ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΡΩΣΙΑ ΤΟ 1919

*Ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Νίδερ με το επιτελείο του, μπροστά στην ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, κατά την επιστροφή τους από την Ουκρανία και καθ' οδόν προς την Σμύρνη

Γράφει ο κ. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας,  Αντιστράτηγος ε.α.

                Με τον τερματισμό του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Δυτικοί αντιμετώπισαν έναν ενοχλητικό πονοκέφαλο. Τα Γερμανικά στρατεύματα είχαν αρχίσει να αποχωρούν από τα κατεχόμενα εδάφη της Ρωσίας, τα οποία καταλάμβαναν οι Μπολσεβίκοι. Οι Δυτικοί ήθελαν να προλάβουν, πριν το κομουνιστικό καθεστώς της Ρωσίας, που αντιμετωπίζονταν ως ένα είδος επιδημίας, λάβει ανησυχητικές διαστάσεις εξάπλωσης.

                Για να προστατεύσει το δικό της φιλελεύθερο σύστημα η καπιταλιστική Δύση έπρεπε να αντιδράσει, να δημιουργήσει έναν φραγμό, μια «υγειονομική ζώνη», από τη Βαλτική μέχρι την Μαύρη Θάλασσα και να εμποδίσει την εξάπλωση της «αρρώστιας» προς Δυσμάς και Νότο. Παράλληλα με την αποβίβαση στρατευμάτων της Αμερικής, της Βρετανίας και της Ιαπωνίας σε εδάφη της Σιβηρίας, αποφασίσθηκε από τους Συμμάχους η κατάληψη εδαφών της Νότιας Ρωσίας από Γαλλικά στρατεύματα. Επειδή η Γαλλία αντιμετώπιζε οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα, καθώς και προβλήματα αποστολής στρατευμάτων, ζητήθηκε η συμμετοχή και άλλων κρατών της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας.

 *Ο Άθως Ρωμάνος στο Παρίσι, σε φωτογραφία του 1913

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 

ΣΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ

                Ο πρεσβευτής της Ελλάδας στο Παρίσι  Άθως Ρωμανός πληροφόρησε τον  Έλληνα Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο ότι ο Κλεμανσώ του δήλωσε κατά τρόπο διπλωματικό, αλλά διακριτικώς κυνικό ότι: «Η Γαλλία θα αναλάβη την πρωτοβουλίαν προς εδαφικήν επέκτασιν της Ελλάδος εις την Θράκην και εκθύμως θα υποστηρίξη πάσαν υπέρ της Ελλάδος λύσιν του ζητήματος της Σμύρνης... εάν η Ελλάς ήθελε συμμετάσχη εις την εκστρατείαν της Ρωσίας, συνεισφέρουσα το ανάλογον εις αυτήν μέρος της θυσίας, δια της αποστολής εις Ουκρανίαν ενός Σώματος Στρατού». Δίλημμα τρομερό για τον Βενιζέλο. Ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος σχετικά έγραψε: «..η Ελλάδα είχε εισέλθει τελευταία (στον πόλεμο) και οι θυσίες της ήταν συγκριτικά πολύ μικρές. Για τον λόγο αυτόν αναγκάσθηκε ο Βενιζέλος να υποκύψει στην αξίωση του Πρωθυπουργού της Γαλλίας Κλεμανσώ… και να αναθέσει έτσι (στον Ελληνικό Στρατό) μια ακατανόητη διαφορετική αποστολή». Επίσης ο Κωνσταντίνος  Ζαβιτσάνος είχε δηλώσει: «..ο Βενιζέλος υπεχρεώθη να υποκύψη εις την αξίωσιν του Κλεμανσώ, διότι συνησθάνετο ότι έπρεπε να βελτιώση την θέσιν του κατά την διάσκεψιν, ήτις είχεν αποβή πολύ στενόχωρος εκ του λόγου ότι ο Ελληνικός Στρατός εβράδυνε πολύ να συμμετάσχη εις τον Παγκόσμιον Πόλεμον…». Ο ίδιος ο Βενιζέλος σε τηλεγράφημά του προς τον Εμμανουήλ Ρέπουλη στις 25 Δεκεμβρίου 1918 είχε γράψει: «..Εύχομαι να μη γίνη τελικώς η εκστρατεία αυτή...».

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε φωτογραφία του 1917

                Δριμεία ήταν η κριτική ,την οποία είχε δεχθεί ο Βενιζέλος για την αποστολή Εκστρατευτικού Σώματος στην Μεσημβρινή Ρωσία. Οι συνέπειες της εκστρατείας ήταν καταστροφικές για τις Ελληνο-Ρωσικές σχέσεις. Η κυβέρνηση των Μπολσεβίκων ήταν η πρώτη που είχε βοηθήσει το 1920 τον Μουσταφά Κεμάλ με χρήματα, είδη οπλισμού και πυρομαχικών καθώς και άλλα εφόδια και υλικά. Ευημερούσες Ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας είχαν διαλυθεί. Χιλιάδες πρόσφυγες κατέφυγαν στην Ελλάδα, θλιβερή εμπροσθοφυλακή της κατοπινής μεγάλης προσφυγιάς του 1922. Οι επικριτές του Βενιζέλου είχαν διερωτηθεί: «Γιατί στείλαμε στρατό στην Ρωσία και όχι στον Πόντο;». Είναι γεγονός ότι οι κοσμογονικές εξελίξεις στον Πόντο την ίδια εποχή και οι παρουσιαζόμενες ευκαιρίες και δυνατότητες, όπως της ίδρυσης Ελληνο-Αρμενικής Δημοκρατίας του Πόντου, είχαν αντιμετωπισθεί υποτονικά και αν όχι αρνητικά.

*Έλληνες στρατιώτες στην Κριμαία

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟΥ  ΣΩΜΑΤΟΣ

                Η αποστολή του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος έγινε βεβιασμένα, χωρίς οργάνωση μεταφοράς και προγραμματισμό αποστολής. Στην Κριμαία δεν είχε συγκροτηθεί Κεντρική Ελληνική Διοίκηση του Εκστρατευτικού Σώματος, αλλά τα τμήματα με την άφιξή τους στην περιοχή ετίθεντο υπό τη διοίκηση των τοπικών Γαλλικών στρατευμάτων και διασκορπίζονταν ανά μικρότερες Μονάδες, Τάγματα και Λόχους, χωρίς μεταξύ των συνοχή. Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα είχε συγκροτηθεί από το Α΄ Σώμα Στρατού, με Διοικητή τον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Νίδερ, και τις ΙΙ και ΧΙΙΙ Μεραρχίες, συνολικής δύναμης 23.351 ανδρών. 

*Ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Νίδερ

              Τις πρωινές ώρες της 20ης Ιανουαρίου 1919 είχαν αποβιβασθεί στην Οδησσό τα πρώτα τμήματα της ΙΙας Μεραρχίας και σταδιακά τα υπόλοιπα τμήματα του Α΄ ΣΣ. Παρά τα σοβαρά προβλήματα και τις δυσκολίες, που αντιμετώπισε το Εκστρατευτικό Σώμα από την ανικανότητα και φαυλότητα των Γάλλων, εξαιτίας των οποίων λίγο έλειψε η συμμαχική εκστρατεία να εξελιχθεί σε σύρραξη μεταξύ των Συμμάχων, οι Μονάδες του Στρατού μας αγωνίσθηκαν με γενναιότητα και ηρωισμό στα μέτωπα της Χερσώνας, του Νικολάιεφ, της Μπερεζόφκας και αλλού. Την 28η Απριλίου 1919 είχε αρχίσει η εκκένωση του Εκστρατευτικού Σώματος, που περατώθηκε τον Ιούλιο του ιδίου έτους.

*Θάλαμος στρατιωτικού νοσοκομείου με τραυματίες πολέμου. Όρθιος στο βάθος, 

ο Νικόλαος Σμπαρούνης- Τρίκορφος, ο οποίος υπηρέτησε με το Υγειονομικό Σώμα 

στο Μακεδονικό Μέτωπο (1918), στην Ουκρανία (1919) και στη Μικρά Ασία (1919-1922).

               Οι απώλειες του Εκστρατευτικού Σώματος ανήλθαν σε 1055 άνδρες, από τους οποίους 398 νεκροί (Νεκροί 179, αποβιώσαντες από διάφορες αιτίες 46 και εξαφανισθέντες 173) και 657 τραυματίες. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων διακρίθηκαν πολλοί ηγήτορες, όπως οι Γεώργιος Κονδύλης, Νικόλαος Πλαστήρας, Αλέξανδρος  Οθωναίος, Στυλιανός Γονατάς και άλλοι. Οι Μονάδες του Εκστρατευτικού Σώματος κατευθύνθηκαν προς την Σμύρνη, όπου από την 2α Μαΐου 1919 κυμάτιζε η κυανόλευκη. «Η οδός η οδηγήσασα εις την Σμύρνην διήρχετο δια της Ρωσίας» είχε τονίσει στην ημερήσια διαταγή του προς το Α΄ ΣΣ ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος.

*Αλέξανδρος Οθωναίος και Στυλιανός Γονατάς

*Γεώργιος Κονδύλης και Νικόλαος Πλαστήρας

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

                Η Ελλάδα σύσσωμη έφθασε στην Μεσημβρινή Ρωσία με τον τρόπο, που τη διακρίνει, υπερβολικά ενθουσιώδης, υπερβολικά ανοργάνωτη και υπερβολικά αστόχαστη. Εκεί όμως πολέμησε υπερβολικά ηρωϊκώς και ηττήθηκε υπερβολικά σιωπηρώς. Από εκεί ξεκίνησε υπερβολικά ενθουσιώδης για τη Μικρά Ασία, όπου αποδείχθηκε ότι το δεύτερο λάθος, μία εκστρατεία εκτός των ορίων της Ελλάδας και πέραν των δυνατοτήτων της είχε αναπόσβεστο και υπερβολικό κόστος. Η εκστρατεία αυτή όχι μόνο υπήρξε ατυχής, γεγονός που διαφαινόταν από την αρχή, αλλά και πολύ καταστροφική για τον Ελληνογενή πληθυσμό όλης της εκεί γύρω περιοχής από τα αντίποινα, τα οποία ακολούθησαν σε βάρος του με σφαγές, εκτοπίσεις, διωγμούς, καταστροφές κ.ά. Οι όροι κάτω από τους οποίους το Εκστρατευτικό Σώμα διεξήγαγε τις επιχειρήσεις στην Ρωσία ήταν πολύ μειονεκτικοί. Οι Μονάδες δεν μπορούσαν να αποδώσουν στις επιχειρήσεις το μέγιστο των δυνατοτήτων τους, γιατί εισέρχονταν στον αγώνα στερούμενες τα όπλα υποστήριξης και τα μεταγωγικά τους, που δεν είχαν μεταφερθεί έγκαιρα στην περιοχή, κατά μικρά τμήματα. Οι κακές συνθήκες εισόδου στις επιχειρήσεις, η έλλειψη πληροφοριών, η άγνοια του εδάφους, η εχθρότητα του εντόπιου πληθυσμού, η άγνοια της γλώσσας, οι δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες, τα προβλήματα ανεφοδιασμού, η πρωτοβουλία του αντιπάλου και η υπερβολική κόπωση των ανδρών κατέστησαν εξαιρετικά δύσκολη την εκτέλεση της αποστολής των Ελλήνων στρατιωτών, που μάχονταν μακριά από την πατρίδα τους.

                Η συμμετοχή του Α΄ ΣΣ στην εκστρατεία μπορεί να θεωρηθεί ότι ήταν επιβεβλημένη μέσα από την οπτική γωνία της πολιτικής σκοπιμότητας. Η Κυβέρνηση την εποχή εκείνη απέβλεπε στην απελευθέρωση και προσάρτηση της Ανατολικής Θράκης και της περιοχής της Σμύρνης, επιδιώξεις που μόνο με την υποστήριξη των συμμάχων θα μπορούσαν να επιτευχθούν. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της εκστρατείας η άριστη εμφάνιση και η ισχυρή συνοχή των τμημάτων του Εκστρατευτικού Σώματος, η πειθαρχία, ο ηρωισμός των ανδρών και η αξία των ηγητόρων ενίσχυσαν τις αντιλήψεις των συμμάχων για την μεγάλη μαχητική ικανότητα του Ελληνικού Στρατού και την αξία του Ελληνικού παράγοντα γενικότερα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Η εκστρατεία στην Μεσημβρινή Ρωσία ήταν η πρώτη υπερπόντια αποστολή των Ενόπλων Δυνάμεων της Ελλάδας. Η συμμετοχή του Εκστρατευτικού Σώματος, παρά τις απώλειες, ενίσχυσε το κύρος της Ελλάδας και εξύψωσε το γόητρό της. Παράλληλα ενίσχυσε τους δεσμούς της Ελλάδας με τη Γαλλία και εξασφάλισε την υποστήριξη της δεύτερης στις Εθνικές μας διεκδικήσεις, όπως αποδείχθηκε με την Συνθήκη των Σεβρών. Από πολιτικής άποψης η εκστρατεία είχε και σοβαρές αρνητικές συνέπειες, όπως η διάρρηξη των μέχρι τότε καλών Ελληνο-Ρωσικών σχέσεων και τα πάνδεινα, που υπέστη ο Ελληνογενής πληθυσμός της περιοχής. Είναι πάντοτε μεγάλη η άνεση που εξασφαλίζει το Σήμερα στους κρίνοντες το Χθες.

Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας, Αντιστράτηγος ε.α.

ΠΗΓΕΣ

1. «Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στην Μεσημβρινή Ρωσία» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2. «Η εκστρατεία της Ουκρανία» του Στρατηγού Κωνσταντίνου Νίδερ.