*Μακρές οδοιπορίες, γυμνοί και νήστεις
*Η τρομερή Οδύσσεια της Ανατολ. Θράκης
Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
H ιστορική XII Μεραρχία, που υφίσταται
και σήμερα με την ονομασία ΧΙΙ Μηχανοκίνητη Μεραρχία Πεζικού «Έβρου» και
εδρεύει στην Αλεξανδρούπολη, είναι ο μεγάλος στρατιωτικός σχηματισμός, που από
το 1920 και μετά, συνδέθηκε με ακατάλυτους δεσμούς με τη Θράκη και το λαό της,
τόσο σε καιρούς πολέμου, όσο και σε καιρούς της ειρήνης.
Το Μάιο του
1920, αρχίζει η μεγάλη αγάπη και η σύνδεση της ΧΙΙ Μεραρχίας με τη Θράκη. Η
Μεραρχία αυτή που προϋπήρχε από το 1913, συμμετείχε στην της Δυτικής Θράκης,
μετά από σκλαβιά περίπου 550 ετών.
Τον Ιούνιο του 1920 η Μεραρχία μεταφέρθηκε στη Μικρά Ασία και πήρε μέρος σε επιχειρήσεις εναντίον Τούρκων ατάκτων. Τον επόμενο μήνα μεταφέρθηκε στην Θράκη. Από τις 23 Απριλίου 1920 είχε πλέον έδρα την Ξάνθη με διοικητή τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη- Αινιάν και συμμετείχε μαζί με άλλες μονάδες του ελληνικού στρατού στην απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης. Τότε- μήνας Ιούλιος- ήταν που εισήλθε θριαμβευτικά στην Αδριανούπολη ο Ελληνικός στρατός και ο βασιλεύς των Ελλήνων Αλέξανδρος. Αμέσως μετά την απελευθέρωση άρχισαν να στατεύονται και οι Θράκες. Η ΧΙΙ Μεραρχία είχε επανδρωθεί κυρίως με Θράκες οπλίτες.
Γρήγορα όμως, ως ετοιμοπόλεμη επαναφέρθηκε στη Μικρά Ασία και πήρε μέρος σε πολλές μάχες, φθάνοντας έως τον ποταμό Σαγγάριο. Το Μάιο του 1921 (από 29 Μαΐου έως τις 10 Ιουλίου 1921) η Μεραρχία είχε διοικητή τον πρίγκιπα Ανδρέα, παππού του σημερινού βασιλιά της Αγγλίας Κάρολου.
Μετά την άδοξη εγκατάλειψη της Μικράς Ασίας, η ΧΙΙ Μεραρχία διασπάσθηκε και ένα τμήμα της έφθασε στην Ανατολική Θράκη και κυρίως στις περιοχές της Χαιρέπολης (Χαϋράμπολου σήμερα) και της Τυρολόης (Τσορλού σήμερα). Από εκεί, έφτασε στις Φέρες όπου ανασυγκροτήθηκε και παρέμεινε εκεί μέχρι της υπογραφής της συνθήκης Ειρήνης, το 1923. Στη συνέχεια ανέλαβε τον τομέα προκάλυψης στη ζώνη του Διδυμοτείχου. Αργότερα και μέχρι το έτος 1940, αλλά και μέχρι σήμερα η ΧΙΙ Μεραρχία παρέμεινε στη Θράκη.
Η ΧΙΙ Μεραρχία με την πλούσια ιστορία και τη συμμετοχή με πλείστες όσες νικηφόρες μάχες από το 1913, είχε την ατυχία να ζήσει τον βίαιο εκπατρισμό των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης. Βίωσε όλο το δράμα του Ελληνισμού.
Αξίζει να διαβαστεί, κυρίως από τους Θράκες των νεώτερων γενεών.
Το πλήρες κείμενό της είναι το ακόλουθο:
XII Μεραρχία
(τέως Ανεξάρτητος).
Επιτελείον
Γραφείον ΙΙον
Έκθεσις
«Περί των δεινοπαθημάτων των εξ Ανατολικής
Θράκης
Προσφύγων και των κατ’ αυτών βιαιοτήτων των
Τούρκων κατοίκων»
Δια της συμβάσεως των Μουδανιών η
Ανατολική Θράκη εξεχωρείτο εις την Τουρκίαν. Οι Έλληνες κάτοικοι άμα τω
ακούσματι ήρχισαν ετοιμαζόμενοι προς εγκατάλειψιν των πάντων και καταφυγήν εις το Ελληνικόν έδαφος, ίνα
διασώσωσι την ζωήν και την τιμήν των. Η γνώσις ότι εις Ελλάδα έχουσι ήδη
καταφύγει εκατοντάδες χιλιάδων προσφύγων εκ Μικράς Ασίας και ότι ως εκ τούτου η
ζωή και λόγω ελλείψεως στέγης και λόγω ελλείψεως των εν γένει αναγκαίων ήτο
δυσκολωτάτη και προβληματική, εμβάλλει αυτούς εις σκέψεις.
Το να εγκαταλείψωσι τας περιουσίας των και να ριφθώσιν εις το σκοτεινόν και πλήρες φανερών δυσκολιών άγνωστον φέρει τούτους εις κατάστασιν να τρέμωσιν εξ αγωνίας. Η εποχή του έτους απειλεί τρομερά της ζωής των και δη των ασθενεστέρων, της ζωής την οποίαν μέλλει να διέλθωσιν εν υπαίθρω άνευ των αναγκαίων εφοδίων, τους φέρει εις απόγνωσιν.
Η ταχεία αναχώρησις και η έλλειψις μεταφορικών μέσων δεν επιτρέπει αυτοίς να παραλάβωσιν ούτε την κινητήν περιουσίαν και τους αναγκάζει να υποβληθώσιν εις μακράς οδοιπορίας γυμνοί και νήστεις.
Τα πάντα μαρτυρούσιν ότι μεγαλυτέρα και τρομερωτέρα δυστυχία τους αναμένει από της στιγμής της εγκαταλείψεως της στέγης των.
Εις το αγωνιώδες δίλημμα «τι να κάμωμε;» ορθούται η σκέψις «Έρχονται οι Τούρκοι!». Διερωτώνται μη τυχόν δεν είναι αληθές και ζητούσι πληροφορίας από κάθε διαβάτην από κάθε γνωστόν και άγνωστον, τον οποίον συναντούν. Όλοι τους βεβαιούσιν ότι Τούρκοι έρχονται, αλλ’ ότι θα ληφθώσιν τοιαύτα μέτρα, υπό των συμμάχων δυνάμεων, ώστε να προστατεύονται πλήρως η ζωή, η τιμή και η περιουσία των. Δεν θέλουσι να πιστεύσωσι, θέλουν να ελπίζουν, ότι όλοι δεν τους λέγουν την αλήθειαν, ότι έρχονται οι Τούρκοι. Τα μέτρα τα οποία βεβαιούσιν ότι θα ληφθώσιν προς προστασίαν των γνωρίζουσι πώς θα τα εφαρμόσωσιν οι Τούρκοι. Γνωρίζουσι ότι τους περιμένει η σφαγή και η ατίμωσις ευθύς ως οι Τούρκοι εισέλθωσιν εις την πατρίδα των. Μη τα τελευταία εν Μικρά Ασία γεγονότα δεν τοις τω απέδειξαν; Τοις αναγγέλεται τέλος επισήμως ότι ο Ελληνικός στρατός μέλλει ν’ αποχωρήση οριστικώς μέχρι της 15ης Οκτωβρίου εις Δυτικήν Θράκην παραδίδων την χώραν εις Συμμαχικά στρατεύματα, μεθ’ ά θα αφικνείτο Τουρκική χωροφυλακή και μετά τη ειρήνην ως απόλυτος κύριο η Τουρκία.
Ουδεμία πλέον σκέψις, ουδείς δισταγμός.
Αποφασίζουσι να εγκαταλείψωσι τα
πάντα δια να αποφύγωσι τους Τούρκους. Να
φύγουν μακράν από την αχαλίνωτον θηριωδίαν των Τούρκων και ας γίνη ό,τι γίνη.
Την ζωήν των δεν γνωρίζουν αν θα σώσουν, αλλά την τιμήν των ασφαλώς. Δια την τιμήν αυτήν και μόνον θυσιάζουν τα πάντα και ρίπτονται εις το άγνωστον, αν και είναι βέβαιον, ότι τους περιμένει μεγαλυτέρα δυστυχία. Η προθεσμία είναι μικρά. Πρέπει να σπεύσωσι. Αλλά πώς θα αναχωρήσωσι; Δια τίνος μέσου θα διανύσωσι τόσας μεγάλας αποστάσεις; Δια του σιδηροδρόμου αδύνατον, καθ’ όσον δεν χορηγούνται βαγόνια. Εις Λουλέ Μπουργκάς εύπορος οικογένεια επλήρωσε έξ χιλιάδας δραχμάς εις την Εταιρείαν δι’ έν μόνον βαγόνιον μέχρι Δεδέαγατς και το οποίον δεν τοις εχορηγήθη, διότι ο σιδηρόδρομος επετάχθη. Έν μόνον μέσον παρέμενεν. Ο αραμπάς. Αλλά τι να φορτωθή επί ενός αραμπά; Σκεύη διάφορα, τρόφιμα απαραίτητα τουλάχιστον δια τας ημέρας πορείας, ενδύματα και κλινοσκεπάσματα προς προφύλαξιν από του ψύχους ή τα μικρά παιδιά, οι γέροντες και αι γυναίκες. Ό,τι ήτο δυνατόν. Τα λοιπά εγκαταλείπονται.
Παραμένουσι εκεί επί πολλάς ημέρας. Γέροντες και παιδιά αποθνήσκουσι. Εν τούτοις ουδείς απομακρύνεται της θέσεώς του, ουδείς θέλει να επιστρέψει εις την οικίαν του. Μένουσι πάντοτε εκεί και ελπίζουσι ότι οι σύμμαχοι και η Ελληνική κυβέρνησις οικτείροντες την θέσιν των θέλουσι μεριμνήσει δια την μεταφοράν των. Η τρομερά κατάστασις των επί των σιδ. σταθμών συσσωρευομένων πείθει τους έχοντας αραμπάδες να τεθώσιν εν κινήσει δι’ αυτών. Η πορεία είναι μακρά. Αι οδοί δύσκολοι, καταστάσαι έτι δυσκολώτεραι ως εκ των βροχών. Ελπίζουσι να υπερβώσιν τα εμπόδια. Φορτούσιν επί του αραμπά ό,τι είναι δυνατόν, αναβιβάζουν επ’ αυτών τους προσφιλείς γέροντας, λαμβάνους εις τας αγκάλας τα πεφιλημένα μικρά και αρχίζουσι να βαδίζωσι καθ’ ομάδας προς την Δυτικήν Θράκην. Άρχεται η τρομερά Οδύσσεια. Μετά ολοήμερον πορείαν φθάνωσιν εις ένα ανοικτό χώρον, ένθα αποφασίζουσι να διανυκτερεύσωσι ίνα αύριον εξακολουθήσουν πάλιν την πορείαν. Εις τας δυσκολίας όμως του καιρού, της αποστάσεως και της καταστάσεως των οδών προστίθεται κίνδυνος φοβερός. Τούρκοι χωρικοί εξοπλισμένοι, σχηματίσαντες συμμορίας συρρέουσιν εις τας ακολουθουμένας οδούς και επιτίθενται κατά των διερχομένων ομάδων προσφύγων. Φονεύουσι τούτους, διαρπάζουσι τα κτήνη των, τους αραμπάδες, τας γυναίκας των, ληστεύουσι αυτούς και φονεύουσι όσα ζώα δεν δύνανται να αρπάσωσι. Κατά την πορεία της Μεραρχίας από Χαιρεπόλεως μέχρι Μακράς Γεφύρας πολλά παρόμοια έλαβον χώραν και συνελέγησαν πληροφορίαι περί των ως άνω, υπό Τούρκων κατοίκων της περιοχής διαπραχθέντων κατά των διερχομένων προσφύγων εγκλημάτων. Εις πολλά σημεία της οδού, ιδία δ’ εκατέρωθεν του χωρίου Πόπκιοϊ, συνηντήθησαν ίπποι και βόες φονευμένοι, αραμπάδες κατεστραμμένοι και διηρπαγμένοι, σίτος, ενδύματα και κλινοσκεπάσματα διασκορπισμένα περί τα 1.000 μέτρα ανατολ. Καντίκιοϊ ανευρέθησαν επίσης εντός χαράδρας πολλοί αραμπάδες διηρπαγμένοι. Κατά τας πληροφορίας Τούρκων κατοίκων αυτού του χωρίου ανήκον εις Έλληνας πρόσφυγας, οι οποίοι αφού εληστεύθησαν απήχθησαν εις τα όρη.
Οι ίδιοι κάτοικοι επληροφορήθησαν ότι όχι μόνον οι κάτοικοι της πέριξ περιοχής ελάμβανον μέρος εις τας κατά των προσφύγων επιθέσεις, αλλά και έτεροι εκ της περιοχής Κεσσάνης- Μαλγάρων προς δε ότι υπό τοιούτων ατάκτων είχον απαχθή Ελληνίδες γυναίκες. Κατά πληροφορίας δεκαπενταετούς παιδός Έλληνος εκ Τυρολόης, την 6ην Οκτωβρίου ο πατήρ του και πέντε άλλοι Έλληνες, ενώ διήρχοντο οδηγούντες το ποίμνιόν των μεταξύ των χωρίων Πόπκιοϊ- Καραπουρτζάκ υπέστησαν επίθεσιν υπό ατάκτων Τούρκων και το μεν ποίμνιόν των διηρπάγη, αυτοί δ’ εφονεύθησαν κατά την ομολογίαν του παιδός (διαφυγόντος) μη ανευρεθέντες δε κατά τας ερεύνας τμημάτων της Μεραρχίας διελθόντων εκείθεν την πρωίαν της επομένης. Κατά πληροφορίας της Υπομοιραρχίας Χαιρεπόλεως, αλλά και των Τούρκων κατοίκων των διαφόρων χωρίων οι Τούρκοι κάτοικοι του χωρίου Τσερκέζ Μουσελίμ ού μόνον κατά των προσφύγων είχον επιτεθεί και είχον φονεύσει πολλούς και είχον διαρπάσει τας περιουσίας των, αλλά και κατά ημετέρων αποσπασμάτων είχον αντισταθή και είχον τραυματίσει δια πελέκεως έλληνα χωροφύλακα. Συλληφθέντων τινων εκ τούτων υπό τμημάτων ημών διελθόντων εκείθεν κατά την πορείαν της Μεραρχίας δια των μερών τούτων και κρατουμένων παρ’ ημίν. Κάτοικοι του χωρίου Πόπκιοϊ είχον πυροβολήσει κατά των ανιχνευτών της Μεραρχίας. Είς των κατοίκων Τσερκέζ Μουσελίμ απεπειράθη να κτυπήσει δια πελέκεως ημέτερον στρατιώτην αποσταλέντος προς επιβολήν της τάξεως εκεί αποσπάσματος.
Μέχρι Μακράς Γεφύρας πρόσφυγες δεν συναντώνται ή ελάχιστοι. Τα ελληνικά χωρία είναι κενά. Η Χαιρέπολις και η Μακρά Γέφυρα κατά τα 2/3 Ελληνικαί, επίσης. Παντού αι οικίαι των Ελλήνων είχον διαρπαγή. Παντού όπου μέχρι προ τινων ημερών ευρίσκοντο Έλληνες συναντάται η νέκρα και η ερήμωσις.
Από δε της Μακράς Γεφύρας ήρξατο συναντωμένη, η ζωντανή, η αφάνταστος δυστυχία. Καθ’ όλον το μήκος της οδού μέχρι Φερετζίκ η κίνησις καθίσταται δυσκολώτατη. Κατά μικρά διαστήματα σειραί αραμπάδων κινούνται. Όπου εκατέρωθεν της οδού υπάρχει χώρος ανοικτός και ισοϋψής προς την οδόν άλλοι ευρίσκονται συσσωρευμένοι. Πάσαι αι οδοί και οι πέριξ χώροι των κατωκημένων τόπων γέμουσι τοιούτων. Πέριξ αυτών κινούνται, ίστανται ή κάθηνται συντετριμμέναι και απεγνωσμέναι υπάρξεις ανθρώπων. Μικρά παιδία πειναλέα κλαυθμηρίζουσι και τρέμουσιν εκ του ψύχους. Γυναίκες ρακένδυτοι αλλά και καλώς ενδεδυμέναι βαδίζουσι γυμνόποδες και μέχρι του γόνατος βουτηγμέναι εις την λάσπην. Άνδρες κατάκοποι και κύπτοντες υπό το βάρος της συμφοράς σας ατενίζουσιν απέλπιδες. Γέροντες μη δυνάμενοι ν’ ανθέξωσιν εις την τόσην δυστυχίαν και τας τόσας κακουχίας κατάκεινται ετοιμοθάνατοι πολλοί δε αποθνήσκουσι ενταφιαζόμενοι υπό των δικών των παραπλεύρως της οδού του μαρτυρίου των.
Κατάβρεκτοι, νήστεις, διψασμένοι, τρέμοντες εκ του ψύχους βαδίζουσιν ή ίστανται απορούντες πού να μεταβώσι και τι να γίνωσι, ήσυχοι όμως ότι οι Τούρκοι δεν δύνανται να τους θίξωσι και περί ενός μόνον όντες βέβαιοι, ότι δεν κινδυνεύουσι πλέον απ’ αυτούς. Κατά την αναχώρησιν των κατοίκων της Ανατολικής Θράκης η Μεραρχία δια των κατά τόπους τμημάτων τοις παρέσχεν πάσαν ευκολίαν εις την εξεύρεσιν των μέσων μεταφοράς (αραμπάδων) των ελαχίστων δυναμένων να παραληφθώσιν ειδών εκ των περιουσιών των. Αξιωματικοί των Σιδ. Σταθμών και Στρατιώται επέβλεψαν εις την επιβίβασιν προσφύγων εις διαφόρους σιδ. σταθμούς. Πάσα δε ασφάλεια παρεσχέθη εις τας καθ’ οδόν ομάδας των φευγόντων προσφύγων κατά των προσβολών των χωρικών Τούρκων.
Τ.Τ. 925 τη 8 Νοεμβρίου 1922
Η
ΧΙΙ Μεραρχία
(υπογραφή δυσανάγνωστη)
Η έκθεσή της ΧΙΙ Μεραρχίας για τα θλιβερά γεγονότα του Οκτωβρίου 1922 στην Ανατολική Θράκη, που εναπόκειται στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών, είναι μνημείο ενσυναίσθησης για τον πόνο των διωγμένων και κυρίως των γερόντων, των ασθενών, των παιδιών και των γυναικών. Είναι χειρόγραφη και έχει συνταχθεί στις 8 Νοεμβρίου 1922. Αυθεντική, συναισθηματική, σαφής, περιγραφική, η έκθεση αυτή δίνει όλες τις διαστάσεις της τραγωδίας εκείνης.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
