Η Βουλγαρία περίμενε να επωφεληθεί από την αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών.

*Το ανέκδοτο έγγραφο του Αμερικανού πρέσβη στη Σόφια

 

 

*Οι Βουλγαρικές βλέψεις

για να μην γίνει ελληνικό

το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Η Συνθήκη των Σεβρών, υπήρξε ένα μεγάλο επίτευγμα της ελληνικής διπλωματίας, αλλά δεν επιβεβαίωσε καμιά από τις ελληνικές προσδοκίες που γέννησε. Και γέννησε πολλές, αφού στην Ελλάδα για προεκλογικούς λόγους διαφημίστηκε ότι δημιουργεί την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, αλλά σε επίπεδο συμμάχων εγκαταλείφθηκε γρήγορα και η Ελλάδα, από τη δόξα βρέθηκε σε δύο χρόνια να μαζεύει τα κουρέλια της μεγάλης καταστροφής. Η Συνθήκη αυτή δεν επικυρώθηκε από κανένα συμμαχικό κοινοβούλιο ούτε καν από το Ελληνικό. Και από την επομένη της υπογραφής της άρχισαν να σκέφτονται την αναθεώρησή της.

Ένα από τα κράτη που κινήθηκαν για την αναθεώρησή της ήταν η Βουλγαρία, που μετά τη συνθήκη του Νεϊγύ, κατ’ εφαρμογή της Συνθήκης των Σεβρών, έχασε τη Δυτική Θράκη και τη έξοδό της στο Αιγαίο. Η Βουλγαρία δεν έπαψε να δραστηριοποιείται σε όλα τα διεθνή fora και κυρίως στο διπλωματικό τομέα, διεκδικώντας τη Δυτική Θράκη. Στις συνομιλίες που διεξήχθησαν στη Γένοβα το 1922 και στη Διάσκεψη της Λωζάνης κατά τα έτη 1922-1923, επεδίωξε την εδαφική της διέξοδο στο Αιγαίο και χρησιμοποιώντας διαστρεβλωτικά επιχειρήματα ζητούσε  την αναθεώρηση του άρθρου 48 της συνθήκης του Νεϊγύ.

Επίσης κατά τη διάσκεψη του Λονδίνου το 1921 (που σηματοδότησε και την αρχή της Μικρασιατικής Καταστροφής) η Βουλγαρία προσπάθησε να ξαναζεστάνει τις απαιτήσεις για τη Θράκη και την έξοδό της στο Αιγαίο. Ελπίζοντας πάντοτε στη βοήθεια του προέδρου των ΗΠΑ Γούντρoου Ουίλσον η δεύτερη θητεία το οποίου έληξε στις 4 Μαρτίου 1921.

Τις προσπάθειες της Βουλγαρίας να επιδιώκει ανακατάληψη της Δυτικής Θράκης και έξοδο προς τη «θερμή θάλασσα» του Αιγαίου μια επιστολή του Αμερικανού επιτετραμμένου στη Σόφια προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 2 Φεβρουαρίου 1921. Η επιστολή αυτή διασώζεται στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.

         Ο Αμερικανός διπλωμάτης αναφέρει στην Ουάσιγκτον, ότι η ανακοίνωση, πως μια διάσκεψη θα πραγματοποιηθεί στο Λονδίνο στα τέλη Φεβρουαρίου για να συζητηθεί το Ανατολικό Ζήτημα, προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στη Βουλγαρία και κάποιες ελπίδες, που ο ίδιος προσωπικά πίστευε πως είναι εντελώς αβάσιμες, ότι δηλαδή η Βουλγαρία θα επωφεληθεί από την προβλεπόμενη αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών.

*Ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Σταμπολίνσκυ υπογράφει τη συνθήκη του Νεϊγύ

          Ο πρωθυπουργός της Βουλγαρία Αλεξάντερ Σταμπολίνσκυ, μέλη της κυβέρνησης και διάφοροι ηγέτες είχαν συζητήσει το θέμα με τον Αμερικανό επιτετραμμένο και ζήτησαν τη γνώμη του εάν δηλαδή πίστευε και αυτός ότι κάποια αλλαγή μπορεί να γίνει στο παρόν καθεστώς της Δυτικής Θράκης.

«Εγώ- τόνιζε στην επιστολή του- σε κάθε περίπτωση αποθαρρύνω κάθε ελπίδα προς την κατεύθυνση αυτή καθώς δεν πιστεύω ότι αυτές θα εκπληρωθούν. Καθώς η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών στη Διάσκεψη Ειρήνης (σ.σ. των Παρισίων το 1919) σχετικά με τη Θράκη είναι γνωστή στη Βουλγαρία, γενικά ελπίζεται, ότι οι ΗΠΑ θα εκπροσωπηθούν στη Διάσκεψη του Λονδίνου και αυτή την ελπίδα επίσης την έχω αποθαρρύνει συνεχώς. Οι Βούλγαροι που συζήτησαν μαζί μου το ζήτημα επισημαίνουν ότι με τη Συνθήκη του Νεϊγύ, η Βουλγαρία παρέδωσε τη Δυτική Θράκη στις Τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις, των οποίων οι ΗΠΑ ήταν μία, και ότι, από βουλγαρική άποψη, οποιαδήποτε τροποποίηση γίνει στο καθεστώς της Θράκης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ». 

   Παράδοση στις Τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις, στην πράξη σήμαινε απομάκρυνση της Βουλγαρίας από τη Δυτική Θράκη και δημιουργία του καθεστώτος της Διασυμμαχικής Θράκης. Και ακολούθησε η Συνθήκη του Σαν Ρέμο, με την οποία εξουσιοδοτήθηκε ο Ελληνικός στρατός να καταλάβει την Δυτική Θράκη και διαδοχικά την Ανατολική Θράκη.

   Ο Αμερικανός επιτετραμμένος εξέφραζε την άποψη ότι δεν νόμιζε πως ο πρωθυπουργός Σταμπολίνσκυ ή άλλα καλά ενημερωμένα άτομα έχουν πραγματικά ελπίδες για την επιστροφή της Δυτικής Θράκης στη Βουλγαρία, αλλά ορισμένοι φτάνουν στο σημείο να δηλώσουν ότι πιστεύουν ότι η περιοχή θα διεθνοποιηθεί ή θα τεθεί υπό γαλλικό έλεγχο όπως ήταν πριν τεθεί υπό Ελληνικό έλεγχο. Πράγματι στα παρασκήνια πολλοί εργάζονταν τότε για να καταστεί η Θράκη διεθνοποιημένο κρατίδιο ή γαλλικό προτεκτοράτο.

Κατά τον Αμερικανό διπλωμάτη ο πρωθυπουργός Σταμπολίνσκυ, θα ήταν ικανοποιημένος με «έναν διάδρομο» που συνδέει τη Βουλγαρία με τη θάλασσα, όπως έχει η Πολωνία μέσω του Ντάντσιχ. Όταν ο Σταμπολίνσκυ μίλησε με τον πρέσβη των ΗΠΑ για αυτό, του είπε, όπως κάνει πάντα, ότι μια διέξοδος στο Αιγαίο μέσω της ελληνικής επικράτειας και από ένα ελληνικό λιμάνι είναι χειρότερη από ψευδαίσθηση αλλά και αδύνατη.

*Η υπογραφή του Αμερικανού επιτετραμένου

«Απάντησα, ότι πίστευα πως αυτό το επιχείρημα θα είχε πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα εάν οι Βούλγαροι προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν το λιμάνι του Αιγαίου με τους όρους που ορίζει η Συνθήκη του Νεϊγύ και να δουν πραγματικά πώς θα αντιμετωπίζονταν από τις ελληνικές αρχές οι εισαγωγές και οι εξαγωγές μέσω του Δεδέαγατς. Ο κ. Σταμπολίνσκυ, απάντησε πρώτα ότι οποιαδήποτε απόπειρα χρήσης του Δεδέαγατς υπό αυτές τις συνθήκες θα ήταν τόσο μη δημοφιλής στη χώρα του, που θα προκαλούσε εσωτερικά προβλήματα και επίσης ότι ακόμη κι αν για κάποιο διάστημα η Ελλάδα δεν είχε διαφορετική αίσθηση ότι οι ενέργειές της θα παρακολουθούνταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις, αυτή η στάση θα άλλαζε γρήγορα μόλις οι Έλληνες πιστέψουν ότι η εγρήγορση των Δυνάμεων χαλάρωσε» συμπλήρωνε εκπρόσωπος των ΗΠΑ στη Σόφια. Και συνέχιζε:

«Ο Βρετανός πρέσβης, μου λέει ότι γνωρίζει πως η κυβέρνησή του είναι αντίθετη σε οποιαδήποτε αλλαγή του καθεστώτος της Δυτικής Θράκης από την οποία θα μπορούσε να επωφεληθεί η Βουλγαρία, και ο Γάλλος πρέσβης, ο οποίος πιστεύω ότι θα ήθελε προκαταβολικά να δει την περιοχή να διεθνοποιείται υπό διασυμμαχικό ή γαλλικό έλεγχο, με ενημερώνει ότι δεν αναμένει ότι η Διάσκεψη του Λονδίνου θα λάβει τέτοια απόφαση».

Ο επιστραμμένος των ΗΠΑ συμπλήρωνε την επιστολή του προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, με αρκετά αποσπάσματα από τον βουλγαρικό Τύπο σχετικά με τη Διάσκεψη του Λονδίνου, με τα οποία εκφράζονταν η λύπη του ότι, ενώ η Τουρκία και η Ελλάδα είχαν κληθεί να στείλουν αντιπροσώπους, καμία τέτοια πρόσκληση δεν είχε απευθυνθεί προς τη Βουλγαρία, η οποία έχει ζωτικά συμφέροντα που επηρεάζονται από την Συνθήκη των Σεβρών. 

*Από την εφημερίδα "Πατρίς" 31 Ιανουαρίου 1923

Αγώνες και στη Λωζάννη, το 1923

 

Η τύχη της ελληνικότητας του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης, το 1923, στο διάστημα που στη Λωζάννη συζητούσαν την υπογραφή της ομώνυμης Συνθήκης, πέρασε από τεντωμένο σχοινί και τελικά παρέμεινε οριστικά στην Ελλάδα, ενώ αυτό διεκδικούσε η Βουλγαρία. Είναι μια ιστορία, που δεν πρέπει να ξεχνάμε, γιατί οι γείτονες Βούλγαροι, αν και ηττημένοι συνεχώς από το 1913, δεν έπαψαν ποτέ να διεκδικούν εδάφη της Δυτικής Θράκης για να έχουν διέξοδο στη «ζεστή θάλασσα» δηλαδή στο Αιγαίο.

Χαρακτηριστικά μόνο για να αντιληφθεί κανείς την ατμόσφαιρα που επικρατούσε αναφέρουμε εδώ ότι έγιναν τότε πολύωρες συζητήσεις, με τον Ελευθέριο Βενιζέλο να δείχνει καλή θέληση και διάθεση παραχωρήσεων. Στους Βουλγάρους επαναλάμβανε με πειστικότητα:

 -Είμαι διατεθειμένος να κάμω κάθε δυνατήν υποχώρησιν δια να καταστήσω χρησιμοποιήσιμον από την Βουλγαρίαν τον λιμένα του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολης). Μη ζητείτε μόνον προσάρτησιν. Είναι περιττόν να συζητώμεν.

 Οι Βούλγαροι ήταν ανένδοτοι, παρά το γεγονός ότι βάσει των διεθνών συνθηκών, η Δυτική Θράκη είχε παραχωρηθεί οριστικά στην Ελλάδα και απαντούσαν:

 -Όχι μόνον μας είναι απαραίτητος η κατ’ εδαφικήν κυριαρχίαν παραχώρησις του Δεδέαγατς, αλλά και διαδρόμου κατά μήκος του Έβρου, από των Βουλγαρικών συνόρων μέχρι του λιμένος.

Και τελικά η Αλεξανδρούπολη έμεινε ελληνικό λιμάνι και ο Έβρος δεν απέκτησε ειδικό βουλγαρικό διάδρομο με κυριαρχικά δικαιώματα της Βουλγαρίας. Βέβαια από τότε οι διεθνείς συνθήκες μεταβλήθηκαν και σήμερα η Βουλγαρία ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης διακινεί τα προϊόντα της προς το Αιγαίο και τανάπαλιν χωρίς προβλήματα, με την Ελλάδα να έχει ακλόνητα τα εδαφικά κυριαρχικά δικαιώματά της στη Θράκη.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

*Για τη Διάσκεψη του Λονδίνου του 1921 και την πορεία της Ελλάδας προς την καταστροφή διαβάστε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2022/02/1921.html

*Για τη διεκδίκηση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης στη Διάσκεψη της Λωζάννης, διαβάστε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2017/06/1923.html

 

ΠΗΓΗ

*Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ, File Unit 763.72119/11001-11042

*Ελληνικός Τύπος εποχής