1921: Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, πορεία προς Άγκυρα και Καταστροφή

*Οι πρωταγωνιστές: Αριστερά ο Λόυδ Τζωρτζ. Δεξιά ο Αριστίντ Μπριάν

 

*Τα παρασκήνια του Λονδίνου

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Η Συνδιάσκεψη του Λονδίνου το 1921, υπήρξε ένα ορόσημο στα πράγματα της Ελλάδας, γιατί άρχισε με δυσμενείς όρους για τη χώρα μας, προκαθόρισε ένα κλίμα ολέθρου και έστειλε μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση, που η Ελληνική κυβέρνηση δεν τα αντελήφθη εμμένοντας σε μεγαλοϊδεατισμούς και στη συμβολική χρησιμοποίηση του Βασιλέως Κωνσταντίνου, που κανένα συμμαχικό κράτος δεν τον αναγνώριζε μετά την επαναφορά του.

               Η χώρα μας μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, που τις έχασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος δεν εξελέγη ούτε βουλευτής και έφυγε στο εξωτερικό, κυβερνήθηκε διαδοχικά από τις κυβερνήσεις του Δημητρίου Ράλλη, του Νικολάου Καλογερόπουλου του Δημητρίου Γούναρη, του Νικολάου Στράτου, του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη και του Νικολάου Τριανταφυλλάκου, η οποία ανετράπη από το κίνημα των Γονατά- Πλαστήρα το Σεπτέμβριο του 1922. Οι κυβερνήσεις που ακολούθησαν την κυβέρνηση Βενιζέλου, είχαν πάρει μια βαριά κληρονομιά. Την Μικρασιατική Εκστρατεία από το Μάιο του 1919, που έπρεπε να διαχειρισθούν.

Το 1921, μόνο ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Λόυδ Τζωρτζ μας υποστήριζε προσωπικά ο ίδιος. Όταν προέκυψε η πραγματοποίηση της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου, η Γαλλία και η Ιταλία ζητούσαν να συζητηθούν εκ νέου οι αποφάσεις της συνθήκης των Σεβρών περί της τύχης της Θράκης, που είχε απελευθερωθεί από τα ελληνικά στρατεύματα με έγκριση των συμμαχικών δυνάμεων και τα αναφερόμενα στις μειονότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

               Ο πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών Νικόλαος Καλογερόπουλος επισκέφθηκε αρχικά στο Παρίσι στις 3 Φεβρουαρίου (με το παλαιό ημερολόγιο) και είχε επαφές με την Γαλλική κυβέρνηση. Στη συνέχεια πήγε στο Λονδίνο. Στην Αθήνα ο αντικαταστάτης του υπουργός Στρατιωτικών Δημήτριος Γούναρης, συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο και τηλεγράφησε στον Καλογερόπουλο για την κατάσταση στην Ελλάδα και για το ζήτημα του Βασιλέως.

               Η συνδιάσκεψη του Λονδίνου πήρε δυσμενή τροπή για την Ελλάδα, όταν οι σύμμαχοι προσπαθούσαν να στείλουν εξεταστική επιτροπή στη Θράκη και τη Σμύρνη, για να εξακριβώσει τα φρονήματα του πληθυσμού, θέτοντας υπό νέα κρίση τα δεδικασμένα των διεθνών συνθηκών, που ήδη ίσχυαν. ‘Ήταν καταφανής η γαλλοϊταλική προσπάθεια κατά των ελληνικών συμφερόντων. 

*Η χαίνουσα πληγή για την Ελλάδα...

Η χαίνουσα πληγή για την Ελλάδα

 

Στις 4 Φεβρουαρίου 1921 ο τεχνικός σύμβουλος της Ελληνικής αντιπροσωπείας, πρώην πρέσβης Καυτατζόγλου, είχε συνάντηση με δύο ανώτερους υπαλλήλους του Γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών. Από αυτούς πληροφορήθηκε ότι οι Ιταλοί χαρακτηρίζουν την κατάσταση στη Μικρά Ασία, χαίνουσα πληγή για την Ελλάδα, η οποία υπό τις επικρατούσες πολιτικές περιστάσεις δύσκολα θα βρει τη δύναμη να την επουλώσει. Το γεγονός αυτό-του είπαν- συγκεντρώνει την προσοχή κάθε ενδιαφερομένου για το μέλλον του Ελληνικού Βασιλείου που αυξήθηκε υπέρμετρα. Κατά τους Ιταλούς, η βίαιη επιβολή ειρήνης στον Κεμάλ θα απαιτήσει μεγάλες θυσίες αίματος και χρήματος. Αλλά η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας- έλεγαν οι Ιταλοί- δεν είναι ευχάριστη. Το κράτος δεν μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις, που έχει αναλάβει. Οι Γάλλοι πάλι, θεωρούσαν ότι ο Κεμάλ διαθέτει μεγάλες δυνάμεις. Οι ίδιοι Γάλλοι είπαν στον Καυτατζόγλου ότι το κλίμα στην Αγγλία για την Ελλάδα ήταν αρκετά ευνοϊκό, λόγω της στάση του Λόυδ Τζωρτζ προσωπικά, αν και υπάρχουν υπουργοί του που αντιδρούν.

Η συνδιάσκεψη του Λονδίνου άρχισε τις εργασίες της στις 8 Φεβρουαρίου 1921, αλλά αργότερα πήγε εκεί με πρόσκληση των Άγγλων για να ενισχύσει την Ελληνική αντιπροσωπεία και ο Δημήτριος Γούναρης.

*Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Νικόλαος Καλογερόπουλος

Στις 10 Φεβρουαρίου ο Καλογερόπουλος συναντήθηκε με τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών λόρδο Κώρζον, ο οποίος εξέφρασε φόβους για την οικονομική ανεπάρκεια της Ελλάδας. Ρώτησε να μάθει πόσο καιρό μπορούμε να αντέξουμε οικονομικά. Ήταν επιφορτισμένος από τη Συνδιάσκεψη να συζητήσει με τον Καλογερόπουλο το πολεμικό σχέδιο της Ελλάδας.

Ο Καλογερόπουλος απάντησε ότι ελπίζουμε για ένα τρίμηνο, εάν οι σύμμαχοι ενισχύσουν ηθικά την οικονομική πίστη της Ελλάδας. Ο Κώρζον δεν φάνηκε να πείθεται. Μάλλον ήξερε…

Την ίδια μέρα ένας Άγγλος υπουργός πληροφόρησε τον Καλογερόπουλο, ότι κατά την αντίληψη των Γάλλων ο Ελληνικός στρατός μπορεί να βαδίσει έως την Άγκυρα, αλλά όχι μακρύτερα. Ο Έλληνας πρωθυπουργός απάντησε ότι ίσως οι Γάλλοι να είχαν δίκιο αν επρόκειτο για απλή προέλαση, αλλά το Ελληνικό Επιτελείο μελέτησε καλά το ζήτημα…

Στην Αθήνα ο Τύπος διακήρυσσε ότι «ουδείς Έλλην δέχεται την αναθεώρησιν, δέχονται δε όλοι να υποστούν νέα βάρη» αναφερόμενος στην πρόθεση των συμμάχων για αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών. Φυσικά στις διακηρύξεις αυτές πρωτοστατούσε ο βενιζελικός Τύπος, θεωρώντας τη συνθήκη αυτή, έργο του ιδιωτεύοντος Ελευθέριου Βενιζέλου.

Κατά τον Γαλλικό Τύπο ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Αριστίντ Μπριάν στις συζητήσεις στο Λονδίνο αντέταξε κατηγορηματική άρνηση στην ιδέα οικονομικής χορήγησης στην Ελλάδα εφόσον ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος ευρίσκεται στο θρόνο.  

Στην Αθήνα επικρατούσε αγωνία. Στις 14 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε σύσκεψη υπό τον προεδρεύοντα της κυβέρνησης και υπουργό Στρατιωτικών Δημήτριο Γούναρη (πριν φύγει για το Λονδίνο) με τη συμμετοχή των υπουργών Γεωργίας Γ. Μπαλτατζή και Δικαιοσύνης Ν. Θεοτόκη, για να δοθούν πρόσθετες οδηγίες στον Καλογερόπουλο.

*Σφόρτσα και Κώρζον

Παρασκηνιακές συνομιλίες με τους Άγγλους

 

Στο παρασκήνιο ο τεχνικός σύμβουλος της ελληνικής αντιπροσωπείας πρώην πρέσβης Καυτατζόγλου και ο συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης, επισκέφθηκαν την 1^η Μαρτίου 1921 τον ιδιαίτερο γραμματέα του πρωθυπουργού Λόυδ Τζωρτζ και συζήτησαν επί πολύ ώρα το πολιτικό ζήτημα που αφορούσε την Ελλάδα και ιδίως το θέμα της προελάσεων του Ελληνικού Στρατού. Ο Άγγλος παράγων εξέφρασε την άποψη ότι η Ελλάδα πρέπει να αρνηθεί να συμμορφωθεί στις αποφάσεις της Συνδιάσκεψης.

Ο Καυτατζόγλου ρώτησε, ποια είναι η προσωπική άποψη του Λόυδ Τζωρτζ, ο γραμματέας του απάντησε εμπιστευτικά ότι ο πρωθυπουργός φρονεί ότι η συναίνεση εν  λευκώ της Ελλάδας στην απόφαση της Συνδιάσκεψης ισοδυναμεί με υπογραφή συναλλαγματικής. Και πρόσθεσε ότι κάποιος πριν υπογράψει τη συναλλαγματική πρέπει να γνωρίζει το ποσό για το οποίο θα υπογράψει!!! Συνεχίζοντας επέμεινε ότι δεν πρέπει να διστάσει η Ελλάδα να αρνηθεί να υποταχθεί στην απόφαση της Συνδιάσκεψης.

Η συζήτηση συνεχίσθηκε με επίκεντρο τα στρατιωτικά ζητήματα. Ο Άγγλος γραμματέας ρώτησε τον Σαρηγιάννη με τρόπο, αν θα μπορέσει ο Ελληνικός στρατός να επιβάλει στον Κεμάλ τις αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο Έλληνας συνταγματάρχης ξεδίπλωσε ένα χάρτη και έδωσε απαντήσεις με βάση μελέτη εκστρατείας έως την Άγκυρα, προσθέτοντας ότι εάν αυτό δεν κατορθωθεί υπάρχει εναλλακτικά η δυνατότητα απόβασης στον Πόντο, όπου υπάρχει ελληνικός πληθυσμός, να δημιουργηθεί μια βάση και στη συνέχεια να γίνει διείσδυση για την κατάληψη της Σεβάστειας και του Ερζερούμ με τη συνδρομή και των Αρμενίων.

Στην ερώτηση για τη δαπάνη που θα απαιτηθεί ο Σαρηγιάννης υπολόγισε ότι χρειάζεται ένα δισεκατομμύριο δραχμές. Ο Άγγλος απάντησε ότι πείθεται για την επιτυχία των στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά η εξεύρεση του απαιτούμενου ποσού δεν είναι εφικτή ούτε στην Αγγλία. Επίσης δεν φάνηκε να πείθεται ότι η κατάληψη της Ανατολίας θα επιφέρει και την υποταγή των Τούρκων. Στην ερώτηση για το χρόνο που απαιτείται ο Σαρηγιάννης απάντησε: Ένα τρίμηνο.

Οι πρώτες επιχειρήσεις θα ήταν η κατάληψη της γραμμής Εσκή Σεχήρ και Αφιόν Καραχισάρ.

Καλογερόπουλος και Γούναρης στις 3 Μαρτίου 1921 ενημέρωναν την Αθήνα, ότι ενόψει της συνάντησής τους με τον Λόυδ Τζωρτζ την επομένη «θα καταστήσωμεν αυτώ γνωστήν την απόφασιν ενάρξεως επιχειρήσεως και επιστρατεύσεως και ότι θα προσφύγωμεν εις Διάγγελμα Βασιλέως και εις πιθανήν Αυτού μετάβασιν εις μέτωπον προς ανάπτυξιν ενθουσιασμού στρατού και ταχείαν περάτωσιν εκστρατείας. Θα συνεννοηθώμεν δε μετ’ αυτού και περί οικονομικών ζητημάτων».

Μέρα με τη μέρα γίνονταν ολοφάνερο, ότι η κυβέρνηση της Αθήνας ακολουθούσε την πολιτική της, όπως την παρουσίαζε με μεγάλα λόγια στο εκλογικό της σώμα ενδεχομένως, αλλά παρέβλεπε το διεθνές πολιτικό και διπλωματικό περιβάλλον, που εξελίσσονταν ολοένα σε πιο εχθρικό και με τους Άγγλους να στηρίζουν μεν την Ελλάδα, αλλά να μην είναι σε θέση να επιβάλλουν τις απόψεις τους σε Γάλλους και Ιταλούς, που ενίσχυαν την Τουρκία, παράλληλα με τους Σοβιετικούς και τους Γερμανούς. Ούτε μπορούσαν να βοηθήσουν την Ελλάδα, που παρέπαιε οικονομικά.

Στις 5 Μαρτίου το πρωί, ο Έλληνας πρωθυπουργός Νικόλαος Καλογερόπουλος είχε ιδιαίτερη συνάντηση με τον Λόυδ Τζωρτζ, ο οποίος εξέφρασε την άποψη ότι δεν υπάρχει θέμα για τη Θράκη, παρά μόνο για τη Σμύρνη.

Του είπε επίσης ότι δεν είναι ακριβές να λέγεται ότι η απόκτηση της Σμύρνης και της Θράκης οφείλεται στους αγώνες και τις θυσίες της Ελλάδας. Η επέκταση της Ελλάδος οφείλονταν- είπε- στον γιγαντιαίο αγώνα των συμμάχων και ειδικά της Αγγλίας κατά της Τουρκίας!!! Η Αγγλία για να νικήσει την Τουρκία παρέταξε περισσότερους από ένα εκατομμύριο άνδρες, ξόδεψε πάνω από ένα δισεκατομμύριο λίρες και υπέστη απώλειες που υπερέβαιναν τις 200.000 άνδρες. Ως εκ τούτου οι Δυνάμεις έχουν αναμφίβολο δικαίωμα να αναζητούν ειρήνη στην Ανατολή και να παρέχουν φιλικές συστάσεις στην Ελλάδα.

Ο Καλογερόπουλος αντιλαμβάνονταν κάθε μέρα και περισσότερο, ότι και η γαλλική πολιτική είχε καταστεί απολύτως φιλοτουρκική, όπως και η ιταλική. Αντιλαμβάνονταν επίσης ότι και η κοινή γνώμη της Αγγλίας πέραν του πρωθυπουργού Λόυδ Τζωρτζ, έβλεπε με δυσμένεια τις εξελίξεις στην Ελλάδα, εξαιτίας της επαναφοράς του βασιλέως Κωνσταντίνου, που τον θεωρούσαν φιλογερμανό και επιπλέον λόγω της επιχειρούμενης αναθεώρησης της συνθήκης των Σεβρών για το Κουρδιστάν και την Αρμενία, θεωρούσαν ότι επιβάλλεται και η Ελλάδα να προβεί σε παραχωρήσεις. Παντού κλειστές πόρτες…

*Από τη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου

Πρόταση για Σμύρνη Τουρκική, με Ελληνική διοίκηση

 

Ο Άγγλος πρωθυπουργός βλέποντας τη στάση των Γάλλων και των Ιταλών, προσπαθούσε να εξισορροπήσει τα πράγματα, με προτάσεις.

Μια από τις προτάσεις της Βρετανικής κυβέρνησης προς την Ελληνική αντιπροσωπεία ήταν η εξής: Επειδή ο πλούτος της Σμύρνης προέρχονταν κατά το πλείστον από τις δραστηριότητες και την εργασία των κατοίκων της ενδοχώρας, να διατηρηθεί αφενός η πλήρης ονομαστική κυριαρχία της Τουρκίας και αφετέρου να υπάρχει Ελληνική διοίκηση, αλλά να υποχρεούται η Ελλάδα να παρέχεις την Τουρκία ποσοστό των εισπράξεων. Επί πλέον θα ήταν πιθανή η ανάγκη μετατροπής των ορίων της ζώνης της Σμύρνης, επαναφερομένων στην Τουρκία ορισμένων καζάδων, που είχαν κατά πλειοψηφία μωαμεθανικό πληθυσμό.

Για καλή μας τύχη η ίδια πρόταση ανακοινώθηκε και στην Τουρκική αντιπροσωπεία μετά το μεσημέρι, η οποία την απέρριψε!!!

*Συνεδρίαση στο κτίριο της παλαιάς Βουλής (Αρχείο ΕΡΤ)

Η Εθνοσυνέλευση στην Αθήνα

 

Εν τω μεταξύ στην Αθήνα η Εθνοσυνέλευση ομοφώνως και παμψηφεί αποφάσισε ότι η Ελλάδα αδυνατεί να αποδεχθεί αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών, θεωρώντας ότι ικανοποιεί το ελάχιστο όριο των εθνικών δικαίων έναντι και των θυσιών κατά τον Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Εθνοσυνέλευση παρείχε στην Ελληνική Αντιπροσωπεία στο Λονδίνο την εξουσιοδότηση να ανακοινώσει στους Μεγάλους Συμμάχους, ότι το Ελληνικό έθνος είναι ευγνώμον και έχει την πεποίθηση ότι δεν θα επιμείνουν στην πρότασή τους την οποία η Ελλάδα δεν μπορεί να δεχθεί.

Ήταν μια απόφαση προφανώς συνεννοημένη, για να αποτελεί επιχείρημα της Ελλάδας, στη Συνδιάσκεψη.

 Σε συνεδρίαση της Συνδιάσκεψης ο Καλογερόπουλος επικαλέσθηκε την απόφαση της Εθνοσυνέλευσης και βλέποντας το αρνητικό κλίμα που διαμορφώνονταν διερωτήθηκε:

-Αυτή είναι η αμοιβή δια τας θυσίας μας;

 

Το Ευρωπαϊκό κλίμα

 

Στη Ρώμη ο Ιταλικός Τύπος σχολίαζε το ζήλο του Ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών υπέρ της Τουρκίας και συνηγορούσε με προθυμία υπέρ της αναθεώρησης της συνθήκης των Σεβρών, γράφοντας ακόμα ότι αφού η Ελλάδα δεν μπορεί να εξασφαλίσει στρατιωτικώς την ειρήνη στη Μικρά Ασία, πρέπει η Σμύρνη να επιστραφεί στην Τουρκία ή να δοθεί σε κάποια μεγάλη δύναμη και μάλιστα στην Αγγλία.

Στις αρχές Μαρτίου η Γαλλία πέτυχε διμερή συμφωνία με τη  Τουρκία σχετικά με το δημόσιο Οθωμανικό χρέος. Ταυτόχρονα ανακοινώθηκε Γαλλοκεμαλική συμφωνία για στρατιωτική ανακωχή, που αφορούσε την περιοχή της Κιλικίας.

Και ενώ συνεχίζονταν οι συνομιλίες στο Λονδίνο, φανερές και μυστικές, πήρε εντολή ο αρχιστράτηγος Παπούλας να ξεκινήσει τις επιχειρήσεις καλώντας υπό τα όπλα τρεις ηλικίες. Οι οδηγίες που δίνονταν από το Λονδίνο ήταν να αποφευχθεί ο θόρυβος περί την επιστράτευση των τριών ηλικιών και να αποφευχθεί βασιλικό διάγγελμα. Αλλά…

 «Αν όμως νομίζητε απαραίτητον διάγγελμα προς επιτυχίαν επιστρατεύσεως δέον συνταχθή τούτο μετά μετριοπαθείας, έχει δε βάσιν ανάγκην ταχείας εκκαθαρίσεως της εν Μ. Ασία καταστάσεως και της πλήρους συντελείας του έργου της δικαίας ειρήνης εν Ανατολή ό Ελλάς τόσον προθύμως ανέλαβε».

Η κυβέρνηση δεν μπορούσε να αποφύγει τις σχέσεις της με τον Κωνσταντίνο και να πατήσει πόδι…

Για τον Παπούλα ζητούσαν να ενημερωθεί, ότι οι εξελίξεις στο Λονδίνο επέβαλλαν άμεση εκτέλεση της επιχείρησης  για την κατάληψη του Εσκή Σεχήρ και της Κιουτάχειας, βάσει πληροφοριών που είχαν οι Πτολεμαίος Σαρηγιάννης στην αγγλική πρωτεύουσα και Κωνσταντίνος Πάλλης στην Αθήνα.

Ένα τηλεγράφημα το Καλογερόπουλου από το Λονδίνο στις 10 Μαρτίου 1921 βάρυνε στις αποφάσεις για έναρξη των μοιραίων επιχειρήσεων προς Άγκυρα. Συγκεκριμένα το τηλεγράφημα έγραφε:

«ΕΠΕΙΓΟΝ. Μεγίστης σπουδαιότητος υπ’ αριθμ. 196 σήμερον. Λαμβάνω την τιμήν ν’ ανακοινώσω υμίν ότι προ ολίγου διευθυντής Πολιτικού Γραφείου κ. Χάνκεϋ μοι ανεκοίνωσεν εκ μέρους Άγγλου Πρωθυπουργού ότι ουδεμίαν έχει αντίρρησιν όπως αναλάβωμεν επιχείρησιν κατά Μ. Κεμάλ εν ή περιπτώσει οι τεχνικοί ημών σύμβουλοι φρονούσιν τούτο απαιτεί η ασφάλεια του στρατεύματός μας. Συγχρόνως εκάλεσέ με ίνα μετά του κ. Γούναρη επισκεφθώμεν Πρωθυπουργόν αύριον την πρωίαν ώραν δεκάτην και ημίσειαν. ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ».

Από τη Σμύρνη όμως τους πρόλαβε όλους ο αρχιστράτηγος Παπούλας ο οποίος ήδη είχε εκδώσει ενθουσιώδη ημερήσια διαταγή καλώντας τα ελληνικά στρατεύματα να είναι έτοιμα να επιτεθούν και να συντρίψουν τον εχθρό.

Στις 11 Μαρτίου 1921 ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Λόυδ Τζωρτζ κάλεσε σε ιδιαίτερη συνομιλία τον Νικόλαο Καλογερόπουλο και τον Δημήτριο Γούναρη στις 10 το πρωί. Στη συζήτηση παρίστατο και ο υπουργός Εξωτερικών λόρδος Κώρζον. Η συζήτηση αφορούσε την  Σμύρνη.  Τους παρέδωσε και ένα πρόχειρο σημείωμα. Η πρόταση των Άγγλων ήταν να επιτραπεί στους Έλληνες να διατηρούν φρουρά στην περιοχή της Σμύρνης. Στην υπόλοιπη ζώνη της Σμύρνης να τηρείται η τάξη από Χωροφυλακή υπό τη διοίκηση συμμάχων αξιωματικών κατ’ αναλογία του πληθυσμού. Η αναλογία αυτή θα τηρηθεί και για την οργάνωση διοίκησης. Η Κοινωνία των Εθνών θα διορίζει διοικητή Χριστιανό με αιρετό συμβούλιο και αιρετά μέλη της γενικής συνέλευσης. Η ζώνη της συνθήκης θα ονομάζεται βιλαέτι της Σμύρνης. Θα διατηρηθεί ο ονομαστική τουρκική κυριαρχία. Κάθε χρόνο θα πληρώνεται στην Τουρκία ορισμένο ποσό, που δεν θα αποκαλείται… φόρος υποτέλειας και θα αυξάνεται ανάλογα με την οικονομική ευημερία της επαρχίας. Όλα αυτά θα αποτελούσαν προσωρινή διευθέτηση και μετά από πέντε χρόνια η Κοινωνία των Εθνών με αίτηση των ενδιαφερομένων μερών θα αναθεωρούσε αυτές τις συμφωνίες.

Τελικά μετά το μεσημέρι εκείνης της μέρας η  Ελληνική αντιπροσωπεία επέδωσε στο λόρδο Κώρζον απαντητικό σημείωμα. Βασικά η Ελληνική αντιπροσωπεία, αρνιόταν να δεχθεί την αρχή της αναθεώρησης της συνθήκης των Σεβρών, εξακολουθώντας να την θεωρεί ως τη νόμιμη βάση των σχέσεων των συμβαλλομένων κρατών με την Τουρκία. Εμπιστευτικά όμως ενημέρωνε τους Άγγλους ότι αν δεν πετύχαιναν την αποδοχή των προτάσεων από την Τουρκία θα μπορούσαν να υπολογίζουν σε αποδοχή από την Ελλάδα, ενός πρωτοκόλλου προσαρτημένου στη συνθήκη των Σεβρών, που θα καθορίζει την εσωτερική διαρρύθμιση του καθεστώτος της ζώνης της Σμύρνης. Θεμελιώδης προϋπόθεση ήταν η απόλυτη εφαρμογή των όρων που θα συμφωνηθούν και των όρων της συνθήκης των Σεβρών, από την Τουρκία. Πάντως οι Καλογερόπουλος και Γούναρης προσδιόριζαν με λεπτομέρειες τις απόψεις της Ελλάδας στις προτάσεις Κώρζον. 

*Εικόνα από τη Μικρασιατική εκστρατεία

Αρχίζει η μοιραία προέλαση

 

Στις 12 Μαρτίου άρχισε η προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων προς Ανατολάς με στόχο την Άγκυρα. Η πρώτη επίθεση έγινε στον τομέα Ουσάκ. Τα στρατεύματά μας προελαύνοντας κατέλαβαν τη γραμμή των χωριών Αχάτσκιοϊ, Ισλαμκιόσκ και Μπανάζ, 30 χιλ,. ανατολικά του Ουσάκ. Στον τομέα της Προύσας καταλήφθηκαν τα χωριά Χασάν Πασά , Φαντακλιού και Γενή Σεχήρ.

Τα πράγματα έπαιρναν πλέον την μοιραία τροπή. Καλογερόπουλος και Γούναρης τηλεγραφούσαν στην Αθήνα τονίζοντας ότι «επιβάλλεται η άμεσος έναρξις των πολεμικών επιχειρήσεων και η πρόσκλησις τριών ηλικιών, μετά εκδόσεως Διαγγέλματος Βασιλέως, συμφώνως προς τα προηγούμενα τηλεγραφήματα ημών. Ανάγκη και πάλιν να τονισθεί εν τω Διαγγέλματι και εν τω Τύπω, ότι η Ελλάς προβαίνει εις τα μέτρα ταύτα εξαναγκασθείσα υπό των επιθετικών διαθέσεων των Τούρκων».

Ήδη μερικές μέρες νωρίτερα, ο Γαλλικός Τύπος κλιμάκωνε την επικριτική αρθρογραφία του, με επίκεντρο το ρόλο του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Έγραφαν ειδικότερα, ότι κυκλοφορούσαν φήμες πως η όλη επιχείρηση προς την Άγκυρα γίνεται για να στηριχθεί το κλονισμένο γόητρο του Κωνσταντίνου.

Ο Γούναρης με αφορμή όλο αυτό το κλίμα συνιστούσε να αναβληθεί η μετάβαση του μονάρχη στο μέτωπο, εκτός αν κρίνεται αναγκαία η παρουσία του εκεί «προς εξασφάλισιν της ευτυχούς διεξαγωγής των επιχειρήσεων». Υπήρχαν και άλλοι που βιάζονταν να μεταβεί στο μέτωπο της Μικράς Ασίας ο Κωνσταντίνος, όπως για παράδειγμα ο υπουργός Επισιτισμού και προσωρινά Οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, ο οποίος τηλεγραφούσε στο Γούναρη στις 16 Μαρτίου ότι ο Βασιλεύς εκδήλωσε την επιθυμία να μεταβεί στο μέτωπο και επείγεται φοβούμενος μήπως φθάσει πολύ αργά!!! «Ημείς φρονούμεν ότι πρέπει να μεταβεί» υποστήριζε ο Πρωτοπαπαδάκης.

Τελικά, όπως είναι γνωστό, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος πήγε στο μέτωπο στις 29 Μαΐου 1921, αργότερα ασθένησε σοβαρά και υποχρεώθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα στις 13 Σεπτεμβρίου.

*Οι αντιπρόσωποι της Τουρκίας. Αριστερά ο εκπρόσωπος του σουλτάνου Τεφήκ Πασάς. Δεξιά ο υπουργός Εξωτερικών της Άγκυρας Μπεκήρ Σαμή

Οι αναλυτές σε Αγγλία και Γαλλία

 

Κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου, πολλοί Άγγλοι αναλυτές πίστευαν ότι η Ελλάδα δεν έδειχνε μετριοπάθεια. Ο Βενιζέλος-θεωρούσαν- από το παρασκήνιο επεδίωκε αληθινή αποκατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος μετέβαλε τις απόψεις του χωρίς να μεταβάλλει το σκοπό του, γιατί δεν ήθελε να εγκαταλειφθεί η Σμύρνη και η Θράκη με την αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών και ο Βενιζέλος του παρείχε σιωπηρά όλη την ισχυρή επιρροή που ασκούσε στην Αγγλία. Απόψεις αναλυτών…

Η Γαλλική πολιτική, κατά τους Γάλλους αναλυτές, πίστευε ότι εξασφαλίζοντας τον Κεμάλ από την επίθεση των Ελλήνων, τον απομακρύνουν από τη Μόσχα και τον κάνουν να προσεγγίσει τη Γαλλία. Έτσι βέβαια διαμορφώνονταν μια λανθάνουσα ταυτότητα συμφερόντων μεταξύ των εθνικιστών της Τουρκίας και των συμμαχικών δυνάμεων, οι οποίες ευνοούσαν τη διατήρηση της Τουρκίας.

Πάντως όταν άρχισαν οι εργασίες της Συνδιάσκεψης ο Άγγλος πρωθυπουργός Λόυδ Τζωρτζ ευρισκόμενος σε επαφή και με τον Βενιζέλο, ήταν αποφασισμένος να μην δεχθεί ριζική αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών. Μέσα σε ένα δεκαπενθήμερο όμως  η γνώμη του μεταβλήθηκε ριζικά!!! Σ’ αυτό βοήθησαν αδεξιότητες εκ μέρους της Ελλάδας, αλλά και δραστηριοποίηση της Τουρκικής αντιπροσωπείας, η οποία άρχισε να πείθει τουλάχιστον αυτούς που ήταν διατεθειμένοι να πεισθούν. Αν και ήταν διασπασμένη σε δύο κομμάτια. Ένα που εκπροσωπούσε το Σουλτάνο και το άλλο τον Μουσταφά Κεμάλ.

Η Συνδιάσκεψη του Λονδίνου τελικά υπήρξε ένα ναυάγιο, αλλά έδωσε αφορμή να ακυρωθεί σταδιακά η συνθήκη των Σεβρών. Γάλλοι και Ιταλοί με πρόσχημα την πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα και την παρουσία του Βασιλέως Κωνσταντίνου επικράτησαν των Άγγλων, που δεν ήθελαν «να τα σπάσουν» με τους Γάλλους, ενώ παράλληλα έβλεπαν την άνοδο του Κεμάλ και δεν ήθελαν να τον αφήσουν στην αγκαλιά της Μόσχας, η οποία τον ενίσχυε με οπλισμό, χρήματα και συμβούλους. Η τύχη της Ελλάδας είχε προδιαγραφεί, με τελική κατάληξη την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, στην οποία συνετέλεσαν πολλοί παράγοντες, πολιτικοί και στρατιωτικοί, που επένδυσαν σε όνειρα με επιπολαιότητα.….

Κατά τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη «το όνειρον με το οποίον εγαλουχήθησαν γενεαί είχε κατά τόσον άδοξον- και το χειρότερον – κατά τόσον επιπόλαιον τρόπον διαλυθεί».

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Αρχείο 1921, φάκ. 25, υποφακ. 2

*Αρχείο εφημερίδων εποχής

*Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος» τόμος 1^ος, Εκδόσεις Πάπυρος