1949: Η καταστολή της ανταρσίας, η ανόρθωση της Ελλάδας

 *Μάχες παντού, αλλά ο στρατός προχωρούσε σταθερά στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του 1949

 

*Το έτος της νίκης του στρατού.

*Οι πιέσεις των Αμερικανών.

*Αδημοσίευτα στοιχεία.

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Η πρωτοχρονιά του 1949 ξεκίνησε με μηνύματα αισιοδοξίας, για την πορεία του αγώνα, του μαχόμενου κράτους. Ήδη είχε συστηματοποιηθεί η ροή της αμερικανικής βοήθειας, ενώ καταβάλλονταν αξιοσημείωτες προσπάθειες για την ενίσχυση του στρατεύματος. Σφοδρές μάχες παντού, τάφοι και ερείπια. Αλλά και ελπίδες άσβεστες…

Ο βασιλεύς Παύλος στο διάγγελμα του τόνιζε μεταξύ άλλων: «Δια την τελικήν νίκην είμαι βέβαιος. Πρέπει όμως όλοι μας, ηνωμένοι να κάμωμεν μίαν υστάτην προσπάθειαν». Και κατέληγε: «Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις την πατρίδα και τους εαυτούς μας, ας ονομάσωμεν το 1949 το έτος της νίκης».

Ο πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του διαπίστωνε ότι τα ισχυρότερα κέντρα αντίσταση του εχθρού έπεσαν. Οι κύριες δυνάμεις του εφθάρησαν, ενώ τα αποφασιστικά χτυπήματα του στρατού, αφαίρεσαν κάθε δυνατότητα και πιθανότητα επιτυχίας

               Παρά τις ελπίδες όμως η δραστηριότητα των ανταρτών συνεχίζονταν. Την νύχτα της πρωτοχρονιάς, πυροβόλο των ανταρτών, χτυπούσε επί τετράωρο το Σουφλί. Τις πρωινές ώρες τμήματα του στρατού συνεπλάκησαν με αντάρτες τους οποίους καταδίωξαν. Στις 3 Ιανουαρίου αντάρτες μπήκαν αιφνιδιαστικά στην Κορνοφωλιά Σουφλίου και έκαψαν μερικά σπίτια. Εκείνες τις μέρες στρατιωτικές δυνάμεις που καταδίωκαν αντάρτες  κοντά στο χωριό Πεσσάνη Έβρου ανακάλυψαν και κατέστρεψαν ανταρτικές οχυρώσεις. Επίσης βρήκαν 50 βλήματα πυροβόλου.

Στην ευρύτερη περιοχή του Γ’ Σώματος Στρατού παραδόθηκαν 62 αντάρτες. Συμπλοκές με αντάρτες έγιναν στον Ερύμανθο στην Πελοπόννησο και στο Γράμμο.

Στην Πελοπόννησο ειδικά, ο στρατός ετοιμάζονταν για μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και για το λόγο αυτό είχε αρχίσει να ελέγχει τις μεγάλες οδικές αρτηρίες. Σε προκαταρκτική  φάση ο στρατός κατόρθωσε να συλλάβει 350 ένοπλους, ενώ οι εθελουσίως παραδοθέντες και συλληφθέντες σύνδεσμοι, τροφοδότες, πληροφοριοδότες ανήλθαν σε 250.

*Αντάρτες σε φάση μάχης

Στο Γράμμο οι αντάρτες εξαπέλυσαν επιθέσεις κατά των θέσεων του στρατού στο Πάτωμα, ανάμεσα στην Αετομηλίτσα και στη Λυκορράχη. Τα πυρά Πυροβολικού και των όλμων το στρατού προκάλεσαν βαρύτατες απώλειες στους επιτιθέμενους, Οι νεκροί αντάρτες υπολογίσθηκαν σε 80 και οι τραυματίες σε 170. Από το στρατό υπήρχαν 3 νεκροί και 7 τραυματίες. Οι αντάρτες μπήκαν στο χωριό Καστάνιανη και απήγαγαν 25 γυναίκες.

 

Το προσκήνιο και το παρασκήνιο

 

Σε Αθήνα και Ουάσιγκτον το διπλωματικό προσκήνιο αλλά και το παρασκήνιο, παρακολουθούσε ενεργά τις εξελίξεις στη μαχόμενη Ελλάδα.

Αφορμή ανάμεσα στα άλλα ήταν και το ταξίδι στην Αθήνα του Έλληνα πρέσβη στις ΗΠΑ Βασίλειου Δενδραμή για διαβουλεύσεις με την κυβέρνηση. Ο Δενδραμής έκανε προσπάθειες προς κάθε κατεύθυνση για να έχει τις γνώμες και τα σχόλια του Αμερικανικού παράγοντα για τα γενικά ειδικά προβλήματα, που σχετίζονταν με την Ελλάδα.

Σε ένα σχετικό έγγραφο που έχει διασωθεί στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ, διαβάζουμε ότι ο Έλληνας Πρέσβης είχε κάνει πολλές φορές την κρούση στους αξιωματούχους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι το ταξίδι του στην Ελλάδα μπορεί να προσφέρει την ευκαιρία να σταλούν κάποια άμεσα μηνύματα στον βασιλέα ή στους ανώτατους αξιωματούχους της Ελληνικής Κυβέρνησης. Είχε ενοχληθεί ιδιαίτερα, όπως και οι Αμερικανοί, από τους τελευταίους ελιγμούς των αρχηγών κομμάτων μειοψηφίας στην Ελλάδα για την πτώση της κυβέρνησης συνασπισμού. Τέτοιες κινήσεις- κατά τους Αμερικανούς- είχαν εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στην αποτελεσματικότητα και τις επιδόσεις της παρούσας Κυβέρνησης. Οι υπουργοί έχουν αφιερώσει περισσότερο χρόνο σε ενέργειες για να διατηρήσουν την κυβέρνηση σε ισχύ, παρά στη ζωτική δουλειά της αποκατάστασης της εσωτερικής τάξης και της αποτελεσματικής χρήσης της αμερικανικής βοήθειας. Ο Έλληνας πρέσβης αισθάνονταν προφανώς ότι, εάν εξουσιοδοτηθεί να διαβιβάσει εμπιστευτικά τις προσωπικές αμερικανικές απόψεις, οι ελληνικές πολιτικές προσωπικότητες με επιρροή θα μπορούσαν να πειστούν να πραγματοποιήσουν όποιες αλλαγές ή πολιτικές προταθούν. «Δεν ενθαρρύναμε τον πρέσβη στην ιδέα του να ενεργεί ως ειδικός απεσταλμένος, θεωρώντας ότι είναι λιγότερο αποτελεσματική μέθοδος επικοινωνίας με την Ελληνική Κυβέρνηση, παρά μέσω της δικής μας πρεσβείας», αναφέρεται στο έγγραφο.

*Απόσπασμα από έγγραφο του Ουΐλλιαμ Μπάξτερ

               Με ημερομηνία 4 Ιανουαρίου 1949 υπάρχει άλλο ένα σχετικό έγγραφο. Το υπογράφει ο Ουΐλλιαμ Μπάξτερ, Βοηθός Αρχηγός, του Τμήματος Ελληνικών, Τουρκικών και Ιρανικών Υποθέσεων, που συνάντησε τον πρέσβη Δενδραμή. Φαίνεται πως ο Αμερικανός αξιωματούχος τα είπε «χύμα και τσουβαλάτα». Γράφει συγκεκριμένα:

«Εξήγησα ότι δεν είχα κανένα ειδικό μήνυμα ή συστάσεις σχετικά με την ελληνική κυβέρνηση. Ήταν πάντα η θέση μας, όπως έχει γίνει σαφές σε πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν, ότι η σύνθεση της ελληνικής κυβέρνησης είναι θέμα απόφασης των ίδιων των Ελλήνων. Το μέλημά μας είναι η Ελλάδα να έχει μια Κυβέρνηση που να μπορεί και να θέλει να αναλάβει τις ευθύνες μιας κυρίαρχης εξουσίας, η οποία μπορεί να ενεργήσει δυναμικά και αποτελεσματικά για να βελτιώσει τις συνθήκες στην Ελλάδα, τόσο οικονομικά όσο και στρατιωτικά. Ειλικρινά, μας ενοχλεί η συνεχιζόμενη αδυναμία ή και η άρνηση των Ελλήνων πολιτικών αρχηγών να παραμερίσουν τις στενές κομματικές φιλοδοξίες υπέρ των ευρέων εθνικών συμφερόντων. Θα πρέπει να είναι προφανές ότι η καλύτερη δυνατή κυβέρνηση δεν θα ήταν καθόλου καλή για τη δουλειά που υπάρχει στην Ελλάδα. Ωστόσο, σε πάρα πολλές περιπτώσεις η ελληνική κυβέρνηση έχει αποδειχθεί ανίκανη να εκτελέσει τις κανονικές λειτουργίες μιας κυρίαρχης κυβέρνησης στην αντιμετώπιση καθαρά εσωτερικών προβλημάτων και έχει δείξει μια αποθαρρυντική τάση να θεωρεί ότι ο μόνος τρόπος για να ξεπεραστεί οποιαδήποτε εσωτερική δυσκολία είναι να αποκτήσει αυξημένη αμερικανική βοήθεια. Η Ελλάδα πρέπει να αποδεχθεί τις νόμιμες ευθύνες της και να μπορέσει να φροντίσει τον εαυτό της όταν τελειώσει η αμερικανική βοήθεια. Έχουμε βάλει πολλά χρήματα στην Ελλάδα τα τελευταία δύο χρόνια, ιδιαίτερα σε σχέση με το μέγεθος και τον πληθυσμό της χώρας. Η τρέχουσα βοήθεια προς την Ελλάδα δαπανάται με ρυθμό περίπου ενός εκατομμυρίου δολαρίων την ημέρα, υψηλότερο ακόμη και από το ποσοστό για την Κίνα. Πρέπει να ομολογήσουμε ότι τα αποτελέσματα δεν ήταν πολύ ενθαρρυντικά. Όταν ζητάμε πιστώσεις από το Κογκρέσο για ξένη βοήθεια, θα χρειαστεί να είμαστε πολύ ειλικρινείς σχετικά με τις προηγούμενες επιδόσεις, και επομένως πολλοί από τους αποθαρρυντικούς παράγοντες στην ελληνική εικόνα θα φανούν ανοιχτά. Πρέπει να είναι σαφές στην ελληνική κυβέρνηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να κουβαλούν την Ελλάδα επ' αόριστον. Αν δεν αποδειχθεί ότι οι Έλληνες κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να λύσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως πρέπει να αποφασίσουν εάν τα χρήματα που διατίθενται στην Ελλάδα ενδέχεται να μην χρησιμοποιηθούν για καλύτερο όφελος αλλού στον κόσμο.

Όταν ο πρέσβης ρώτησε αν θεωρούσα το σημερινό μέγεθος των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων επαρκές για να αντιμετωπισθεί η απειλή των ανταρτών, επεσήμανα ότι, αν και δεν είμαι στρατιωτικός ειδικός, οι αξιωματούχοι μας στην Ελλάδα συμφωνούν ότι το παρόν Ελληνικό Στρατιωτικό Κατεστημένο, όπως είναι τώρα εξοπλισμένο, είναι επαρκές για την κατάσταση εάν διοικούνταν καλά και καθοδηγούνταν. Η αποτυχία να “σπάσει την πλάτη του αντάρτικου” κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους οφείλεται κυρίως, σύμφωνα με αναφορές μας, σε έλλειψη ηγεσίας και ηθικού. Αναφέρθηκα σε συγκεκριμένες περιπτώσεις στις εκστρατείες του Γράμμου και του Βίτσι (σ.σ. πρόκειται για το 1948) όταν αρκετές μεραρχίες είτε είχαν αρνηθεί να πολεμήσουν είτε είχαν υποχωρήσει χωρίς επαρκή αιτία. Το σημερινό μέγεθος των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης κατά 15.000 που εγκρίθηκε μετά την επίσκεψη του Στρατηγού Μάρσαλ στην Ελλάδα (σ.σ. από τις 16 έως τις 18 Οκτωβρίου 1948), είναι πράγματι πολύ μεγάλο για μια χώρα στο μέγεθος της Ελλάδας. Ο Ελληνικός Στρατός κατέχει επίσης μεγάλη υπεροχή σε αριθμό και εξοπλισμό έναντι των ανταρτών, που δεν έχουν αυξηθεί σε αριθμό τον τελευταίο χρόνο. Η λύση φαίνεται να έγκειται στην αύξηση της αποτελεσματικότητας και της αποφασιστικότητας των σημερινών εθνικών δυνάμεων, παρά στην αλόγιστη αύξηση του αριθμού των ανδρών υπό τα όπλα.

*Οι λεγόμενοι "ανταρτόπληκτοι" πρόσφυγες που αναζητούσαν ασφάλεια σε πόλεις.

Είπα στον πρέσβη ότι είμαστε επίσης ενοχλημένοι από την ταχεία αύξηση του αριθμού των προσφύγων, ο οποίος μέσα σε λίγο περισσότερο από ένα χρόνο έχει αυξηθεί από 300.000 στο σημερινό ανησυχητικό σύνολο των 700.000, δεν μπορώ να πω, φυσικά, τι το προκάλεσε αυτό, ή αν υποδηλώνει έλλειψη εμπιστοσύνης του ελληνικού λαού στην Κυβέρνηση και στην ικανότητα της Κυβέρνησης να ανταποκριθεί στη στρατιωτική κατάσταση. Ωστόσο, λόγω του γεγονότος ότι οι αντάρτες δεν ελέγχουν μεγαλύτερες περιοχές της Ελλάδας από ό,τι πριν από ένα χρόνο, αυτή η ανεξήγητη αύξηση του αριθμού των προσφύγων υποδηλώνει ότι κάτι δεν πάει καλά, που απαιτεί επείγουσα διόρθωση».

*Το Πολεμικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του βασιλέως Παύλου 

Ενημερώθηκε και ο βασιλεύς Παύλος

 

Την επομένη 5 Ιανουαρίου ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα Χένρυ Γκρέιντυ ειδοποιούσε  τον υφυπουργό Εξωτερικών Λόβετ, ότι τις τελευταίες δύο ημέρες είδε τον βασιλέα Παύλο και τον υπουργό Εξωτερικών Κωνσταντίνο Τσαλδάρη χωριστά και συζήτησε και με τους δύο την πολιτική κατάσταση. Ο Τσαλδάρης δήλωσε ότι αυτός και ο Σοφούλης επιθυμούσαν να διευρύνουν την κυβέρνηση κατά προτίμηση με την ένταξη του Γεωργίου Παπανδρέου και ίσως του Παναγιώτη Κανελλόπουλου πριν από την εκ νέου σύγκληση της Βουλής την 1η Φεβρουαρίου. Δεν έχουν γίνει ακόμη επίσημες διαπραγματεύσεις με τον Παπανδρέου, ο οποίος προφανώς τώρα θέλει να εισέλθει στην κυβέρνηση.

«Ενημέρωσα τον Τσαλδάρη ότι οι ΗΠΑ δεν θα προέβαλαν αντιρρήσεις για τη διεύρυνση της κυβέρνησης. Του επεσήμανα τη σκοπιμότητα ενίσχυσης ορισμένων υπουργείων, εάν και εφόσον αναδιοργανωθεί η κυβέρνηση, και την πιθανή αναγκαιότητα να υποταχθούν τα κομματικά συμφέροντα και να εξασφαλιστούν κατάλληλες προσωπικότητες για ορισμένες θέσεις στο υπουργικό συμβούλιο. Ο Τσαλδάρης συμφώνησε με αυτές τις προτάσεις και υποσχέθηκε ότι θα τεθούν σε εφαρμογή στην αναδιοργανωμένη κυβέρνηση.

Στη συνάντησή μου χθες το απόγευμα με τον βασιλέα, με έκπληξη έμαθα την άποψή του ότι η «λύση» Παπάγου-Μαρκεζίνη πρέπει να δοκιμαστεί το συντομότερο δυνατό. Ο βασιλεύς εξέφρασε την πεποίθηση ότι ο λαός της Ελλάδας επιθυμούσε εντελώς νέα διακυβέρνηση και η κατάσταση απαιτούσε αποτελεσματική και αποδοτική ηγεσία, που κατά τη γνώμη του Παύλου, θα μπορούσε να παρέχεται μόνο από την κυβέρνηση Παπάγου-Μαρκεζίνη. Ο βασιλεύς δήλωσε πως κατανοούσε ότι οι Αμερικανοί συμφώνησαν με την άποψή του ότι ήταν απαραίτητο να υπάρξει ενεργητική εξορθολογισμένη κυβέρνηση μέχρι τον Μάρτιο (προφανώς αναφερόμενος έμμεσα στην περίοδο των συζητήσεων του Κογκρέσου για τη βοήθεια στην Ελλάδα). Ο Γκρέιντυ ενημέρωσε τον Παύλο ότι δεν συμφωνεί με την ερμηνεία της αμερικανικής θέσης. Περαιτέρω δήλωσε ότι οι ΗΠΑ ήλπιζαν ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να διατηρήσει την κοινοβουλευτική διακυβέρνηση και τις δημοκρατικές διαδικασίες και ότι «κοιτάξαμε με εύνοια τη διεύρυνση της παρούσας κυβέρνησης από στοιχεία ένταξης όπως ο Παπανδρέου. Ο βασιλεύς είπε τότε ότι δεν θα παρέμβει σε μια τέτοια εξέλιξη.

Μετά από ενδελεχή συζήτηση για τα πρόσφατα πολιτικά γεγονότα με το επιτελείο μου, θεωρώ- συνέχιζε ο Γκρέιντυ- ότι η πολιτική μας πρέπει να είναι να διατηρήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τις δημοκρατικές και συνταγματικές διαδικασίες στην Ελλάδα και ότι θα πρέπει πάνω απ' όλα να αποφύγουμε την εμφάνιση της επιβλητικής κυβέρνησης της επιλογής μας στην Ελλάδα εκτός από έσχατη λύση. Προς το παρόν, λοιπόν, πιστεύω ότι δεν πρέπει να βάλουμε εμπόδια στη διεύρυνση της κυβέρνησης όπως προτείνει ο Τσαλδάρης, αλλά θα πρέπει την κατάλληλη στιγμή και με διακριτικό τρόπο να προτείνουμε, αλλά όχι απαραίτητα να επιμένουμε, κατάλληλα άτομα για ορισμένες θέσεις στο υπουργικό συμβούλιο. Θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνουμε τη βελτίωση του κυβερνητικού μηχανισμού με τη μείωση του αριθμού των υπουργείων (που πληροφορούμαι ότι ο Τσαλδάρης εξετάζει ο Σοφούλης και ο ίδιος) και επίσης με το διορισμό τεχνικά καταρτισμένων και κατά τα άλλα κατάλληλων ανδρών ως μόνιμων Γενικών Διευθυντών διαφόρων υπουργείων. Το τελευταίο θα είναι φυσικά σταδιακή ανάπτυξη, αλλά φαίνεται ότι υπόσχεται σημαντική αύξηση της αποτελεσματικότητας.

Δεν θα ήθελα αυτά τα συμπεράσματα να ερμηνευτούν ως κλείσιμο της πόρτας σε άλλες και ενδεχομένως πολύ διαφορετικές εξελίξεις στο μέλλον. Η κατάσταση μπορεί να αλλάξει τόσο ώστε να απαιτείται η αποδοχή μας κάποια εξωκοινοβουλευτική λύση όπως ο συνδυασμός Παπάγου-Μαρκεζίνη. Πιστεύω, ωστόσο, ότι η πολιτική κατάσταση της Ελλάδας θα πρέπει να επιτραπεί να εξελιχθεί βήμα-βήμα και ότι η κυβέρνηση Παπάγου δεν θα πρέπει να επισπεύδεται στην εξουσία με έστω και σιωπηρή ενθάρρυνση των ΗΠΑ, αδιαφορώντας για την κανονική κοινοβουλευτική διαδικασία. Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι δεν υπάρχει απλή λύση για το πρόβλημα και ότι είναι απίθανο κάποια Ελληνική κυβέρνηση να μπορεί να κάνει θαύματα. Η τάξη θα αποκατασταθεί και η ανοικοδόμηση θα επιτευχθεί εδώ μόνο με σκληρή δουλειά και με υπομονή και κατανόηση από μέρους των Αμερικανών».

Υπενθυμίζεται ότι η αναφορά εδώ στην πιθανή επίλυση της αστάθειας της ελληνικής κυβέρνησης με το διορισμό «εξωκοινοβουλευτικού» υπουργικού συμβουλίου με επικεφαλής τον απόστρατο στρατηγό Αλέξανδρο Παπάγο και με τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, αρχηγό του Νέου Κόμματος, συζητήθηκε έντονα σε όλα τα επίπεδα. Αναμενόταν ότι μια τέτοια κυβέρνηση Παπάγου-Μαρκεζίνη θα κυβερνούσε στο όνομα του βασιλέως χωρίς απαραίτητα να λάβει την υποστήριξη της Βουλής. Δεν ήταν λίγοι οι πολιτικοί παράγοντες της Αθήνας, που εξέφραζαν φόβους ότι μια τέτοια κυβέρνηση θα μπορούσε να εκτραπεί σε δικτατορία.4rbnm,

*Ο υπουργός Στρατιωτικών Παναγιώτης Κανελλόπουλος με στρατηγούς στα πεδία των μαχών

Οι Αμερικανοί πίεζαν για διεύρυνση της κυβέρνησης

 

               Σε ό,τι αφορά τα πολιτικά πράγματα, οι Αμερικανοί πίεζαν έμμεσα για διεύρυνση της κυβέρνησης. Την ημέρα των Φώτων ο πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης συναντήθηκε τον Αμερικανό πρεσβευτή Χένρυ Γκρέιντυ και το απόγευμα πραγματοποίησε στο σπίτι του συνάντηση με τον αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και τους υπουργούς Κωνσταντίνο Ρέντη, Αλέξανδρο Μελά και Θεόδωρο Μαυρογορδάτο. Στη συνάντηση εκείνη, αποφασίσθηκε να αρχίσουν διαπραγματεύσεις με τα κόμματα της αντιπολίτευσης και να τα καλέσουν να μετάσχουν στην κυβέρνηση. Ο Τσαλδάρης στη συνέχεια μετέβη στα ανάκτορα και ενημέρωσε τον βασιλέα Παύλο, αλλά ζήτησε και διευκρινίσεις για τις διαθέσεις του Παπάγου σχετικά με την προτεινόμενη σ’ αυτόν αρχιστρατηγία.

               Σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου οι Αμερικανοί πίστευαν ότι κατά το 1949 έπρεπε να ενταθεί η προσπάθεια καταστολής της ανταρσίας. Για την πραγματοποίηση τέτοιου αποτελέσματος θεωρούσαν ότι είναι απαραίτητο να υπάρξει κυβέρνηση ευρείας λαϊκής βάσης ικανής να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις της χώρας, παίρνοντας και δραστικά μέτρα στο οικονομικό πεδίο.

 

Κατέλαβαν για τρεις μέρες τη Νάουσα

 

               Επί του πεδίου των μαχών, οι αντάρτες συνέχιζαν τις εντυπωσιακές επιθέσεις τους σε επιλεγμένους στόχους. Μια τέτοια περίπτωση ήταν και η επίθεση που έγινε εναντίον της Νάουσας στις 11 Ιανουαρίου. Αρχικά η 10^η Μεραρχία των ανταρτών απέτυχε να καταλάβει την Έδεσσα και την Αρδέα το Δεκέμβριο του 1948. Η Μεραρχία αυτή ανασυγκροτήθηκε στο όρος Βέρμιο και στη συνέχεια προχώρησε στην επίθεση κατά της Νάουσας. Τελικά οι αντάρτες κατόρθωσαν να καταλάβουν τη Νάουσα και να την κρατήσουν επί τρεις μέρες. Ο στρατός κατόρθωσε να μπει στη Νάουσα στις 14 Ιανουαρίου, ενώ οι αντάρτες φεύγοντας, πήραν από την πόλη άφθονα εφόδια και 230 αιχμαλώτους. Άλλοι 600 στρατολογήθηκαν εκούσια.    

               Η μεγάλη προσπάθεια γίνονταν προς την πλευρά του Παπάγου ώστε να αναλάβει την αρχιστρατηγία των ενόπλων δυνάμεων. Ο Παπάγος όμως έθετε σκληρούς όρους, τους οποίους τελικά δέχθηκαν και οι πολιτικοί και ο σύμμαχοι. Οι όροι του ήταν:

               Η αύξηση της δύναμης του στρατού μέσα σε σύντομη προθεσμία. Υπαγωγή υπό τις διαταγές του των δυνάμεων της Αεροπορίας, του Ναυτικού και της Χωροφυλακής για κάθε ζήτημα που σχετίζονταν με τις επιχειρήσεις κατά των ανταρτών. Ο ίδιος να έχει όλα τα δικαιώματα που είχε ως αρχιστράτηγος το 1940-1941. Επιβολή προληπτικής λογοκρισίας σε όλα τα δημοσιεύματα που σχετίζονταν με στρατιωτικά θέματα. Και να έχει ανεξαρτησία έναντι των ξένων στρατιωτικών αποστολών.

Στις 18 Ιανουαρίου ο πρέσβης Γκρέιντυ έστειλε στον Μεταξά, πολιτικό σύμβουλο του βασιλέως ένα υπόμνημα μετά την συνομιλία που είχαν, θέλοντας να διευκρινίσει την θέση των ΗΠΑ σε σχέση με την τρέχουσα κρίση στην ελληνική κυβέρνηση. Βασικά, έστελνε μήνυμα στον Παύλο, ότι τους Αμερικανούς, ενδιέφερε να υπάρχει στην Ελλάδα μια ισχυρή και αποτελεσματική κυβέρνηση ως βασικό στοιχείο για την επιτυχία ολόκληρου του προγράμματος βοήθειας, τόσο του στρατιωτικού όσο και του οικονομικού. Εξέφραζε επίσης την πεποίθησή του, ότι μια ισχυρή και αποτελεσματική κυβέρνηση μπορεί να διασφαλιστεί και να διατηρηθεί μέσω δημοκρατικών, κοινοβουλευτικών διαδικασιών. «Ό,τι κι αν εξελιχθεί στο μέλλον θα μπορούσε να απαιτήσει έκτακτα μέτρα από την πλευρά του βασιλέως, αλλά δεν μου φαίνεται ότι έχει φτάσει ακόμη εκείνη η ώρα» τόνιζε ο Γκρέιντυ.

*Το βασιλικό ζεύγος Παύλου και Φρειδερίκης

Υπήρχαν όμως και εξηγήσεις. Ο πρέσβης Γκρέιντυ, εξήγησε υπηρεσιακά τις συνθήκες παράδοσης αυτού του υπομνήματος ως εξής:

«Επειδή διαπίστωσα ότι ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα εξακολουθούν να αισθάνονται ότι η αμερικανική κυβερνητική γνώμη με επιρροή βρισκόταν πίσω από τη δραστική λύση της παρούσας κρίσης, μετά από συνομιλία με τον πολιτικό σύμβουλο του βασιλέως, Μεταξά, του έδωσα υπόμνημα. Θα το επαναλάβω προσωπικά στον βασιλέα μετά το γεύμα σήμερα. Ο βασιλεύς Παύλος φαίνεται να κινείται προς μια εξωκοινοβουλευτική λύση επιβάλλοντας τον συνδυασμό Παπάγου-Μαρκεζίνη, εάν οι άλλοι ηγέτες αποτύχουν να συμμορφωθούν κυριολεκτικά με αυτό το αίτημα για διακομματική κυβέρνηση».

Σε άλλο τηλεγράφημα στις 19 Ιανουαρίου, από την Αθήνα, ο πρέσβης των ΗΠΑ γνωστοποιούσε ότι ο ίδιος, ο Βρετανός πρέσβης Κλίφφορντ Νόρτον, και ο λόρδος Μαουντμπάντεν, γευμάτισαν στις 18 Ιανουαρίου με τον βασιλέα Παύλο. Και οι τρεις προσπάθησαν να πείσουν τον Παύλο για την αναγκαιότητα να προχωρήσει σε συνταγματικό και κοινοβουλευτικό πλαίσιο και να αποφευχθεί κάθε ριζική λύση του πολιτικού ζητήματος. Ο Γκρέιντυ απέδωσε στον Λόρδο Μαουντμπάντεν, ο οποίος διέμενε τότε στα βασιλικά ανάκτορα και είχε την πλήρη εμπιστοσύνη του βασιλιά Παύλου, τον καθοριστικό ρόλο στο να πείσει τον Βασιλιά να αποφύγει τις εξωκοινοβουλευτικές πορείες δράσης στο σχηματισμό νέας κυβέρνησης.

*Μάρτιος 1949, Γκρέιντυ και Παπάγος σε στρατοπεδο της Λάρισας, με συλληφθέντες αντάρτες.

Τελικά η νέα κυβέρνηση υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη, ορκίσθηκε στις 20 Ιανουαρίου. Σ’ αυτήν συμμετείχαν οι πολιτικοί αρχηγοί Κων. Τσαλδάρης, Σοφ. Βενιζέλος. Σπ. Μαρκεζίνης και Παν. Κανελλόπουλος. Ο Γ. Παπανδρέου αρνήθηκε να συμμετάσχει, αλλά ανακοίνωσε ότι θα παρείχε ψήφο εμπιστοσύνης. Η κυβέρνηση αυτή ήταν η τρίτη κατά σειρά με πρωθυπουργό τον Σοφούλη.

Ο σχηματισμός της νέας κυβέρνησης συνοδεύτηκε τελικά από την τοποθέτηση του Αλέξανδρου Παπάγου ως αρχιστρατήγου  των Ενόπλων Δυνάμεων, γεγονός που αναπτέρωσε τις ελπίδες για νίκη και καταστολή της ανταρσίας. Η επιτυχία του Παπάγου οφείλονταν όπως αποδείχτηκε στην πορεία, στο επιθετικό πνεύμα που επέβαλε στο στράτευμα και στο καθεστώς πειθαρχίας. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, που είχαν αρχίσει από το 1948, με το όνομα «Περιστερά» εντάθηκαν το 1949, σε ολόκληρη την Πελοπόννησο.

Από τις 20 Ιανουαρίου όπως μια νέα δοκιμασία ανέμενε τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας και εξουδετέρωνε όλες τις ελπίδες…

Ήταν η κατάληψη του Καρπενησίου από τους αντάρτες.

 

Η πολυήμερη κατάληψη του Καρπενησίου

 

Η δεύτερη μεραρχία των ανταρτών υπό τον Διαμαντή με σχεδόν 2.000 αντάρτες και η 1^η Μεραρχία υπό τον Γιώτη (Χαρίλαο Φλωράκη) άρχισαν στις 3 τη νύχτα την επίθεση εναντίον του Καρπενησίου. Δύο πυροβολαρχίες των ανταρτών και δύναμη που έφτασε στις 2.900 άνδρες, επιτέθηκαν εναντίον του Καρπενησίου. Οι μάχες ήταν σφοδρότατες. Μια κρίσιμη συνέπεια, ήταν η διακοπή των επικοινωνιών με την φρουρά. Ένα μέρος της φρουράς διέσπασε τον κλοιό των επιτιθεμένων και με επικεφαλής τον νομάρχη βρέθηκαν έξω από την πόλη όπου συνενώθηκαν με τμήματα του στρατού που κατέφθαναν για ενίσχυση.  

Τελικά, η πρωτεύουσα της Ευρυτανίας κατελήφθη από τους αντάρτες και παρέμεινε στα χέρια τους επί 18 μέρες. Στις 6 Φεβρουαρίου, ο στρατηγός Τσακαλώτος με δυνάμεις του Α’  Σώματος Στρατού, δηλαδή την 16^η Μεραρχία, 2 Μοίρες των ΛΟΚ και μερικές ανεξάρτητες ομάδες, που κινήθηκαν από το Αγρίνιο και τη Λαμία, κατόρθωσαν να ανακαταλάβουν το Καρπενήσι, στις 8 του μηνός, υπό συνθήκες πρωτοφανούς χιονόπτωσης.  Οι αντάρτες αποσύρθηκαν στα Άγραφα και από εκεί δια μέσου της Ηπείρου, οι δυνάμεις του Γιώτη κατευθύνθηκαν προς το Γράμμο και οι δυνάμεις του Διαμαντή επέστρεψαν στη Ρούμελη.

Στις 12 Φεβρουαρίου οι αντάρτες αποπειράθηκαν να καταλάβουν για άλλη μια φορά τη Φλώρινα. Διεξήχθησαν σφοδρότατες μάχες, με συμμετοχή και της Πολεμικής Αεροπορίας, αλλά η επίθεση αυτή απέτυχε. Κατά τα στοιχεία του ΓΕΣ οι αντάρτες είχαν 700 νεκρούς.

*Και όμως ο στρατός πολεμούσε...

Η πρεσβεία των ΗΠΑ έβλεπε φτωχό επιθετικό πνεύμα

 

               Η αμερικανική πρεσβεία της Αθήνα, στις 27 Ιανουαρίου υπέβαλε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ μνημόνιο για την εκτίμηση της κατάστασης μετά το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης.

«Η ελληνική κατάσταση κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους ή και περισσότερο έχει εκφυλιστεί. Η συνέχιση της σημερινής τάσης μπορεί να φέρει ήττα. Από στρατιωτική άποψη, η αποτυχία εξάλειψης των οργανωμένων ανταρτών το 1948, η οπισθοχώρησή τους  στο Βίτσι και οι βίαιες επιθέσεις μεγάλης κλίμακας σε απομονωμένες πόλεις, όπως η Καρδίτσα και η Νάουσα, οδήγησαν σε χαμηλότερο ηθικό και μείωσαν το ήδη φτωχό επιθετικό πνεύμα. Οικονομικά, ενώ έχει σημειωθεί κάποια επιτυχία, τα κονδύλια έχουν εκτραπεί για στρατιωτικούς σκοπούς και το προσφυγικό πρόβλημα έχει πάρει φανταστικές διαστάσεις. Πολιτικά, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί με τους πολιτικούς να έχουν εμπλακεί σε προσωπικά και κομματικά ζητήματα και να χάνουν σταδιακά την εμπιστοσύνη του λαού. Οι πολιτικοί έχουν την τάση να δυσφημούν τους εαυτούς τους, τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα και σε σημαντικό βαθμό το κοινοβουλευτικό σύστημα, συνεχίζοντας να παίζουν κομματική πολιτική σε μια περίοδο εθνικής έκτακτης ανάγκης. Ψυχολογικά, η θέση είναι επικίνδυνη, με πεσμένο ηθικό στρατιωτικών και πολιτικών στοιχείων και με αυξανόμενο αίσθημα απελπισίας και απόγνωσης».

Μεταξύ των αιτίων οι Αμερικανοί θεωρούσαν ότι είναι η κούραση από τον πόλεμο από οκτώ χρόνια ταλαιπωρίας, η αίσθηση ότι η Ελλάδα έχει απογοητευτεί σε διεθνές επίπεδο, η πεποίθηση ότι ούτως ή άλλως πρόκειται για πόλεμο μεταξύ των δυνάμεων. Άλλο αίτιο της κατάπτωσης ήταν η ηττοπάθεια που είχε εξαπλωθεί όχι μόνο από τη στρατιωτική αποτυχία και τον πολιτικό εκφυλισμό, αλλά και από αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «η ασυνείδητη βούληση για αποτυχία». Αυτό το τελευταίο έχει οικοδομηθεί εν μέρει ασυνείδητα από Έλληνες αξιωματούχους που κήρυτταν ότι η Ελλάδα θα αποτύχει εάν δεν κλείσουν τα σύνορα, εκτός εάν δοθεί πρόσθετη βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες και εάν ο Ελληνικός Στρατός αυξηθεί σε μέγεθος και εξοπλισμό. Ο Ελληνικός Στρατός δύσκολα αναμένεται να πολεμήσει επιθετικά όταν οι δικοί του στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγέτες προωθούν ένα επικίνδυνο ηττοπαθές δόγμα.

*Ο Μάρκος Βαφειάδης

Η εκδίωξη του Μάρκου

 

Ο Ιανουάριος έκλεισε με σοβαρές εξελίξεις στην ηγετική πυραμίδα του ΚΚΕ. Στις 30 και 31 του μηνός ο Ζαχαριάδης συγκάλεσε την 5^η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος. Το βασικό θέμα ήταν η περίπτωση του Μάρκου Βαφειάδη. Η πλειοψηφία των μελών της Ολομέλειας καταδίκασε τον Βαφειάδη, ενέκρινε την από 15 Νοεμβρίου 1948 απόφαση του Πολιτικού Γραφείου για την απομάκρυνσή του και την καθαίρεσή του από την αρχιστρατηγία. Πρωθυπουργός ανέλαβε ο Μήτσος Παρτσαλίδης και αρχιστράτηγος ο Γούσιας. Ο Μάρκος Βαφειάδης στάλθηκε οριστικά στη Σοβιετική Ένωση.

Άλλο σημαντικό ζήτημα που προκάλεσε τεράστια κριτική εναντίον του ΚΚΕ, ήταν το θέμα των Σλαβομακεδόνων, για τους οποίους το ΚΚΕ υπόσχονταν ότι «ο Μακεδονικός λαός  θα βρει την πλήρη εθνική του αποκατάσταση, έτσι όπως τη θέλει ο ίδιος». Άλλωστε ο ραδιοφωνικός σταθμός των ανταρτών μιλούσε «για ένωση της Μακεδονίας σε ενιαίο, ανεξάρτητο, ισότιμο μακεδονικό κράτος μέσα στην λαϊκοδημοκρατική ομοσπονδια των Βαλκανικών λαών». Το γεγονός αυτό υποδήλωνε, ότι αν νικούσε το ΚΚΕ θα έδινε στους Σλαβομακεδόνες το δικαίωμα να ιδρύσουν δικό τους κράτος, αποσπώντας εδάφη από την Ελληνική επικράτεια.

*Ο πρέσβης των ΗΠΑ Χένρυ Γκρέιντυ και ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος

Δυσαρέσκεια των ΗΠΑ για τον Παπάγο

 

               Η συνεργασία του αρχιστράτηγου Παπάγου με τους Αμερικανούς δεν ήταν ανέφελη. Οι απόψεις του και η απαίτηση εφαρμογής των διαταγών χωρίς αντίρρηση, ενόχλησαν πολλές φορές τους συμμάχους. Χαρακτηριστικά στις 15 Φεβρουαρίου 1949, ο πρέσβης Γκρέιντυ, έστειλε επιστολή προς τον υπουργό Εξωτερικών Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, γεμάτη με παράπονα για την Παπάγο. Η επιστολή αυτή δεν ήταν απλή πρωτοβουλία του πρέσβη αλλά εντολή της Ουάσιγκτον…

«Εξοχότατε, έγραφε, με έχουν στενοχωρήσει πολύ οι αναφορές που έλαβα για την ανακοίνωση την οποία διάβασε ο στρατηγός Παπάγος στη συνεδρίαση του Πολεμικού Συμβουλίου, που έγινε το Σάββατο 5 Φεβρουαρίου στην Αθήνα.

Η θέση της Κυβέρνησης των ΗΠΑ σε σχέση με οποιαδήποτε περαιτέρω ουσιαστική αύξηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων έγινε ξεκάθαρα στην επιστολή του πρέσβη Γκρέιντυ της 2ας Νοεμβρίου 1948 προς τον Πρωθυπουργό. Έχει επαναληφθεί επανειλημμένα. Κατέστη επίσης σαφές στην Αυτού Μεγαλειότητα βασιλέα Παύλο και στην Ελληνική Κυβέρνηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έβλεπαν “καμία αντίρρηση για το διορισμό του στρατηγού Παπάγου (ως Αρχιστράτηγου), εάν αυτό ήταν επιθυμία της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά ότι οι δύο προϋποθέσεις του στρατηγού, δηλαδή ο περιορισμός της εξουσίας των Συμμαχικών Στρατιωτικών Αποστολών και η αύξηση του ελληνικού στρατού σε τουλάχιστον 250.000 άνδρες, δεν ήταν αποδεκτές”. Aυτές οι σημαντικές επιφυλάξεις, που διατυπώθηκαν στην επιστολή του πρέσβη Γκρέιντυ της 6ης Δεκεμβρίου 1948, πρέπει να ήταν γνωστές στον στρατηγό Παπάγο όταν αποδέχθηκε τη θέση του Γενικού Διοικητή.

Υπό αυτές τις συνθήκες θα εκτιμήσετε την ατυχή εντύπωση που έχει δημιουργηθεί από αναφορές ότι η ελληνική κυβέρνηση προχωρά σε κλήσεις στρατεύσιμων χωρίς αναφορά στο επιτρεπόμενο ανώτατο όριο ή στη διαθεσιμότητα κεφαλαίων και από το γεγονός ότι ο στρατηγός Παπάγος έθεσε ξανά το ζήτημα σημαντικής αύξησης του Ελληνικού Στρατού και έχει υπονοήσει ότι η χορήγηση μιας τέτοιας αύξησης ήταν προϋπόθεση για την αποδοχή της παρούσας θέσης του.

Παραμένει η άποψη της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών ότι οι Ελληνικές Εθνικές Δυνάμεις διαθέτουν πλέον επαρκές ανθρώπινο δυναμικό και εξοπλισμό, με επαρκή ηγεσία, εκπαίδευση και επιθετικό πνεύμα, για να περιορίσουν την απειλή των ανταρτών σε αστυνομικές διαστάσεις. Παραμένει η άποψή μας ότι οποιαδήποτε αύξηση του Ελληνικού Εθνικού Στρατού της κλίμακας που προτείνει ο στρατηγός Παπάγος, ακόμη κι αν φαίνεται να δικαιολογείται στρατιωτικά, θα επέβαλε αφόρητο βάρος στην ελληνική οικονομία και θα συνεπαγόταν δαπάνες χρημάτων και υλικού από τις Ηνωμένες Πολιτείες, που θα ήταν ασυμβίβαστο με ένα ισορροπημένο πρόγραμμα ξένης στρατιωτικής βοήθειας.

Είναι η σταθερή πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών να βοηθήσουν τον ελληνικό λαό με όλα τα εύλογα μέσα στην αντίστασή του στην κομμουνιστική επιθετικότητα. Προτείνω να καταβάλω κάθε δυνατή προσπάθεια για να διασφαλίσω την επιτυχή συνέχιση και εφαρμογή αυτής της πολιτικής. Σε αυτό, όμως, πρέπει να σας ζητήσω τη συνεργασία σας και τη συνεργασία της Ελληνικής Κυβέρνησης και του Στρατηγού Παπάγου, στις στρατιωτικές ιδιότητες και την ηγετική ικανότητα του οποίου έχουμε μεγάλη εμπιστοσύνη. Η βασική βάση για μια τέτοια συνεργασία πρέπει να είναι η κατανόηση ότι η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να παράσχει βοήθεια προς την Ελλάδα σε ποσό αντίθετο με την καλύτερη κρίση της και πέρα ​​από τις δυνατότητές της.

Πρόσφατα με ενθουσίασε σημαντικά το νέο πνεύμα που προφανώς έχει επικρατήσει στον Ελληνικό Στρατό από τότε που ανέλαβε τη διοίκηση ο στρατηγός Παπάγος, από την πρόοδο που σημειώθηκε στην Πελοπόννησο, από τα γενναία κατορθώματα των μονάδων καταδρομών σας και από τα σημάδια διχόνοιας εντός του εχθρικού στρατοπέδου. Ελπίζω ειλικρινά ότι αυτή η πολλά υποσχόμενη προοπτική δεν θα διακυβευτεί από τη διαιώνιση μιας άκαρπης συζήτησης μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των ξένων φίλων της ή από την έλλειψη εμπιστοσύνης εκ μέρους της ελληνικής ηγεσίας».

Ο Γκρέιντυ ζητούσε από τον Τσαλδάρη να παραδώσει αντίγραφα της επιστολής του στον βασιλέα Παύλο και στον Πρωθυπουργό Σοφούλη και στον αντιπρόεδρο Διομήδη.

 

Ανακατάληψη του Γράμμου από τους αντάρτες

 

               Σημαντικό γεγονός στον συνεχιζόμενο ανταρτοπόλεμο ήταν η ανακατάληψη τον Απρίλιο του 1949 του Γράμμου από τις ανταρτικές δυνάμεις, οι οποίες τον Αύγουστο του 1948 πραγματοποιώντας έναν ελιγμό, είχαν διαρρεύσει στο γειτονικό Βίτσι. Είχαν προηγηθεί και μερικές παραπλανητικές κινήσεις (π.χ. επίθεση δυνάμεως του Υψηλάντη στα Γρεβενά) που αιφνιδίασαν τις τακτικές δυνάμεις του στρατού.

*Ο καπετάν Διαμαντής ή Αλεξάνδρου Ιωάννης

               Ο Παπάγος επέμενε στην εφαρμογή της δικής του στρατηγικής, που απέβλεπε στην εκκαθάριση των περιοχών από αντάρτες από τα νότια της χώρας προς τα βόρεια.  Γι’ αυτό ολοκληρώθηκε η εκκαθάριση της Πελοποννήσου με την επιχείρηση «Περιστερά» και συνεχίσθηκε η προσπάθεια στη Ρούμελη και τη Θεσσαλία με την επιχείρηση «Πύραυλος». Από τον Μάρτιο, στα χωριά που εκκαθαρίζονταν από αντάρτες είχε αρχίσει η εγκατάσταση σταθμών Χωροφυλακής. Έως τα τέλη Μαΐου κάθε ανταρτική κίνηση στην Πελοπόννησο είχε εξουδετερωθεί μαζί με το όνειρα των κομμουνιστών, που μιλούσαν για το «Λεύτερο Μοριά» εννοώντας τις ανταρτοκρατούμενες περιοχές. Στη Ρούμελη, οι διαλυμένες ανταρτικές ομάδες πολεμούσαν απελπισμένα χωρίς προοπτική νίκης. Ο καπετάνιος Διαμαντής ή Αλεξάνδρου Ιωάννης σκοτώθηκε στις 12 Ιουνίου. Ο Γιώτης, με την 1^η Μεραρχία ανταρτών, μέσα από μύριες δυσκολίες κατόρθωσε στις 24 Ιουνίου να φτάσει στο Γράμμο, όπως και ο Κολιγιάννης.

               Η εκκαθάριση συνεχίσθηκε στη Μακεδονία και τη Θράκη κυρίως το Μάιο και τον Ιούνιο. Η μεγαλύτερη μάχη δόθηκε στους Μεταξάδες Διδυμοτείχου από 15 έως 20 Μαΐου 1949 (Βλέπετε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2014/01/1949.html)

*Από την κηδεία του Θεμιστοκλή Σοφούλη

Ο θάνατος του Σοφούλη

 

               Στις 24 Ιουνίου 1949, πέθανε ξαφνικά ο πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης και κυβέρνηση σχημάτισε αμέσως ο αντιπρόεδρος Αλέξανδρος Διομήδης.

               Ένα άλλο όμως γεγονός, που επηρέασε αρνητικά την δράση των ανταρτών ήταν η γνωστή υπόθεση της διαφωνίας Τίτο- Στάλιν. Μία από τις συνέπειες αυτής της διαφωνίας ήταν η απόφαση της Γιουγκοσλαβίας να κλείσει τα σύνορα με την Ελλάδα, γιατί η ηγεσία του ΚΚΕ είχε ταχθεί με το μέρος του Στάλιν!

               Με το κλείσιμο των συνόρων οι αντάρτες δεν μπορούσαν πλέον καταδιωκόμενοι από τον Ελληνικό Στρατό να καταφεύγουν στο γιουγκοσλαβικό έδαφος, όπου κατά το διεθνές δίκιο θα αφοπλίζοντας πλέον και θα έκλειναν και όλα τα στρατόπεδα που είχαν εκεί. Επί πλέον οι αντάρτες έχαναν όλα τα εφόδια που είχαν αποθηκευμένα εκεί. Η απόφαση για το κλείσιμο των συνόρων ανακοινώθηκε στις 11 Ιουλίου 1949.

*Εικόνα από τις μάχες του στρατού

Η επιχείρηση «Πυρσός» και το τέλος

 

               Στις 2 Αυγούστου 1949 άρχισε η μεγάλη επιχείρηση με την ονομασία «Πυρσός» που είχε σαν στον στόχο την εκδίωξη των ανταρτών από τους ορεινούς όγκους Γράμμου και Βίτσι.

               Η επιχείρηση κράτησε έξι μέρες από τις 2 έως τις 8 Αυγούστου. Έγιναν φοβερές και πολύνεκρες μάχες. Μεγάλη και η συμμετοχή της Πολεμικής Αεροπορίας. Ακολούθησε το Βίτσι, επίσης με πολύνεκρες μάχες. Αλλά και εκεί οι ανταρτικές δυνάμεις αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν το βουνό και να περάσουν σιγά- σιγά στο αλβανικό έδαφος.

*Ο βασιλεύς Παύλος και ο στρατηγός Βαν Φλητ παρακολουθούν τη μάχη του Γράμμου από το παρατηρητήριο της Αμμούδας

               Είχε μείνει μόνο ένα τμήμα του Γράμμου που κρατούσαν οι δυνάμεις των ανταρτών.

               Το πρωί όπως της 25^ης Αυγούστου, οι δυνάμεις του στρατηγού Τσακαλώτου εξαπέλυσαν την τελική και αποφασιστική τους  επίθεση. Είχαν ειδοποιηθεί και την παρακολουθούσαν ο βασιλεύς Παύλος και ο Αμερικανός στρατηγός Τζέιμς Βαν Φλητ.

               Στις 30 Αυγούστου 1949, όλα είχαν τελειώσει. Δεν υπήρχε καμιά εστία αντίστασης των ανταρτών. Μόνον ασήμαντα υπολείμματα ανταρτών, που περιφέρονταν κυνηγημένα σε διάφορες περιοχές της χώρας…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

*Τα φανταράκια, οι σεμνοί πρωταγωνιστές της νίκης 

*Το ποθητό τέλος. Η ήττα των κομμουνιστών ανταρτών. Η νίκη του στρατού.

ΠΗΓΕΣ:

*Εθνικά Αρχεία των  ΗΠΑ. (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1949v06/d105).

*Σόλωνος Γρηγοριάδη «Τα Φοβερά Ντοκουμέντα- Ο Εμφύλιος 1946-1949) Εκδόσεις Φυτράκη.

*Αρχείο εφημερίδων «Εμπρός» και «Ελευθερία» 1948, Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος.

1948: Αιματοβαμμένη χρονιά, με την ανταρσία, αλλά και ελπίδες με αμερικανική βοήθεια

*Μάχες και ερείπια παντού.

*Έτσι χάθηκε η Βόρεια Ήπειρος

*Η απαγωγή του Κουτσοπέταλου

*Η χούντα του Μάρκου

Οι δολοφονίες Λαδά και Πολκ

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Τον Ιανουάριο του 1948, και ενώ είχαμε κορύφωση της κομμουνιστικής ανταρσίας στην Ελλάδα, άρχισε η έντονη παράδοση αμερικανικού πολεμικού υλικού στην μαχόμενη χώρα μας, βάσει του δόγματος Τρούμαν. Το ΚΚΕ, βλέποντας την σταδιακή ανατροπή των ένοπλων σχεδίων του, άρχισε να σκέφτεται τις μαζικές εκδηλώσεις αντιπερισπασμού μέσα στις πόλεις και τα χωριά, αλλά γρήγορα αποδείχτηκαν ανέφικτες αυτές οι σκέψεις, γιατί το κράτος αμυνόμενο, εκσυγχρόνιζε με ταχύτητα τις αρχές Ασφαλείας.

Το άρθρο αυτό, δεν αποσκοπεί να εξιστορήσει συνολικά όλα τα γεγονότα του 1948 και τις παραμέτρους τους. Αποσκοπεί όμως να προβάλει κάποια νέα στοιχεία, που προκύπτουν από το άνοιγμα των Αμερικανικών Εθνικών Αρχείων. 

               Η χρονιά εκείνη ξεκίνησε με καλούς οιωνούς, καθώς ο στρατός κατόρθωσε να εκδιώξει τους αντάρτες από την Κόνιτσα, που την κατείχαν επί σχεδόν οκτώ μέρες. Η νίκη αυτή είχε μεγάλη σημασία, γιατί η κατάληψη μιας έστω μικρής πόλης έδινε αξία στην ιδέα, ότι η κυβέρνηση του βουνού, θα αποκτούσε μια έδρα, γεγονός που θα προσέδιδε κάποια αξία στην σκιώδη υπόσταση μιας κυβέρνησης, που δεν αναγνώριζαν ούτε οι φίλοι και σύμμαχοι των ανταρτών, δηλαδή τα κομμουνιστικά κράτη. Επρόκειτο δηλαδή για στρατιωτική και διπλωματική ήττα τους. Και με τεράστιο τίμημα σε αίμα. Ο στρατός είχε στην Κόνιτσα 8 αξιωματικούς νεκρούς και 51 οπλίτες. Τραυματίσθηκαν 27 αξιωματικοί και 193 οπλίτες. Υπήρχαν και 70 αγνοούμενοι. Οι αντάρτες είχαν 500 νεκρούς, 1500 τραυματίες και 100 αιχμάλωτους, κατά τα δημοσιεύματα των ημερών.

               Οι μάχες συνεχίζονταν σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Οι υπηρεσίες του στρατού σημείωσαν ότι στην πλευρά των ανταρτών παρατηρήθηκε η χρήση νέου οπλισμού και κυρίως χρήση ορειβατικών πυροβόλων. Μόνο στη μάχη της Κόνιτσας εντοπίσθηκε η χρήση 8 ορειβατικών σωλήνων, στους οποίους φάνηκε να προστέθηκαν άλλοι τέσσερις. Στη Θράκη σημειώθηκε η ύπαρξη 6 σωλήνων ορειβατικού Πυροβολικού. Γενικά αυξήθηκε το είδος των ατομικών όπλων των ανταρτών. Στη Δυτική Ελλάδα ο οπλισμός των ανταρτών ήταν κατά 90% συμμαχικής προέλευσης, πράγμα που σήμαινε, ότι ήταν κατοχικός οπλισμός.

1947: Η χρονιά, που έκρινε τον ανταρτοπόλεμο

*Το "Δόγμα Τρούμαν" που άλλαξε τον ρου των πραγμάτων, το 1947 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Το 1947 ήταν μια απολύτως κρίσιμη χρονιά, για την εξέλιξη της κατάστασης στην Ελλάδα. Ο ανταρτοπόλεμος, που ξεκίνησε από την προηγούμενη χρονιά, φούντωνε σε όλα τη χώρα  , ενώ το κράτος αδύναμο και καθημαγμένο, φαίνονταν να γονατίζει από το βάρος των μαχών και του αίματος που χύνονταν και από την εξάντληση της οικονομίας, που οδηγούσε στο χείλος της αβύσσου. Οι ελπίδες για την Ελλάδα, ανέτειλαν πέραν του Ατλαντικού.

               Η κατάσταση δεν ήταν καθόλου ευοίωνη, καθώς και στο διπλωματικό επίπεδο η Ελλάδα, αποτύγχανε σε στόχους που είχε θέσει, όπως ήταν η απελευθέρωση της Βόρειας Ηπείρου και η επέκταση των ελληνοβουλγαρικών συνόρων σε βάθος περίπου 30 χιλμ. αιτήματα που απορρίφθηκαν από τους συμμάχους. Επιπλέον δεν ικανοποιήθηκαν οι ελληνικές απαιτήσεις για πολεμικές επανορθώσεις ύψους 6 δις δολαρίων. Αντ’ αυτών της επιδικάστηκαν πολεμικές επανορθώσεις 145 εκατομμυρίων δολαρίων και κατακυρώθηκαν τα Δωδεκάνησα υπέρ της Ελλάδας. Πλήρης οικονομική αποτελμάτωση στη χώρα, η οποία από τις αρχές του 1947 ανέμενε και τον τερματισμό της βοήθειας της ΟΥΝΡΑ.

               Η μόνη ελπίδα που παρέμενε στην ελληνική κυβέρνηση ήταν η οικονομική και στρατιωτική στήριξη της Αγγλίας. Αλίμονο όμως… Και η Αγγλία, που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Χαρακτηριστικά αναφέρονταν τότε, πως και η κρατική Αγγλική Επιτροπή Ηλεκτρικής Ενέργειας, δεν είχε ρεύμα να φωτίζει τα γραφεία της και όταν συνεδρίαζε χρησιμοποιούσαν κεριά!!!.

               Στο διεθνές προσκήνιο, άρχισε πλέον να κάνει αισθητή την παρουσία της, η αμερικανική πολιτική, η οποία εγκαταλείποντας την παλαιά πολιτική του απομονωτισμού, επικρατούσε σε Ευρώπη και Ασία ως υπερδύναμη, νικήτρια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ελλάδα έπρεπε να επιλέξει σύμμαχο, για να μην υποκύψει στον κίνδυνο της εσωτερικής απειλής, αφού και οι αντάρτες είχαν επαρκή ενίσχυση από τα όμορα κομμουνιστικά κράτη.

               Η πρώτη νύξη έγινε στις 18 Οκτωβρίου 1946 από τον πρέσβη των ΗΠΑ Λίνκολν Μακβή, ο οποίος γνωστοποίησε στο βασιλέα Γεώργιο Β΄ το αμερικανικό ενδιαφέρον να βοηθήσουν την Ελλάδα στο αγώνα της για ανεξαρτησία. Οι Αμερικανοί έθεσαν και όρους για τη στήριξη αυτή, που φάνηκαν πολύ γρήγορα.

Το πολιτικό προσκήνιο αποκτούσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αλλά και το πολιτικό παρασκήνιο, άρχισε να κινείται εντονότερα. 

Και έτσι μπήκαμε στο «γύρο του θανάτου» το 1946…

*Εικόνα από τις μάχες του ανταρτοπολέμου. Το Πυροβολικό του εθνικού στρατού βάλλει κατά θέσεων των ανταρτών, κάπου στην Ελλάδα.

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Οδυνηρές είναι οι εθνικές μνήμες από το έτος 1946, το οποίο ορίζεται ως έτος έναρξης του ένοπλου αγώνα των κομμουνιστών ανταρτών εναντίον του ισχύοντος κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος. Αυτός ο πόλεμος που οπισθοδρόμησε την Ελλάδα, μετέβαλε χωριά και μικρές πόλεις σε σωρούς ερειπίων και γέμισε τα νεκροταφεία της, αλλά και τις πλαγιές των βουνών με νεκρούς, κράτησε έως τον Αύγουστο του 1949.

               Το 1946, που άρχισε ο ανταρτοπόλεμος στην Ελλάδα, ήταν γεμάτο με γεγονότα, αλλά τα όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό του ΚΚΕ, έδειχναν ότι ο γενικός γραμματέας του Νίκος Ζαχαριάδης ήταν αποφασισμένος να οδηγήσει στην ένοπλη σύγκρουση. Στο βιβλίο του «Καινούργια κατάσταση, καινούργια καθήκοντα» που κυκλοφόρησε το 1950 ο Ζαχαριάδης είχε γράψει:

               «Η 2^η Ολομέλεια, αφού στάθμισε εσωτερικούς παράγοντες, βαλκανική και διεθνή κατάσταση, αποφάσισε να προχωρήσει στην οργάνωση της νέας ένοπλης πάλης ενάντια στο μοναρχοφασιστικό αφηνιασμό».

               Η 2^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ συνήλθε στην Αθήνα στις 12 Φεβρουαρίου 1946.

               Ακολούθησε η απόφαση του ΚΚΕ για αποχή από τις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για τις 31 Μαρτίου. Η απόφαση αυτή αποδείχθηκε λανθασμένη. Γιατί δεν επέτρεψε στην Αριστερά να καταλάβει έδρες στη Βουλή, να είναι παρούσα και να παίζει ρόλο στα πολιτικά πράγματα. Αντίθετα άφησε ολόκληρο το πεδίο ελεύθερο στη Δεξιά και στο Κέντρο. Και η αποχή έγινε παρά τις υποδείξεις του Στάλιν και του Μολότωφ, όπως αποκάλυψαν εκ των υστέρων (το 1976) Μάρκος Βαφειάδης και Μήτσος Παρτσαλίδης.

Αργότερα, την 1^η Σεπτεμβρίου διεξήχθη δημοψήφισμα (με συμμετοχή αυτή τη φορά της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς) για τη μορφή του Πολιτεύματος. Κερδισμένοι ήταν οι φιλοβασιλικοί. Η επιστροφή του βασιλιά Γεώργιου Β’ συγκέντρωσε το 68,3% των ψήφων. Ο Γεώργιος Β’ επέστρεψε στην Αθήνα στις 27 Σεπτεμβρίου 1946.

Ο ένοπλος αγώνας του ΚΚΕ, άρχισε τη νύχτα της 30^ης προς την 31^η Μαρτίου 1946, με αιφνιδιαστική επίθεση δύναμης ανταρτών της περιοχής του Ολύμπου, εναντίον του Λιτοχώρου, το οποίο υπεράσπιζε δύναμη της Εθνοφυλακής και της Χωροφυλακής. Από τη μάχη έχασαν τη ζωή τους εννέα χωροφύλακες, και από την Εθνοφυλακή δύο λοχίες και ένας οπλίτης. Οι αντάρτες έφυγαν ανενόχλητοι παίρνοντας μαζί τους τέσσερις αιχμαλώτους και αρκετά όπλα και πυρομαχικά. Με το επεισόδιο αυτό εγκαινιάστηκε ο ολέθριος εμφύλιος πόλεμος, που τερματίσθηκε το 1949.

Μια νέα πτυχή από τις μαύρες σελίδες της Θράκης το 1914, με τους φοβερούς διωγμούς

*Τίτλος: "Τουρκικές φρικαλεότητες στη Θράκη". Από τηλεγράφημα του πρακτορείου Ρώϋτερ.

*Μια διαφορετική οπτική

για το "Μαύρο Πάσχα"

*Νέα στοιχεία για τους διωγμούς 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης 

               Οι Νεοτουρκικοί διωγμοί εναντίον των Χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι αποδεδειγμένες Γενοκτονίες, που εκτελέσθηκαν με πρωτοφανή αγριότητα και δεν δικαιώθηκαν ποτέ. Βρήκαν μάλιστα μιμητή στο πρόσωπο του Χίτλερ, λίγα χρόνια αργότερα. Στην εθνική συλλογική μνήμη, έχουν καταχωρισθεί με την ονομασία «Μαύρο Πάσχα» των Θρακών, εξαιτίας της κορύφωσης των διωγμών τις μέρες του Πάσχα 1914, που εκείνη τη χρονιά γιορτάζονταν στις 6 Απριλίου.

Τα ανείπωτα βάσανα των απηνών διωγμών για τον Ελληνικό πληθυσμό της Ανατολικής και της Δυτικής Θράκης και οι δραματικές στιγμές οδύνης, άρχισαν να γίνονται καθημερινότητα από το καλοκαίρι του 1913, όταν ακριβώς η Ελλάδα βγήκε νικήτρια από τους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά η άδικη συνθήκη του Βουκουρεστίου, παραχώρησε τη Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία και η Ευρώπη εθελοτυφλούσε μπροστά στην εγκληματική δράση των Νεοτούρκων στην Ανατολική Θράκη, οι οποίοι έβαζαν σε εφαρμογή τα σχέδια των αδικαίωτων μεγάλων γενοκτονιών, που αποτελούν ανεξίτηλο στίγμα για την Τουρκία.

Όπως επισημαίνουν διάφοροι ιστορικοί, αλλά αναγράφεται και στα διπλωματικά έγγραφα, οι διωγμοί των ετών 1914-1918, ήταν συνέχεια ενός σχεδίου, που είχε εξυφανθεί   από το 1913 και αποσκοπούσε στην εξόντωση του Ελληνισμού, ο οποίος ζούσε στην Τουρκία. Κοινή διαπίστωση όλων είναι, ότι η επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 δεν αποσκοπούσε απλώς στην έκπτωση του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ και στην εγκαθίδρυση συνταγματικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Γιατί στην πράξη, παρά την επιβολή νέου συντάγματος με διακηρυγμένη ισονομία και ισοπολιτεία για τις εθνικές μειονότητες, δεν άλλαξε καθόλου η φιλοσοφία και οι μέθοδοι διοίκησης του βαθέος τουρκικού κράτους. Ουσιαστικά οι Νεότουρκοι προχώρησαν στην επανάσταση του 1908, για να προλάβουν επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων για πραγματικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, άρχισαν οι διωγμοί εκείνων των ετών, που εξανάγκασαν από την Ανατολική Θράκη και τα παράλια της Μικράς Ασίας, 400.00 Έλληνες στερημένους από τα περιουσιακά τους στοιχεία, γυμνούς και πεινασμένους να καταφύγουν στην ελεύθερη Ελλάδα.

Κουρέας γνωστός ως «Άψε Σβήσε» και θεατρικός συγγραφέας, στην Αθήνα των τελών του 19ου αιώνα.

*Το βιβλίο της Χριστίνας Φίλιππα

 

*Σελίδες ιστορίας

του ελληνικού θεάτρου

*Ένα βιβλίο- έκπληξη

της Χριστίνας Φίλιππα

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Στα τέλη του 19^ου αιώνα, στην Αθήνα, είχαν παρουσιάσει ανάπτυξη δύο είδη θεάτρου, που γοήτευσαν το φιλοθεάμον κοινό, το οποίο κατέκλυζε τις θεατρικές αίθουσες. Επρόκειτο για το «κωμειδύλλιον» και το «δραματικόν ειδύλλιον». Η ανάπτυξη αυτού του θεατρικού είδους, σήμαινε και την ανάδειξη ηθοποιών και σκηνοθετών, αλλά και θεατρικών συγγραφέων. Ένας τέτοιος θεατρικός συγγραφέας, υπήρξε ο Πανάγος Μελισσιώτης, με την ιδιαιτερότητα, ότι βασικά υπήρξε κουρέας στην πλατεία Ομονοίας, γνωστός με το παρατσούκλι «Άψε Σβήσε».

               Αυτόν τον ιδιαίτερο θεατρικό συγγραφέα, ανέλαβε να μας γνωρίσει η γνωστή συγγραφέας Χριστίνα Ν. Φίλιππα, με πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο, με το τελευταίο βιβλίο της «Πανάγος Μελισσιώτης, ο κουρέας θεατρικός συγγραφέας, η συναρπαστική ζωή και τα έργα του» (Εκδόσεις Ηδύφωνο).

               Πρόκειται για μια εξαιρετική μελέτη, μέσα από την οποία ξαναζούμε την Αθήνα των τελών του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα. Η συγγραφέας ερεύνησε χιλιάδες σελίδες εφημερίδων για να αντλήσει ή να διασταυρώσει στοιχεία, καθώς και πολλά άλλα αρχεία και συγγράμματα. Η έρευνά της υπήρξε υποδειγματική.

               Ο Πανάγος Μελισσιώτης γεννήθηκε το 1854 στο Αίγιο. Η καταγωγή των προγόνων του ήταν από τα Μελίσσια Αιγιαλείας. Σε ηλικία δέκα χρονών τον έστειλαν στο μοναστήρι «Ο Μέγας Ταξιάρχης» κοντά στο Αίγιο, όπου έμενε ως καλόγηρος ο θείος του Δαμασκηνός. Τελικά ο θείος του μετά από τρία χρόνια, τον έδιωξε από το μοναστήρι γιατί ήταν ανυπάκουος και δεν έκανε για καλόγηρος. Όμως ο Πανάγος μπόρεσε να μάθει να διαβάζει και να γράφει έστω και ανορθόγραφα. Επέστρεψε στο Αίγιο και αργότερα εγκαταστάθηκε στην Πάτρα, όπου έμαθε την τέχνη του κουρέα. Ταυτόχρονα γνώρισε και το θέατρο παρακολουθώντας παραστάσεις. Το 1876 εγκαταστάθηκε φουστανελοφόρος ών στην πρωτεύουσα, όπου ασκούσε το επάγγελμα του κουρέα. Δυο χρόνια αργότερα το 1878 πούλησε το κουρείο του και με άλλους Αιγιώτες στρατολογήθηκε στο πλευρό του Σουλιώτη Γάκη Ζήκου και ξεκίνησαν να πολεμήσουν κατά την επανάσταση για την απελευθέρωση της Ηπείρου. Εξ αιτίας της αποτυχίας της επανάστασης εκείνης το Μάιο του 1876 επέστρεψε στην Αθήνα και άρχισε να δουλεύει. Το 1880 ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε κηρύξει γενική επιστράτευση με αποτέλεσμα ο Πανάγος να επιστρέψει στην Ήπειρο, αυτή τη φορά ως επίστρατος. Έχει γραφτεί ότι ο Πανάγος τραυματίσθηκε στη  μάχη του Δημαριού (23 Ιουνίου 1881). Επέστρεψε στην Αθήνα και άνοιξε πάλι το κουρείο του στην οδό Δώρου 4 στην Ομόνοια. Τότε ήταν που ο πελάτης του Κλεάνθης Τριαντάφυλλος, δημοσιογράφος και ιδιοκτήτης του «Ραμπαγά»  του έδωσε το παρατσούκλι «Άψε Σβήσε».

               Η συγγραφέας του βιβλίου κ. Φίλιππα, μαζί με την εξιστόρηση της ζωής του ήρωα του βιβλίου της, μας παρέχει πλείστες όσες πληροφορίες για την εξέλιξη της Αθήνας των νεώτερων χρόνων και τα ιστορικά γεγονότα που διαμόρφωσαν την εικόνα του νέου Ελληνισμού.

*Ο Πανάγος Μελισσιώτης, γνωστός και ως "Άψε Σβήσε"

               Για να επανέλθουμε στον Πανάγο Μελισσιώτη, συνέχισε την άσκηση του επαγγέλματός του στην Ομόνοια, σε εποχή, δηλαδή προς τα τέλη του 19^ου αιώνα, που η γνωστή πλατεία αρχίζει να μεταβάλλεται σε περιοχή όπου χτίζονται πολλά θέατρα.

               Ο Πανάγος εμφανίζεται να κάνει συνδικαλισμό για την προστασία του κλάδου των κουρέων. Εμφανίζεται όμως και ως… εφευρέτης!!! Στο κουρείο του, παρουσιάζει διάφορα υγρά σκευάσματα δικής του επινόησης για την καταπολέμηση της… φαλάκρας και την εξάλειψη της πιτυρίδας!!!

               Τελικά το 1892, ο Πανάγος εμφανίζει το πρώτο του θεατρικό έργο με τίτλο «Χάιδω η λυγερή». Πρόκειται για τρίπρακτο δραματικό ειδύλλιο, σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο στη δημοτική γλώσσα. Η πρώτη παράσταση του έργου ανέβηκε στο θέατρο της «Ομόνοιας» στις 17 Σεπτεμβρίου 1892 και έκανε πάταγο. Το έργο υποτίθεται πως εξελίσσονταν στην Αράχοβα και τα Άγραφα.

               Το δεύτερο θεατρικό έργο του «Θυμιούλα η Γαλαξειδιώτισσα» ένα δραματικό ειδύλλιο σε πέντε πράξεις, ο Μελισσιώτης το έγραψε το 1893 μέσα σε είκοσι μέρες και ανέβηκε την 1^η Ιουλίου του ίδιου έτους το νεοανεγερθέν τότε θέατρο «Τσόχα» από τον Πανελλήνιο Δραματικό Θίασο του Ευάγγελου Παντόπουλου. Η παράσταση σημείωσε επιτυχία. Ο Πανάγος εξιστόρησε ότι εμπνεύστηκε το έργο αυτό όταν διάβασε σε εφημερίδα για ένα γαλαξειδιώτικο πλοίο που βυθίστηκε αύτανδρο και μεταξύ των θυμάτων ήταν ένας νεαρός ναύτης αρραβωνιασμένος.

               Το 1894 ο Πανάγος Μελισσιώτης, ο κουρέας με το παρατσούκλι «Άψε Σβήσε» επανήλθε στην επικαιρότητα με το αλληγορικό ποίημα «Τριανταφυλλιά και Πεύκος». Το παρουσίασε ο «Όμιλος Φιλοτέχνων» στις 3 Απριλίου στην κατάμεστη αίθουσα του Ομίλου. Στην εκδήλωση αυτή ο Μελισσιώτης τραγούδησε επιπλέον και δυο κλέφτικα τραγούδια. Το ποίημα αυτό εκδόθηκε από το τυπογραφείο Ανέστη Κωνσταντινίδη.

*Παντελής Αθανασιάδης και Χριστίνα Φίλιππα

               Τελευταίο δραματικό ειδύλλιο του κουρέα- θεατρικού συγγραφέα ήταν «Η Καλαματιανή». Γράφτηκε το 1895. Εκείνη η χρονιά θεωρήθηκε πολλή γόνιμη για τα θεατρικά πράγματα της Αθήνας. Είχαν γραφτεί τότε 15 θεατρικά έργα. Η επίσης πρεμιέρα της «Καλαματιανής» δόθηκε στις 12 Αυγούστου 1895 στο θέατρο της «Ομόνοιας» από το θίασο «Πρόοδος» του Δημήτρη Κοτοπούλη.

               Ο κουρέας «Άψε Σβήσε» λίγο πριν πεθάνει, είδε τα γραπτά του να γίνονται αντικείμενο της γνωστής διαμάχης του γλωσσικού ζητήματος, εξ αφορμής ενός άρθρου που δημοσίευσε στις 4 Μαΐου 1904 στην «Εστία» ο Γερμανός καθηγητής Albert Thumb, στο οποία εξηγούσε ότι η επιτυχία των έργων του Μελισσιώτη οφείλεται στη χρήση της δημώδους γλώσσας. Στη συζήτηση παρενέβη ο καθηγητής Πανεπιστημίου Ανδρέας Σκιάς, σφοδρός πολέμιος της δημοτικής γλώσσας. Στην αντιπαράθεση παρενέβη και ο ποιητής Κωστής Παλαμάς, με άρθρο του στο «Νουμά».

               Ο Πανάγος Μελισσιώτης πέθανε στις 13 Ιουνίου 1904, από κρίση σκωληκοειδίτιδας. Την ίδια μέρα είχε πεθάνει και ο μεγάλος ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας.

               Το βιβλίο της Χριστίνας Φίλιππα, εκτός από την συναρπαστική αφήγηση της πολυτάραχης ζωής ενός κουρέα, που εξελίχθηκε σε θεατρικό συγγραφέα, μπορεί να λειτουργήσει άνετα και σαν εγχειρίδιο θεατρικών σπουδών, λόγω του πλούτου των πληροφοριών που περιέχει στις 325 σελίδες του.

               Στο τέλος του βιβλίου μετά τη βιογραφία του περίφημου αυτού κουρέα, περιλαμβάνονται τα τρία θεατρική έργα του Πανάγου Μελισσιώτη, που προέρχονται από τη σπάνια έκδοση του 1897, σε φωτοαναστατική μορφή

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης