Η δύσκολη ζωή στον Έβρο με Βούλγαρους κομιτατζήδες και Τούρκους ληστές, το 1924

*Χάρτης του νομού Έβρου

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Ο πληθυσμός του νομού Έβρου τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θράκης, βρέθηκε μεταξύ σφύρας και άκμονος, σε ό,τι αφορά την ασφαλή και ειρηνική διαβίωσή του σε καθεστώς ελευθερίας. Δυτικά οι Βούλγαροι και Ανατολικά οι Τούρκοι, αποτελούσαν πάντοτε παράγοντες ποικίλων κινδύνων, για τους κατοίκους των  μικρών χωριών, που είχαν αντιμετωπίσουν την εκδικητικότητα των Βουλγάρων και την απληστία των Τούρκων.

               Ειδικά οι Βούλγαροι συνέχιζαν με την παράδοση των κομιτατζήδων, να δολοφονούν, να ληστεύουν, να πυρπολούν  και να τρομοκρατούν. Η δράση των κομιτατζήδων μετά το 1920 κράτησε πολλά χρόνια σχεδόν έως τις παραμονές του Β ΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Λειτουργούσαν ως παρακρατική οργάνωση με την ανοχή όλων των Βουλγαρικών κυβερνήσεων, παρά τις διαφορές που είχαν μεταξύ τους οι διάφορες ομάδες και οι οπλαρχηγοί τους.

               Εκείνες τις μέρες δολοφονήθηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες ο Τόντορ Αλεξανδρώφ αρχηγός των παρακρατικών κομιτατζήδων της Βουλγαρίας. Τον πυροβόλησε  ένας από τους κομιτατζήδες του στις 31 Αυγούστου, 1924 στα όρη του Πιρίν. Κατά την εφημερίδα «Εμπρός» δολοφονήθηκε μαζί με οπαδούς του γιατί είχε αντιταχθεί στο σχέδιο άλλων κομιτατζήδων (Τσάουλεφ κ.λπ.) να δοθεί σαφής μπολσεβικικός χαρακτήρας στο λεγόμενο «Μακεδονικό Κίνημα». Η Βουλγαρία πέρασε στο εσωτερικό της δύσκολες μέρες λόγω των συγκρούσεων που ξέσπασαν μεταξύ των οπαδών του Αλεξανδρώφ και των οπαδών του Τσάουλεφ, οι οποίοι επέμειναν σε συνεργασία με τους κομμουνιστές. Νέος αρχηγός των λεγόμενων Μακεδονικών Οργανώσεων, οι οποίες είχαν ως μέλη κομιτατζήδες ανέλαβε ο απόστρατός στρατηγός Πρωτογέρωφ.

Τέλη Αυγούστου, ο Έλληνας πρεσβευτής στη Σόφια Δελμούζος επέδωσε διακοίνωση της Ελληνικής κυβέρνησης, με την οποία προειδοποιούσαν τους Βούλγαρους ότι σε περίπτωση που συνεχισθεί η δράση των κομιτατζήδων στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο, τα Ελληνικά στρατεύματα  έλαβαν εντολή να τους καταδιώξουν και μέσα στο βουλγαρικό έδαφος αν χρειασθεί.

*Η υπογραφή του νομάρχη Έβρου Μιχαήλ Καλογερόπουλου

Αναφορά του νομάρχη Έβρου

 

               Εδώ θα δείξουμε το βαρύ κλίμα, που είχε δημιουργηθεί στο νομό Έβρου με βάση ένα διασωθέν έγγραφο του νομάρχη Έβρου Μιχαήλ Α. Καλογερόπουλου. Ο Καλογερόπουλος (1886-1961) ήταν Έλληνας δημοσιογράφος και πολιτικός. Υπηρέτησε ως διευθυντής της ΕΣΗΕΑ. Διετέλεσε νομάρχης  Έβρου, από τις 13 Οκτωβρίου 1923 ως τις 2 Οκτωβρίου 1925. Επίσης, υπήρξε νομάρχης Αχαΐας και Ήλιδος από το 1930 ως το 1933. Πέθανε στην Αθήνα στις 21 Οκτωβρίου 1961.

               Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, παρακολουθώντας ενδεικτικά τα γεγονότα ενός μόνο μηνός του έτους 1924.

               Στις 17 Σεπτεμβρίου 1924, φτάνει στο υπουργείο Εξωτερικών ένα έγγραφο από το νομάρχη Έβρου Μιχαήλ Καλογερόπουλο. Αναγγέλλει με μορφή συνολικού δελτίου, τη δράση βουλγαρικών και τουρκικών συμμοριών εκείνο το συγκεκριμένο μήνα στο νομό και εισηγείται αν κριθεί σκόπιμο να δοθεί στη δημοσιότητα δια του Γραφείου Τύπου του υπουργείου. Τελικά στον Τύπο της Αθήνας, δεν υπάρχει ειδησεογραφία για τα γεγονότα που περιγράφει ο νομάρχης Έβρου. Ελάχιστες ειδήσεις υπάρχουν στον Τύπο της Θεσσαλονίκης από τοπικούς ανταποκριτές. Ο Έβρος ήταν μακριά…

               Σύμφωνα με τον νομάρχη Έβρου μόνο το Σεπτέμβριο του 1924, σημειώθηκαν τα ακόλουθα περιστατικά:

               Την 1^Η Σεπτεμβρίου Βούλγαροι στρατιώτες του φυλακίου που ήταν δυτικά του Πενταλόφου «παρασύραντες δολίως δύο ημετέρους στρατιώτας εις το Βουλγαρικόν έδαφος εφόνευσαν αυτούς». Κατά τον νομάρχη στα πτώματα των δύο άτυχων στρατιωτών οι Ελληνικές αρχές διαπίστωσαν ίχνη φρικώδους θηριωδίας». Τα πτώματα ήταν ακρωτηριασμένα με φρικτό τρόπο.

*Η δολοφονία των δύο στρατιωτών σε μονόστηλο στα ¨Μακεδονικά Νέα"

               Όπως έγραψαν αργότερα οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης οι Βούλγαροι στρατιώτες κάλεσαν τους Έλληνες συναδέλφους τους να μπούνε μέσα στο βουλγαρικό έδαφος, για να πάνε για κυνήγι. Ήταν οι στρατιώτες Βασίλειος Σαρόγλου και Νικόλαος Κουρλής, με καταγωγή από τη Λέσβο. Το περιστατικό έγινε μεταξύ των χωριών Πεντάλοφος και Θεραπειό της περιφέρειας Νέας Ορεστιάδας. Οι Ελληνικές στρατιωτικές αρχές της Προκάλυψης έκαναν διάβημα και πήραν τα πτώματα για ταφή. Οι Βουλγαρικές αρχές ισχυρίσθηκαν ότι οι σκοτωμένοι στρατιώτες είχαν πέσει σε Βουλγαρική ενέδρα, η οποία τους πέρασε για ζωοκλέφτες! Ο Βούλγαρος λοχαγός της Προκάλυψης παρέδωσε τα πτώματα, αλλά κράτησε τον ιματισμό και τον οπλισμό τους.

*Από την εκκλησία αυτή του Διδυμοτείχου έγινε η κηδεία των δύο στρατιωτών

Η πάνδημη κηδεία τους έγινε στο Διδυμότειχο, στην εκκλησία της Παναγίας χοροστατούντων των μητροπολιτών Διδυμοτείχου Φιλάρετου και Λιτίτζης Νικόδημου. Παρέστησαν οι πολιτικές αρχές και στρατιωτικές αρχές, ο δήμαρχος Διδυμοτείχου Δημήτριος Δούλιογλου, τα σωματεία της πόλης και πλήθος κόσμου. Την ώρα της κηδείας είχαν κλείσει όλα τα καταστήματα. Επικηδείους εκφώνησαν ο ταγματάρχης Οικονόμου και ο γυμνασιάρχης Δρακοντίδης.

Συγκινητικό μνημόσυνο για τους δύο στρατιώτες τελέσθηκε λίγες μέρες αργότερα και στον Πεντάλοφο Νέας Ορεστιάδας. Στο κέντρο της εκκλησίας του χωριού είχε τοποθετηθεί ένα κενοτάφιο διακοσμημένο με λουλούδια. Επικήδειο εκφώνησαν ο υπολοχαγός Τσολοζίδης και ο διοικητής του λόχου Στ. Τσόλας. Εκ μέρους του Δήμου Πενταλόφου μίλησε ο διευθυντής του δημοτικού σχολείου Κ. Σπανόπουλος. Στο κενοτάφιο κατατέθηκαν πολλά στεφάνια.

               Οι δυστυχείς κάτοικοι του νομού Έβρου, δεν είχαν να αντιμετωπίσουν μόνο τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Είχαν και τους Τούρκους ληστές.

               Την 1^η του μηνός σημειώθηκε και άλλο περιστατικό. Επτά ένοπλοι Τούρκοι που εισήλθαν στο ελληνικό έδαφος, συνέλαβαν έξω από το χωριό Αχυροχώρι τους Βάσο Χατζηξανθούλη και Ιωάννη Χατζηγιαννάκη, τους λήστεψαν, κλέβοντας συνολικά 4.000 δραχμές και ένα άλογο. Κατέφυγαν στο τουρκικό έδαφος.

               Τη νύχτα της ίδιας μέρας, δέκα οπλισμένοι Τούρκοι μπήκαν κρυφά στο ελληνικό έδαφος και αποπειράθηκαν έξω από το χωριό Αμπελάκια Νέας Ορεστιάδας να κλέψουν το κοπάδι προβάτων του Χρήστου Σαλτζούδη και του Εμμανουήλ Νικολαΐδη. Ειδοποιήθηκαν όμως οι συγχωριανοί τους, που κυνήγησαν τους Τούρκους, τους έτρεψαν σε φυγή, αναγκάζοντάς τους να επανέλθουν στο Τουρκικό έδαφος.

               Στις 9 Σεπτεμβρίου, τα μεσάνυχτα, έξω από χωριό Μουσάκιο της Συκοράχης, δύο Βούλγαροι κομιτατζήδες συνέλαβαν τους Μωαμεθανούς Μεχμέτ Αλή Γιουτζούκ και Ρετζέπ Ισμαήλ, τους κακοποίησαν και έκλεψαν από τον πρώτο 500 δραχμές και 10 χρυσές λίρες Τουρκίας και τράπηκαν σε φυγή.

               Την επομένη, πέντε Βούλγαροι κομιτατζήδες, ένοπλοι, πήγαν στην τοποθεσία  Καλύβες Φερών, μπήκαν στην αχυροκαλύβα του Πέτρου Δοπράνη και τον λήστεψαν. Του έκλεψαν 16 λίρες Τουρκίας, 1.000 δραχμές και 2.400 λέβα. Σκότωσαν τη σύζυγό του Κυράνα και ακρωτηρίασαν τον ίδιο, κόβοντας τη μύτη του τα αυτιά του και απόκρυφα μέλη του σώματός του. Οι ίδιο κομιτατζήδες πήγαν στη συνέχεια στην αχυροκαλύβα του Άγγελου Μαρατσάγκου και έκλεψαν από αυτόν δέκα λίρες Τουρκίας.

               Στις 11 Σεπτεμβρίου, τρεις ένοπλοι Βούλγαροι καιροφυλακτώντας στην παραλία κοντά στο χωριό Τασλίκ (σήμερα Πετρωτά Ροδόπης) πυροβόλησαν εναντίον τεσσάρων ατόμων που έπλεαν στην περιοχή, επάνω σε μια βάρκα. Σκότωσαν τον Μάρκο Μαύρο και τραυμάτισαν τον Θεμιστοκλή Στεφάνου. Στη συνέχεια τράβηξαν τη βάρκα έξω, τους λήστεψαν και τράπηκαν σε φυγή προς άγνωστη κατεύθυνση. Οι αρχές εξακρίβωσαν ότι αρχηγός αυτής συμμορίας ήταν ο Βουλγαρόφωνος Παντέρης, λιποτάκτης του Ελληνικού στρατού, καταγόμενος από το χωριό Σουφλάρ της Ροδόπης (σήμερα Ασκηταί), που είχε καταφύγει στη Βουλγαρία. Οι άλλοι δύο ήταν επίσης Βουλγαρόφωνοι από το ίδιο χωριό.

               Στις 12 Σεπτεμβρίου στη θέση Πυρενί Ντερέ της περιφέρειας Σουφλίου δεκαμελής συμμορία κομιτατζήδων συνέλαβε και λήστεψε 20 χωρικούς, σκοτώνοντας τον Γεώργιο Στράντζα, τον Άγγελο Σακάρη και τον Ν. Κορτέση. Ο διοικητής του συντάγματος Προκαλύψεως Φ. Χριστοδουλόπουλος, που έδρευε στο Διδυμότειχο είχε αναφέρει για το έγκλημα αυτό ότι «οι κομιτατζήδες ωμίλουν τουρκιστί και τινες τούτων έφερον καλύμματα τουρκικά (καλπάκια) χιτώνια όμως Βουλγαρικά».

Την νύχτα της 14ης Σεπτεμβρίου, έξι ένοπλοι Τούρκοι μπήκαν στο ελληνικό έδαφος και συνέλαβαν κοντά στο χωριό Κλησσώ της Νέας Ορεστιάδας τον Μιχαήλ Κόφκιαλη και τη θυγατέρα του. Τους έκλεψαν τρείς αγελάδες και επανήλθαν στο Τουρκικό έδαφος.

Το μεσημέρι της επόμενης μέρας 15 Σεπτεμβρίου, δύο άγνωστοι ντυμένοι με Βουλγαρικές στρατιωτικές στολές ανάμεσα στα χωριά Βέργα και Βύα και  κοντά στο Ιμπλεντίν (σημερινή Λάδη) στην Ελληνοβουλγαρική μεθόριο επιτέθηκαν κατά του διερχόμενου Χαράλαμπου Γεκιτσίδη και του έκλεψαν 6.000 δραχμές, 200 λέϊ και 170 λέβα. Κάποιοι χωρικοί από το Ιμπλεντίν προσέτρεξαν να τον βοηθήσουν και συνεπλάκησαν με τους άγνωστους. Ανταλλάχτηκαν οκτώ πυροβολισμοί, ενώ οι ληστές διέφυγαν προς το χωριό Ακσακάλ (σήμερα Πολιά) και εξαφανίσθηκαν.

Η Βέργη Έβρου ήταν οικισμός στην περιοχή μεταξύ των χωριών Ζώνη και Λάδη. Εγκαταλείφθηκε το 1951. Επί Τουρκοκρατίας ονομαζόταν Şaduman.

Ο οικισμός Βύας το 1961 αρχικά είχε προσαρτηθεί στην κοινότητα Ζώνης και στις 19 Μαρτίου 1961 καταργήθηκε. 

*Η σφραγίδα του υπουργείου Εννόμου Τάξεως

Πάνδημα συλλαλητήρια στο Βόρειο Έβρο

 

Για να φανεί ανάγλυφα το πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί στα χωριά του νομού Έβρου από τις επιδρομές Βούλγαρων κομιτατζήδων και Τούρκων ληστών αξίζει να αναφέρουμε ότι στις 10 Σεπτεμβρίου 1924 οι κάτοικοι των χωριών Πενταλόφου, Κυπρίνου Κομάρων και άλλων χωριών πραγματοποίησαν πάνδημα συλλαλητήρια και με ψήφισμά τους διαμαρτύρονταν «δια τας δολοφονικάς ενεργείας των Βουλγάρων» και ζητούσαν από την κυβέρνηση να πάρει μέτρα. Το ψήφισμα εστάλη προς τον Πρόεδρο της κυβέρνησης Θεμιστοκλή Σοφούλη και τους υπουργούς Στρατιωτικών Γεώργιο Κατεχάκη και Εννόμου Τάξεως Αθανάσιο Εξαδάκτυλο.

Το ψήφισμα που έχει διασωθεί υπέγραφαν οι πρόεδροι των Κοινοτήτων Φτελιάς Παπαδόπουλος, Δικαίων Γ. Κουτζίδης, Ορμενίου Στεφανιδης, Πάλης Λυμπεράκης, Μπάρας Πεχλιβάνης, Γιαλιάς Παγωνίδης, Κομάρων Μακρίδης, οι δήμαρχοι Πενταλόφου Αγγέλου, Κυπρίνου Μελίδης, Μηλιάς Φανούδης, Τσιγκέλι Πουζηφόπουλος, Θεραπειού Γιαννούδης, ο κοινοτικός σύμβουλος Κυπρίνου Μουτάφης, ο πρόεδρος Φυλακτού Πετρεγράγγας, Εληάς Παπαδόπουλος κ.ά.

Με αφορμή τα ψηφίσματα αυτά ο υπουργός Εννόμου Τάξεως Α. Εξαδάκτυλος με έγγραφό του προς τις Διοικήσεις Χωροφυλακής Θράκης και Μακεδονίας ζητούσε να εκδοθούν οι απαραίτητες διαταγές για να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των κατοίκων  «από πάσης δολοφονικής ενεργείας Βουλγάρων κομιτατζήδων κ.λπ. και τελείαν εξουδετέρωσιν παντός κακοβούλου και εγκληματικού σκοπού». Το έγγραφο είχε κοινοποιηθεί στα υπουργεία Στρατιωτικών για τη λήψη ανάλογων μέτρων και Εξωτερικών. Επίσης κοινοποιήθηκε στους προέδρους των αναφερομένων κοινοτήτων.

 

Βούλγαροι ζητούν ελληνική προστασία από κομιτατζήδες

 

Εκείνο το μήνα, είδαμε και Βουλγάρους να ζητούν προστασία από τις ελληνικές αρχές έναντι Βουλγάρων κομιτατζήδων. Τι είχε συμβεί;

Κάποιοι Βούλγαροι με καταγωγή από το Σιτσανλή Ροδόπης (μετονομάσθηκε σε Ποντίκια), είχαν ξεκινήσει να μετακομίσουν στη Βουλγαρία βάσει συμφωνιών ανταλλαγής πληθυσμών. Ξεκίνησαν και έφτασαν στο χωριό Πετρωτά Ροδόπης (τότε Τασλίκ) για να περάσουν στη συνέχεια στη Βουλγαρία από τη συνοριακή πόλη Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλενγκραντ). Υπήρχε όμως φόβος και ζήτησαν με αίτησή τους επτά από αυτούς προς το νομάρχη Έβρου Μιχαήλ Καλογερόπουλο στις 22 Σεπτεμβρίου 1924 «να μας δοθή συνοδεία εκ 4-5 στρατιωτών ή χωροφυλάκων μέχρι των Βουλγαρικών συνόρων εκ πιθανών κινδύνων συμμοριών Βουλγάρων κομιτατζήδων ή άλλων επικίνδυνων στοιχείων»!!! Η αίτησή τους ήταν γραμμένη στα Βουλγαρικά, μεταφράσθηκε στην Αλεξανδρούπολη για να γνωστοποιηθεί στην Αθήνα. Ο Καλογερόπουλος ζητούσε να γνωστοποιηθεί η αίτηση των Βουλγάρων και στην Μικτή Ελληνοβουλγαρική Επιτροπή Μετανάστευσης.

               Συμπτωματικά, στις 18 Σεπτεμβρίου κατέφθασε στο Διδυμότειχο και η επιτροπή χάραξης της ουδέτερης ζώνης μεταξύ των ελληνοτουρκικών συνόρων και άρχισε αμέσως το έργο της. Αργότερα θα συνέχιζε και με το έργο χάραξης της ουδέτερης ζώνης των ελληνοβουλγαρικών συνόρων.

               Η ζωή στον νομό Έβρου, είχε πάντα κινδύνους…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, 1924, φακ. Α/2/4

*Αρχείο εφημερίδων «Εμπρός» Αθηνών, «Μακεδονικά Νέα» Θεσσαλονίκης