Πώς δεν έγινε βουλγαρικό λιμάνι στην Αλεξανδρούπολη, το 1923

*Η ανταπόκριση του Γεώργιου Βεντήρη για το βουλγαρικό λιμάνι στην Αλεξανδρούπολη

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η τύχη της ελληνικότητας του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης, το 1923, στο διάστημα που στη Λωζάνη συζητούσαν την υπογραφή της ομώνυμης Συνθήκης, πέρασε από τεντωμένο σχοινί και τελικά παρέμεινε οριστικά στην Ελλάδα, ενώ αυτό διεκδικούσε η Βουλγαρία.

                Είναι μια ιστορία, που δεν πρέπει να ξεχνάμε, γιατί οι γείτονες Βούλγαροι, αν και ηττημένοι συνεχώς από το 1913, δεν έπαψαν ποτέ να διεκδικούν εδάφη της Δυτικής Θράκης για να έχουν διέξοδο στη «ζεστή θάλασσα» δηλαδή στο Αιγαίο.

Η Βουλγαρία δεν έπαψε να δραστηριοποιείται σε όλα τα διεθνή fora και κυρίως στο διπλωματικό τομέα, διεκδικώντας τη Δυτική Θράκη. Στις συνομιλίες που διεξήχθησαν στη Γένοβα το 1922 και στη Διάσκεψη της Λωζάνης κατά τα έτη 1922-1923, επεδίωξε την εδαφική της διέξοδο στο Αιγαίο και χρησιμοποιώντας διαστρεβλωτικά επιχειρήματα ζητούσε  την αναθεώρηση του άρθρου 48 της συνθήκης του Νεϊγύ.

*Ο Βενιζέλος εξερχόμενος από το μέγαρο της διάσκεψης, στη Λωζάνη.

Ειδικά στο Συνέδριο της Γένοβας η Βουλγαρία έθιξε το ζήτημα της εδαφικής διεξόδου στο Αιγαίο Πέλαγος. Ο πρωθυπουργός Αλεξάντερ Σταμπολίνσκυ υποστήριξε ότι η εδαφική διέξοδος ήταν ζωτικής σημασίας  για τη Βουλγαρία και θα ήταν αποτελεσματική είτε μέσω βουλγαρικού εδάφους είτε μέσω ουδέτερου εδάφους, με τη δημιουργία αυτόνομης Θράκης, ώστε τα τρία εμπλεκόμενα κράτη- η Βουλγαρία, η Τουρκία και η Ελλάδα- δεν θα είχαν κοινά σύνορα, καθώς θα μεσολαβούσε το αυτόνομο κράτος της Θράκης.

*Η Αλεξανδρούπολη του 1921 (Αρχείο Εθνολογικού Μουσείου Θράκης)

Με το άρθρο 48 της συνθήκης του Νεϊγύ, η Βουλγαρία παραιτήθηκε των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στη Δυτική Θράκη υπέρ των Συμμάχων της Αντάντ, ενώ δεσμεύτηκε να αναγνωρίσει και να σεβαστεί τις μελλοντικές τους αποφάσεις!

Τελικά η Δυτική Θράκη τέθηκε υπό διασυμμαχικό καθεστώς (Thrace Interallie), το οποίο διήρκησε ως το Μάιο του 1920, οπότε παραχωρήθηκε από τους Συμμάχους στην Ελλάδα, σύμφωνα με τη συνθήκη του Σαν Ρέμο. Στις 10 Αυγούστου 1920 υπογράφηκε η συνθήκη των Σεβρών που αναγνώριζε την ελληνική κυριαρχία και επί της Ανατολικής Θράκης (σ.σ. που μας την πήραν εντελώς άδικα οι σύμμαχοι τον Οκτώβριο του 1922 και την παραχώρησαν στην Τουρκία). Την ίδια μέρα υπογράφηκε και η ειδική σύμβαση μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Συμμάχων για τη Δυτική Θράκη, ως παράρτημα της συνθήκης των Σεβρών, με την οποία η Δυτική Θράκη περνούσε υπό την κυριαρχία της Ελλάδας.

Με τη συνθήκη Περί Θράκης των Σεβρών του 1920, οι Σύμμαχοι της Αντάντ, παραχώρησαν οριστικά τη Δυτική Θράκη στην Ελλάδα. Η Βουλγαρία απώλεσε, εκτός από τα εδάφη που κατείχε από το 1913 (σ.σ. η συνθήκη του Βουκουρεστίου είχε παραχωρήσει τη απελευθερωμένη Δυτική Θράκη στους ηττημένους Βουλγάρους), και την έξοδό της στο Αιγαίο, που αποτελούσε βασικό στόχο της εξωτερικής πολιτικής της από την εποχή της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου (1878).

*Διπλωματικό τηλεγράφημα, του 1922, που δείχνει την επιμονή των Βουλγάρων 

να πάρουν τη Δυτική Θράκη (Ίδρυμα Ελ. Βενιζέλου)

Η βουλγαρική διεκδίκηση λιμανιού στην Αλεξανδρούπολη

                Τι ακριβώς συνέβη τότε στην κοσμική Λωζάνη, όπου οι αντιπρόσωποι των νικητών Συμμάχων της Αντάντ και των αντιμαχόμενων κρατών της Ευρώπης προσπαθούσαν να επιβάλουν τους όρους της ειρήνης. Εκεί την Ελλάδα εκπροσωπούσε ο ιδιωτεύων τότε Ελευθέριος Βενιζέλος, μετά από παράκληση του επαναστατικού καθεστώτος των Γονατά και Πλαστήρα. Την Τουρκία εκπροσωπούσε ο Ισμέτ Ινονού και τη Βουλγαρία ο πρωθυπουργός Αλεξάντερ Σταμπολίνσκυ.

*Ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Αλεξάντερ Σταμπολίνσκυ

                Στα μέσα Ιανουαρίου 1923 ο Σταμπολίνσκυ αναχώρησε για τη Βουλγαρία και αντικαταστάθηκε από τον πρεσβευτή της Βουλγαρίας στο Βελιγράδι, τον Θεοδωρώφ, ο οποίος μιλούσε πολύ καλά ελληνικά. Η μητέρα του ήταν Ελληνίδα, και κατά μία σύμπτωση μακρινή συγγενής του Βενιζέλου. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Γεώργιο Βεντήρη, που κάλυπτε τις εργασίες της διάσκεψης, η κατά το ήμισυ ελληνική καταγωγή του Θεοδωρώφ, δεν τον έκανε διαλλακτικότερο στις υπερβολικές αξιώσεις του.

                Έγιναν πολύωρες συζητήσεις, με τον Βενιζέλο να δείχνει καλή θέληση και διάθεση παραχωρήσεων. Στους Βουλγάρους επαναλάμβανε με πειστικότητα:

                -Είναι διατεθειμένος να κάμω κάθε δυνατήν υποχώρησιν δια να καταστήσω χρησιμοποιήσιμον από την Βουλγαρίαν τον λιμένα του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολης). Μη ζητείτε μόνον προσάρτησιν. Είναι περιττόν να συζητώμεν.

                Οι Βούλγαροι ήταν ανένδοτοι, παρά το γεγονός ότι βάσει των διεθνών συνθηκών, η Δυτική Θράκη είχε παραχωρηθεί οριστικά στην Ελλάδα και απαντούσαν:

                -Όχι μόνον μας είναι απαραίτητος η κατ’ εδαφικήν κυριαρχίαν παραχώρησις του Δεδέαγατς, αλλά και διαδρόμου κατά μήκος του Έβρου, από των Βουλγαρικών συνόρων μέχρι του λιμένος.

*Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης

                Παρενέβησαν και εκπρόσωποι των Άγγλων και Γάλλων διατυπώνοντας μέσες λύσεις. Μάλιστα ο Βενιζέλος συμφώνησε με τους Άγγλους να υποβληθεί μία συμμαχική πρόταση, που έδινε πρακτική λύση στο αίτημα των Βουλγάρων. Στις 20 Ιανουαρίου συνεδρίασαν οι αντιπρόσωποι Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας, ο Βενιζέλος και ο Θεοδωρώφ για να λάβουν γνώση της πρότασης αυτής, που στις κύριες γραμμές της, πρόβλεπε ότι: 

1) Η Ελλάδα παραχωρεί με σύμβαση διάρκειας 99 ετών μίσθωση επί της παραλίας, ζώνης μεταξύ Δεδέαγατς και Μάκρης, βάθους τριών χιλιομέτρων για εγκατάσταση εμπορικού λιμανιού. Η περιοχή αυτή θα αποτελεί μέρος του εδάφους υπό ελληνική επιτήρηση, αλλά θα αποκαλείται βουλγαρικός λιμένας.

2) Η τοποθεσία και οι εν γένει λεπτομέρειες της εγκατάστασης θα κανονισθούν από τις δύο κυβερνήσεις, οι οποίες σε περίπτωση διαφωνίας θα επικαλούνται τη διαιτησία της Κοινωνίας των Εθνών.

3) Η διοίκηση του λιμένος αυτού θα διεξάγεται από την Βουλγαρική πλευρά η οποία θα υποβάλει στην ελληνική ονομαστικό κατάλογο των εργαζομένων, ανά εξάμηνο. Επίσης η διαχείριση και η αστυνόμευση της ζώνης αυτή θα διενεργείται από τους Βουλγάρους.

4) Δεν επιτρέπεται η χρησιμοποίηση της ζώνης αυτής για στρατιωτικούς σκοπούς.

5) Το έδαφος εφόσον ανήκει στο Ελληνικό κράτος θα παραχωρούνταν στους Βουλγάρους δωρεάν. Αν ήταν ιδιωτικές εκτάσεις, οι κάτοχοι θα έπαιρναν αποζημίωση από το Ελληνικό κράτος σύμφωνα με το νόμο περί αναγκαστικών απαλλοτριώσεων και η Βουλγαρία να κατέβαλε στην Ελλάδα ίσα ποσά αποζημιώσεων.

6) Οι εργασίες για την εγκατάσταση του λιμανιού θα εκτελεσθούν από τους Βουλγάρους, ενώ η Ελλάδα υπόσχονταν να παράσχει κάθε δυνατή ευκολία.

7) Το λιμάνι του Δεδέαγατς θα θεωρείται ελεύθερο και διεθνούς ενδιαφέροντος, ενώ η Βουλγαρία θα συμφωνούσε να εφαρμόσει τις διατάξεις της συνθήκης της Βαρκελώνης του 1921 περί σιδηροδρόμων, λιμένων κλπ.

*Βούλγαροι στρατιώτες στην Αλεξανδρούπολη, 1918

8) Τρεις μήνες μετά την υπογραφή της σύμβασης θα συσταθεί Διεθνής Επιτροπή, αποτελούμενη από αντιπροσώπους των κυβερνήσεων Βουλγαρίας, Γαλλίας, Ελλάδος, Ιταλίας, Αγγλίας, Ρουμανίας και Σερβίας, η οποία θα έχει την εποπτεία του λιμένος και τον έλεγχο της σιδηροδρομικής γραμμής από τα βουλγαρικά σύνορα μέχρι το λιμάνι. Η έδρα θα εκλεγεί από την Επιτροπή και θα προεδρεύεται κάθε χρόνο διαδοχικά από αντιπροσώπους της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας.

9) Η ελληνική κυβέρνηση θα μεταβίβαζε στη Διεθνή Επιτροπή τα δικαιώματά της επί του σιδηροδρόμου Δεδέαγατς- βουλγαρικών συνόρων. Στις αμαξοστοιχίες, τους σταθμούς κ.λπ. η αστυνόμευση θα γίνεται από την Διεθνή Επιτροπή και τους υπαλλήλους των σιδηροδρόμων.

10) Με ειδικά άρθρα θα προβλέπονταν όλα τα ζητήματα που σχετίζονταν με τους δρόμους, τις μεταφορές κ.λπ. Κάθε διαφορά θα επιλύονταν από διαιτητές που θα υποδείκνυε η Κοινωνία των Εθνών.

Αυτή η πρόταση των συμμάχων, είχε διατυπωθεί σε 15 άρθρα.

Στη σύσκεψη των αντιπροσώπων, διάβασε το κείμενο της σύμβασης ο Άγγλος αντιπρόσωπος. Αμέσως μετά μίλησε ο Θεοδωρώφ.

-Η Βουλγαρία- είπε- επιμένει εις την κατά πλήρη εδαφικήν κυριαρχίαν, κατοχήν του Δεδέαγατς και του κατά μήκος της Μαρίτσας διαδρόμου μετά της σιδηροδρομικής γραμμής εκ της θαλάσσης μέχρι των συνόρων.

                Ο Βούλγαρος αντιπρόσωπος ανέπτυξε τους λόγους για τους οποίους κάθε άλλη λύση θα ήταν ανωφελής για τη χώρα του και επομένως θα ήταν απαράδεκτη.

Ο Βενιζέλος απάντησε ότι μετά την απόρριψη της συμμαχικής πρότασης η Ελλάδα θέλοντας να αποδείξει τις διαλλακτικές διαθέσεις της , είναι έτοιμη να προτείνει στη Βουλγαρία τη συνομολόγηση σύμβασης για χρησιμοποίηση μέρους του λιμανιού της Θεσσαλονίκης με τους ίδιους όρους, που πρόβλεπε η ανάλογη Ελληνοσερβική συμφωνία. Με τον τρόπο αυτό, η Θεσσαλονίκη θα γίνονταν μεγάλο διεθνές λιμάνι, που θα παρείχε όλες τις τεχνικές ευκολίες για την εξυπηρέτηση των βουλγαρικών αναγκών.

Ανένδοτος ο Θεοδωρώφ απέρριψε και την νέα παραχώρηση του Βενιζέλου. Έτσι λόγω της αδιαλλαξίας των Βουλγάρων η σύμβαση για τη λιμάνι του Δεδέαγατς, ματαιώθηκε.

*Οι Βούλγαροι δυσαρεστημένοι για το σχέδιο της συνθήκης της Λωζάνης

Εν τω μεταξύ, μια μέρα νωρίτερα σύσσωμος ο βουλγαρικός Τύπος πραγματοποιούσε επίθεση κατά των συμμάχων για το σχέδιο της συμφωνίας ειρήνης. Οι βουλγαρικές εφημερίδες, έγραφαν ότι με τη συμφωνία αυτή παραγνωρίζεται και αδικείται η Βουλγαρία, αν και έδειξε… νομιμοφροσύνη. Δεν έλειπαν στα δημοσιεύματα και οι έμμεσες απειλές ότι τα όσα παθαίνει η Βουλγαρία με τη συνθήκη ειρήνης θα την καθοδηγήσουν στη στάση που θα τηρήσει σε περίπτωση περιπλοκών.

*Η είδηση για την δυσαρέσκεια των Βουλγάρων για τη συνθήκη της Λωζάνης.

Εφημερίδα "Πατρίς" 31 Ιανουαρίου 1923

Προς το τέλος του Ιανουαρίου 1923 η Βουλγαρία επανήλθε με μια επιθετική ανακοίνωση της αντιπροσωπείας της στη Λωζάνη. Βασικά εξέφραζε τη λύπη της γιατί πληροφορήθηκε ότι το σχέδιο της συνθήκης ειρήνης, που καταρτίσθηκε παραχωρούσε τη Δυτική Θράκη στην Ελλάδα.

Η ανακοίνωση αυτή επεκαλείτο πλήθος ανιστόρητων επιχειρημάτων για την εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού της Θράκης και για αδικία που έγινε. Την ανακοίνωση υπέγραφαν οι Θεοδωρώφ και Στάντσεφ.

Η Βουλγαρία, έπεσε θέμα της αδηφαγίας της, όπως και το 1913, όταν προκάλεσε την οργή των πρώην συμμάχων της Ελλάδας και Σερβίας, και πυροδότησε τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο ηττήθηκε κατά κράτος.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Τύπος Ιανουαρίου 1923

*Ίδρυμα Ελευθερίου Βενιζέλου

*Οι βουλγαρικές φωνασκίες... Από τον "Τηλέγραφο" Θεσσαλονίκης (21/1/1923)

*Από την εφημερίδα "Ελεύθερη Θράκη" 1 Ιουλίου 2020