ελιγμών, την θαυμασίαν ορμήν και την δραστηριότητα των στρατευμάτων».

 

Από την επομένη της εισόδου των ελληνικών στρατευμάτων στην Αδριανούπολη, άρχισε η εγκατάσταση των ελληνικών αρχών. Με μεγάλη ταχύτητα μάλιστα εγκαταστάθηκαν οι αρχές και σε άλλες πόλεις της Ανατολικής Θράκης.  Αυτοί που μπήκαν μεταξύ των πρώτων στην Αδριανούπολη ήταν Έλληνες και ξένοι δημοσιογράφοι. Οι Ευρωπαίοι δημοσιογράφοι με την βοήθεια των ελληνικών αρχών, έστειλαν μακρές ανταποκρίσεις περιγράφοντας τον ενθουσιασμό του πληθυσμού για την απελευθέρωση καθώς και για τη απαράμιλλη αξιοπρέπεια του ελληνική στρατού.

Ήταν το όνειρο της απελευθέρωσης, που ζωντάνευε!!!  Ήταν οι προσδοκίες των υπόδουλων που θέριευαν τις ελπίδες τους.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Υστερόγραφο

Για το ίδιο αντικείμενο, διαβάστε και τα ακόλουθα παράπλευρα θέματα:

*https://sitalkisking.blogspot.com/2016/05/1920.html

*https://sitalkisking.blogspot.com/2017/04/blog-post_21.html

*https://sitalkisking.blogspot.com/2023/01/1920.html

 

Η ζωή στον Έβρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής

*Γερμανοί αξιωματικοί στο Διδυμότειχο (Αρχείο Γ. Αγγέλη)

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Η παρουσία κατακτητών στη χώρα που γεννήθηκες αποτελεί σε κάθε περίπτωση τραυματική εμπειρία για κάθε λαός, όταν μάλιστα στο διάβα της ιστορίας αποδείχτηκε ότι δεν υπήρξε εθελόδουλος. Αντίθετα μάλιστα πίστευε πάντα στη ελευθερία του και πάντα αγωνίζονταν γι’ αυτήν θυσιάζοντας ζωές και περιουσίες.

Η τελευταία οδυνηρή κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Βουλγάρους από το 1941 έως το 1944 έχει σωρεύσει απαίσιες μνήμες. Ο νομός Έβρου αποτελεί μια ιδιότυπη περίπτωση διότι γλίτωσε κατά την ομολογία όλων των  Βορειοελλαδιτών τα χειρότερα γιατί παρέμεινε υπό Γερμανική Κατοχή και δεν παραδόθηκε στους Βουλγάρους όπως οι άλλοι νομοί της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας. Κοινή πεποίθηση: Καμιά Κατοχή δεν είναι καλή, αλλά η Βουλγαρική ήταν τρισχειρότερη!!!

Ας αναλογισθούμε αυτό με κάποια δόση υπερβολής, πίκρας και ειρωνείας αυτό που έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες: Δυοίν κακοίν προκειμένοιν το μη χείρον, βέλτιστον…

Η ζωή στον Έβρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής δεν έπαψε να έχει τις δυσκολίες της και τα καθημερινά της προβλήματα. Αυτός ο νομός απέκτησε ξαφνικά πανελλήνιο  ενδιαφέρον γιατί όλοι ήθελαν να φτάσουν εκεί διασχίζοντας Γερμανοκρατούμενες και Βουλγαροκρατούμενες περιοχές, για να διασχίσουν τον ποταμό, να βρεθούν στην Τουρκική επικράτεια και να προωθηθούν στη Μέση Ανατολή, όπου ήδη η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, πολεμούσε με τους συμμάχους, τον ναζισμό. Άλλοι πάλι έφταναν εκεί για να προμηθευτούν γεωργικά προϊόντα για τη διατροφή τους, κυρίως αλεύρι, καλαμπόκι, ηλιέλαιο κ.λπ.

*Η πλατεία του Διδυμοτείχου κατά την Κατοχή. Διακρίνεται στα δεξιά το αρτοποιείο Παναγιώτη Ψωμά (Αρχείο Μιλτιάδη Δημητριάδη)

Οι διαρροές από το ποτάμι

 

                Οι διαρροές από τον ποταμό  Έβρο προς των Τουρκία, άρχισαν νωρίς. Είτε επρόκειτο για μεμονωμένα άτομα, είτε επρόκειτο για οργανωμένες ομαδικές διαφυγές. Όλοι ήθελαν να βρεθούν στη Μέση Ανατολή να τεθούν στη διάθεση της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης και να πολεμήσουν το φασισμό και τον ναζισμό.

                Η Τουρκία όπως προκύπτει από αναρίθμητα περιστατικά, έπαιζε το ρόλο του «επιτήδειου ουδέτερου». Έτσι πολλές φορές, οι μεθοριακές αρχές της, διευκόλυναν τους διαφεύγοντες για να τα έχουν καλά με τους συμμάχους, ενώ άλλες φορές παρέδιδαν διαφεύγοντες στους Γερμανούς!!! Υπάρχουν πάμπολλες σχετικές αφηγήσεις. Στο Διδυμότειχο δρούσε οργάνωση πατριωτών, που συντόνιζε τις διαφυγές προς Μέση Ανατολή μέσω του ποταμού Έβρου. 

                Όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της διαφυγής ομάδας 20 εθελοντών, στις 30 Αυγούστου 1941, που αναγκάσθηκαν να φτάσουν έως και την Κωνσταντινούπολη, όπου διέμειναν τέσσερις μέρες, για να πάρουν θεωρήσεις στα διαβατήριά τους. Και οι υπηρεσίες επικαλούνταν άγνοια των διαδικασιών που θεσπίστηκαν τότε εκτάκτως, ενώ απουσίαζαν σκόπιμα ο νομάρχης και ο αστυνομικός διευθυντής.

Η επόμενη ομάδα των 70 ατόμων πέρασε στην Τουρκία στις 17  Σεπτεμβρίου 1941, συμπτωματικά την ημέρα που επέστρεψε ο αστυνομικός διευθυντής Αδριανούπολης.  Αυτός από την πρώτη στιγμή άρχισε να αντιδρά και με διάφορα προσχήματα, κράτησε την αποστολή εθελοντών στην Αδριανούπολη για οκτώ επιπλέον μέρες, αγνοώντας τις διευθετήσεις που είχε κάνει το προξενείο με τον νομάρχη Αδριανούπολης. Όταν τελικά κανονίσθηκε το ζήτημα με επέμβαση ακόμα και της ελληνικής πρεσβείας της Άγκυρας δόθηκαν διαταγές όχι μόνο να επιτραπεί η περαιτέρω αποστολή των διαφευγόντων προς την Αδριανούπολη, αλλά να διευκολυνθούν για τη μετάβασή τους στην Αίγυπτο και όσοι είχαν καταφύγει από τα νησιά στην Μερσίνα, όπως και όσοι μεμονωμένα κατέφθαναν στην Τουρκία. Ειδικά στην Αδριανούπολη Τούρκοι μυστικοί αστυνομικοί είχαν διασκορπισθεί στην περιοχή, φθάνοντας έως τις Καστανιές για να ανακαλύψουν κρυμμένους Έλληνες.

Μια άλλη αποστολή εθελοντών για τη Μέση Ανατολή έγινε στις 23 Σεπτεμβρίου. Αλλά και σ’ αυτήν την περίπτωση η στάση της  Αστυνομίας ήταν αρνητική. Διαρκώς πρόβαλε διάφορα προσκόμματα και περιέφερε την αποστολή στους κεντρικούς δρόμους της Αδριανούπολης για να δημιουργεί αρνητικές εντυπώσεις κατά των διαφευγόντων, παρά την προσπάθεια του προξενείου να γίνονται οι αποστολές με πλήρη μυστικότητα. Είχε μισθώσει μάλιστα και ένα οίκημα κατάλληλο για την προσωρινή παραμονή των εθελοντών, σε απομακρυσμένο σημείο της πόλης.

Ο αστυνομικός διευθυντής της Αδριανούπολης ήταν ένα φανατικός γερμανόφιλος, ο οποίος στις συζητήσεις με τον Έλληνα πρόξενο Νικόλαο Καμπαλούρη τάσσονταν υπέρ της γερμανικής νίκης και της καταστροφής των συμμάχων!!!

*Εικόνα από το Σουφλί κατά την Κατοχή

Με λίρες Τουρκίας μόνον;

 

Γύρω από το θέμα της χρηματοδότησης της αντίστασης με χρυσές λίρες Αγγλίας υπάρχει μια αρκετά ανεπτυγμένη μυθολογία, αλλά στοιχεία γύρω από αυτά τα ζητήματα συνήθως δεν υπάρχουν ή δεν εμφανίζονται. Είναι όμως ομολογημένο το γεγονός της ποικίλης βοήθειας που έλαβαν οι αντάρτες του Έβρου μέσω του Ελληνοαμερικανού πράκτορα της OSS, Αλέκου Γεωργιάδη, ο οποίος δρούσε με την κάλυψη του ελληνικού προξενείου της Αδριανούπολης, λόγω του ονόματός του.

Είναι γνωστές εξάλλου δύο μεγάλες περιπτώσεις προώθησης όπλων για τους αντάρτες του Έβρου, που είναι απίθανο να μην περιλάμβαναν και χρυσές λίρες Αγγλίας για τις ανάγκες του αγώνα.

Η πρώτη γνωστή περίπτωση αναφέρεται στα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία. Πράγματι στις 15 Μαΐου 1944, βρετανικό αεροπλάνο έκανε ρίψεις οπλισμού σε πεδίο που είχε διαμορφωθεί στα ορεινά της Λευκίμης, στην τοποθεσία Γιαγκίν Αλάν, ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Γκύμπραινας και του Ίντσαλι.

Η άλλη γνωστή μεγάλη αποστολή οργανώθηκε από τους Αμερικανούς. Με την μεσολάβηση του αξιωματικού του Ναυτικού Τζων Άθενς, που δρούσε στο Κάιρο, φορτώθηκε από την Κύπρο ένα καΐκι, το οποίο έφερε όπλα στις εκβολές του ποταμού Έβρου. Εκεί πήγαν πολλά βοϊδάμαξα Εβριτών αγροτών, φόρτωσαν τα όπλα και τα μετέφεραν στα αντάρτικα λημέρια. Συνολικά από αέρα και θάλασσα συγκεντρώθηκαν 750 ατομικά τυφέκια και εξοπλίστηκαν με αυτά νέοι αντάρτες από τη Δαδιά, την Κορνοφωλιά, το Σουφλί και από άλλα μέρη του Έβρου.

Η ίδια η Ελλάδα, χώρα κατεχόμενη με εξόριστη κυβέρνηση, διέθεσε και αυτή χρήματα για τον αγώνα. Χρήματα ελάχιστα. Ειδικά στο νομό Έβρου τα χρήματα που δίνονταν ήταν… χάρτινες λίρες Τουρκίας!!!

Από κάποια στοιχεία που έγιναν γνωστά, στην Αδριανούπολη λειτουργούσε Κέντρο Επαφής με το νομό Έβρου. Μέσω αυτού οι σύμμαχοι και η Ελληνική κυβέρνηση από το Κάιρο πραγματοποιούσαν τις συνεργασίες με πρόσωπα και ομάδες που δρούσαν κατά των  Γερμανών στον όμορο νομό. Η αγγλική υπηρεσία της Κωνσταντινούπολης  χρηματοδοτούσε το Κέντρο Επαφής της Αδριανούπολης δαπανώντας  9.000 λίρες Τουρκίας μηνιαίως από τα κονδύλια του μυστικού πολέμου. Η ελληνική κυβέρνηση έδινε 300 λίρες Τουρκίας για τον αγώνα κατά των Γερμανών και 1.000 λίρες Τουρκίας για να βοηθά οικογένειες εκτελεσμένων αγωνιστών του Έβρου από τους Γερμανούς. Οι Άγγλοι πολύ σύντομα περιέκοψαν αυτά τα κονδύλια κατά το ένα τρίτο. Τελικά έγινε γνωστό ότι από την 1^η Σεπτεμβρίου 1944 οι αγγλικές μυστικές υπηρεσίες θα αποχωρούσαν από τη Θράκη και η δικαιοδοσία τους θα περιέρχονταν στις αντίστοιχες αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες.

Από τα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία είναι γνωστό άλλωστε ότι ο Ελληνοαμερικανός πράκτωρ Αλέκος Γεωργιάδης που περνούσε κρυφά στον Γερμανοκρατούμενο νομό Έβρου στις 3 Δεκεμβρίου 1943, μιλώντας στα αντάρτικα λημέρια είχε υποσχεθεί ως μέλος της Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ ότι μπορεί να τους εφοδιάζει «με χρήματα και είδη πρώτης ανάγκης ή άλλο τι, το οποίον θα ηδυνάμην να αγοράσω εις Τουρκίαν και να τους το αποστείλω» ανέφερε στο ελληνικό προξενείο.

Από την καθημερινή αλληλογραφία της ελληνικής πρεσβείας με το υπουργείο Εξωτερικών στο Κάιρο προκύπτουν γνωστοποιήσεις, ότι η συμμαχική υπηρεσία Αδριανούπολης επιχορηγούσε το αντάρτικο Έβρου.

 

Το στρατόπεδο προσφύγων στη Μακρά Γέφυρα

 

Στη Μακρά Γέφυρα, οι Τούρκοι δημιούργησαν ένα στρατόπεδο όπου διέμεναν τελικά οι διαφεύγοντες έως ότου ρυθμισθεί η προώθησή τους προς την Αίγυπτο ή την Παλαιστίνη. Αλλά και από αυτό το στρατόπεδο οι Τούρκοι, τον Ιούλιο του 1942 παρέδωσαν στους Γερμανούς τους Έλληνες Σταμάτιο Λύρη και Χρ.  Καραολάνη. Εκείνες τις μέρες μερικοί διαφεύγοντες συνελήφθησαν από την αστυνομία και παραπέμφθηκαν στις δικαστικές αρχές και καταδικάσθηκαν για παράνομη διάβαση των συνόρων. Πάντως η συμπεριφορά των υπευθύνων στο στρατόπεδο της Μακράς Γέφυρας ήταν σαφώς καλύτερη από τη συμπεριφορά του νομάρχη και του αστυνομικού διευθυντή Αδριανούπολης.

Ο νομάρχης ήταν αγγλόφιλος και ο αστυνομικός διευθυντής γερμανόφιλος και μεταξύ τους συνεχώς υπέβοσκε μια αντιπαλότητα γιατί φοβόταν ο ένας μήπως τον παρεξηγήσει ο άλλος και τανάπαλιν και προκύψουν μεγαλύτερα προβλήματα καριέρας γι’ αυτούς του δύο!!!

*Κατοχή, στην Ορεστιάδα

Άγνωστοι ήρωες του Έβρου

 

Υπήρξαν ήρωες για τους οποίους δεν μάθαμε ποτέ τίποτα. Ένας τέτοιος ήρωας που αξίζει να ξέρουμε το όνομά του και να το μνημονεύουμε, είναι ο Σταμάτιος Μηντιούρης από τα Λάβαρα, ο οποίος έδρασε εθνικά, συνελήφθη και βασανίσθηκε.  Παρά τις φοβερές πιέσεις των Γερμανών επέδειξε θάρρος και αξιοθαύμαστο πατριωτισμό. Δεν αποκάλυψε κανένα μυστικό της οργάνωσης στην οποία ανήκε και δρούσε. Τελικά εκτελέσθηκε τον Ιούλιο του 1943.

Σε μια περίπτωση, εντελώς ξεχασμένη σήμερα, στις 23 και 24 Ιουνίου του ίδιου έτους  οι Γερμανοί εκτέλεσαν στο Διδυμότειχο συνολικά οκτώ άτομα, τα οποία συμμετείχαν σε αντιστασιακές οργανώσεις. Μεταξύ των εκτελεσθέντων ήταν και ένας από τους συνεργάτες του προξενείου της Αδριανούπολης. Το όνομά του παρέμεινε άγνωστο γιατί δεν γράφτηκε σε κανένα έγγραφο.  Όμως έγινε αναφορά ότι «καθ’ όλον το διάστημα της προς τον τόπον εκτελέσεως πορείας του, εζητωκραύγαζεν υπέρ της Ελλάδος και απέθνησκεν με τας λέξεις «Ζήτω η Ελλάς». Τιμημένο παλληκάρι του Έβρου….

*Γερμανοί στρατιώτες γυαλίζουν τις μπότες τους σε λούστρους, στην πλατεία Διδυμοτείχου (Αρχείο Μ. Δημητριάδη)

Γερμανικές μπαγαμποντιές και άλλες αθλιότητες.

 

Τον Νοέμβριο του 1943- σύμφωνα με πληροφορίες που είχαν φτάσεις στην εξόριστη κυβέρνηση στο Κάιρο- άγνωστοι τοποθέτησαν εκρηκτικές ύλες στη σιδηροδρομική γέφυρα που υπήρχε μεταξύ Ορεστιάδος και Θουρίου, ενώ επρόκειτο να περάσει τουρκική αμαξοστοιχία. Πρόλαβαν οι Γερμανοί και βρήκαν τα καψούλια, τα καλώδια και τον δυναμίτη.

Μεταξύ του πληθυσμού όμως διαδίδονταν ότι η γέφυρα υπονομεύθηκε από τους ίδιους τους Γερμανούς και για πολιτικούς λόγους, αλλά και το κυριότερο, να υποχρεώσουν τους κατοίκους να φυλάγουν τη σιδηροδρομική γραμμή σε όλο το μήκος της εκεί. Γεγονός που άρχισε αμέσως, με υποχρέωση φύλαξης της σιδηροδρομικής  γραμμής από άνδρες των κλάσεων 1940 και 1941.

Έκαναν όμως οι Ναζί και άλλες αθλιότητες.

Στις 15 Νοεμβρίου 1943 πάλι στο Θούριο δύο Γερμανοί στρατιώτες του Φρουραρχείου Ορεστιάδας υποβοηθούμενοι και από έναν «Έλληνα» συνεργάτη τους τον Αλ. Μ. παρέσυραν έξω από το χωριό τη δασκάλα δήθεν για να την μεταφέρουν στο Διδυμότειχο για εργασία που είχε και αφού ασέλγησαν επάνω της όλη τη νύχτα, την παράτησαν στα χωράφια.  Καθάρματα…

 

Τα γουρουνόπουλα της Νέας Βύσσας και των Καστανεών

 

Οι κατακτητές, που φρόντιζαν να καλοτρώνε ακόμα και εις βάρος των λαών που κατακτούσαν, φαίνεται πως από το 1942 τουλάχιστον είχαν ανακαλύψει ότι τα γουρουνόπουλα της Νέας Βύσσας και των Καστανεών, ήταν ιδιαιτέρως νόστιμα και άρχισαν να απαιτούν να τους παραδοθούν από τη Νέα Βύσσα 50 χοίρο , από τις Καστανιές άλλοι  35 κλπ.

Εκείνη τη χρονιά, στις 16 Νοεμβρίου ένας Γερμανός αξιωματικός της Γκεστάπο κατέφθασε στη Νέα Βύσσα και συναντήθηκε με τον δήμαρχο Παπαναστασίου. Μεταξύ άλλων ζήτησε να μάθει, αν οι κάτοικοι του Έβρου γενικά είχαν πληροφορηθεί ότι οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί πούλησαν την Ελλάδα στην συνάντηση των ηγετών των συμμάχων στη Μόσχα, στους… Ρώσους και ότι ο νομός Έβρου θα παραχωρηθεί από τους Ρώσους στους Βουλγάρους. Και τελικά ζήτησε από τον Παπαναστασίου να συστήσει στους κατοίκους… να συνεργάζονται με τους Γερμανούς για το συμφέρον τους!!! Χοντροκομμένη προπαγάνδα…

                Αυτά που περιγράφηκαν εδώ, είναι μικρά περιστατικά της οδυνηρής κατοχικής καθημερινότητας. Η πραγματική, η μεγάλη και συνολική ιστορία για την Κατοχή στον νομό Έβρου δεν έχει γραφεί ακόμα. ‘Ο,τι έχει γραφεί είναι ευπρόσδεκτη συμβολή.

 Η ζωή στο νομό  Έβρου κυλούσε πάντα με προβλήματα, αλλά και με άσβεστες ελπίδες για την πολυπόθητη λευτεριά. Η οποία ήρθε πολύ νωρίς. Το Διδυμότειχο απελευθερώθηκε με μάχη που έδωσαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, στις 29 Αυγούστου, πολύ νωρίτερα μάλιστα και από ευρωπαϊκές πόλεις.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

 

 

ΠΗΓΕΣ

*Eθνικά Αρχεία OSS, ΗΠΑ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών

*Βαγγέλης Κασάπης (Κρίτων) «Στον Κόρφο της Γκύμπρενας» Εκδόσεις Κάλβος, 1977.

 

Ναζιστική Κατοχή. Η κατάσταση που επικρατούσε στον νομό Έβρου

*Η πρώτη σελίδα του ενδιαφέροντος κειμένου για τον νομό  Έβρου

 

*Ανέκδοτα στοιχεία

*Δρούσαν 570 ένοπλοι αντάρτες

*Μία ασπιρίνη 1.000 δραχμές

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Μια αδρή εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε στον νομό Έβρου τον Απρίλιο του 1944 και υπό τον ζυγό της Ναζιστικής Κατοχής, μας δίνει ένα ανυπόγραφο χειρόγραφο κείμενο έξι σελίδων, που γράφτηκε στην Αδριανούπολη, στις 3 του μηνός, προφανώς προς χρήση του Ελληνικού Προξενείου της πόλης και των υπαλλήλων του, που εργάζονταν εκεί. Δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τον συντάκτη του κειμένου, το οποίο επιγράφεται «Η παρούσα κατάσταση εν Έβρω- Ανταρτικά».

               Για να κατανοήσει κανείς σήμερα τα γεγονότα εκείνων των ημερών θα πρέπει να εξηγήσουμε, ότι το κείμενο αυτό, γράφτηκε μετά την άγρια εκτέλεση του ταγματάρχη Γεώργιου Σταθάτου με εντολή του καπετάν Οδυσσέα, αρχηγού των ανταρτών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στα ορεινά της Δαδιάς (23/12/1943), και την έλευση στον Έβρο του Αθηνόδωρου Κατσαβουνίδη (με καταγωγή από τις Φέρες) ο οποίος ως απεσταλμένος του ΚΚΕ από την Θεσσαλονίκη μεθόδευσε την σύλληψη και εκτέλεση του Οδυσσέα, με απόφαση του ανταρτοδικείου. Ο Έβρος έβγαινε μέσα από ένα φοβερό τούνελ τρομοκρατίας που είχε επιβάλει ο Οδυσσέας (Για τα γεγονότα αυτά και για καλύτερη αντίληψη της κατάστασης διαβάστε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2021/01/1943.html και στο https://sitalkisking.blogspot.com/2019/05/1944.html#more).

Το κλίμα στην Αδριανούπολη λίγο πριν από την απελευθέρωση του 1920.

*Ο Γεώργιος Τσαγρής

 

 

*Ανέκδοτες πληροφορίες

*Ο άτυχος Γεώργιος Τσαγρής

*Οι Γάλλοι ήθελαν προτεκτοράτο

 

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Ο Γεώργιος Τσαγρής, έφεδρος υπίατρος το 1920, κατά την εποχή δηλαδή της απελευθέρωσης της Θράκης υπηρετούσε αποσπασμένος στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, στην Αδριανούπολη. Εκτός από τα κύρια καθήκοντα του για την περίθαλψη ασθενών και παροχή φαρμάκων ενημέρωνε κρυφά και τις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις για την κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή όπου υπηρετούσε. Επιπλέον στήριξε αποφασιστικά τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο ενόψει της εισόδου του ελληνικού στρατού στην Αδριανούπολη, τον Ιούλιο του 1920.

               Ο Απρίλιος εκείνης της χρονιάς παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είχε αρχίσει με διακήρυξη του Τούρκου συνταγματάρχη Τζαφέρ Ταγιάρ, ότι κηρύσσει την ανεξαρτησία της Θράκης και δεν αναγνωρίζει πλέον την κυβέρνηση του σουλτάνου, η οποία είχε υπογράψει της ανακωχή με τους συμμάχους της Αντάντ.

               Στις 11 Απριλίου όμως, οι ειδήσεις, έδιναν  σάρκα και οστά στα όνειρα των Θρακών. Η Συνδιάσκεψη των πρωθυπουργών στο Σαν Ρέμο, συζήτησε και καθόρισε τα σύνορα των ευρωπαϊκών εδαφών της Τουρκίας. Σε επίσημη ανακοίνωση, η Ελλάδα έπαιρνε ολόκληρη τη Θράκη έως τη γραμμή της Τσατάλτζας καθώς και την Χερσόνησο της Καλλίπολης, η οποία θα αποτελούσε μέρος της κυριαρχίας της, αλλά θα τελούσε υπό τον έλεγχο της Διεθνούς Επιτροπής των Δαρδανελίων. Στην Κωνσταντινούπολη εγκαταστάθηκαν Ύπατοι Αρμοστές των Συμμαχικών Δυνάμεων.

               Στη φάση αυτή ο ρόλος του Τσαγρή, φαίνεται τώρα από σημειώματά του, που βρέθηκαν σε διάφορες καίριες υπηρεσίας και θα αναπτυχθούν παρακάτω.

Ο Γεώργιος Τσαγρής γεννήθηκε στο χωριό Βισταγή του Ρεθύμνου και σταδιοδρόμησε σαν γιατρός.  Έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην απελευθέρωση της Αδριανούπολης τον Ιούλιο του 1920 μαζί με τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο Μετά την απελευθέρωση της Θράκης εξελέγη βουλευτής Αδριανούπολης, την 1^η Νοεμβρίου 1920. Τον φοβερό Οκτώβριο του 1922 όταν εκδιώχθηκε ο Ελληνισμός από τα εδάφη της Ανατολικής Θράκης, ο Τσαγρής μαζί με τους άλλους Θράκες βουλευτές είχε κινηθεί και αυτός σε διάφορες ενέργειες για να προληφθεί αυτή η απώλεια. Είχε αγαπήσει τη Θράκη…

 Επανεξελέγη βουλευτής Ρεθύμνης το 1923- 1925. Διορίσθηκε νομάρχης Ρεθύμνου το 1941.

Υπήρξεν όμως άτυχος. Σκοτώθηκε από βομβαρδισμό των Γερμανών στις 22 Μαΐου 1941, κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης.

Η ΧΙΙ Μεραρχία για τον διωγμό των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης. «…ίνα διασώσωσιν την ζωήν και την τιμήν των»!!!

*Η μνημειώδης έκθεση της ΧΙΙ Μεραρχίας 

*Μακρές οδοιπορίες, γυμνοί και νήστεις

*Η τρομερή Οδύσσεια της Ανατολ. Θράκης 

*Η αγαπημένη Μεραρχία των Θρακών  

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης  

 

 

               H ιστορική XII Μεραρχία, που υφίσταται και σήμερα με την ονομασία ΧΙΙ Μηχανοκίνητη Μεραρχία Πεζικού «Έβρου» και εδρεύει στην Αλεξανδρούπολη, είναι ο μεγάλος στρατιωτικός σχηματισμός, που από το 1920 και μετά, συνδέθηκε με ακατάλυτους δεσμούς με τη Θράκη και το λαό της, τόσο σε καιρούς πολέμου, όσο και σε καιρούς της ειρήνης.

          Το Μάιο του 1920, αρχίζει η μεγάλη αγάπη και η σύνδεση της ΧΙΙ Μεραρχίας με τη Θράκη. Η Μεραρχία αυτή που προϋπήρχε από το 1913, συμμετείχε στην της Δυτικής Θράκης, μετά από σκλαβιά περίπου 550 ετών.

            Τον Ιούνιο του 1920 η Μεραρχία μεταφέρθηκε στη Μικρά Ασία και πήρε μέρος σε επιχειρήσεις εναντίον Τούρκων ατάκτων. Τον επόμενο μήνα μεταφέρθηκε στην Θράκη. Από τις 23 Απριλίου 1920 είχε πλέον έδρα την Ξάνθη με διοικητή τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη- Αινιάν και συμμετείχε μαζί με άλλες μονάδες του ελληνικού στρατού στην απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης. Τότε- μήνας Ιούλιος- ήταν που εισήλθε θριαμβευτικά στην Αδριανούπολη ο Ελληνικός στρατός και ο βασιλεύς των Ελλήνων Αλέξανδρος. Αμέσως μετά την απελευθέρωση άρχισαν να στατεύονται και οι Θράκες. Η ΧΙΙ Μεραρχία είχε επανδρωθεί κυρίως με Θράκες οπλίτες.

          Γρήγορα όμως, ως ετοιμοπόλεμη επαναφέρθηκε στη Μικρά Ασία και πήρε μέρος  σε πολλές μάχες, φθάνοντας έως τον ποταμό Σαγγάριο. Το Μάιο του 1921 (από 29 Μαΐου έως τις 10 Ιουλίου 1921) η Μεραρχία είχε διοικητή τον πρίγκιπα Ανδρέα, παππού του σημερινού βασιλιά της Αγγλίας Κάρολου.

Μετά την άδοξη εγκατάλειψη της Μικράς Ασίας, η ΧΙΙ Μεραρχία διασπάσθηκε και ένα τμήμα της έφθασε στην Ανατολική Θράκη και κυρίως στις περιοχές της Χαιρέπολης (Χαϋράμπολου σήμερα) και της Τυρολόης (Τσορλού σήμερα). Από εκεί, έφτασε στις Φέρες όπου ανασυγκροτήθηκε και παρέμεινε εκεί μέχρι της υπογραφής της συνθήκης Ειρήνης, το 1923. Στη συνέχεια ανέλαβε τον τομέα προκάλυψης στη ζώνη του Διδυμοτείχου. Αργότερα και μέχρι το έτος 1940, αλλά και μέχρι σήμερα η ΧΙΙ Μεραρχία παρέμεινε στη Θράκη.

Λεπτομερειακή περιγραφή εγκλημάτων του Τουρκικού όχλου κατά των διωγμένων Ελλήνων, τον Οκτώβριο του 1922, στην Ανατολική Θράκη

*Η έκθεση της III Μεραρχίας με τα συγκλονιστικά ντοκουμέντα

*Ντοκουμέντο της ΙΙΙ Μεραρχίας 

*Το σύνθημα «γιάγμα, κεσίμ γιασίμ».

*Ακατάσχετη λεηλασία σε ελληνικά σπίτια

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Η III Μεραρχία, που τον φοβερό Οκτώβριο του 1922 βρέθηκε στην Ανατολική Θράκη, εκτός από την καταπληκτική σε αφήγηση λεπτομερειακή περιγραφή των τραγικών γεγονότων  της εκκένωσης, από τον Μέραρχο Βλάση Τσιρογιάννη (Βλέπε σχετικά στο https://sitalkisking.blogspot.com/2025/02/blog-post_16.html) έχει αφήσει ως ιστορική παρακαταθήκη και ένα άλλο ντοκουμέντο μεγάλης αξίας.

Πρόκειται για μια αναλυτική περιγραφή των εγκλημάτων, που πραγματοποίησε ο τουρκικός όχλος εις βάρος των Ελλήνων, οι οποίοι είτε με τα βοϊδάμαξα είτε με τα πόδια προσπαθούσαν να περάσουν τον ποταμό Έβρο, για να βρεθούν διωγμένοι στην ελεύθερη Ελλάδα.

Είναι γνωστό με τη συνθήκη των Μουδανιών, που λειτούργησε ως ταφόπετρα της Μεγάλης Ιδέας, αποφασίσθηκε οι στρατοί Ελλάδας και Τουρκίας να μην βρεθούν αντιμέτωποι στην Ανατολικής Θράκη, για να μην επαναληφθούν οι συγκρούσεις. Για το λόγο αυτό αναπτύχθηκαν συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις για λόγους τάξης και ασφάλειας. Όμως καμία τάξη δεν υπήρξε και καμία ασφάλεια. Άλλωστε όλοι οι παράγοντες στρατιωτικοί και πολιτικοί αντιλαμβάνονταν ότι οι δυνάμεις αυτές δεν ήταν επαρκείς ούτε ικανές να εξασφαλίσουν την ευταξία στη διαδικασία της εκκένωσης. Γιατί οι σύμμαχοί στρατηγοί στα Μουδανιά, θέλοντας να παραδώσουν περιοχή αυτή στον Μουσταφά Κεμάλ, δεν υπολόγισαν έναν άγνωστο γι’ αυτούς παράγοντα, τον Τουρκικό όχλο!!!

Είναι γνωστό, ότι οι Τούρκοι μεταβάλλονται πολύ γρήγορα από φιλήσυχοι πολίτες σε επιθετική μάζα με αρπακτικά και δολοφονικά ένστικτα. Και αυτό φάνηκε από την πρώτη μέρα της εκκένωσης, όταν από τα χωριά από τα οποία περνούσαν οι φάλαγγες των άτυχων προσφύγων ξεπρόβαλλαν αγριεμένοι Τούρκοι, για να αρπάξουν ότι βρουν, να ατιμάσουν και αν χρειαστεί να σκοτώσουν. Ιστορικά την τάση αυτή των Τούρκων έχει απεικονίσει ένα σύνθημα τριών λέξεων που χρησιμοποιήθηκε στα χρόνια των διωγμών κατά των Ελλήνων. «Γιάγμα, γιασίμ, κεσίμ». (Yagma, kesim, yasim). Η τρομακτική αυτή φράση στα χείλη του όχλου σήμαινε «Λεηλασία, σφαγή, καταστροφή».  Ένα εφιαλτικό σύνθημα, που πήγαζε θα έλεγε κανείς από τα σπλάχνα τους, από τα βάθη του DNA τους, όταν διαμορφώνονταν οι κατάλληλες συνθήκες.

Ανατολική Θράκη: Έφυγαν με φοβερή βροχή… «άλλαι δε γεννώσι καθ’ οδόν». Σε μια νύχτα υπό βροχή γέννησαν έξι γυναίκες στην Τυρολόη!!!

* Η κεφαλίδα της συγκλονιστικής έκθεσης του Μέραρχου Βλάση Τσιρογιάννη

 

* Η συγκλονιστική έκθεση Τσιρογιάννη

*Δάκρυσε και ο Νάνσεν στην Θράκη

*Γεννούσαν στο ύπαιθρο υπό βροχή

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

               Ο Βλάσης Τσιρογιάννης, υπήρξε ένας εξαίρετος αξιωματικός, που πολέμησε  για να μεγαλώσει η Ελλάδα. Αλλά με πόνο ψυχής έζησε τον Οκτώβριο του 1922 και τα γεγονότα, που συρρίκνωσαν την Ελλάδα, με την ουσιαστική παράδοση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους, που δεν πολέμησαν για να την πάρουν. Παράδοση, που ανέλαβαν και διεκπεραίωσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής.

               Ο Τσιρογιάννης, που γεννήθηκε στην Αμφιλοχία το 1872, κατατάχθηκε αρχικά ως εθελοντής στον Ελληνικό Στρατό και πήρε μέρος στον ατυχή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. Φοίτησε σε στρατιωτικές σχολές και το 1904 πήγε στη Μακεδονία όπου έδρασε στην περιοχή της Στρώμνιτσας με το ψευδώνυμο Ντάλης.

               Πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους ως ταγματάρχης, ενώ στην Μικρασιατική Εκστρατεία ήταν διοικητής μεικτού αποσπάσματος στην κατάληψη της Κιουτάχειας, Ως αρχηγός Πεζικού της ΙΧ Μεραρχίας πολέμησε στα Σαγγάριο και στη συνέχεια απομακρύνθηκε από το Στράτευμα για λόγους πολιτικούς. Επανήλθε το 1922 όταν οι συνταγματάρχες Πλαστήρας και Γονατάς ανέτρεψαν την κυβέρνηση της Αθήνας και τοποθετήθηκε ως διοικητής της ΙΙΙ Μεραρχίας Πεζικού στη Θράκη. Πέθανε το 1928.

               Όταν όλα είχαν τελειώσει στη Δυτική Θράκη και το Στράτευμα μαζί με τους Έλληνες της Ανατολικής Θράκης, είχαν περάσει δυτικά του Έβρου, οι διοικητές των μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών συνέταξαν εκθέσεις για την τραγωδία της εκδίωξης του Ελληνισμού από εκείνο το κομμάτι που σήμερα στους χάρτες το ονομάζουν Ευρωπαϊκή Τουρκία!!! «Ευρωπαϊκή»…

               Ο Τσιρογιάννης, υπέβαλε στο Β’  Σώμα Στρατού με ημερομηνία 20 Νοεμβρίου έκθεση για τις θυσίες και τα δεινοπαθήματα των Θρακών, που διώχτηκαν από τις πατρίδες τους.

               Η έκθεση αυτή ίσως είναι, από καλύτερα κείμενα που έχουν γραφεί για την απώλεια της Ανατολικής Θράκης. Με ακριβείς περιγραφές για τα επιμέρους γεγονότα, με συγκινητική προσέγγιση στα βάσανα του κόσμου αποτελεί ένα μνημειώδες ντοκουμέντο, αυθεντικό, αλλά και σπαρακτικό. Φυλάσσεται στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών και θα ήταν ευχής έργο να παραχωρηθούν αντίγραφά του σε όλα τα Μουσεία που λειτουργούν στη Θράκη, ώστε να εκτίθεται καδραρισμένο στους επισκέπτες.

               Ο εμπειροπόλεμος Μέραρχος Βλάσης Τσιρογιάννης, με βλέμμα διεισδυτικό, περιγράφει με λεπτομέρειες τα τραγικά γεγονότα, συναγωνιζόμενος τους έμπειρους δημοσιογράφους της εποχής του.

               Οι θεσμικοί φορείς της Θράκης, έχουν καθήκον να φροντίσουν ώστε οι εκθέσεις των μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών για τα γεγονότα του φοβερού Οκτωβρίου 1922, θα γίνουν κοινό κτήμα των Θρακών. Η διαφύλαξη τέτοιων αυθεντικών ντοκουμέντων υπήρξε πράξη επαινετέα. Αλλά τώρα που έχουν εκλείψει οι γενιές που έζησαν εκείνα τα γεγονότα, είναι χρήσιμο τα ντοκουμέντα αυτά, να φτάσουν στα σπίτια των Θρακών για να διαβάζονται. Από τις βιβλιοθήκες των πλούσιων, έως τα ράφια των φτωχών σπιτιών.

               Η καταπληκτική αυτή και αδημοσίευτη έκθεση, συνετάχθη στις 20 Νοεμβρίου και υποβλήθηκε στη Στρατιά Θράκης.

               Από αυτή την ταπεινή ιστοσελίδα προτρέπω όλους τους φίλους να διαβάσουν την έκθεση του Μέραρχου Τσιρογιάνη. Γιατί πραγματικά αξίζει: 

Στρατηγός Κ. Μανέτας: Έκθεση δεινοπαθημάτων του Ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης.

*Ο στρατηγός Κωνσταντίνος Μανέτας

 

 

 

*Ένα κείμενο, γροθιά στο στομάχι

*Ανέκδοτη δυναμική περιγραφή

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Ο υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μανέτας, που τον φοβερό Οκτώβριο του 1922 βρέθηκε ως διοικητής Μεραρχίας στην ευρύτερη περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών, υπήρξε ένας εμπειροπόλεμος αξιωματικός, με συμμετοχή σε όλους του πολέμους της εποχής τους. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μάχη του Κιλκίς τραυματίσθηκε σοβαρά. Έλαβε μέρος στο Κίνημα Εθνικής Αμύνης, στο Μακεδονικό Μέτωπο, στην Ουκρανική Εκστρατεία και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, ως διοικητής Μεραρχίας. Το 1921 τέθηκε σε διαθεσιμότητα για πολιτικούς λόγους (ως βενιζελικός) και επανήλθε στο στράτευμα μετά το Κίνημα των Γονατά- Πλαστήρα, τον Σεπτέμβριο του 1922. Αργότερα ανέπτυξε και πολιτική δράση.

               Οι ρίζες του ανάγονταν στους Κολοκοτρωναίους. Η μητέρα του Ζωίτσα Κολοκοτρώνη, ήταν κόρη του Γενναίου Κολοκοτρώνη, γιου του Γέρου του Μωρηά.

               Η έκθεσή του για τα δεινοπαθήματα του Ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης, που εναπόκειται στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, αποτελεί σημαντικό τεκμήριο για τα δραματικά γεγονότα του Οκτωβρίου 1922, όταν ξεριζώθηκαν οι Έλληνες κάτοικοι μέσα σε ασφυκτικές προθεσμίες, με απόφαση των Δυνάμεων της Αντάντ.

               Πρόκειται για ένα κείμενο περιγραφικό, με συναισθηματισμό, αλλά και άμεση γνώση των γεγονότων, που αξίζει να διδάσκεται στα σχολεία της Θράκης, για να έχουν γνώση οι νεώτερε γενιές, που πλέον δεν έχουν την τύχη μετά από τόσα χρόνια να έχουν γιαγιάδες και παππούδες, που θα τους αφηγούνται τις ιστορίες του μεγάλου εκείνου διωγμού. Ο στρατηγός Μανέτας αναφέρεται ακόμα και σε τοκετούς στα βοϊδάμαξα κατά τη διάρκεια της φυγής των Θρακών, όπως είχε κάνει και ο διάσημος Έρνεστ Χεμινγουέι στις ανταποκρίσεις του από την Αδριανούπολη προς την καναδική εφημερίδα «Τορόντο Σταρ».

             Η πολύτιμη αυτή έκθεση φέρεται να έχει συνταχθεί στο χωριό Καδήκιοϊ στις 8 Νοεμβρίου 1922. Στη Θράκη, Ανατολική και Δυτική κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, απαντώνται τουλάχιστον τρία χωριά με το όνομα Καδήκιοϊ, δηλαδή το χωριό του κατή, με άλλα λόγια του ιεροδικαστή των Μουσουλμάνων.

Η έκθεση του συνταγματάρχη Ζήρα, γεμάτη συναίσθημα αλλά και οδύνη

*Η έκθεση του συνταγματάρχη Γ. Ζήρα διοικητή της ΧΙ Μεραρχίας

 

*Περιγραφή της δραματικής φυγής

από την Ανατολική Θράκη το 1922

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Με άσχημα συναισθήματα τον Οκτώβριο του 1922 οι στρατιωτικοί, εγκατέλειπαν την Ανατολική Θράκη, στην οποία μετά από λίγες ημέρες θα εγκαθίσταντο οι Τούρκοι, με προτροπή μάλιστα των Μεγάλων Δυνάμεων. Θα την καταλάμβαναν χωρίς να δώσουν καμιά μάχη, χωρίς να ρίξουν ούτε μία σφαίρα. Σε δραματικότερη θέση βρέθηκε ο άμαχος πληθυσμός, δηλαδή οι γηγενείς Θράκες, υποχρεώθηκαν μέσα σε ασφυκτικές προθεσμίες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τις περιουσίες τους και να φύγουν στο άγνωστο μόνο με όσα μπορούσαν να μεταφέρουν οι ίδιοι.

Συμπτωματικά και οι καιρικές συνθήκες εκείνων των ημερών ήταν οι χειρότερες δυνατές. Το σκηνικό στην Ανατολική Θράκη ήταν εφιαλτικό. Έκλαιγαν οι διωγμένοι, έκλαιγε και ο ουρανός…

Οι μαρτυρίες που διασώθηκαν από εκείνο τον ξεριζωμό του Ελληνισμού, προφορικές και γραπτές, είναι οδυνηρές. Ταυτόχρονα αποτελούν την ιστορική παρακαταθήκη για να μην ξεχασθούν ποτέ γεγονότα, τα οποία έχουν  χαραχθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων, σαν βαθειά αγιάτρευτη πληγή του Έθνους.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν  οι εκθέσεις των μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών, οι οποίες διασώθηκαν και πρέπει να θεωρούνται, η πρώτη ύλη για την συγγραφή των περιπετειών της αγνοημένης από την Εθνική ιστοριογραφία, ελληνικής γης της Ανατολικής Θράκης. Αυτής της γης, που για χίλια και πλέον χρόνια έτρεφε την πρωτεύουσα του Βυζαντίου την Κωνσταντινούπολη και στο έδαφός της αναπτύχθηκαν πολλές άλλες πόλεις και χωριά με δραστήριους και δημιουργικούς Έλληνες και σπουδαία Παιδεία.

«Τουρκικαί συμμορίαι εφόνευον και αφήρπαζον τους αραμπάδες»!!! Το δράμα της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης, σε αναφορά του Δ΄ Σώματος Στρατού

*Η ενδιαφέρουσα αναφορά του Δ΄ Σώματος Στρατού για την άδικη εκκένωση της Ανατολ. Θράκης

 

*Άγνωστα και ανέκδοτα έγγραφα

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Στο Διδυμότειχο, στις 9 Νοεμβρίου 1922, συνέταξε την αναφορά του το Δ΄ Σώμα Στρατού για την βίαιη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης το 1922. Αυτό συνέβη όταν το Σώμα, διέβη τον ποταμό Έβρο και στρατωνίσθηκε στο Διδυμότειχο, όπου ανασυγκροτήθηκε ώστε να είναι ετοιμοπόλεμο αν το απαιτούσαν οι συνθήκες. Όμως δεν χρειάσθηκε ποτέ, αν και το ήθελαν πολλοί αξιωματικοί και στρατιώτες, να βαδίσουν προς την Κωνσταντινούπολη.

               Η διατεταγμένη από τις συμμαχικές δυνάμεις εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό και τον γηγενή χριστιανικό πληθυσμό, αποτέλεσε έκτοτε μιαν αγιάτρευτη πληγή. Αφετηρία της υπήρξε η  διάσκεψη των στρατηγών των συμμαχικών δυνάμεων στο Μουδανιά. Μια διάσκεψη που θεωρητικά μεν συγκλήθηκε για να υπογραφεί συνθήκη ανακωχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, στην πράξη όμως υπέκρυπτε την εκκένωση.

Η δραματική εκκένωση των Σαράντα Εκκλησιών, τον Οκτώβριο του 1922

*Η κεφαλίδα της ιστορικής αναφοράς για τις Σαράντα Εκκλησίες

*Μια άγνωστη αναφορά

της Χ Μεραρχίας

*Πληθυσμός πανικοβεβλημένος

*Τα δεινά και η βροχή

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ . Αθανασιάδης

 

 

Οι Σαράντα Εκκλησιές υπήρξαν πόλη της Ανατολικής Θράκης με δυναμικό ελληνικό στοιχείο, που ακολούθησε τον Οκτώβριο του 1922, τη μοίρα του Ελληνισμού, ο οποίος υποχρεώθηκε μέσα σε δραματικές συνθήκες να εγκαταλείψει τις πατρογονικές εστίες του και να καταλήξει ανέστιος πρόσφυγας, κυρίως σε Μακεδονία και Θράκη.

 Η γεωγραφική θέση της πόλης, και ο πληθυσμός της που άκμαζε, οδήγησε το ελληνικό κράτος να ιδρύσει από νωρίς και υποπροξενείο. Από την άλλη πλευρά η ακμή του Ελληνικού πληθυσμού, οδήγησε τους Τούρκους να οργανώσουν κατά καιρούς μεγάλες μετοικεσίες Μουσουλμάνων, που δεν κατόρθωσαν όμως να αλλοιώσουν τον χαρακτήρα της περιοχής αυτής, που βρίσκονταν κοντά στα τουρκοβουλγαρικά σύνορα. Απέτυχαν επίσης και οι Βούλγαροι, παρά την άγρια τρομοκρατία, που είχαν εξαπολύσει με τους αιμοδιψείς κομιτατζήδες.

Οι κάτοικοι των Σαράντα Εκκλησιών έζησαν και αυτοί το δράμα του Ελληνισμού του έτους 1922. Είχε προηγηθεί η στρατιωτική ήττα στη Μικρά Ασία, το κάψιμο της Σμύρνης, η κατακρεούργηση του Μητροπολίτη Χρυσόστομου, το κλίμα των δολοφονιών, και η τρομερή προσφυγιά των Μικρασιατών. Έτσι η Συνθήκη των Μουδανιών, τους βρήκε εξαναγκασμένους από τις άδικες αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων να δοκιμάσουν και αυτοί τον εφιάλτη της προσφυγιάς. Τα γεγονότα είναι γνωστά και έχουν περιγραφεί σε αυτή την ιστοσελίδα. Ο Στρατός της Ανατολικής Θράκης, που δεν ηττήθηκε σε καμιά μάχη, έπρεπε να παραδώσει την Ανατολική Θράκη στους Τούρκους. Ο πληθυσμός ριζωμένος από χιλιετίες εκεί έπρεπε να ξεριζωθεί μέσα σε ασφυκτική προθεσμία ενός μηνός. Επρόκειτο για άδικη, βίαιη και εσπευσμένη εγκατάλειψη, υπό δραματικές μάλιστα καιρικές συνθήκες. Ήταν τότε Οκτώβρης μήνας…

Αδριανούπολη 1885: Ένας Φράγκος προτρέπει τους Έλληνες… να μην «φραγκέψουν»!!!

*Απόσπασμα του ποιήματος του Λαφφόν από την εφημερίδα "Ήλιος"

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Η Αδριανούπολη πάντα φημίζονταν για τα ονομαστά σχολεία της και το υψηλό επίπεδο Παιδείας και πολιτισμού που παρείχε όχι μόνο στους μόνιμους κατοίκους της αλλά και στους παρεπιδημούντες. Σημαντική ήταν και η λειτουργία του σιδηρόδρομου, που έφερνε σε επαφή του Αδριανουπολίτες με τις νέες τάσεις οι οποίες επικρατούσαν στην Ευρώπη, τόσο στο πεδίο των ιδεών όσο και στην καθημερινότητα. Εξίσου σημαντική ήταν και η παρουσία μεγάλου αριθμού ξένων προξενείων λόγω της σημαντικής γεωστρατηγικής και διπλωματικής θέσης της πόλης, που θεμελιώθηκε στη συμβολή τριών ποταμών.

               Η έκπληξη όμως που δοκιμάζει όποιος ασχολείται με την ιστορία της Αδριανούπολης, είναι πως ανακαλύπτει ότι ένας Γάλλος (Φράγκους τους αποκαλούσαν τότε) το 1885, καλούσε τους Έλληνες να μην… Φραγκέψουν!!! Ήδη από την εποχή εκείνη είχε αναφανεί η τάση να φορούν γυναίκες και άνδρες, ευρωπαϊκά ρούχα και να εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές τοπικές φορεσιές. Τότε εμφανίσθηκαν και τα… χωριστά ραφεία.  Τα αμπατζίδικα συνέχισαν να ράβουν τοπικές ενδυμασίες κυρίως πουτούρια, ενώ ευρωπαϊκά ρούχα έραβαν οι φραγκοράφτες.

               Εν προκειμένω η έκπληξη προέρχεται από τον Γουσταύο Λαφφόν (Gustave Adolphe Marie Laffon) που υπηρετούσε ως πρόξενος της Γαλλίας στην Αδριανούπολη.

Ο Λαφφόν από τα νεανικά του χρόνια λάτρεψε την Ελληνική Παιδεία και επιδόθηκε με πάθος στην ποίηση. Γεννήθηκε στη Λάρνακα το 1835. Φοίτησε στο Ελληνικό Σχολαρχείο της Λευκωσίας και σε ηλικία 15 χρονών πήγε στην Βηρυττό, όπου σπούδασε ξένες γλώσσες στο Κολλέγιο Ιησουϊτών. Ακολούθησαν σπουδές στο Παρίσι. Σε ηλικία 19 χρονών διορίστηκε διερμηνέας  του Γαλλικού στρατού στην Κριμαία (1854-1856) και εν συνεχεία τοποθετήθηκε στο γαλλικό υποπροξενείο στην Κρήτη (1861). Στη συνέχεια υπηρέτησε ως διπλωμάτης στα Ιεροσόλυμα, στη Λάρνακα και στη Σμύρνη, από το 1864 έως το 1874,  υποπρόξενος στον Πειραιά  το 1877, πρόξενος στην Αδριανούπολη το 1885-1886, και στη Χιλή το 1888.