Η εκκένωση της Αρκαδιούπολης (Λουλέ Μπουργκάς). Σελίδες από τα μαρτύρια του Θρακικού Ελληνισμού

*Τίτλοι τέλους... Τυρολόη, Σηλυβρία, Λουλέ Μπουργκάς... 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Η Αρκαδιούπολη, στα Τουρκικά Lüleburgaz, είναι πόλη και περιοχή της επαρχίας Κιρκλαρελί, της Τουρκίας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2010 έχει 100.412 κατοίκους και είναι η πολυπληθέστερη πόλη στην επαρχία. Φυσικά ο πληθυσμός αυτός είναι Τουρκικός, αφού και αυτή η πόλη το 1922, είχε την ίδια δραματική τύχη με τις άλλες πόλεις και τα χωριά της Ανατολικής Θράκης. Την  τύχη της άδικης εκκένωσης από Χριστιανούς, που επέβαλαν οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί μας!!!

Στην αρχαιότητα η πόλη αυτή λεγόταν Βεργούλη, αλλά ο Θεοδόσιος Α΄ την μετονόμασε σε Αρκαδιούπολη, προς τιμή του γιου του Αρκάδιου. Η Αρκαδιούπολη είχε πάντα ακμαίο ελληνικό πληθυσμό. Η περιφέρειά της χάρη στα πεδινό και εύφορο έδαφος είχε σημαντική παραγωγή σε σιτηρά και κτηνοτροφικά προϊόντα.

               Δυστυχώς όμως το φθινόπωρο του 1922 άρχισε η αντίστροφη πορεία και για την Αρκαδιούπολη. Η Μικρασιατική Καταστροφή, το πρωτόκολλο των Μουδανιών, οι σφαγές των Τούρκων, η πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα και το κύμα της προσφυγιάς, συνέθεταν το σκηνικό της φρίκης για τους Ανατολικοθρακιώτες.

               Το «Έθνος» την 1^η Οκτωβρίου δημοσίευσε ανταπόκριση από το Παρίσι, σύμφωνα με την οποία ο Ελευθέριος Βενιζέλος απαντώντας σε φίλο του που είχε διατυπώσει σχετικά ερωτήματα, τάχθηκε υπέρ της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης, για να γλιτώσει η Δυτική Θράκη. Συγκεκριμένα είχε δηλώσει, περιγράφοντας το πολιτικό και διπλωματικό σκηνικό των ημερών εκείνων:

               «Η αδιαλλαξία θα ήτο άκαρπος, θα συνεπήγετο δε νέαν διεθνή μείωσιν της διεθνούς πίστεως της Ελλάδος, ως συνέβη κατά την μετανοεμβριανήν περίοδον 1920-22. Επί πλέον υπήρχε κίνδυνος η αδιαλλαξία να προκαλέσει  ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, την οποίαν ητοιμάζοντο να αξιώσουν οι Τούρκοι υποστηριζόμενοι υπό των Γάλλων και των Ιταλών και την οποίαν, πιθανώς θα ηναγκάζοντο να στέρξουν και οι Άγγλοι, φαινόμενοι υποχωρητικοί μέχρι τέλους. Η Ελλάς αποδεχόμενη την εκκένωσιν της  Ανατολικής Θράκη εξέλεξε την ολιγότερον ολεθρίαν συνέπειαν των εθνικών εγκλημάτων των δύο τελευταίων ετών.

               Τουλάχιστον, πρόσθεσε ο Βενιζέλος, δυνάμεθα να ελπίζωμεν μετά πεποιθήσεως, ότι ΘΑ ΠΑΓΙΩΘΗ Η ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΜΑΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗΝ ΘΡΑΚΗΝ, η οποία εν εναντία περιπτώσει θα ήταν ΠΛΕΟΝ Ή ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ».

*Η εικόνα του δράματος της εκκένωσης

Όλα έδειχναν, αυτό που θα συνέβαινε και αυτό δεν ήταν το καλύτερο.

               Η εχθρική στάση της Γαλλίας, ήταν ολοφάνερη. Καθόλου τυχαία στην εφημερίδα «Νέα Αλήθεια» της Θεσσαλονίκης, δημοσιεύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου, το ακόλουθο σατιρικό στιχούργημα με τίτλο «Πουρμπουάρ»:

«Ώστε χάνουμε τη Θράκη

από φίλους ισχυρούς

την τιμή μας κάνουν ράκη

μας πληρώνουν σαν εχθρούς.

***

Και χωρίς αμφιβολία,

είναι κατά κάποια κρίση

πουρμπουάρ απ’ τη Γαλλία,

που την είχαμε βοηθήσει».

               Από την 1^η Οκτωβρίου άρχισε η αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων, που δεν ηττήθηκαν, αλλά υποχρεώθηκαν από τους ισχυρούς της Γης να παραδώσουν αμαχητί την Ανατολική Θράκη στους Τούρκους, που δεν πολέμησαν για να την πάρουν!!!

Η πρώτη κίνηση των Τούρκων ήταν να ψηφίσουν νόμο βάσει του οποίου, οι αδέσποτες κινητές περιουσίες όσων αποχωρούν από τα εδάφη που θα καταλαμβάνουν τα στρατεύματά τους θα εκποιούνται από την Τουρκική κυβέρνηση. Η ακίνητη περιουσία και οι σπαρμένοι αγροί τίθενται υπό την διαχείριση της κυβέρνησης («Αθηναϊκή» 2 Οκτωβρίου).

*Εικόνα από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Στην περιοχή της Αρκαδιούπολης έγιναν μεγάλες μάχες με Βουλγάρους και Τούρκους

Το κακό μαντάτο φτάνει στην Αρκαδιούπολη

 

               Η είδηση για όσα αποφασίσθηκαν στα Μουδανιά, έφτασε στην Αρκαδιούπολη στις 29 Σεπτεμβρίου και έπεσε σαν κεραυνός. Την είδηση έφεραν από το Στρατηγείο που έδρευε στη Ραιδεστό ο Κ. Αγγελόπουλος υπάλληλος της Γενικής Διοίκησης και ο αξιωματικός του στρατού Γεωργαντόπουλος. Αυτοί οι δύο πήγαν κατευθείαν στα γραφεία της υποδιοίκησης και στη συνέχεια στα γραφεία του Γ΄ Σώματος Στρατού, όπου περίμενε να ακούσει τα μαντάτα ο υποστράτηγος Παν. Γαργαλίδης και ο επιτελάρχης του Γ. Σπυρίδωνος.

               Ο πολιτικός υποδιοικητής της Αρκαδιούπολης ανακοίνωσε την είδηση στους κατοίκους. Όλοι λίγο πολύ, περίμεναν ότι η λύση που δίνονταν από τα Μουδανιά δεν θα ήταν ευνοϊκή, αλλά και κανένας δεν φαντάζονταν τον ξεριζωμό. Σφίχτηκαν οι καρδιές….

               Σε κάποιους καφενέδες, όπου σύχναζαν οι άνδρες, η είδηση αρχικά δεν έγινε πιστευτή. Και όταν φάνηκε να περνάει από το δρόμο ο υποδιοικητής, που δυστυχώς αγνοώ το όνομά του,  βγήκαν κάποιοι πολίτες και κάποιοι αξιωματικοί και ζητούσαν να καταδικασθούν όσοι διέδιδαν τέτοια ψεύδη… Δεν πίστευαν αυτά που άκουγαν!!!

               Στην Αρκαδιούπολη από τις 20 Σεπτεμβρίου 1922 είχαν εγκατασταθεί μέλη της Διασυμμαχικής Επιτροπής με επικεφαλής ένα Ιταλό αντισυνταγματάρχη ως πρόεδρο, τον Ciampi και ένα Γάλλο αντισυνταγματάρχη της Χωροφυλακής τον  Allar. Μαζί τους ήταν και ένας Άγγλος λοχαγός ο Heady. Είχε μαθευτεί γρήγορα στη μικρή πόλη ότι αυτοί οι τρείς από την πρώτη μέρα που πάτησαν το πόδι τους εκεί ρωτούσαν τον αρχιερατικό επίτροπο τον  ΠαπαΘεόδωρο και ήθελαν να μάθουν τι εντύπωση θα προξενούσε στους χριστιανούς εάν μετά από λίγο ανακηρυχθούν κυρίαρχοι της Ανατολικής Θράκης οι Τούρκοι… Ψάρευαν τον παπά. Γιατί κάτι παραπάνω ήξεραν!!!

               Όταν σκοτείνιασε στο Λουλέ Μπουργκάς και μαζεύτηκαν όλοι στα σπίτια τους, αλαφιασμένοι από το αναπάντεχο κακό, άρχισαν να ακούγονται θρήνοι και οδυρμοί. Η μεγάλη τραγωδία του Ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης μόλις άρχιζε. Τα νυχτοπούλια που ακούγονταν, ήταν σαν να αντιλαλούσαν το κακό μαντάτο.

*Έφευγαν όλοι πανικόβλητοι...

               Η υποδιοίκηση άρχισε να κινητοποιεί τους μηχανισμούς της για να ειδοποιήσει τον πληθυσμό να αρχίσει να ετοιμάζεται. Οι αστυνομικοί σταθμοί, οι ιερείς στις εκκλησίες, οι πρόεδροι των κοινοτήτων και όποιος μπορούσε έστελνε από πόρτα σε πόρτα το φρικτό μήνυμα, στον χριστιανικό πληθυσμό. Μαζί  Έλληνες και Αρμένιοι, αλλά και Πόντιοι, που τους είχαν φέρει για να τους γλιτώσουν από τους Τούρκους του Τοπάλ Οσμάν και από τους Μπολσεβίκους της Ρωσίας. Όλοι καταλάβαιναν πλέον τι είχε συμβεί και τι τους περίμενε από εδώ και πέρα. Και όλοι πικραμένοι και εξουθενωμένοι επαναλάμβαναν «πρέπει να φύγουμε»!!! Και το μόνο ερώτημα που διατύπωναν προς την υποδιοίκηση της πόλης τους, ήταν πόσες μέρες είχαν περιθώριο.

               Αλλά όλοι ήθελαν να φύγουν. Είχαν μάθει τι είχε συμβεί στη Σμύρνη και τις άλλες πόλεις των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας. Τις σφαγές, τους απαγχονισμούς, τούς εμπρησμούς, τον όλεθρο.

               Έτσι άρχισε η αθρόα αποχώρηση των χριστιανών από την Αρκαδιούπολη. Όλοι κατευθύνονταν προς τη Δυτική Θράκη. Όλοι ήθελαν να περάσουν τον ποταμό Έβρο. Όσοι  μπορούσαν έφευγαν με τρένα, βάσει καταστάσεων επιβίβασης… Άλλοι ξεκινούσαν πεζοί… Άλλοι πάλι έφευγαν με βοϊδάμαξα… Ο καθένας άφηνε πίσω του τα πάντα και έφευγε όπως μπορούσε. Ούτε η παρουσία του στρατού, που αποχωρούσε και αυτός συντεταγμένα όμως, μπορούσε να συγκρατήσει τον πληθυσμό.

               Πριν φύγουν μάζευαν όσα μπορούσαν να μαζεύουν από τις κινητές περιουσίες τους, έσπευδαν να βρουν αμάξια όσοι δεν είχαν δικά τους. Ο στρατός είχε προχωρήσει στην επίταξη αμαξιών τουρκικής ιδιοκτησίας, για να μεταφερθούν κάποιοι σε σιδηροδρομικούς σταθμούς , όπου και τα τρένα ήταν λιγοστά. Η Γαλλική εταιρεία που εκμεταλλεύονταν τους σιδηροδρόμους στην Θράκη δεν διέθετε επαρκή βαγόνια και ζητούσε να εξοφλήσει η Ελλάδα ένα χρέος 800.000 τουρκικών λιρών. Η κυβέρνηση της Αθήνας προ του αδιεξόδου φάνηκε διατεθειμένη να δώσει επί του παρόντος το 1/4 της οφειλής («Φως» 4 Οκτωβρίου 1922).

               Οι αγρότες της περιοχής με τα δικά τους βοϊδάμαξα σχημάτιζαν θλιβερά καραβάνια και διέσχιζαν τις απέραντες πεδιάδες της Ανατολικής Θράκης, κάτω από σκληρές καιρικές συνθήκες, κατευθυνόμενοι στα δυτικά, θέλοντας να φτάσουν στο σύνορο. Στον ποταμό Έβρο.

*Βαλκανικοί Πόλεμοι. Το Λουλέ Μπουργκάς (Αρκαδιούπολη)

               Μικρά και μεγάλα δράματα συνέβαιναν σ’ αυτές τις μεγάλες διαδρομές. Ο υποδιοικητής της Αρκαδιούπολης σε υπηρεσιακή του έκθεση μεταξύ άλλων έγραφε:       

               «Είδον γυναίκα πεσούσαν εξ εξαντλήσεως εκ της υπερπληρωμένης αμάξης και εκπνεύσασαν. Είδον πρόσφυγα εξ αδυναμίας μη συγκρατηθέντα επί των ποδών και πεσόντα άπνουν εκ του βαγονίου. Είδον βρέφη αποθανόντα προφανώς εξ ασφυξίας εις τας αγκάλας δυστυχών χωρικών μητέρων. Αλλά εάν τα σωματικά μαρτύρια των αποχωρούντων ήσαν βαρύτατα, τα ηθικά- ο οδυρμός, η θλίψις, η απόγνωσις, η ψυχική ταραχή- ήσαν έτι απαισιότερα. Ήσαν μαρτύρια θανάτου».

               Από τα στοιχεία που διασώθηκαν προκύπτει ότι από την Αρκαδιούπολη έφυγαν 3.000 και πλέον άτομα με 78 βαγόνια, που είχαν διατεθεί, από τις 25 Σεπτεμβρίου έως τις 10 Οκτωβρίου 1922. Και ήταν Θράκες γηγενείς αλλά και πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι είχαν καταφύγει εκεί και τώρα αναγκάζονταν να γίνουν ξανά πρόσφυγες. Πολλοί άλλοι έφευγαν με τα κάρα τους ή ακόμα και πεζοί.

               Η έγγραφη μαρτυρία του υποδιοικητή μαστιγώνει συνειδήσεις ακόμα και σήμερα.

               «Οι δυστυχείς χριστιανικοί πληθυσμοί απεμακρύνοντο βία πάντες και ουχί εκουσίως ως επειράθησαν να είπωσί τινες, των εστιών αυτών, εγκαταλείποντες τα πάντα, εξερχόμενοι των οικιών αυτών πένητες με το εφόδιον αυτών δια τον μέλλοντα πλήρη ταλαιπωριών βίον, δύο- τριών σάκκων σίτου».

               Και αυτοί που είχαν την τύχη να μπορέσουν να φύγουν με τα τρένα, δεν έφευγαν χωρίς δυσκολίες. Συνωστίζονταν επί ώρες στους σιδηροδρομικούς σταθμούς έως ότου φτάσει συρμός. Η μαρτυρία του υποδιοικητή εξακολουθεί να δίνει εικόνες οδύνης.

               «Εν αναμονή των βαγονίων και της τακτοποιήσεως θέσεων οι δυστυχείς πρόσφυγες έμενον εκτεθειμένοι εις τας ιδιοτροπίας του Θρακικού φθινοπώρου με τον άγριον άνεμον και την ψυχράν βροχήν. Βήξ, στόνοι, κλαυθμοί, ηκούοντο διαρκώς. Χείλη ωχρά, πρόσωπα αναιμικά, φωναί ως εκ τάφων προερχόμεναι εζήτουν επίσπευσιν της αναχωρήσεως, ενώ χείρες ικέτιδες των ιερέων τελούντων προσευχάς και μνημόσυνα ηυλόγουν δια τελευταίαν φοράν την γενέτειραν γην και τους τάφους των πατέρων».

               Ο Γάλλος αντισυνταγματάρχης Allar βλέποντας από το παράθυρο του γραφείου του αυτά που συνέβαιναν, ακούσθηκε να μονολογεί:

               «Απαίσιο θέαμα. Δεν αντέχω να βλέπω τα βάσανα αυτών των δυστυχισμένων ανθρώπων»!!!

               Η Διασυμμαχική Επιτροπή… ενδιαφέρθηκε με έκδηλη δυσπιστία, να γνωρίζει τι παίρνουν μαζί τους οι Έλληνες που φεύγουν!!! Φοβούνταν ότι θα πάρουν τα πάντα και θα υπάρξει… πείνα στους Τούρκους που θα μείνουν!!! Ο Έλληνας υποδιοικητής ζήτησε να γίνει έλεγχος στα βοϊδάμαξα των χριστιανών. Και τι βρήκαν οι δύσπιστοι Ευρωπαίοι; Ότι στα κάρα υπήρχαν μόνο οικιακά σκεύη και ελάχιστοι 3-4 σάκοι με σιτάρι…

               Δεν είναι τυχαίο, ότι ο γνωστός μας Γάλλος στρατηγός Σαρπύ, που συμμετείχε με τους άλλους στρατηγούς των συμμάχων στον «ενταφιασμό» της Ανατολικής Θράκης στα  Μουδανιά, έστειλε τηλεγράφημα στην Αρκαδιούπολη ζητώντας από τη Διασυμμαχική Επιτροπή να εμποδίσει την εξαγωγή αποθεμάτων τροφίμων και σφαγίων, που ανήκαν σε ιδιώτες. Χαρακτηριστικά στις 7 Οκτωβρίου, ο διοικητής της  Στρατιάς Θράκης Κωνσταντίνος Νίδερ σε τηλεγράφημά του προς τα υπουργεία Στρατιωτικών και Εξωτερικών τόνιζε ότι «τοιαύτη ενέργεια ουδέν άλλο σημαίνει ή αδικαιολόγητον κατάσχεσιν περιουσίας χριστιανικών πληθυσμών ριφθέντων εις δυστυχίαν και καταστροφήν». Και ζητούσε παρέμβαση της κυβέρνησης για να αρθεί αμέσως αυτή η διαταγή. Το υπουργείο Εξωτερικών χαρακτήρισε τη διαταγή του στρατηγού Σαρπύ αδικαιολόγητη, ακατανόητη και απάνθρωπη.

               Οι Ευρωπαίοι ρωτούσαν να μάθουν γιατί φεύγουν οι κάτοικοι, περιμένοντας με πονηρή διάθεση, να μάθουν ότι η ελληνική διοίκηση οργάνωνε τη φυγή «χάριν επιδεικτικής διαμαρτυρίας»!!!

               Τα πράγματα έβαλε στη σωστή βάση, ένας Αρμένιος φαρμακοποιός, που είπε προς τα μέλη της Διασυμμαχικής Επιτροπής:

               «Δεν έχουμε, ούτε οι Έλληνες ούτε οι Αρμένιοι, καμιά εμπιστοσύνη σε ό,τι συμβαίνει σήμερα. Καμιά εμπιστοσύνη στους Τούρκους, τους οποίους γνωρίζουμε καλά. Καμιά εμπιστοσύνη σ’ αυτούς που τώρα επιζητούν ειρήνευση στην Ανατολή».

               Έφευγαν και άφηναν πίσω τους σπίτια, χωράφια, τα περισσότερα κινητά τους περιουσιακά στοιχεία, μεγάλες ποσότητες από τα σιτηρά και τα άλλα αγροτικά προϊόντα της πλούσιας εσοδείας τους, τους ναούς, τα σχολεία τους, τα κοινοτικά κτήματα και τους τάφους των προγόνων τους.

*Η Αρκαδιούπολη (Λουλέ Μπουργκάς)

 

Η Αρκαδιούπολη στο έλεος του Τουρκικού όχλου

 

Στις 10 Οκτωβρίου 1922 έγιναν γνωστές και άλλες δραματικές πληροφορίες. Όταν από την Αρκαδιούπολη αποχώρησε και το τελευταίο ελληνικό στρατιωτικό τμήμα, μια επιλαρχία, βρέθηκαν διαρρηγμένες οι κλειδαριές του Ελληνικού τηλεγραφείου και ταχυδρομείου και ένα σιδερένιο χρηματοκιβώτιο με κλεμμένες 1050 και άλλες 3.000 δραχμές, που ανήκαν στον προϊστάμενο. Επίσης είχαν ανοιχτεί και δύο βαλίτσες που ανήκαν στους υπαλλήλους και περιείχαν ιματισμό. Εκλάπησαν ακόμα και τα τραπέζια και οι καρέκλες των γραφείων!!! Ανακρίσεις ανέλαβαν οι Γάλλοι στρατιωτικοί…

Από την υποδιοίκηση της Χωροφυλακής Αρκαδιούπολης, έγινε γνωστό στις 10 Οκτωβρίου, ότι Τούρκοι με τις  γυναίκες και τα παιδιά τους λεηλατούν ελληνικά σπίτια στην πόλη.

Την επομένη 11 Οκτωβρίου, ο υποδιοικητής της Αρκαδιούπολης ανέφερε ότι τουρκικός όχλος όρμησε  σε εγκαταλελειμμένο ναό, όπου άρπαξε και κατέστρεψε τα πάντα. Δεν έμεινε ούτε ο διάκοσμος ούτε οι κρυστάλλινες κανδήλες. Αμέσως μετά ο όχλος λεηλάτησε τα γραφεία της Δημογεροντίας. Λεηλατήθηκαν επίσης οι αποθήκες του εμπόρου Μπαλτά στο σιδηροδρομικό σταθμό.

 

Βενιζέλος και Θράκες πληρεξούσιοι

 

               Εν τω μεταξύ οι Θράκες πληρεξούσιοι, που είχαν εκλεγεί στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 και τους είχε καταργήσει μαζί με όλη τη Βουλή το κίνημα των Γονατά και Πλαστήρα το 1922, κινητοποιήθηκαν αμέσως προς κάθε κατεύθυνση. Συνάντησαν ξένους διπλωμάτες και άλλους παράγοντες («Νέα Αλήθεια» 24 Σεπτεμβρίου 1922). Επικοινώνησαν και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος ιδιώτευε στο εξωτερικό. Σε μια επιστολή τους, ανέφεραν ότι μετά τις διαβεβαιώσεις του πρώην πρωθυπουργού «ότι πάσα ελπίς σωτηρίας Θράκης απωλέσθη, συνεννοήθημεν μετά κυβερνήσεως περί του τρόπου καλυτέρας εκκενώσεως χώρας μας». Υπενθυμίζεται ότι το στρατιωτικό καθεστώς της Αθήνας ζήτησε από τον Βενιζέλο να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο εξωτερικό.

               Ο Βενιζέλος τους τηλεγράφησε στις 25 Αυγούστου 1922, ότι η Ανατολική Θράκη χάθηκε και είμαστε υποχρεωμένοι να την εκκενώσουμε. «Ολόκληρος προσπάθειά μου στρέφεται πώς χάνοντες Θράκην να σώσωμεν εν μέτρω δυνατώ Θράκας».

               Τις πρώτες μέρες του Οκτωβρίου, όταν άρχισε η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης ο πρεσβευτής της Ελλάδας στο Παρίσι Άθως Ρωμάνος, επέδωσε διακοίνωση της Ελλάδας στη Γαλλική κυβέρνηση, που λόγω απουσίας του πρωθυπουργού Ραιημόν Πουανκαρέ, την παρέλαβε ο διευθυντής Πολιτικών Υποθέσεων. Ο Ρωμάνος του εξήγησε τη δεινή κατάσταση και την τραγική θέση των πληθυσμών της Ανατολικής Θράκης, αλλά και τους κινδύνους που δημιουργούνται από τη χαλαρή στάση των συμμαχικών στρατιωτικών αρχών έναντι των Τούρκων.

               Ήταν όμως πολύ αργά. Η Θράκη χάθηκε και ο αυτόχθων ελληνικός πληθυσμός, διώχθηκε και προσφυγοποιήθηκε στην ελεύθερη αλλά καθημαγμένη Ελλάδα. Πέρασαν από τότε 100 χρόνια. Ας μη ξεχάσουμε ποτέ…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών

*Αρχείο εφημερίδων «Αθηναϊκή», «Έθνος» των Αθηνών και «Νέα Αλήθεια» Θεσσαλονίκης