Ελληνοαμερικανοί σαμποτέρ, ανατινάζουν γέφυρες στον νομό Έβρου το 1944

*Μια σπάνια φωτογραφία: Σπύρος Καπόνης, Μάικ Άντζελο και Τζιμ Κέλλις, που ανατίναξαν γέφυρες στο νομό Έβρου το 1944

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Στα χρόνια της Κατοχής η στενή λωρίδα γης που αποτελεί γεωγραφικά το νομό Έβρου, απέκτησε ειδικό ενδιαφέρον για τους συμμάχους, μεταξύ άλλων και λόγω του σιδηροδρομικού δικτύου του. Από ένα μέρος του εδάφους του διέρχονταν η σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε την Κεντρική Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή.

        Όπως είναι γνωστό η Τουρκία κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τήρησε μια υποκριτική ουδετερότητα, αλλά διατήρησε καλές οικονομικές και διπλωματικές σχέσεις με τη Ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ, πουλώντας μετάλλευμα χρωμίου, που ήταν απαραίτητο στη γερμανική πολεμική βιομηχανία     

        Είναι γνωστό ότι στον ελληνικό χώρο κυριάρχησε από το Νοέμβριο του 1942 η αγγλική πολιτική με τις μυστικές υπηρεσίες της SOE που είχαν την ανώτερη ευθύνη στα Βαλκάνια, αλλά και με ομάδες αλεξιπτωτιστών και σαμποτέρ, που έπεσαν, στην Ρούμελη και συνδέθηκαν με την ελληνική εθνική αντίσταση.

Η OSS ξεκίνησε τις δραστηριότητές της στην χερσόνησο του Αίμου το 1943.

        Πρώτος γνωστός Ελληνοαμερικανός πράκτορας της OSS στη Θράκη, ήταν ο ταγματάρχης Αλέκος Γεωργιάδης που λόγω του ελληνικού ονόματός του διαπιστεύθηκε το 1943 ως γραμματέας του Ελληνικού Προξενείου της Αδριανούπολης και  είχε επαφές με το αντιστασιακό κίνημα του νομού Έβρου.

Ο νομός αυτός διατηρήθηκε ως «ουδετέρα ζώνη» ενώ η υπόλοιπη Δυτική Θράκη με την Ανατολική Θράκη είχε παραχωρηθεί το 1941 από τους Χιτλερικούς στους Βούλγαρους συμμάχους τους.

        Στον νομό Έβρου η παρουσία των Άγγλων πρακτόρων ήταν μειωμένη. Ο πιο γνωστός Άγγλος πράκτορας ήταν στα βουνά της Χαϊντούς μεταξύ Ξάνθης και Δράμας. Πρόκειται για τον Άγγλο αξιωματικό Μίλερ, που είχε αναπτύξει στενές σχέσεις με την ομάδα του Τσαούς Αντών (Αντωνίου Φωστερίδη). Αντίθετα η παρουσία, η κινητικότητα και η δράση των Αμερικανών πρακτόρων ήταν εμφανής σε περιοχές, που δεν προσέγγιζαν οι Γερμανοί και ουσιαστική σε παροχή οπλισμού και άλλων χρήσιμων υλικών στους αντάρτες. Οι Αμερικανοί πράκτορες της  OSS έδειξαν πρόθυμοι από την αρχή, να συνεργαστούν και με τα δύο αντιμαχόμενα κομμάτια Αντίστασης, αριστερά και δεξιά, βασικά βέβαια με όποιο από τα δύο είχε τον έλεγχο στην περιοχή δράσης τους. Αν και στο νομό Έβρου δεν υπήρξε τέτοιο ζήτημα, γιατί κάθε δεξιά αντιστασιακή κίνηση εξουδετερώθηκε μόλις εμφανίστηκε (π.χ. δολοφονίες των Σταθάτου και Πορτοκαλίδη).

        Στα Αμερικανικά εθνικά αρχεία, έχουν αποχαρακτηρισθεί πολλά έγγραφα της εποχής της Κατοχής, που αφορούν το νομό Έβρου. Στα έγγραφα της OSS καθιερώθηκε η λέξη Antartes για να προσδιορισθεί το αντιστασιακό κίνημα, που είχε φουντώσει στο νομό Έβρου.

*Έλληνες αντάρτες του Έβρου οδηγούν από μυστικά περάσματα τους Ελληνοαμερικανούς πράκτορες. Προσέξτε τα τσαρούχια με τα ποδοπάνια του αντάρτη στο βάθος.

Η αποστολή «Σικάγο» ή «Έβρος»

 

Μια από τις λίγες μυστικές αμερικανικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, αλλά και άγνωστες, ήταν η επιχείρηση «Σικάγο» (Operation Sicago) ή «Επιχείρηση  Έβρος» όπως είχε ονομαστεί υπό τον λοχαγό των Ειδικών Επιχειρήσεων Τζιμ Κέλλις, έναν εξαιρετικό οργανωτή αξιωματικό..

Ο Τζιμ (όπως τον αποκαλούσαν) Κέλλις ήταν Ελληνοαμερικανός από το Γιορκβίλλ του Οχάιο. Το πλήρες όνομά του ήταν  James G.L. (“Jim”) Kellis. Είχε εγκαταλείψει την γενέτειρά του μετά την αποφοίτησή του από το γυμνάσιο. Ταξίδεψε στην Ανατολική Μεσόγειο και σπούδασε στο διάσημο Διεθνές Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου στην Αίγυπτο.

Όταν εξερράγη ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος το 1939, ο Κέλλις κατατάχθηκε αρχικά στον αμερικανικό Στρατό, με το βαθμό του υπολοχαγού. Ασχολήθηκε σε εργασίες ρουτίνας σε μια αεροπορική βάση στη Φλόριντα. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν στον πόλεμο τον Δεκέμβριο του 1941, ο Κέλλις, τότε 26 ετών, άρχισε να καλλιεργεί μέσα του με εμμονή, την ιδέα της  παροχής βοήθειας των Αμερικανών στην απελευθέρωση της κατεχόμενης Ελλάδας.

Πολύ γρήγορα του ανατέθηκαν νέα καθήκοντα και μέσα στις συνθήκες πολέμου που δημιουργήθηκαν, ολοκλήρωσε ένα λεπτομερές σχέδιο για τις αμερικανικές ειδικές επιχειρήσεις και το υπέβαλε στο Army Intelligence του αμερικανικού Πενταγώνου. Το φθινόπωρο του 1941, προσλήφθηκε από το τμήμα ειδικών λειτουργιών του OSS. Η OSS δηλαδή το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (Office of Strategic Services) ήταν μυστική υπηρεσία πληροφοριών που σχηματίστηκε από τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρξε ο προκάτοχος της CIA. Ο Κέλλις  πέρασε το χειμώνα του 1942-1943 σε μυστικά εκπαιδευτικά στρατόπεδα της υπηρεσίας του σε επιλεγμένες απόρρητες περιοχές.

Τον Μάιο του 1943, βρέθηκε στο Κάιρο, που ήταν η έδρα του OSS στη Μεσόγειο. Εκεί πολύ σύντομα ολοκλήρωσε μια λεπτομερή πρόταση για τον αποκλεισμό των σιδηροδρομικών αποστολών μεγάλων ποσοτήτων μεταλλεύματος χρωμίου, που η «ουδέτερη» Τουρκία έστελνε στη ναζιστική Γερμανία για την πολεμική της βιομηχανία. Το σχέδιό του Κέλλις πρόβλεπε την ανατίναξη δύο βασικών σιδηροδρομικών γεφυρών στη βορειοανατολική Ελλάδα και ειδικά στον νομό Έβρου. Δεν θα ήταν εύκολο έργο, καθώς δεν υπήρχε προηγούμενη επιχειρησιακή διείσδυση και εμπειρία ούτε της βρετανικής SOE ούτε της αμερικανικής OSS σε αυτήν την γωνιά της Ελλάδας και η περιοχή κατά μήκος του ποταμού Έβρου φρουρούνταν αποτελεσματικά από γερμανικά στρατεύματα και βορειότερα από βουλγαρικά.

*Το στρατόπεδο στον ποταμό Quandico. Ένα από τα μυστικά στρατόπεδα εκπαίδευσης πρακτόρων της OSS 

 

Και άλλοι Ελληνοαμερικανοί πράκτορες της OSS

 

Νωρίς την άνοιξη του 1944, Ελληνοαμερικανοί πράκτορες της OSS διείσδυσαν στην Ελλάδα με πτώση με αλεξίπτωτο ή με ψαρόβαρκες ή με άλλους τρόπους και σταδιακά συνδέθηκαν με αντιστασιακές ομάδες, σε στρατηγικά σημεία.

Επικεφαλής ήταν ο λοχαγός Γεώργιος Βεργής και οι υπολοχαγοί Νικόλαος Γ. Παππάς και Ιωάννης Γιάνναρης, που έκοψαν σιδηροδρομικές γραμμές, ανατίναξαν γέφυρες, έβαλαν νάρκες και έπληξαν τους Ναζί με μπαζούκας καθώς και τραίνα με τη στήριξη και Ελλήνων ανταρτών, σε διάφορα σημεία της Βορείου Ελλάδος.

Σε ένα ένοπλο επεισόδιο στο σιδηροδρομικό δίκτυο Θεσσαλονίκης- Αθηνών χτυπήθηκε από σφαίρα τυφεκίου στο πόδι και στη συνέχεια από θραύσματα χειροβομβίδας στο κεφάλι, ο Σπύρος Ψαράκης από το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Αυτός όμως συνέχισε να μάχεται εναντίον των Γερμανών που φύλαγαν τη συγκεκριμένη σιδηροδρομική γραμμή. Με το όπλο του, σκότωσε και τους οκτώ Γερμανούς, γεγονός που επέτρεψε στην υπόλοιπη ομάδα του να καταστρέψει επτά γέφυρες κατά μήκος της γραμμής.

Μια άλλη ομάδα υπό τον Γκας Λ. Πάλανς, 23 ετών, από το Μπέρλινγκτον του Βερμόντ, το 1943 βοήθησε στην καταστροφή του σιδηροδρομικού δικτύου. Μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου 1944, υποστηριζόμενοι από τοπικούς αντάρτες και εξοπλισμό με τα κατάλληλα υλικά που ρίχτηκαν από  αεροπλάνο από το Κάιρο, έδρασαν καταστρέφοντας δρόμους, στήνοντας ενέδρες σε περισσότερα από δώδεκα τρένα, ανατινάζοντας 15 γέφυρες και έξι μίλια σιδηροδρομικής γραμμής. Υπολογίζεται ότι σκότωσαν σχεδόν 400 στρατιώτες του εχθρού.

 

Κατενθουσιασμένοι οι χωρικοί

 

Ο Κέλλις και δύο άλλοι άνδρες πέρασαν τα φρουρούμενα από Γερμανούς, ελληνοτουρκικά σύνορα με τα πόδια. Προφανώς από την περιοχή του Καραγάτς. Οι άλλοι δύο Ελληνοαμερικανοί, προέρχονταν από το Ναυτικό. Ήταν ο Σπύρος Καπόνης 20 ετών, από το Gary της Ιντιάνα, χειριστής του ασυρμάτου της ομάδας. Είχε εκπαιδευτεί στο OSS και είχε σταλεί στο Κάιρο. Μετά την ανάθεση αποστολής στην ομάδα του Κέλλις εκπαιδεύθηκε και σε πτώσεις με αλεξίπτωτο. Το άλλο μέλος της ομάδας του Κέλλις ήταν ο υπαξιωματικός Μάικ Άντζελο από το Σικάγο. Η ειδικότητά του ήταν οι ανατινάξεις και οι κατεδαφίσεις. Χαρακτηριστικό της μυστικότητας των πρακτόρων του OSS ήταν ότι ο Καπόνης  και ο Άντζελο ανέφεραν το διοικητή τους ως «Captain Jim» και όχι με το πλήρες ονοματεπώνυμό του.

Στα αμερικανικά εθνικά αρχεία, αναφέρεται ότι φτάνοντας στα ελληνικά χωριά οι Ελληνοαμερικανοί  φορούσαν τις αμερικανικές στρατιωτικές στολές τους που είχαν ως επίρραμα στον ώμο μια σημαία των ΗΠΑ. Ήταν καλοραμμένες και τις ονόμαζαν «στολές του στρατηγού Αϊζενχάουερ». Ο Τζιμ Κέλλις, ο Σπύρος Καπόνης και ο Μάικ Άντζελο, έμειναν  εντυπωσιασμένοι  από τα ενθουσιώδη καλωσορίσματα των χωρικών. Οι Έλληνες χωρικοί ήταν καταχαρούμενοι, που είδαν Αμερικανούς, ειδικά Ελληνοαμερικανούς, με τους οποίους μπορούσαν να μιλήσουν στη μητρική τους γλώσσα. Πάντως προσεγγίζοντας, τους στόχους τους, οι Αμερικανοί που πάντα συνοδεύονταν από αντάρτες της Εθνικής Αντίστασης, συχνά έπρεπε να πολεμήσουν αντιμετωπίζοντας αιφνιδιαστικές επιθέσεις των Γερμανικών περιπολιών.

Σε μια περίπτωση διέφυγαν τον κίνδυνο πηδώντας σε ένα γκρεμό. Ευτυχώς έπεσαν επάνω σε δέντρα και γλίτωσαν τα χειρότερα.

Ο Τζιμ Κέλλις αρχικά βρίσκονταν μαζί με άλλους πράκτορες στην Κωνσταντινούπολη, αλλά δεν αποφάσιζαν να έρθουν στην κατεχόμενη Ελλάδα, λόγω της τρομοκρατίας που ασκούσε ο καπετάν Οδυσσέας. Τελικά ο Οδυσσέας εκτελέσθηκε με απόφαση ανταρτοδικείου στις 27 Φεβρουαρίου 1944 και άνοιξε ο δρόμος για την έλευση των σαμποτέρ (Βλέπετε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2011/08/1944.html)

*Από αριστερά: Αλέκος Γεωργιάδης, πράκτορας της OSS, και οι αντάρτες Μοράβας (Θεόδωρος Μήτας) και Πανουργιάς ((Πάνος Φαρφάρας)

Σύμφωνα με την αφήγηση του Βαγγέλη Κασάπη ή καπετάν Κρίτωνα μετά την εκτέλεση του καπετάν Οδυσσέα η νέα ηγεσία των ανταρτών έστειλε επιστολή στον συνεργαζόμενο με τους αντάρτες πράκτορα της OSS ταγματάρχη Αλέκο Γεωργιάδη που δρούσε στην Αδριανούπολη με την κάλυψη του ελληνικού προξενείου και του ζήτησαν επανάληψη της συνεργασίας, που είχε διακοπεί λόγω της στάσης του Οδυσσέα. Την επιστολή μετέφεραν οι αντάρτες Μοράβας (Θεόδωρος Μήτας από την Νέα Ορεστιάδα) και Πάνος Φαρφάρας ή Πανουργιάς (από τη Θυρέα). Τελικά οι δύο γραμματοκομιστές επέστρεψαν στη Λευκίμη Σουφλίου στις 8 Μαρτίου 1944 μαζί με τον Αλέκο Γεωργιάδη και τον ταγματάρχη Τζιμ Κέλλις και δύο ασυρματιστές, που ο Κασάπης τους αναφέρει με τα μικρά ονόματα ως Μάκης και Κώστας. Η άφιξη της αμερικανικής αποστολής έγινε γνωστή με αστραπιαία ταχύτητα και προκάλεσε ενθουσιασμό στο λαό του Έβρου. Έγιναν διαπραγματεύσεις και συμφωνήθηκε τότε να σταλούν όπλα και πυρομαχικά στους αντάρτες του Έβρου και να θεωρηθούν τμήμα του συμμαχικού στρατηγείου της Μέσης Ανατολής. Πράγματι στις 15 Μαΐου βρετανικό αεροπλάνο έκανε ρίψεις οπλισμού σε πεδίο που είχε διαμορφωθεί στα ορεινά της Λευκίμης, στην τοποθεσία Γιαγκίν Αλάν ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Γκύμπραινας και του Ίντσαλι. Τα πρώτα όπλα που έφτασαν, δεν είχαν κινητά ουραία όπως συνηθίζονταν για να λόγους ασφαλείας, δηλαδή να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν αν έπεφταν σε χέρια Γερμανών. Τα κινητά ουραία έρχονταν μετά από μερικές μέρες με άλλη πτήση. Με την μεσολάβηση του αξιωματικού του Ναυτικού Τζων Άθενς, που δρούσε στο Κάιρο, φορτώθηκε από την Κύπρο ένα καΐκι που έφερε όπλα στις εκβολές του Έβρου. Συνολικά από αέρα και θάλασσα συγκεντρώθηκαν 750 ατομικά τυφέκια και εξοπλίστηκαν με αυτά νέοι αντάρτες από τη Δαδιά, την Κορνοφωλιά, το Σουφλί και από άλλα μέρη του Έβρου. 

*Ο ασυρματιστής Γεώργιος Ψωινός

Και άλλοι Ελληνοαμερικανοί στον Έβρο

 

Όταν ο Τζιμ Κέλλις εξασφάλισε τις σχέσεις του με τους αντάρτες, κάλεσε και το υπόλοιπο τμήμα της αποστολής. Οι άλλοι Ελληνοαμερικανοί έφτασαν στο νομό Έβρου ένα βράδυ του Μαρτίου του 1944, με ελληνική σκούνα με μεσολάβηση και οργάνωση του OSS Maritime Unit. Τα νέα μέλη της ομάδας ήταν ο υπολοχαγός του Ναυτικού Τζων Άθενς από την Τούλσα της Οκλαχόμα. Ο λοχίας Θωμάς Λ. Κούρτης, ένας σκληρός παλιός ναυτικός από τη Βοστώνη με το παρατσούκλι «Κανονιέρης» και ο αρχικελευστής Γιώργος Ψοϊνός από Λόουελ της Μασαχουσέτης. Σε αντίθεση με τους περισσότερους συνεργάτες του OSS, ο Κούρτης ήταν μόνιμος στρατιωτικός. Είχε ενταχθεί στο Ναυτικό το 1935 και μέχρι το 1942, ο σκληρός λοχίας ήταν εκπαιδευτής στη θαλάσσια βάση του Quantico, εκπαιδεύοντας  τους άνδρες  που θα μετείχαν στα τάγματα των πεζοναυτών. Αργότερα την ίδια χρονιά, ήταν ένας από τους πρώτους πεζοναύτες που μεταφέρθηκαν στο δυναμικό του OSS.

Η πρώτη του αποστολή για το OSS Special Operations Branch ήταν να εκπαιδεύσει τους νεοσύλλεκτους σε μάχες ανορθόδοξου πολέμου και σε αμφίβιο πόλεμο. Τον Σεπτέμβριο του 1943, ο «κανονιέρης» Κούρτης στάλθηκε στο Κάιρο για να μετάσχει στην αποστολή του Τζιμ Κέλλις  την επόμενη χρονιά.

*Αμερικανοί και Έλληνες αντάρτες συγκεντρώνουν τα πλαστικά εκρηκτικά που έριξε αεροπλάνο στη Γκύμπρενα.

 

Με βοϊδάμαξες τα όπλα από την παραλία ως τη Λευκίμη

 

Σύμφωνα με αμερικανικούς υπολογισμούς οι ενισχύσεις τους έφεραν δέκα τόνους όπλων, πολεμοφοδίων, πυρομαχικών για κατεδαφίσεις, τροφίμων, ρούχων, φαρμάκων και άλλων προμηθειών. Πολλά από αυτά μεταφέρθηκαν από την παραλία με βοϊδάμαξες στην έδρα της ομάδας στο βουνό.

Με τέτοιο εξοπλισμό, η δύναμη των ανταρτών αυξήθηκε σε περισσότερους από 300 άντρες και ο Κέλλις ξεκίνησε ένα αυστηρό εκπαιδευτικό πρόγραμμα με στόχο τη διενέργεια σαμποτάζ. Μια ομάδα ανταρτών εκπαιδεύτηκε από τον Κούρτη και άλλους στη χρήση όπλων. Άλλοι εκπαιδεύτηκαν από τον Άγγελο και άλλους στη χρήση των νέων πλαστικών εκρηκτικών. Οι ομάδες κρατήθηκαν χωριστά η μία από την άλλη, και καμία από αυτές δεν ενημερώθηκε για τον στόχο τους. 

*Ο ασυρματιστής Μάικ Άντζελο κάπου στον Έβρο

Στόχος η ανατίναξη γεφυρών

 

Στόχος τους ήταν η καταστροφή δύο κύριων σιδηροδρομικών γεφυρών στο νομό Έβρου. Με υπόδειξη του Ανωτάτου Συμμαχικού Επιτελείου Μέσης Ανατολής επελέγησαν οι γέφυρες αυτές.

Η μία αφορούσε τη διέλευση προς τη Βουλγαρία, και ήταν μεταξύ Δικαίων και Σβίλεγκραντ και η άλλη με κατεύθυνση δυτικά προς όλη την Ελλάδα και προς τη Γιουγκοσλαβία, βρίσκονταν στα Λουτρά, κοντά στην Αλεξανδρούπολη.

Για να αποσπάσει την προσοχή των Γερμανών, ο Κέλλις αποφάσισε επίσης μια επίθεση σε μια μικρή γέφυρα που ήταν κοντά σε γερμανικές φρουρές, αλλά πενήντα μίλια από τους πραγματικούς στόχους. Επιπλέον, διοχετεύτηκαν παραπλανητικές φήμες στην τοπική Γκεστάπο, η οποία γνώριζε ότι υπήρχε μια αμερικανική ομάδα στην περιοχή, αλλά δεν μπορούσε ούτε να τη βρει ούτε να εξακριβώσει το στόχο των μελών της . Στις 28 Μαΐου 1944, η ομάδα με επικεφαλής τον Ψοϊνό και τον Καπόνη, και οι άλλες δύο ομάδες που επιτέθηκαν στις δύο κύριες γέφυρες, έφτασαν στις περιοχές των στόχων τους και είδαν τις γέφυρες για πρώτη φορά. «Δεν είχαμε καμία δυσκολία να αποφύγουμε τους Γερμανούς φρουρούς», ανέφερε ο Κέλλις, «αλλά η πρώτη μου ματιά στη γέφυρα (εννοούσε τη γέφυρα προς το Σβίλενγκραντ) ήταν ένα σοκ. Φαινόταν πολύ μεγάλη και πολύ σημαντική για να την καταστρέψουμε, ακόμη και με δώδεκα εκατοντάδες κιλά πλαστικών εκρηκτικών. Η κατασκευή ήταν από χάλυβα και οπλισμένο σκυρόδεμα. Είχε τέσσερις τεράστιες αποβάθρες από σκυρόδεμα, καθεμία από τις οποίες ήταν οκτώ έως δέκα πόδια. Το συνολικό μήκος ήταν 240 πόδια, και μια σιδηροδρομική γραμμή στηριζόταν σε ένα βαρύ ατσάλινο σκελετό στερεωμένο σταθερά σε καμάρες από μπετόν».

Ο Κέλλις και ο Άθενς συνειδητοποίησαν ότι τα εκρηκτικά θα έπρεπε να τοποθετηθούν πολύ προσεκτικά και να σφραγιστούν πλήρως για να αξιοποιηθεί πλήρως η δύναμη της έκρηξης. Γύρω στα μεσάνυχτα της 29ης Μαΐου, οι άντρες του Κέλλις εξουδετέρωσαν τους φρουρούς και προσεκτικά τοποθέτησαν τα εκρηκτικά. Έκαναν τις συνδέσεις με το πρώτο καλώδιο στο κέντρο της γέφυρας. Ξαφνικά ένας  αναπάντεχος θόρυβος ξύπνησε τους Γερμανούς στους στρατώνες τους. «Έβαλαν φωτιά και άνοιξαν με πολυβόλο και πολυβόλα στη γενική κατεύθυνση της γέφυρας», ανέφερε ο Κέλλις. Αλλά για τους Γερμανούς ήταν πολύ αργά. Οι σαμποτέρ απομακρύνθηκαν από τη γέφυρα και λίγα λεπτά αργότερα ολόκληρη η δομή κατέρρευσε σε μια σειρά τεράστιων εκρήξεων. Ο Βαγγέλης Κασάπης δίνει διαφορετική ημερομηνία. Ότι δηλαδή η ανατίναξη έγινε στις 25 Μαΐου 1944. Δεν έχει σημασία…

Εν τω μεταξύ, η άλλη ομάδα, με επικεφαλής τον Κούρτη  και τον Άγγελο, είχε ξεκινήσει για τη νυχτερινή επίθεσή της στη σιδηροδρομική γέφυρα της Αλεξανδρούπολης μήκους 100 μέτρων, που υποστηρίζεται από μία μόνο προβλήτα ογδόντα ποδών. Απέφυγαν μια γερμανική περίπολο και όταν έφτασαν στη γέφυρα, διαπίστωσαν ότι οι τριάντα φύλακες ήταν Έλληνες χωροφύλακες. Ο Κούρτης κρυμμένος στο σκοτάδι αθόρυβα πλησίασε σε ένα χωροφύλακα, κάρφωσε το όπλο επάνω του και με  σπασμένα Ελληνικά του είπε: «Θα χτυπήσω αυτή τη γέφυρα και θα κάνω το ίδιο σε σας αν είναι απαραίτητο». Και έδωσε στον φοβισμένο αστυνομικό την επιλογή να βοηθήσει. Αυτός συμφώνησε καθώς και μερικοί από τους άλλους.

Αμέσως  οι Αμερικανοί και μερικοί Έλληνες αντάρτες, άρχισαν να τοποθετούν 500 κιλά εκρηκτικών στη θέση τους. Μια γερμανική περίπολος που κατέφτασε άρχισε να πυροβολεί. Οι αντάρτες που συνόδευαν τους Αμερικανούς κατάφεραν να τους κρατήσουν μακριά, ενώ τα εκρηκτικά τοποθετήθηκαν. Στη συνέχεια, ο Κούρτης μείωσε το χρονικό διάστημα καθυστέρησης της έκρηξης  από εννέα σε τρία λεπτά και έτρεξε μακριά όσο πιο γρήγορα μπορούσε. Τρία λεπτά αργότερα μια έκρηξη συγκλόνισε την περιοχή, ανατίναξε και έστειλε το μεταλλικό πλαίσιο της γέφυρας στον αέρα ενώ μια στήλη φλόγας και καπνού που μπορούσε να φανεί από απόσταση  είκοσι μιλίων έσκισε το σκοτεινό ουρανό.

*Ο Σπύρος Καπόνης 

Πενήντα μίλια μακριά, ο Καπόνης και ο Ψωϊνός και η ομάδα των αντιστασιακών που τους ενίσχυε, είχαν δημιουργήσει  άλλο ένα σαμποτάζ σε μια γέφυρα που δεν απέχει πολύ από τη γερμανική φρουρά της περιοχής. Μετά τις αποστολές τους, και οι τρεις ομάδες διέφυγαν μέσα στη νύχτα, χωρίς να τους συλλάβουν οι Γερμανοί.

Η αποστολή του Κέλλις σημείωσε απόλυτη επιτυχία. Η καταστροφή των δύο κύριων γεφυρών περιόρισε σοβαρά τη μεταφορά μεταλλεύματος χρωμίου από την Τουρκία, που ήταν απολύτως απαραίτητο στη γερμανική πολεμική βιομηχανία.

Η γέφυρα του Σβίλεγκραντ αντικαταστάθηκε από μια προσωρινή κατασκευή σε τρεισήμισι εβδομάδες, αλλά αυτή αργότερα παρασύρθηκε από πλημμύρες του Έβρου και δεν επετράπη ποτέ ξανά  να περάσει αξιόλογο Τουρκικό φορτίο μεταλλεύματος χρωμίου στη Γερμανία.

Η άλλη ομάδα των σαμποτέρ είχε καταστρέψει εντελώς τη γέφυρα κοντά στην Αλεξανδρούπολη. Χρειάστηκαν περίπου πέντε εβδομάδες για να την  αντικαταστήσουν οι Γερμανοί.

 

Και μετά ήρθε η απελευθέρωση…

 

Για το υπόλοιπο του 1944, έως την οριστική απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Ναζί, η κύρια δραστηριότητα OSS σε όλη την Ελλάδα ήταν κοινές επιχειρήσεις  με τη βρετανική SOE με στόχο την παρεμπόδιση της απόσυρσης 80.000 γερμανικών στρατευμάτων, που θα μεταφέρονταν στη Γερμανία για να χρησιμοποιηθούν ενάντια στη μεγάλη προώθηση των δυτικών συμμάχων μετά τις αποβάσεις στη Νορμανδία και στη Γαλλική Ριβιέρα. Η προσπάθεια του OSS σε συνδυασμό με τους αντάρτες ήταν έργο οκτώ Ελληνοαμερικανικών Ομάδων Επιχειρήσεων, με λιγότερους από 200 άνδρες.

Ο Τζιμ Κέλλις πέρασε στην Τουρκία και κατευθύνθηκε στο Κάιρο. Η ομάδα του αφού ανατίναξαν τις γέφυρες του ποταμού Έβρου, μεταφέρθηκε μυστικά σε άλλα σημεία και πραγματοποίησε άλλες επιθέσεις σε γερμανικές εγκαταστάσεις σε όλη τη βορειοανατολική Ελλάδα. 

*Το Χόλυγουντ, δεν παρέλειψε να παραγάγει το 1946 ταινίες ηρωοποίησης της δράσης της OSS

Αντισηψία με καυτό λάδι

Η Ελληνοαμερικανική ομάδα των πρακτόρων και σαμποτέρ της OSS που ήρθαν στην Ελλάδα τότε, είχε ένα νεκρό καθώς και δύο αξιωματικούς και εννέα στρατολογημένους, που τραυματίστηκαν. Νεκρός ήταν ο λοχίας Μιχαήλ Ο. Τσιρμούλας. Τραυματίστηκε θανάσιμα από γερμανικό πολυβόλο στη διάρκεια επίθεσης σε φυλάκιο στη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Αθήνας βόρεια της Λαμίας. Ο διοικητής του, υπολοχαγός Γιάνναρης, έτρεξε να τον βοηθήσει και τραυματίσθηκε βαριά  όταν πάτησε νάρκη. Στη συνέχεια, ο Γιάνναρης πέρασε τα επόμενα δύο χρόνια σε στρατιωτικά νοσοκομεία.

*Απόσπασμα από τα αρχεία της OSS για τον τραυματισμό του Γιάνναρη. Διακόσια θραύσματα από τη νάρκη....

Σε κάποια επιχείρηση ο Σπύρος Καπόνης πυροβολήθηκε στο δεξί του χέρι. Τον μετέφεραν σε αντάρτικα λημέρια άγνωστο πού για νοσηλεία. Δεδομένου ότι η ομάδα δεν είχε επαρκή και κατάλληλα αντισηπτικά για να αποτρέψει τη μόλυνση το τραύμα του είχε αρχίσει να εμφανίζει γάγγραινα. Η λύση δόθηκε με ένα δοχείο βραστό ελαιόλαδο, που χύθηκε πάνω από την πληγή για να την καυτηριάσει. Ο τραυματίας λιποθύμησε. Από τον πόνο. Αυτό όμως έσωσε τον Καπόνη από τη γάγγραινα . Τελικά επειδή έπρεπε να τηλεγραφήσει τα μηνύματά του χρησιμοποιούσε το αριστερό του χέρι. Ο χειριστής ασυρμάτου του σταθμού βάσης στη Μέση Ανατολή που είχε παρατηρήσει τη διαφορά, σκέφθηκε ότι κάτι περίεργο συνέβαινε και ρώτησε αν ήταν πραγματικά ο Καπόνης που χειρίζονταν τον ασύρματο από την περιοχή των επιχειρήσεων. Τελικά μέσω ενός προκαθορισμένου κωδικού  σήματος, ο Καπόνης κατάφερε να πείσει το σταθμό βάσης ότι ήταν ο ίδιος.

Οι γονείς του Καπόνη είχαν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

 *Το συνοδευτικό έγγραφο του υφυπουργού Κ. Λαμπριανίδη για όσα του είπε ο Τζιμ Κέλλις για την κατάσταση στον απελευθερωμένο νόμο Έβρου

Ο επίλογος στο Κάιρο

 

Ο Κέλλις έφτασε στο Κάιρο το Σεπτέμβριο του 1944. Στις 27 του μηνός, παρουσιάσθηκε στον υφυπουργό παρά τω πρωθυπουργώ Λάμπρο Λαμπριανίδη και τον ενημέρωσε προφορικά για την κατάσταση που επικρατούσε στον απελευθερωμένο νομό Έβρου.

Ο Λαμπριανίδης συνέταξε ένα σημείωμα με όσα του είπε ο Ελληνοαμερικανός λοχαγός και το υπέβαλε στον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, που ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Σύμφωνα με το σημείωμα αυτό που έχει διασωθεί ο Κέλλις ανέφερε ότι η απελευθέρωση στο νομό Έβρου «συνετελέσθη υπό των ανταρτών (ΕΛΑΣ) διαθετόντων 1200 όπλα και του πληθυσμού όστις επαναστάτησε  εις πολλά σημεία προ της αφίξεως των ανταρτών, επιτεθείς κατά των μεμονωμένων Γερμανικών φρουρών άς και αφόπλισεν». Ένα Γερμανικό τάγμα που είχε σταλεί από τη Βουλγαρία για να αποκαταστήσει την τάξη στο νομό διασκορπίσθηκε «και κατά το πλείστον συνελήφθη αιχμάλωτον».

        Ανέφερε ακόμα ότι ως αρχηγοί του ΕΑΜ φέρονται οι Αθηνόδωρος, Χρηστίδης και Λυκούργος. Έκτροπα δεν σημειώθηκαν. «Πληθυσμός και αντάρται φέρονται προς αλλήλους καλώς».

  Κατά την γνώμη του Κέλλις «πλην των εργατών και μικράς μειοψηφίας κομμουνιστών, ο όγκος του αγροτικού πληθυσμού είναι Φιλελεύθεροι (ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΙ) και εκδηλώνουν τούτο ελευθέρως. Ο πληθυσμός έχει άμεσον ανάγκην βοηθείας α- Εις τρόφιμα, β- εις Ιματισμόν, γ- εις Φαρμακευτικά είδη».

Ο νομός Έβρου ανέπνεε τον αέρα της ελευθερίας. Οι συμπατριώτες μας Ελληνοαμερικανοί, δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό τους, έκαναν το καθήκον τους. Όμως για την Ελλάδα θα ακολουθούσε ένας άκρως αιματηρός εμφύλιος.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

ΠΗΓΕΣ

*Eθνικά Αρχεία OSS, ΗΠΑ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών

*Βαγγέλης Κασάπης (Κρίτων) «Στον Κόρφο της Γκύμπρενας» Εκδόσεις Κάλβος, 1977.