ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ

*Πανοραμική εικόνα την ημέρα των αποκαλυπτηρίων του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη. Αρχείο Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας

   Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

                Στο πέρασμα των αιώνων πολλοί στρατιώτες έδωσαν τη ζωή τους και έπεσαν στα διάφορα πεδία των μαχών, χωρίς να αναγνωρισθούν ή να ανευρεθούν οι σωροί τους. Η ανάγκη να εκπροσωπηθούν όλοι οι άγνωστοι πεσόντες και να επιτευχθεί η απονομή επίσημης συνολικής τιμής στη μνήμη των υπέρ πατρίδας πεσόντων στρατιωτών οδήγησε τα έθνη στη δημιουργία ενός συμβολικού μνημείου, τον τάφο του άγνωστου στρατιώτη.

                Ο τάφος του άγνωστου στρατιώτη εξωτερικεύει την έννοια της φιλοπατρίας, αποδεικνύει τα στοιχεία μιας υψηλής πατριωτικής πράξεως και αποτελεί χαρακτηριστική εκδήλωση του οφειλόμενου επαίνου και της δόξας, που πρέπει να ακολουθεί τη μνήμη των πεσόντων και την εθελοθυσία τους υπέρ της πατρίδας.

*Είναι η στιγμή, που ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, τραβάει τη γαλανόλευκη και αποκαλύπτει το Μνημείο. 

ΙΣΤΟΡΙΚΗ  ΑΝΑΔΡΟΜΗ

                Η γενική αρχή της τιμητικής πράξης της ταφής των αγνώστων πεσόντων ανάγεται στους ηθικούς νόμους και τα πάτρια έθιμα των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών. Την μαρτυρία αυτή βρίσκουμε στα αρχαία κείμενα του Θουκυδίδη, που έγραψε, μεταξύ των άλλων, για τις δημόσιες ταφές των πεσόντων στον πόλεμο Αθηναίων «... μία δε κλίνη κενή φέρεται εστρωμένη των αφανών…». Κατά τον Θουκυδίδη οι Αθηναίοι στους πεσόντες στον πόλεμο απέδιδαν μεγάλες τιμές, η ταφή αυτών γινόταν δημοσία δαπάνη, οι οικογένειές τους περιθάλπονταν και τα παιδιά τους ανατρέφονταν μέχρι την εφηβεία τους από την πόλη. Αλλά και οι Ευριπίδης και Χαρίτωνας χαρακτήριζαν το έθιμο της ταφής των αφανών ως Ελληνικό νόμο.

                 Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος με τους πολυάριθμους νεκρούς αποτέλεσε την βασική αφορμή για την ανέγερση μνημείων αφιερωμένων στον άγνωστο στρατιώτη. Το πρώτο μνημείο του είδους, αφιερωμένο στους άγνωστους πεσόντες του αγώνα του 1821, αποφάσισε να κατασκευάσει για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο Δήμος Ερμουπόλεως Σύρου στις 16 Ιανουαρίου του 1858. Το μνημείο κατασκευάσθηκε το 1889 σε σχέδια του Γ. Βιτάλη. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα, ακολουθώντας το παράδειγμα των υπολοίπων Ευρωπαϊκών κρατών, αποφάσισε την ανέγερση Εθνικού μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη στην Αθήνα.

*Οι εργασίες εκχωματώσεων για να ανεγερθεί το Μνημείο. Αρχείο ΕΡΤ

ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ

1. ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

                Στις αρχές του 1926 αποφασίσθηκε από τον Υπουργό Στρατιωτικών Θεόδωρο Πάγκαλο η κατασκευή μνημείου υπέρ του άγνωστου στρατιώτη. Στις 3 Μαρτίου του 1926 στην εφημερίδα ΕΣΠΕΡΑΣ, δημοσιεύθηκε η προκήρυξη του διαγωνισμού για την υποβολή μελέτης ανέγερσης τάφου άγνωστου στρατιώτη στην έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων πλατεία, που θα διαρρυθμίζονταν κατάλληλα. Η προκήρυξη του διαγωνισμού είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα της Κυβέρνησης της 28ης Φεβρουαρίου 1926 και υπογράφονταν από τον Υφυπουργό Στρατιωτικών Κων. Νίδερ. Την 9η Οκτωβρίου 1926 το Υπουργείο Στρατιωτικών ενέκρινε και βράβευσε με το πρώτο βραβείο την κατά πλειοψηφία καλύτερη μελέτη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη, που την είχε υποβάλει με το ψευδώνυμο «ΣΚΡΑ».  Στις 30 Ιουνίου 1928 δημοσιεύθηκε το Νομοθετικό Διάταγμα για την εκτέλεση του μνημείου Άγνωστου Στρατιώτη και των συναφών χωματουργικών και οικοδομικών εργασιών στην πλατεία των Παλαιών Ανακτόρων, με το οποίο εγκρίθηκε η κατασκευή του μνημείου και η τοποθέτησή του στην πλατεία των Παλαιών Ανακτόρων, σύμφωνα με τα σχέδια του αρχιτέκτονα Εμμ. Λαζαρίδη.

*Οι Ναζί στην Κατοχή δεν παρέλειψαν να μολύνουν το Μνημείο...

2. Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΓΛΥΠΤΗ

                Ο αρχιτέκτονας Εμμ. Λαζαρίδης είχε αρχικά συνεργασθεί με τον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο, ο οποίος είχε προτείνει ως κεντρικό γλυπτό του μνημείου παράσταση γιγαντομαχίας, «ο άγνωστος στρατιώτης πίπτει και η Ελλάς στοργικώς τον παραλαμβάνει δια την αιωνιότητα», το οποίο υπήρχε στο προσχέδιο, που είχε παρουσιασθεί κατά την προκήρυξη του διαγωνισμού. Μετά από τα προβλήματα, που παρουσιάσθηκαν στην συνεργασία των Εμμ. Λαζαρίδη και Θ. Θωμοπούλου και είχαν ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση του δευτέρου, η αρμοδία επιτροπή στις 17 Δεκεμβρίου 1930 ενέκρινε νέα πρόταση, αυτή του «οπλίτου εκτάδην κειμένου», την οποία χαρακτήρισε περισσότερη ταιριαστή, επειδή προσέδιδε ηρεμία και απλότητα. Ο γλύπτης μετά από αυτά αντικαταστάθηκε από τον γλύπτη Φωκίωνα Ρωκ, ο οποίος είχε αποφοιτήσει από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών το 1925 (πτυχίο πλαστικής) με επί πλέον σπουδές στην αντίστοιχη σχολή του Παρισιού και στην Ακαδημία Ζυλιάρ.

*Παλαιά καρτ ποστάλ του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ  ΤΟΥ  ΜΝΗΜΕΙΟΥ

1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

                Το έργο είναι ουσιαστικά ένα ανάλημμα σχήματος Π από λαξευμένους πωρόλιθους μεγάλων διαστάσεων. Το γλυπτό βρίσκεται στο βάθος και κεντρικά του όλου έργου. Δεξιά και αριστερά του υπάρχουν δυο μεγάλες πλευρικές κλίμακες. Στο κέντρο ημικυκλίου, το οποίο είναι ανυψωμένο από το γύρω πλακόστρωτο, υπάρχει ένας κενός τάφος «κλίνη κενή». Σε διάφορα σημεία των τοίχων υπάρχουν 16 ορειχάλκινες ασπίδες, που εξυμνούν τη θυσία και την ανδρεία (πολεμικός σταυρός, τριήρης, βους κ.λπ.).

2. ΤΟ  ΓΛΥΠΤΟ

                Το γλυπτό που κοσμεί το κέντρο του μνημείου είναι ένα έργο δοσμένο σε ταπεινό ανάγλυφο, το οποίο χαρακτηρίζεται από την απλότητα της αναπαράστασής του. Σε ένα παραλληλόγραμμο πλαίσιο- αναφορά σε σαρκοφάγο- παριστάνεται μια γυμνή ανδρική μορφή ξαπλωμένη σε κάποια έξαρση του εδάφους, με τα πόδια και το κεφάλι λίγο χαμηλότερα. Στο αριστερό χέρι ο νεκρός πολεμιστής κρατάει μια κυκλική ασπίδα, ενώ το δεξί χέρι είναι απλωμένο χαμηλότερα από το ύψος του εξάρματος, στο οποίο στηρίζεται ο κορμός. Στο κεφάλι του φοράει αρχαίο κράνος και το πρόσωπο έχει δοθεί από τα πλάγια με έναν τρόπο που θυμίζει αρχαία νομίσματα. Το έργο βασίζεται ουσιαστικά σε μια σειρά από καμπυλόγραμμα θέματα, που αλληλοσυμπληρώνονται, όπως το κράνος και το δεξί χέρι που απαντά στην ασπίδα, η συγκρατημένη και ήρεμη απόδοση του στήθους, στοιχεία που επιβάλλουν μια περισσότερο αρμονική φωνή στο σύνολο. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο καλλιτέχνης απέφυγε εντελώς τα οριζόντια στατικά θέματα, ενώ συνδύασε ρεαλιστικές λεπτομέρειες στο χέρι και στο πόδι με ιδεαλιστικές διατυπώσεις στο σώμα, με αποτέλεσμα να τονίζονται τα επίκαιρα, όσο και τα διαχρονικά στοιχεία, κατεύθυνση προς την οποία αποβλέπει και η γυμνότητα του σώματος και η απόδοση του προσώπου. Έτσι ο θεατής έχει την εντύπωση ότι ο καλλιτέχνης αποδίδει τον άγνωστο στρατιώτη όχι νεκρό αλλά ζωντανό να αναπαύεται και έτοιμο να σηκωθεί και να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Το έργο διακρίνεται για την εσωτερικότητα της πλαστικής του γλώσσας, την πυκνότητα και την ασφάλεια των διατυπώσεών της. Έτσι το θέμα κερδίζει μία πραγματικά πλούσια εκφραστική φωνή, χωρίς φτηνή ρητορεία, επιφανειακή φιλολογία ή θεατρικότητα, με μόνο τη λιτότητα και τη δύναμη των μορφών του, την ειλικρίνεια και την πειστικότητα του συνόλου. Το έργο θεωρείται ότι είναι εμπνευσμένο από τα αρχαϊκά αγάλματα των αετωμάτων του ναού της Αθηνάς Αφαίας στην Αίγινα.

3. ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ

                Αριστερά και δεξιά της παράστασης έχουν χαραχθεί αντίστοιχα οι φράσεις του Θουκυδίδη «ΜΙΑ ΚΛΙΝΗ ΚΕΝΗ ΦΕΡΕΤΑΙ ΕΣΤΡΩΜΕΝΗ ΤΩΝ ΑΦΑΝΩΝ» και «ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΠΑΣΑ ΓΗ ΤΑΦΟΣ» από τον Επιτάφιο του Περικλέους. Αρχικά υπήρχε η πρόταση από τον Εμ. Λαζαρίδη να χαραχθεί πάνω στο κενοτάφιο η φράση «ΤΑΦΟΣ ΚΟΙΝΟΣ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΕΚΕΙΝΩΝ, ΩΝ ΤΑ ΣΩΜΑΤΑ ΔΕΝ ΕΥΡΕΘΗΣΑΝ», αλλά αυτή τροποποιήθηκε και τελικά χαράχθηκε η φράση «ΕΙΣ ΑΦΑΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΝ». Στους πελεκημένους πωρόλιθους του τοίχου είναι χαραγμένα, κατά ενότητες, οι ονομασίες των τόπων, στους οποίους έχουν διεξαχθεί οι ενδοξότερες και πιο πολύνεκρες μάχες των αμυντικών και απελευθερωτικών πολέμων του Ελληνισμού. Στις 12 ενότητες με επιγραφές, όπως Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος κ.λπ., μεταγενέστερα προστέθηκαν άλλες δύο, που αναφέρουν τοποθεσίες, στις οποίες έλαβε μέρος ο Ελληνικός Στρατός μετά το 1931.

*Από την "Καθημερινή"

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ

                Στις 25 Μαρτίου 1932, επέτειο της Εθνικής μας εορτής, έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα και με μεγάλη επισημότητα. Στην εκδήλωση παρέστησαν η Ιερά Σύνοδος, ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, η στρατιωτική ηγεσία, εκπρόσωποι πολλών ξένων κρατών και πλήθος λαού. Μετά την κατάθεση στεφανιών και απόδοση τιμών ακολούθησε παρέλαση της φρουράς, προσκόπων και σχολείων.

 ΦΡΟΥΡΗΣΗ. ΠΑΡΟΥΣΑ  ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

                 Αμέσως μετά την αποπεράτωση της κατασκευής του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη το 1932, Λόχος της Φρουράς του Προέδρου της Δημοκρατίας ανέλαβε την τιμητική φρούρηση του μνημείου. Ο Λόχος μετονομάσθηκε σε Φρουρά του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, όνομα που διατήρησε μέχρι το 1935, οπόταν με την επάνοδο του Βασιλέως Γεωργίου Β΄ ο Ευζωνικός Λόχος μετονομάσθηκε σε Βασιλική Φρουρά. Η ονομασία αυτή παρέμεινε μέχρι το 1973 και από το 1974 επικράτησε επίσημα η ονομασία Προεδρική Φρουρά. Προ του μνημείου καίει ακοίμητο καντήλι, το φως του οποίου είχε μεταφερθεί από την Αγία Λαύρα κατά την ημέρα των αποκαλυπτηρίων του.

*Ο χώρος ανέγερσης του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη είναι αφιερωμένο στον Έλληνα Άγνωστο Στρατιώτη, που υπερβαίνοντας τον ίδιο του τον εαυτό έπεσε στο πεδίο της μάχης δίνοντας το πολυτιμότερο αγαθό, την ίδια του τη ζωή για την υπεράσπιση της πατρίδας του. Κλείνοντας κρίνεται σκόπιμο να παρατεθεί η τελευταία στροφή από το ποίημα του Γ. Αθάνα για έναν άλλο άγνωστο στρατιώτη, τον Σαλπιγκτή:

      «Μην αποκάμεις Σαλπιγχτή, και μη λιγοπιστήσεις.

      Χιλιάδες νύχτες θα διαβούν, νύχτες σιγής και φρίκης.

      Μα θα ‘ρθει, ένα πρωί που εσύ θα τους χτυπήσεις

      με την παλιά σου σάλπιγγα τους νέους σκοπούς της Νίκης».

   Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

*«Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη» του Γεν. Επιτελείου Στρατού/ 7ο Επιτελικό Γραφείο.