Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_10/05/2010_336715
*Ο Ιωσήφ Στάλιν
Του Kimmo Rentola*
Είχε προηγηθεί το μοίρασμα των σφαιρών επιρροής με τη συμφωνία Μολότοφ-Ρίμπεντροπ στις 23 Αυγούστου. Η Γερμανία πήρε το μεγαλύτερο μέρος της Πολωνίας, ενώ στη σοβιετική σφαίρα επιρροής κατέληξαν η υπόλοιπη χώρα, οι τρεις μικρές Βαλτικές Δημοκρατίες και η Φινλανδία. Μία εβδομάδα μετά, η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία και αργότερα την ακολούθησε η ΕΣΣΔ από τα ανατολικά. Μετά την πτώση της Πολωνίας, η Μόσχα έπεισε γρήγορα τις τρεις Βαλτικές Δημοκρατίες να παραχωρήσουν στρατιωτικές βάσεις και κατόπιν ζήτησε από τη Φινλανδία ανταλλαγή περιοχών. Η φινλανδική κυβέρνηση δεν δέχθηκε τις απαιτήσεις, κυρίως επειδή δεν πίστευε ότι η ΕΣΣΔ θα της επετίθετο.
Καθώς οι διαπραγματεύσεις δεν απέφεραν αποτέλεσμα, ο Στάλιν αποφάσισε να επιτεθεί. Η υπεροχή των Σοβιετικών ήταν τέτοια ώστε η αποστολή θεωρήθηκε εύκολη. Οι δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού έλαβαν την εντολή να σταματήσουν στα σύνορα με τη Σουηδία. Στη Μόσχα συγκροτήθηκε κυβέρνηση «της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Φινλανδίας» με πρωθυπουργό τον γραμματέα της Κομμουνιστικής Διεθνούς Ο. Β. Κούουσινεν. Η συμπλήρωση των κυβερνητικών θέσεων έγινε με δυσκολία, αφού σχεδόν όλοι οι γνωστοί Φινλανδοί κομμουνιστές στην ΕΣΣΔ είχαν δολοφονηθεί στις εκκαθαρίσεις του Στάλιν. Οταν στις 30 Νοεμβρίου άρχισε η επίθεση στα σύνορα, με βομβαρδισμό πόλεων, οι Φινλανδοί έσπευσαν να υπερασπιστούν την ανεξαρτησία τους. Οι δύσκολες συνθήκες του χειμώνα ευνόησαν τους αμυνόμενους. Η κυβέρνηση-μαριονέτα που έστησε η ΕΣΣΔ δεν βρήκε υποστήριξη. Ακόμα και οι κομμουνιστές πήραν τα όπλα για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους έναντι του Κόκκινου Στρατού. Στη Φινλανδία, την εξουσία κατείχε μια κυβέρνηση ευρείας συνεργασίας Αριστεράς και Κέντρου, την οποία στήριζαν και οι κομμουνιστές.
*Η Φινλανδία
Υπό το φως των πρόσφατα διαθέσιμων εγγράφων της Μόσχας φαίνεται ότι ο Στάλιν έκανε δύο μεγάλες λανθασμένες εκτιμήσεις που είχαν και οι δύο σχέση με την αξιοποίηση μυστικών πληροφοριών. Η μία αφορούσε την έναρξη του πολέμου και η άλλη τον τερματισμό του.
Κάνοντας προετοιμασίες για τον πόλεμο, ο Στάλιν έμαθε ότι οι Βρετανοί δεν έφεραν αντίρρηση στις απαιτήσεις της ΕΣΣΔ, διότι η πραγματοποίησή τους θα αποδυνάμωνε την ισχύ της Γερμανίας στη Βαλτική Θάλασσα. Επιπλέον, στην περίπτωση πολέμου οι Βρετανοί δεν θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη Φινλανδία αποτελεσματικά. Οι κατάσκοποι έστειλαν πληροφορίες από το Λονδίνο στο γραφείο του Στάλιν για την απαισιοδοξία του στρατάρχη Μάνερχεϊμ, αρχηγού του φινλανδικού στρατού. Ο γηραιός στρατάρχης είχε εκμυστηρευτεί στον Βρετανό στρατιωτικό ακόλουθο ότι η Φινλανδία δεν θα άντεχε ενδεχόμενη σοβιετική επίθεση. Από τις σουηδικές στρατιωτικές αρχές, η Μόσχα έμαθε ότι ούτε η Σουηδία θα συμμετείχε στον πόλεμο στο πλευρό της Φινλανδίας. Οι Σουηδοί προέβλεπαν ότι ο φινλανδικός στρατός θα αποτραβιόταν πολεμώντας προς τα βόρεια και προς τα σύνορα με τη Σουηδία. Για να αποτρέψει κάτι τέτοιο, ο Στάλιν έδωσε εντολή στον Κόκκινο Στρατό να κόψει τη Φινλανδία στα δύο στο στενότερο σημείο της χώρας, οπότε θα έκλεινε και η εδαφική σύνδεση και οδός διαφυγής προς τη Σουηδία. Η σοβιετική κατασκοπεία δεν μελέτησε σοβαρά την κατάσταση στη Φινλανδία, ούτε τις διαθέσεις των Φινλανδών. Η Μόσχα έστειλε νέους επικεφαλής της στρατιωτικής και πολιτικής κατασκοπείας στο Ελσίνκι μόλις τρεις εβδομάδες πριν από την επίθεση. Οι προκάτοχοί τους είχαν κληθεί πίσω στην ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια των εκκαθαρίσεων. Οι νέοι επικεφαλής έστελναν στη Μόσχα αναφορές ρηχές και ελαφρού περιεχομένου.
Σε σκληρές μάχες κατά τη διάρκεια του χειμώνα οι Φινλανδοί πέτυχαν μεγάλες νίκες, και έτσι ο Κόκκινος Στρατός δεν προχώρησε σύμφωνα με τα σχέδιά του. Τη χειρότερη μοίρα είχαν οι μεραρχίες που είχαν σταλεί για να κόψουν τη Φινλανδία στα δύο, οι οποίες διασπάστηκαν σε μικρές μονάδες σε απόμακρους δασικούς δρόμους και είτε αποδεκατίστηκαν είτε απωθήθηκαν.
Στα άλλα μέτωπα επικρατούσε ηρεμία και έτσι η παγκόσμια προσοχή στράφηκε στον Πόλεμο του Χειμώνα. Η Φινλανδία ήταν η πρώτη είδηση στα διεθνή ΜΜΕ και η φήμη της ΕΣΣΔ υπέστη μεγάλο πλήγμα. Η χώρα εκδιώχθηκε από την Κοινωνία των Εθνών.
*Οι μάχες
Η αντίσταση ανατρέπει τα δεδομένα
Η σθεναρή αντίσταση των Φινλανδών και οι δυσκολίες της ΕΣΣΔ άλλαξαν τα δεδομένα, κι έτσι Γαλλία και Βρετανία άρχισαν να σχεδιάζουν πώς να βοηθήσουν τη Φινλανδία. Είχαν να διαφυλάξουν και δικά τους συμφέροντα, όπως τη διαχείριση των περιοχών με ορυκτά στη βόρεια Σουηδία, έτσι ώστε η Γερμανία να μην μπορέσει να εκμεταλλευτεί την παραγωγή τους για τις πολεμικές της επιχειρήσεις.
Ο Στάλιν έκανε τη δεύτερη μεγάλη λανθασμένη εκτίμηση όταν αξιολογούσε τις κινήσεις της Δύσης. Επειδή τα στοιχεία που είχε λάβει νωρίτερα από τη Βρετανία αποδείχθηκαν παραπλανητικά (αντίθετα με την κοινή πεποίθηση πριν από τον πόλεμο, οι Φινλανδοί ήταν ικανοί για αντίσταση και οι Βρετανοί σχεδίαζαν επιχείρηση βοήθειας), ο Στάλιν είχε περισσότερη εμπιστοσύνη, πλέον, στις πληροφορίες από το Παρίσι. Σύμφωνα με αυτές, η Γαλλία σχεδίαζε μια μεγάλη επιχείρηση με σημαντική στρατιωτική δύναμη. Τον Στάλιν απασχολούσαν ιδιαίτερα τα σχέδια των Γάλλων για βομβαρδισμό του Μπακού, που ήταν προσβάσιμο για τη γαλλική αεροπορία από τη Συρία. Η σοβιετική πολεμική δράση εξαρτάτο σε ποσοστό άνω του 90% από το πετρέλαιο της περιοχής.
Στη σκιά της ενδεχόμενης επιχείρησης βοήθειας από τη Δύση, ο Στάλιν αποφάσισε να διαπραγματευτεί με την κυβέρνηση του Ελσίνκι. Δεν έγινε πλέον καμία αναφορά στην κυβέρνηση-μαριονέτα. Παράλληλα άρχισε νέα σφοδρή επίθεση μεγάλης κλίμακας με νέες δυνάμεις και νέα ηγεσία. Ο στρατάρχης Βοροσίλοφ απομακρύνθηκε από τη στρατιωτική ηγεσία και αργότερα από τη θέση του υπουργού Αμυνας.
Ενώ η στρατιωτική πίεση της ΕΣΣΔ αυξανόταν συνέχεια και η επιχείρηση βοήθειας από τη Δύση ήταν αβέβαιη και καθυστερούσε, η κυβέρνηση και η Βουλή της Φινλανδίας αποφάσισαν να δεχτούν τους όρους της Μόσχας, μολονότι ήταν αυστηροί. Η συμφωνία ειρήνης επετεύχθη στις 13 Μαρτίου 1940 στη Μόσχα, έπειτα από 105 ημέρες μαχών. Η Φινλανδία έχασε πάνω από το 10% των εδαφών της. Ο φινλανδικός πληθυσμός δεν παρέμεινε στις περιοχές αυτές. Πάνω από 400.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μετακινηθούν στην υπόλοιπη Φινλανδία, όπου βρήκαν στέγη.
Μόνο μετά την επίτευξη ειρήνης ο Στάλιν έμαθε ότι η επιχείρηση βοήθειας από τη Δύση ήταν σημαντικά πιο αβέβαιη και μικρότερης εμβέλειας από τις αρχικές εκτιμήσεις. Σε συζήτηση μετά τον πόλεμο μεταξύ της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος και της στρατιωτικής ηγεσίας, ο Στάλιν επέπληξε τους πληροφοριοδότες, που κατά τη γνώμη του δεν ήταν αρκετά αποτελεσματικοί. Ιδιαίτερα για τον βομβαρδισμό του Μπακού είχαν δώσει λανθασμένη εικόνα.
Ο Πόλεμος του Χειμώνα ήταν η βασική αιτία που η Φινλανδία πήρε μέρος, το 1941, στη γερμανική επίθεση κατά της ΕΣΣΔ, ώστε να επανακτήσει τις περιοχές που έχασε. Η επιχείρηση είχε άσχημη κατάληξη, αλλά το 1944 οι φινλανδικές δυνάμεις κατάφεραν να αποτρέψουν την επίθεση του Κόκκινου Στρατού και η χώρα απέφυγε την κατοχή και διατήρησε την ανεξαρτησία της.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν στη Ρωσία τη δεκαετία του 1990, η ΕΣΣΔ έχασε στον Πόλεμο του Χειμώνα πάνω από 100.000 άνδρες, δηλαδή σε εκατό ημέρες πάνω από δύο φορές περισσότερους άνδρες από ό,τι σε δέκα χρόνια στο Αφγανιστάν.
*Ο Σόλων Γρηγοριάδης
Δημοσιότητα στον ελληνικό Τύπο
Ο Πόλεμος του Χειμώνα έτυχε μεγάλης δημοσιότητας στον παγκόσμιο αλλά και τον ελληνικό Tύπο. Oλες οι μεγάλες εφημερίδες της εποχής («Καθημερινή», «Ελεύθερο Βήμα», «Αθηναϊκά Νέα», «Πρωΐα», «Eθνος», «Βραδυνή») ασχολήθηκαν εκτενώς, οι δύο τελευταίες μάλιστα είχαν τους δικούς τους απεσταλμένους στη δοκιμαζόμενη χώρα, τον Σόλωνα Γρηγοριάδη η πρώτη και τον Θεόδωρο Δογάνη η δεύτερη. Οι εφημερίδες αποδελτιώθηκαν με επιμέλεια των φιλολόγων Μαρίας Μαρτζούκου και Μαρίας Γουρδουμπά, και εντός του μήνα πρόκειται να κυκλοφορήσει από το Φινλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, αρχικά στα φινλανδικά, η μελέτη της δρος Κίρα Καουρινκόσκι με τίτλο «Η Ελλάδα και ο Πόλεμος του Χειμώνα».
* Ο Kimmo Rentola είναι καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Turku. Μετάφραση από τα φινλανδικά: Jaana Oikarinen-Βασιλοπούλου, πρεσβεία Φινλανδίας.
