Μια αυθεντική περιγραφή της άδικης εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης, τον Οκτώβριο του 1922

*Απόσπασμα από την πρώτη σελίδα της ιστορικής έκθεσης του Γ' Σ.Σ.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                 Η άδικη απώλεια της Ανατολικής Θράκης το 1922, με σύμπραξη των θεωρούμενων συμμαχικών κρατών, παρέμεινε στη συλλογική εθνική μνήμη ως χαίνουσα πληγή, που δεν πρόκειται να επουλωθεί.

Τα γεγονότα είναι γνωστά και έχουν περιγραφεί με σειρά άρθρων στην ιστοσελίδα αυτή. Στην Ανατολική Θράκη, υπήρχε ετοιμοπόλεμος ελληνικός στρατός. Και το κυριότερο, δεν υπήρχε τουρκικός στρατός, ο οποίος επιπλέον δεν είχε τα απαιτούμενα αποβατικά μέσα για να μεταφερθούν κεμαλικές δυνάμεις στην Ανατολική Θράκη. Ήττα είχαμε υποστεί στη Μικρά Ασία, όπου κατακρεουργήθηκε ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, κάηκε η Σμύρνη και άλλες πόλεις και χωριά, διώχτηκαν οι Χριστιανοί κάτοικοι ενώ άλλοι βρήκαν το θάνατο… Η Ανατολική Θράκη, που παραδόθηκε στον Μουσταφά Κεμάλ, εξακολουθεί να στοιχειώνει τις μνήμες μας.

*Αρχίζει η μεγάλη περιπέτεια της προσφυγιάς, μέσα σε πρωτοφανή κακοκαιρία 

               Για την μεγάλη αυτή εθνική απώλεια, έχουν γραφεί πολλά. Απόψεις εκφράστηκαν πολλές για τις ευθύνες ξένων και ημετέρων. Περισσότερα έχουν γραφεί υπό μορφή αφηγήσεων αυτοπτών μαρτύρων ή αναμνήσεων μιας σκληρής εποχής που σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από το ξεκλήρισμα ενός λαού ριζωμένου στα χώματα εκείνα από τους πανάρχαιους χρόνους.

               Από τον  Νομπελίστα Αμερικανό συγγραφέα Έρνεστ Χεμινγουέι, που νεαρός ακόμα ανταποκριτής της καναδικής εφημερίδας «Τορόντο Σταρ» βρέθηκε εκείνο τον φοβερό Οκτώβριο του 1922 στην Αδριανούπολη και είδε με τα μάτια του το δράμα των διωγμένων Ανατολικοθρακιωτών, έως τον έσχατο παππού ή τη γιαγιά που περιέγραφαν στα εγγόνια τους πώς έφυγαν, όλοι έβαλαν το λιθαράκι τους για να συντηρήσουν τη μνήμη ενός εγκλήματος μεγάλου.

               Ιδιαίτερη σημασία όμως έχουν για τη συντήρηση μιας αυθεντικής εικόνας για τα γεγονότα εκείνα και οι υπηρεσιακές αναφορές των μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών, που υποχρεώθηκαν χωρίς να πολεμήσουν να εγκαταλείψουν τα χώματα της Ανατολικής Θράκης. Είναι κείμενα, όπου περιγράφονται με ακρίβεια τα γεγονότα, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις, όπου παρατίθενται αριθμητικά στοιχεία ελεγμένα και όπου διατυπώνονται απόψεις και σχόλια με τη δέουσα σοβαρότητα.

*Τα βοήλατα κάρα, που έσωσαν χιλιάδες κόσμου

               Ένα τέτοιο κείμενο, άγνωστο και εξ όσων γνωρίζω αδημοσίευτο, είναι η έκθεση του 2^ου Επιτελικού Γραφείου του Γ΄ Σώματος Στρατού, που υπογράφεται από τον συνταγματάρχη Μελά. Η έκθεση συντάχθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1922. Πρόκειται για αυθεντική περιγραφή του άδικου διωγμού του Ελληνισμού από την Ανατολική Θράκη, που αξίζει να υπάρχει σε όλα τα μουσεία και να αναλύεται στους μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων της Θράκης. Η έκθεση αυτή, υπάρχει στο πολύτιμο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Ιδού το ιστορικό κείμενο:     

*Σωτήρια ήταν και τα τρένα, έστω και λίγα

Γ’ Σώμα Στρατού

Επιτελ. Γραφείον 2^ον                  

Έκθεσις

Δεινοπαθημάτων ομογενών κατοίκων

Ανατολ. Θράκης

1^ον ). Ευθύς μετά την εκκένωσιν της Μ. Ασίας υπό του Ελληνικού Στρατού, λόγω της δημοσιευθείσης αποφάσεως των Συμμάχων υπουργών και των κυκλοφορουσών φημών περί εκκενώσεως της Ανατολ. Θράκης, άπαντες οι ομογενείς κάτοικοι αυτής κατελήφθησαν υπό πανικού καθ’ όσον διέβλεψαν προσεχή εγκατάλειψιν των εστιών και των περιουσιών των και την εις το άγνωστον και αβέβαιον μέλλον και τον σκληρόν αγώνα της προσφυγικής ζωής απόδοσίν των. Ουχ ήττον εγκαρδιούμενοι υπό των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών αίτινες ουδεμίαν περί τούτου είχον επίσημον πληροφορίαν και ελπίζοντες εις μεταστροφήν των διαθέσων των συμμάχων έναντι της Ελλάδος, κατόπιν της κηρύξεως της Επαναστάσεως, εβαυκαλίζοντο μέχρι της τελευταίας στιγμής με την ελπίδα ότι ήθελεν αποτραπή ο επαπειλών αυτούς κίνδυνος. Η διάσκεψις όμως των Μουδανιών απεφάσισεν τελεσιδίκως την έναρξιν της εκκενώσεως της Θράκης.

ΙΙ) Αι μέχρι τούδε γενόμεναι δύο έξοδοι του Ελληνισμού της Ανατολ. Θράκης (1913 και κατά τον Ευρωπαϊκόν Πόλεμον) υπήρξαν μεν οδυνηραί λόγω της εγκαταλείψεως των πάντων αλλά λόγω των συνθηκών υφ’ άς εγένοντο, του εχθρικού ζυγού υφ’ όν ευρίσκετο η χώρα και της μετά ταύτα επακολουθησάσης καταλήψεώς της υπό του Ελληνικού Στρατού τα πάντα ελησμονήθησαν, η τελευταία όμως γενική τοιαύτη υπήρξεν όντως εξόχως συγκινητική υπερβάλλουσα τας προγενεστέρας καθόσον αφίνετο όπισθεν έν σβυσθέν όνειρον.

ΙΙΙ) Ο άοπλος πληθυσμός έχων υπ’ όψει τας απηνείς σφαγάς των μαρτύρων αδελφών της Μ. Ασίας υπό του αιμοδιψούς βαρβάρου, και αισθανόμενοι τον επικρεμάμενον κίνδυνον και τον επιδρομέα αναπάλλοντα το αιμοσταγές φάσγανον, έτοιμον να εισβάλη και πάλιν εις την ατυχή πατρίδα όπως καταστρέψη το πάν και εξουθενώση ότι Ελληνικόν ηγέρθη σύσσωμος έκυψεν τον αυχένα εις τας αδίκους αποφάσεις των ισχυρών της γης, και λαβών τα εικόνας των αγίων του, τα σκεύη των ναών και ότι ηδύνατο εκ της περιουσίας του ετέθη εις πορείαν προς την μητέρα πατρίδα εις αναζήτησιν στέγης και τροφής.

               Και επί μήνα σχεδόν ολόκληρον εξελίχθη εις τας Θρακικάς πεδιάδας το στυγνόν της εξόδου του Ελληνισμού δράμα προ του οποίου και ο πλέον σκληρός εκάμπτετο.

*Σωτήρια ήταν και τα τρένα, έστω και λίγα

ΙV) Οικογένειαι εύποροι εγκαταλείπουσαι το παν σχεδόν στοιβάζονται μετά των ολίγων αποσκευών των εντός σιδηροδρ. φορτηγών βαγονίων όπως μεταφερθώσιν έξω της εκκενουμένης ζώνης.

Αστοί εξοικονομήσαντες τις οίδε πώς όχημα φορτούσιν επ’ αυτού ότι έχουν πολύτιμον και τίθενται εις την προς δυσμάς μοιραίαν και τραγικήν  πορείαν.

Χωρικοί εγκαταλείψαντες τους αγρούς των και τα σιτηρά των μεταφέρουσι τα απολύτως χρειώδη επί βωδαμαξών.

Γέροντες και ασθενείς ετοιμοθάνατοι με τον επιθανάτιον ρόγχον εις το στόμα εξαπλωμένοι επί βωδαμαξών μεταφέρονται όπως ταφώσι (διότι βεβαίως δεν θα ανθέξωσιν εις τας κακουχίας της εξόδου) εις Ελληνικήν γην.

Κλαυθμηρίζοντα νήπια και λεχοί στοιβάζονται επί των οχημάτων μετά των οικιακών σκευών.

V) Επί εκάστης κεντρικής οδού ατελεύτητος σειρά τριζόντων εις την τραγικήν  σιωπήν οχημάτων, με πελιδνούς αφώνους οδηγούς κινούνται αδιακόπως προς την διεύθυνσιν της σωτηρίας. Ο άμοιρος Θρακικός λαός μεταφέρει με πόνους και στεναγμούς την δυστυχίαν του.

*Εικόνα του δράματος: Ασθενείς και οδοιπόροι...

VI) Εκτός των ομογενών εγκατέλειψαν τας εστίας των και οι Αρμένιοι και πλείστοι Οθωμανοί αντικεμαλικοί οίτινες ήσαν βέβαιοι ότι θα κατεδιώκοντο υπό του Κεμαλικού καθεστώτος παραμένοντες εις τας εστίας των. 

VII) Αι στρατιωτικαί αρχαί παρέσχον εις τους πρόσφυγας πάσαν δυνατόν αρωγήν και ευκολίαν δια την μεταφοράν των αποσκευών των μέχρι του πλησιεστέρου σιδηροδρομικού σταθμού δι΄ αυτοκινήτων και οχημάτων του δημοσίου, εμερίμνησαν δε δια την κατά το δυνατόν συμπαραλαβήν πλειοτέρων πραγμάτων των. Παρ΄ όλας όμως τας προσπαθείας ταύτας οι κάτοικοι του ανατολικού τμήματος της εκκενωθείσης ζώνης ελαχίστας αποσκευάς ή μάλλον ουδέν ηδυνήθησαν να συμπαραλάβωσιν λόγω της ελλείψεως επαρκούς χρόνου και ιδίως μεταφορικών μέσων.

Εις τους κινουμένους απόρους εδίδετο τροφή (ιδίως άρτος) και εις κάθε εν πορεία φάλαγγα κατά το δυνατόν απεσπώντο οπλίται συνοδοί.

VIII) Εις τους σιδηροδρομικούς σταθμούς εγένοντο υπερβολικαί συγκεντρώσεις προσφύγων και υλικών λόγω:

1)       Της ελλείψεως επαρκούς αριθμού σιδηροδρομικών οχημάτων, καθ’  ό παρά τας επανειλημμένας ζητήσεις δεν απεστέλλοντο τοιαύτα εκ. Κων/πόλεως και

2)       Των δυστροπιών των κατά τόπους Διασυμμαχικών Επιτροπών, αίτινες ήθελον κατά πρώτον να εκκενωθώσιν τα είδη του στρατού και είτα να αναχωρήσωσιν οι πρόσφυγες μετά των αποσκευών των.

Αι στρατιωτικαί αρχαί ορίσασαι παρ’ εκάστω Κεντρικώ Σιδηροδρομικώ Σταθμώ αξιωματικούς επιβιβάσεως και επεμβάσαι παρά ταις Διασυμμαχικαίς Επιτροπαίς επέτυχον την έγκαιρον αναχώρησιν των προσφύγων ών η αναχώρησις μετά την αποχώρησιν του Ελληνικού Στρατού θα ήτο πάντη αδύνατος.

*Το κλείσιμο της επτασέλιδης έκθεσης του Γ΄ Σώματος Στρατού

IX) Καθ΄ όλην την διάρκειαν της εκκενώσεως ετηρήθη ζηλευτή τάξις εις τας περιοχάς ένθα υπήρχεν Ελληνικός Στρατός ουδείς δε κάτοικος εκ των αλλογενών  στοιχείων εκακοποιήθη ή υπέστη ζημίαν τινά. Άμα όμως τη αποχωρήσει των ελληνικών τμημάτων οι Τούρκοι κάτοικοι έλαβον τα όπλα εσχημάτισαν ληστρικάς ομάδας αίτινες ελήστευον και διήρπαζον τας εγκαταλειφθείσας περιουσίας των Ελλήνων, εφόνευον δε πάντα βραδύνοντα να αποχωρήση τοιούτον. Τα Διασυμμαχικά τμήματα λόγω της μικράς δυνάμεως των ευρέθησαν εν τη αδυναμία να επιβάλλωσι την τάξιν , πλην των μεγάλων πόλεων, ένθα, καίτοι έλαβον χώραν πλείσται διαρπαγαί ελληνικών περιουσιών, ετηρήθη ποια τις σχετική τάξις.

Χ) Πολλάς ημέρας προ της ενάρξεως της εκκενώσεως εκ διαφόρων πηγών είχε γνωσθή ότι πλείσται Τουρκοβουλγαρικαί συμμορίαι ετοιμάζονται να εισβάλλωσιν εις την Ανατ. Θράκην όπως παρεμποδίσωσι τους μέλλοντας να αναχωρήσωσι πρόσφυγας όπως παραλάβωσιν μεθ’ εαυτών τα σιτηρά και τα λοιπά υπάρχοντά των.

ΧΙ) Τινές των συμμοριών τούτων εισελθούσαι εσημειώθησαν εις διάφορα σημεία, ούτως:

1)       Κατ’ αναφοράν της Χ Μεραρχίας 27.9. 22 συμμορίτης συλληφθείς εις Σαρακινό κατέθεσεν ότι εις την περιοχήν Σαμακόβου απεβιβάσθησαν 250 κομιτατζήδες. Τμήμα δε τούτων εξ 20 ανδρών προυτίθετο να εισέλθει δια Σοφίδων εις Μπουνάρ Χισσάρ, ενώ οι λοιποί θα διευθύνοντο εις το Ανακτόριον (Σεράι).

2)       Κατά πληροφορίας προξενείου Πύργου 200 Τούρκοι αφιχθέντες της 30 Σ/μβρίου εις Πύργον απεστάλησαν εις Μ. Τύρνοβον, όπου θα ηνούντο μετά ετέρων 200 με σκοπόν όπως εισβάλλωσιν εις την Ανατ. Θράκην ίνα παρεμποδίσωσι την μεταφοράν ζώων και τροφίμων εκ της περιοχής των Σαράντα Εκκλησιών εις Δυτικήν Θράκην και προβώσιν εις σφαγάς και λεηλασίες. Κατά της ημέρας της εκκενώσεως της περιοχής Σαράντα Εκκλησιών πράγματι παρετηρήθη ζωηρά κίνησις Κομιτατζήδων οίτινες προέβησαν και εις προσβολάς φαλάγγων οχημάτων, προσφύγων και μεμονωμένων ατόμων.

*Τα καραβάνια των προσφύγων της Ανατολικής Θράκης

ΧΙΙ) Εκτός των διασπαρεισών ολίγον προ της εκκενώσεως συμμοριών εις Ανατολ. Θράκην άμα τη ενάρξει ταύτης οι Τούρκοι κάτοικοι, ως ελέχθη ανωτέρω, έλαβον τα όπλα και ήρχισαν να λεηλατώσι τας εγκαταλειφθείσας περιουσίας, να προσβάλωσι σε και τα οδεύοντα καραβάνια των προσφύγων, πάντοτε όντα ανυπεράσπιστα, με σκοπόν όπως λεηλατήσωσι τα μεταφερόμενα και κατασφάξωσι τους μεταναστεύοντας. Ούτως:

1)       Κατ΄ αναφοράν του 9^ου Λόχου του 61^ου Συντάγματος Πεζικού 4.10.22 ώραν 8^ην αι εκ Χαριουπόλεως οικογένειαι των Χ. Μαλτάτσου και Ι. Ζαϊκούση (εν όλω 8 άτομα) οδεύουσαι προσεβλήθησαν παρα το χωρίον Τσερκέζ Μουσελίμ υπό αυτών τούτων των Οθωμανών κατοίκων του χωρίου, οίτινες απήγαγον άπαντας τους ανωτέρω πλην του Χ. Μαλτάτσου και της κόρης του (οίτινες εσώθησαν δια της φυγής) και ελεηλάτησαν το όλον των μεταφερομένων αποσκευών. Οι συλληφθέντες αναμφιβόλως κατεσφάγησαν.

2)       Την 4.10.22 εις Τσερκέζ Μουσελίμ εφονεύθησαν έτεροι οκτώ πρόσφυγες Έλληνες υπό Τούρκων ανταρτών (απόσπασμα Βουτσινά 6.10.22).

3)       Πρόσφυξ εκ Χαριουπόλεως παρουσιασθείς εις τον Αστυνομικόν Σταθμόν Παυλίκιοϊ την 6.10.22 ανέφερεν ότι είδεν Οθωμανούς συλλαβόντας αμάξας Ελληνικάς μεταφερούσας πρόσφυγας ούς κατεκρεούργησαν και ότι άπασα η περιοχή Χαριουπόλεως διατελεί εν επαναστάσει.

4)       Η αστυνομία Μακράς Γεφύρας αναφέρει την 7.10.22 ότι η οδός Χαριουπόλεως- Μακράς Γεφύρας δι΄ής διέρχονται πρόσφυγες των περιοχών Χαριουπόλεως- Ραιδεστού- Σηλυβρίας και Μυριοφύτου κατέστη αδιάβατος λόγω των Οθωμανών κατοίκων των εκατέρωθεν ταύτης χωρίων, οίτινες προσβάλλουσι τας οδεύσεις. Την 6.10.22 εφονεύθη είς Έλλην χωρικός, μια δε νεάνις Ελληνίς απήχθη.

5)       Η ΧΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 6.10.22 ότι δεκαπενταετής παις παρουσιασθείς αυτή ανέφερεν ότι ο πατήρ του και πέντε έτεροι χωρικοί οδηγούντες τα εκ 1.500 αιγοπροβάτων ποίμνιά των εκ Τυρολόης εις Μακράν Γέφυραν προσεβλήθησαν την πρωίαν της 6.10.22 μεταξύ των χωρίων Παπκιοϊ και Καραμουρσάλ υπό Οθωμανών και απήχθησαν μετά των αιγοπροβάτων.

6)       Την 7.10.22 ώραν 16^ην τρεις Αρμένιοι οδεύοντες εκ Τυρολόης προς Δυτικήν Θράκην παρά το Καριστεράν υπέστησαν επίθεσιν  εκ μέρους Οθωμανών κατοίκων της περιοχής, εληστεύθησαν αφαιρεθέντων αυτοίς 6.000 περίπου δραχμών, δύο ίππων, ενός ημιόνου, ενός οχήματος περιέχοντας απάσας τας αποσκευάς των.

7)       Η ΙΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 9.10.22 ότι εις Καριστεράν ευρίσκεται συμμορία εξ 150 ανδρών υπό τον εκ Κων/πόλεως ελθόντα λοχαγόν Μεχμέτ Βέην. Αύτη ου μόνον κατέσφαξε και ελήστευσε τους εκείθεν διερχομένους πρόσφυγας, αλλά την 8.10.22 προσέβαλε και τμήματα στρατού διερχόμενα εκείθεν.

8)       Η ΙΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 10.10.22 ότι Οθωμανοί ένοπλοι προσέβαλαν φάλαγγα μεταγωγικών προσφύγων και διήρπασαν 4 βόας και εν όχημα πλήρες σιτηρών.

9)       Η υποδιοίκησις Μπαμπά Εσκή την 10.10.22 γνωρίζει ότι Οθωμανοί ένοπλοι κάτοικοι της περιοχής Γενήκιοϊ εισήλθον εις τούτο και διήρπασαν τα σιτηρά και έτερα κινητά των ετοιμαζομένων προς αναχώρησιν ομογενών.

10)   Η Χ Μεραρχία αναφέρει την 10.10.22 ότι χωρικός τις εκ Σκοπού μεταβαίνων εις Σαράντα Εκκλησίας προσεβλήθη καθ’ οδόν υπό Τούρκων χωρικών και ετραυματίσθη. Ούτος κατέθεσεν ότι ο υιός του και τρεις έτεροι χωρικοί μεθ’ ών ήρχετο εφονεύθησαν.

11)   Η ΙΙΙ Μεραρχία αναφέρει την 22.10.22 ότι κατά πληροφορίας κατοίκων Σουλτάν Κιοϊ Τούρκοι καταρτίζουν συμμορίας εν Ανατολ. Θράκη και προβαίνουσι εις φόνους προσφύγων και ημετέρων χωροφυλάκων.

12)   Η αυτή Μεραρχία αναφέρει την 30.10.22 ότι Τουρκικός πληθυσμός     Ανατολικής Θράκης επεδόθη ακράτητος εις λεηλασίας Ελληνικών περιουσιών. Άπαντες οι Τούρκοι περιφέρονται ένοπλοι επιτιθέμενοι κατά προσφύγων, ιδίως εν την περιοχή Μακράς Γεφύρας. Συμμορίαι προβαίνουσιν εις την λεηλασίαν των Ελληνικών χωρίων, φονεύσασαι και τινα γυναικόπαιδα.

Εκ των ανωτέρω εναργώς φαίνεται ότι άμα τη ενάρξει της αποχωρήσεως του Ελληνικού Στρατού η Ανατ. Θράκη απώλεσε την ασφάλειαν ήτις εβασίλευε καθ’  όλην την χώραν κατά την ελληνικήν κατοχήν. Εκτός τούτου η σύγχρονος δράσις όλων των ατάκτων στοιχείων καθ’  όλην την χώραν μαρτυρεί σαφώς ότι ο εχθρός είχε καταστρώσει  σχέδιον ολοσχερούς εξοντώσεως του Ελληνικού πληθυσμού μετά την αποχώρησιν των Ελληνικών στρατευμάτων και ότι η κίνησις αύτη δεν ήτο αυθόρμητος αλλά ενηργείτο κατόπιν υποδείξεων της κυβερνήσεως Αγκύρας.

ΧΙΙΙ) Περί των υπό των Ελλήνων εγκαταλειφθεισών περιουσιών εις κινητά και ακίνητα εις την Ανατολικήν Θράκην δεν κατέστη δυνατόν να συγκεντρώσωμεν μέχρι τούδε σχετικάς πληροφορίας.

Στρατηγείον τη 16. Ν/βρίου 1922

Ο

Αρχηγός του Επιτελείου

Μελάς

Εθεωρήθη

       Ο

Διοικητής του Γ΄ Σ. Στρατού

 

*Η έβδομη και τελευταία σελίδα της έκθεση του Γ΄Σ.Σ. 

Ας μην ξεχασθεί ποτέ η θυσία της Ανατολικής Θράκης, που την πήραν αμαχητί οι Κεμαλικοί. Ας είναι αναμμένο πάντα το καντήλι της εθνικής μνήμης. Γιατί εκείνη η γη ήταν πάντα ελληνική. Βέβαια, έτσι άνοιγε ο δρόμος για τη διάσκεψη της Λωζάνης, αλλά η Ελλάδα, θα πήγαινε εκεί χωρίς διπλωματικά στηρίγματα, ηττημένη στη Μικρά Ασία και εξουθενωμένη οικονομικά.

Χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Πατρίς» στο κύριο άρθρο της στις 15 Οκτωβρίου 1922, με την υπογραφή Γάιος Γράκχος, έγραφε μεταξύ άλλων:

«Η Ελλάς δηλονότι κατά την προσεχή Διάσκεψιν της Λωζάνης έχει να παλαίση εναντίον της Γαλλικής εχθρότητος παντοιοτρόπως εκδηλωθείσης μέχρι σήμερον. Εναντίον της Ιταλικής εχθρότητος, απολύτου και ανεπιφυλάκτου. Εναντίον της Ρωσίας, συνδεδεμένης δια συμφωνίας μετά του Κεμάλ και συνεπώς εχούσης ανειλημμένας υποχρεώσεις υποστηρίξεως της Τουρκίας. Εναντίον της Βουλγαρίας τέλος διαπνεομένης υπό των ιδίων αισθημάτων απέναντι μας και εννοούσης να επωφεληθή της περιστάσεως δια να επιτύχη την πολυπόθητην διέξοδον  εις το Αιγαίον ή να ανακινήση το ζήτημα της Μακεδονικής αυτονομήσεως».

Ο Ελληνισμός σε όλη την διαχρονική διαδρομή, είχε να αντιπαλέψει με Λαιστρυγόνες, Κύκλωπες και τον  άγριο Ποσειδώνα, για να παραφράσουμε τον Καβάφη.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Αλεξανδρούπολη, Οκτώβριος 1922! Το δράμα των συνωστισμένων προσφύγων της Ανατολικής Θράκης!!!

*Έφευγαν με τα τρένα όπως- όπως, όσοι μπορούσαν. Οι άλλοι με τα κάρα ή πεζοπορώντας....

 

 

Παρουσιάζει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Η Αλεξανδρούπολη και όλος ο νομός Έβρου έζησαν τον Οκτώβριου του 1922 απίστευτες σκηνές οδύνης και δυστυχίας χιλιάδων προσφύγων, που διωγμένοι κάτω από ασφυκτικές προθεσμίες έπρεπε να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, τα χωράφια τους, τις κάθε είδους περιουσίες τους στην Ανατολική Θράκη και στριμωγμένοι σε ένα βοϊδάμαξο ή σε ένα τρένο ή πεζοπορώντας, να περάσουν δυτικά του νομού Έβρου για να αρχίσουν μια νέα ζωή.

Αυτή η τρομακτική περιπέτεια, ήταν αποτέλεσμα της διάσκεψης των στρατηγών των συμμάχων της Αντάντ στα Μουδανιά, το Σεπτέμβριο του 1922, όταν εξαιτίας της μεταστροφής του διεθνούς πολιτικού κλίματος φίλοι και εχθροί στράφηκαν κατά της Ελλάδας.

Η απόφαση για αμαχητί παράδοση της Ανατολικής Θράκης, δεν είχε σχέση με πολεμικές συγκρούσεις, όπως συνέβη στη Μικρά Ασία. Ήταν αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών αρχικά της Γαλλίας και της Ιταλίας και μετά και της Αγγλίας, αλλά κυρίως ήταν αποτέλεσμα αλλαγής γεωστρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων. Όλοι οι μεγάλοι, υπέγραφαν οικονομικές και άλλες συμφωνίες με τον Μουσταφά Κεμάλ και δεν ήθελαν να δουν τη Ρωσία να κυριαρχεί πολιτικά στη Μικρά Ασία, αφού ήδη στήριζε με όπλα και χρήματα την νέα κατάσταση στην Τουρκία.

Σ’ αυτή την ιστοσελίδα έχει περιγραφεί με διάφορα κείμενα το δράμα του διωγμού των Ανατολικοθρακιωτών.

Σήμερα αποφάσισα, αντί άλλης περιγραφής, να παρουσιάσω αυτούσιο ένα άγνωστο, αλλά πολύτιμο έγγραφο, που είχε συνταχθεί για την Στρατιά Θράκης (διοικητής τότε ο στρατηγός Κωνσταντίνος Νίδερ). Σ’ αυτό περιγράφονται ανάγλυφα, οι τρομερές συνθήκες συνωστισμού των προσφύγων στην Αλεξανδρούπολη και σε άλλους σιδηροδρομικούς σταθμούς του νομού Έβρου.

Αυτό το ντοκουμέντο, από την ιστορία του διωγμού των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης, που ήταν ριζωμένοι εκεί από τα πανάρχαια χρόνια, βρίσκεται στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών.

Ιδού το έγγραφο, με τη αδρή περιγραφή των τραυματικών εκείνων γεγονότων:

Η Ραιδεστός, λιμάνι διαφυγής Μικρασιατών προσφύγων, το 1922

*Πρόσφυγες στο λιμάνι της Ραιδεστού περιμένουν τα ατμόπλοια.

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Το λιμάνι της Ραιδεστού στις ακτές της Προποντίδας, αποδείχθηκε σωτήριο στις τρομερής Μικρασιατικής Καταστροφής για χιλιάδες Μικρασιάτες πρόσφυγες της Βιθυνίας και άλλων περιοχών της βόρειας Μικράς Ασίας, που έτρεχαν απελπισμένοι να σωθούν από τις σφαγές. Και η διάσωση αυτών των προσφύγων βρέθηκε στο ενδιαφέρον των διπλωματών που έδρευαν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά η λήψη των αποφάσεων σωτηρίας πάντα ήταν καθυστερημένες και πάντα λαμβάνονταν μετά από τις σφαγές.

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά στη Σμύρνη, ξεκινώντας από την αρμενική συνοικία. Ήδη από τις 9 Σεπτεμβρίου είχαν μπει στην πόλη οι πρώτοι ιππείς Τούρκοι, και δύο μέρες αργότερα ο Μουσταφά Κεμάλ με το επιτελείο του.

               Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην Σμύρνη, από τους πρώτους που συνέλαβαν με εντολή του Νουρεντίν Πασά, ήταν ο μητροπολίτης Χρυσόστομος, που τον υπέβαλαν σε φρικιαστικά μαρτύρια και εξευτελισμούς και τελικά τον κατακρεούργησαν στις 27 Αυγούστου 1922, εξαφανίζοντας τελικά ό,τι είχε μείνει από το σεπτό σώματα Ιεράρχη. Η είδηση για έγκλημα αυτό  έγινε  γνωστή στην Ελλάδα με καθυστέρηση κάποιων ημερών!!!

               Από την πρώτη μέρα εκείνου του μαύρου Σεπτέμβρη του 1922, οι ειδήσεις έδειχναν τι θα ακολουθήσει. Μεγάλες δυσχέρειες παρουσίαζε η Σμύρνη όπου είχαν συγκεντρωθεί από πολλές μέρες νωρίτερα άνω των 500.000 ελληνικής καταγωγής προσφύγων, που ήθελαν να φύγουν, πάση θυσία, λόγω των σφαγών και να εγκατασταθούν στην Ελλάδα.

               Σημαντικό τότε αποδείχθηκε το λιμάνι της Ραιδεστού. Χιλιάδες πρόσφυγες από τη Βιθυνία, την Προύσα και άλλες περιοχές της βόρειας Μικράς Ασίας, οδοιπορώντας κατέφευγαν στο λιμάνι των Μουδανιών και από εκεί περνούσαν σχετικά εύκολα στο λιμάνι της Ραιδεστού. Υπολογίσθηκε τότε ότι πλέον των 150.000 ατόμων βρήκαν προσωρινό καταφύγιο στη Ραιδεστό και από εκεί πήραν το δρόμο για την ελεύθερη Ελλάδα. Στο λιμάνι των Μουδανιών και της Πανόρμου κατευθύνθηκε και το Γ΄ Σώμα Στρατού, για να περάσει συντεταγμένο στο λιμάνι της Ραιδεστού. Άλλωστε στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου 1922 πολλές χιλιάδες ΑνατολικοΘρακιωτών, διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τα πάντα και να φύγουν και αυτοί. Απελπισία παντού… 

               Από την πλευρά της Ελλάδας έγιναν διαβήματα προς τις λεγόμενες συμμαχικές κυβερνήσεις για τη διάσωση των προσφύγων. Κατά την ειδησεογραφία των αρχών Σεπτεμβρίου, όλοι γνώριζαν ότι χωρίς τη βοήθεια των συμμάχων αλλά και της Αμερικής αυτή η σωτηρία θα ήταν δύσκολη. «Η Κυβέρνησις όθεν επικαλείται τα χριστιανικά αισθήματα των Δυνάμεων τούτων και παρακαλεί όπως δοθεί έμπρακτος βοήθεια δια την διάσωσίν και εγκατάστασίν των». Ο υπουργός Εξωτερικών Νικόλαος Καλογερόπουλος πραγματοποίησε σχετικές συνεννοήσεις με τους πρέσβεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας και αργότερα έγινε σύσκεψη υπό τον πρωθυπουργό Νικόλαο Τριανταφυλλάκο.

«Η Σμύρνη μάννα, καίγεται…» οι άμαχοι σφάζονται και οι διπλωμάτες ενημερώνουν!!!

*Η πυρκαγιά της Σμύρνης

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Η Μικρασιατική Καταστροφή, η μεγαλύτερη καταστροφή της χώρας μας από την εποχή της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης, έχει καταγραφεί με επάρκεια, έχουν καταλογισθεί ευθύνες πολιτικές και στρατιωτικές, έχει αναλυθεί και συνεχίζει να αναλύεται από ιστορικούς και άλλους μελετητές και δεν θα πάψει ποτέ να αποτελεί ανοιχτή πληγή στη συλλογική μνήμη του έθνους.

               Κορυφαία γεγονότα, παραμένουν η κατακρεούργηση του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου, η πυρπόληση της Σμύρνης και η αντίδραση του στρατού. Μαζί μ’ αυτά υπάρχει η τραγωδία της προσφυγιάς, οι σφαγές αμάχων, τα βάσανα των αιχμαλώτων, οι βιασμοί γυναικών, η εγκατάλειψη περιουσιών και τόσα άλλα περιστατικά, ατομικά, οικογενειακά ή συλλογικά.

        Σήμερα, όλοι γνωρίζουμε τι συνέβη στη Σμύρνη και στα πέριξ τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο του 1922. Η αντεπίθεση των Τούρκων είχε αρχίσει από τις 13 Αυγούστου και οδήγησε στη διάσπαση και τελικώς στην κατάρρευση του μετώπου. Στις 27 Αυγούστου η πόλη Σμύρνης παραδόθηκε στο καταστροφικό μένος των Τούρκων και οι άμαχοι κάτοικοί της υπέστησαν τρομερές σφαγές. Η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν μια απίστευτη εθνική τραγωδία, που εκτός των άλλων οδήγησε στον οριστικό ξεριζωμό του ελληνικού πληθυσμού της Ιωνίας.

         Το άρθρο αυτό δεν φιλοδοξεί να περιγράψει το σύνολο εκείνης της τραγωδίας. Επιχειρεί όμως να ρίξει μια διαφορετική ματιά σε εκείνο το δράμα του Ελληνισμού, με βάση άγνωστες αναφορές αμερικανών διπλωματών, οι οποίες βρίσκονται σήμερα στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.

        Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι αναφορές των διπλωματών εκείνες τις τραγικές μέρες, γιατί και αυτές με τον τρόπο τους μας δίνουν μια εικόνα της μεγάλης περιπέτειας κυρίως των αμάχων, που ουσιαστικά εγκαταλείφθηκαν ανυπεράσπιστοι στην Τουρκική εκδικητικότητα.

        Θα επιχειρήσουμε να δούμε τα γεγονότα, ημερολογιακά.

Στις 24 Αυγούστου ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Χένρυ Μοργκεντάου προειδοποίησε με την ακόλουθη ξεκάθαρη δήλωση, η οποία δημοσιεύθηκε και σε εφημερίδες της Αθήνας:

Δημήτρη Α. Μαυρίδη! «Από το θρίαμβο στην Καταστροφή». Ένα βιβλίο εθνικής αυτογνωσίας

*Το σύγγραμμα του κ. Δημήτρη Μαυρίδη

 

 

*Σημαντικά διαφωτιστικά κείμενα.

*Πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

 

 

Το βιβλίο του κ. Δ. Μαυρίδη «Από το Θρίαμβο στην Καταστροφή- 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή» που κυκλοφόρησε το 2022, πρέπει να αποτελεί βασικό απόκτημα γνώσης, χρήσιμο εργαλείο έρευνας και εθνικής αυτογνωσίας και εκλεκτό κόσμημα κάθε ελληνικής βιβλιοθήκης δημόσιας ή ιδιωτικής. Η έκδοση έγινε από την Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής.

Ο συγγραφέας του εκλεκτού πονήματος προέρχεται από οικογένεια, που κατάγεται από τη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης. Γεννήθηκε στη Φλώρινα αλλά μεγάλωσε στην Ξάνθη. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Διαμένει στην Αθήνα, αλλά διατηρεί στενούς δεσμούς με τη Θράκη. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων. Το 2017 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας της Σχολής Κλασσικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

Το συγκεκριμένο ογκώδες σύγγραμμα περιλαμβάνει σημαντικά κείμενα του κ. Μαυρίδη και 469 φωτογραφίες προερχόμενες κυρίως από το συλλογή του. Ο συγγραφέας έχει κατανείμει την πολύτιμη ύλη του βιβλίου του σε τρία μέρη.

1922: Με Ξιφολόγχη και Γραφίδα στο Μικρασιατικό Μέτωπο- Αρχειακές Συλλογές της ΕΣΗΕΑ

*Ο συλλεκτικός τόμος που εξέδωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ 

 

*Ένας βαρύτιμος τόμος

Απέραντης τιμής και μνήμης

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών και το Μορφωτικό της Ίδρυμα,  τίμησε την επέτειο των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή, με ένα βαρύτιμο τόμο με τον ευρηματικό τίτλο «Με ξιφολόγχη και γραφίδα στο Μικρασιατικό Μέτωπο».

               Η παρουσίαση του τόμου έγινε στη βιβλιοθήκη της ΕΣΗΕΑ «Δημ. Πουρνάρας» παρουσία του Περιφερειάρχη Αττικής Γεώργιου Πατούλη και του Αντιπεριφερειάρχη Πολιτισμού και Αθλητισμού Χάρη Ρώμα, οι οποίοι στήριξαν έμπρακτα αυτή τη μνημειώδη έκδοση. Άλλοι χορηγοί της έκδοσης ήταν η ΔΕΗ, η OPTIMA BANK και η οικογένεια Δημητρίου Ι. Πουρνάρα. Συντονιστής της παρουσίασης ήταν το μέλος του ΔΣ του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ Άρης Ραβανός.  

               Σημαντικό κεφάλαιο του πολύτιμου αυτού μνημείου αποτελούν οι χειρόγραφες εφημερίδες  που εντοπίσθηκαν στη βιβλιοθήκη της ΕΣΗΕΑ (21 διαφορετικοί τίτλο) και καταλογογραφήθηκαν στο Αρχείο των Συλλογών. Πρόκειται για χειρόγραφες εφημερίδες  που γράφτηκαν από φαντάρους και κυκλοφόρησαν στο μέτωπο από τον Δεκέμβριο του 1921 έως τον Αύγουστο του 1922. Στις εφημερίδες αυτές διακρίνεται το έντονα σατιρικό και ευθυμογραφικό ύφος των μαχόμενων στρατιωτών, που προσπαθούσαν να διακωμωδήσουν τη σκληρή και ανιαρή καθημερινότητά τους. Ανάμεσα στις χειρόγραφες εφημερίδες των στρατιωτών του μετώπου υπήρχε και η επίσημη έκδοση του Στρατού με τίτλο «Ο Συνάδελφος» που διηύθυνε ο δημοσιογράφος και πρώην πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ Ηλίας Βουτιερίδης.

               Ο Δημήτρης Σκλαβενίτης διδάκτωρ Ιστορίας- Ερευνητής, που είχε την επιστημονική επιμέλεια της έκδοσης αυτού του τόμου σε εισαγωγικό του κείμενο με τίτλο «Με ξιφολόγχη και γραφίδα στο μικρασιατικό μέτωπο- Αρχειακές συλλογές της ΕΣΗΕΑ» σημειώνει:

               «Η αξία των εφημερίδων των στρατιωτών της Μικράς Ασίας είναι σημαντική όχι μόνο λόγω του αδιαμφισβήτητου μουσειακού τους χαρακτήρα (κάποια λίγα αντίτυπα εντοπίστηκαν στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας και στην Εστία Νέας Σμύρνης) αλλά και της διεύρυνσης του ερευνητικού πεδίου, καθώς η έρευνα με κεντρικό άξονα τη ζωή – διαβίωση των στρατιωτών στα στρατόπεδα μπορεί  να δώσει νέες ερμηνείες για τη έκβαση και κατάληξη του πολέμου».

Θράκη 1922: Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη… Από το Παρίσι στα Μουδανιά!!!

*Οι τρείς μοιραίοι πρωταγωνιστές: Από αριστερά Πουανκαρέ, Κώρζον και Σφόρτσα

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Ο Σεπτέμβριος του 1922, ήταν από τους χειρότερους που έχει ζήσει η Ελλάδα. Το κλίμα εκείνο το μοιραίο Σεπτέμβριο, είχε βαρύνει παντού. Θλίψη και κατήφεια για την ήττα στη Μικρά Ασία, την καταστροφή της Σμύρνης και τις σφαγές αμάχων. Η Ανατολική Θράκη έμενε ακόμα ελεύθερη, αλλά ήδη είχαν αρχίσει να τρίζουν τα θεμέλια της ελληνικής παρουσίας. Δύο συναντήσεις, η μία στο Παρίσι και η άλλη στα Μουδανιά, έκριναν το μέλλον της Ανατολικής Θράκης.

               Στην Αδριανούπολη, όπου πλέον αγωνιούσαν οι πάντες,  κηρύχθηκε γενικό πένθος για τα θύματα των σφαγών στη Μικρά Ασία και τα καταστήματα στις 9 Σεπτεμβρίου έμειναν κλειστά ως το μεσημέρι. Στον μητροπολιτικό ναό τελέσθηκε επιμνημόσυνη δέηση, χοροστατούντος του μητροπολίτη Πολύκαρπου. Ο ναός ήταν ασφυκτικά γεμάτος από Αδριανουπολίτες αλλά και πρόσφυγες της Μικράς Ασίας που κατέφευγαν στην Ανατολική Θράκη για να γλιτώσουν τις σφαγές. Και φυσικά δεν μπορούσαν να προβλέψουν, ότι σε 20 μέρες περίπου, θα έπρεπε να γίνουν ξανά πρόσφυγες, μαζί με τους Θρακιώτες!!! Θλίψη παντού…

               Η ζωή στην Ανατολική Θράκη δεν έπαψε να έχει κινδύνους. Παρά την ύπαρξη  ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων και Χωροφυλακής, οι επιθέσεις από Τούρκους άτακτους. Λίγο πριν από τις 12 Σεπτεμβρίου είχαν αναφερθεί από την Αδριανούπολη τέτοια περιστατικά. Στο Δρογγύλιο (Λαλά Πασά) Τούρκοι τσέτες επιτέθηκαν σε διμοιρία Πεζικού, που του καταδίωξαν και κρύφτηκαν σε παρακείμενο πυκνό δάσος. Στον Αρτίσκο (Μπαμπά Εσκή) άλλη ομάδα Τούρκων συνεπλάκη με μικτό απόσπασμα στην περιοχή «Ακουστή», Αποτέλεσμα αυτής της συμπλοκής ήταν ο φόνος ενός Τούρκου συμμορίτη, επάνω στον οποία βρέθηκαν πέντε χειροβομβίδες. Μια άλλη συμμορία από 200 τσέτες έβαλε εκρηκτικά στο σιδηροδρομική γραμμή κοντά στην Αλεξανδρούπολη, οι οποίες τελικά δεν εξερράγησαν. Αλλά χολωμένοι οι τσέτες από την ατυχία τους πυροβόλησαν τη διερχόμενη αμαξοστοιχία και τραυμάτισαν επτά επιβάτες, από τους οποίους οι πέντε σοβαρά. Στο σημείο σκόρπισαν και επαναστατικές προκηρύξεις.

Το βίντεο της ομιλίας για τον ξεριζωμό της Ανατολικής Θράκης - Πολεμικό Μουσείο- 7 Δεκεμβρίου 2022

*Η Ζωή Τηγανούρια σκορπάει μελωδίες...

           Η ομιλία για την βίαιη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης το 1922, στην μεγάλη εκδήλωση που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Διδυμοτείχου και Περιφερείας με την διεθνούς φήμης συνθέτη Ζωή Τηγανούρια και το Πολεμικό Μουσείο, για να τιμηθεί η μνήμη των άδικα ξεριζωμένων Θρακών, πριν από 100 χρόνια. 

            Η όλη εκδήλωση πλαισιώθηκε με τα εξαιρετικά τραγούδια που έγραψε η συνθέτης Ζωή Τηγανούρια σε στίχους Κώστα Ασμανίδη και άλλων στιχουργών και ερμήνευσαν ο Βαγγέλης Δημούδης, η Μαριώ, η Πέγκυ Ζήνα και πολλοί νέοι και σημαντικοί τραγουδιστές. Επίσης γνωστοί ηθοποιοί διάβασαν αποσπάσματα από ανέκδοτο βιβλίο του Θρακιώτη συγγραφέα Κώστα Τριανταφυλλάκη.

Ευχαριστίες προς το 

Evros-news.gr

για τη βιντεοσκόπηση

*Τα τραγούδια της Ζωής Τηγανούρια ξεσήκωσαν και συγκίνησαν

Μετά την εκδήλωση. Από δεξιά, Διογένης Παπανικολάου, Ελένη Τσελεμπίδου, Ζωή Τηγανούρια. Αναστάσιος Δημοσχάκης, Παντελής Αθανασιάδης

*Πολεμικό Μουσείο. Από δεξιά Χαράλαμπος Γιαννακίδης, Σίσσυ Καζακίδου,

Αναστάσιος Δημοσχάκης, Παντελής Αθανασιάδης

1922 – Τα αναπάντητα ερωτήματα της καταστροφής: Θα μπορούσε να είχε περιέλθει η Αν. Θράκη στην ελληνική επικράτεια;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 

https://www.kathimerini.gr/society/561927058/1922-ta-anapantita-erotimata-tis-katastrofis-tha-mporoyse-na-eiche-perielthei-i-an-thraki-stin-elliniki-epikrateia/

*Η είσοδος του βασιλιά Αλέξανδρου στην Αδριανούπολη, τον Ιούλιο του 1920. Η Μικρασιατική Καταστροφή καθόρισε την τύχη της Ανατολικής Θράκης. Αμέσως μετά την υπογραφή της ανακωχής των Μουδανιών άρχισε η αποχώρηση του ελληνικού στρατού που ολοκληρώθηκε στις 12/25 Νοεμβρίου 1922. Τον στρατό ακολούθησαν πανικόβλητοι εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες της περιοχής. Φωτ. ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, ΑΘΗΝΑ

 

Γράφουν οι ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΗΝΑΚΑΚΗΣ

 

«Χθες την εσπέραν», έγραφε η «Καθηµερινή» στις 14 Ιουλίου 1920, «περί την δύσιν, το πυροβόλον απηύθυνεν από των λόφων εκατό ελληνικών πόλεων, βαρύβοον εσπερινόν ύμνον προς τον Θεόν της Ελλάδος διότι ηυνόησε τα Ελληνικά όπλα εν τη απελευθερωτική των προσπαθεία. Κατά την ιδίαν ώραν, χθες, ο μουεζίνης θ’ απηύθυνε, μελαγχολικώτερος ή άλλοτε, από των μιναρέδων του Σουλτάν Σελήμ προς τον δύοντα ήλιον της Αδριανουπόλεως, αντί προσευχής, πικρόν παράπονον διά τον Αλλάχ, όστις εγκατέλειψε τους πιστούς και ευνοεί τους απίστους».

Σημείο αναφοράς στην Ανατολική Θράκη, η Αδριανούπολη είχε καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στις 12 Ιουλίου, ενώ την επομένη εισερχόταν στην πόλη ο βασιλιάς Αλέξανδρος. «Η κατάληψις ολοκλήρου της Ανατολικής Θράκης, μέχρι της Μαύρης Θαλάσσης και της γραμμής της Τσατάλτζας πιστεύεται ότι θα έχει συντελεσθή εντός βραχυτάτου διαστήματος και όλως ακόπως πλέον», έγραφε το ίδιο φύλλο της εφημερίδας. Έπειτα από δύο εβδομάδες (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920) υπογραφόταν η Συνθήκη των Σεβρών, με την οποία –πέραν των άλλων– αποδιδόταν στην Ελλάδα το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Θράκης.

Είκοσι έξι μήνες αργότερα (Σεπτέμβριος 1922), όταν διεξάγονταν οι συνομιλίες οι οποίες κατέληξαν στη Σύμβαση Ανακωχής των Μουδανιών, η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική.

Πρόσωπα της Μικρασιατικής Εκστρατείας: Ο Γονατάς και το κίνημα του 1922

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

https://www.kathimerini.gr/society/562078384/1919-1922-prosopa-tis-mikrasiatikis-ekstrateias-o-gonatas-kai-to-kinima-toy-1922/ 

 *Ο Γονατάς το 1908, όταν υπηρετούσε στο ελληνικό προξενείο στην Αδριανούπολη (πηγή: «Απομνημονεύματα Στυλιανού Γονατά, 1897-1957», Αθήνα 1958).

 

*Ο ρόλος των Πλαστήρα και Φωκά

και η δυσφορία του Πάγκαλου

 

 

Γράφουν: Βασίλης Μηνακάκης , Μυρτώ Κατσίγερα

   

               13η/26η Σεπτεμβρίου 1922, ο ουρανός των Αθηνών γέμισε προκηρύξεις υπογεγραμμένες από τον συνταγματάρχη Στ. Γονατά. Ανακοινώνοντας την εκδήλωση (πριν από δύο ημέρες) του κινήματος του στρατού και του στόλου, με επικεφαλής τον ίδιο και μέλη της επαναστατικής επιτροπής τον συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα και τον αντιπλοίαρχο Δημ. Φωκά, ο Γονατάς ζητούσε την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου υπέρ του διαδόχου, την άμεση διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, τον σχηματισμό κυβέρνησης «αχρόου, εμπνεούσης εμπιστοσύνην εις την Αντάντ» και την άμεση ενίσχυση του θρακικού μετώπου.

Ο σαρανταεξάχρονος Γονατάς βρισκόταν τότε στη Μυτιλήνη, μετά την απόσυρση των ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία. Η στρατιωτική του εμπειρία ήταν πλούσια: είχε συμμετάσχει στον πόλεμο του 1897 (ως λοχίας εύελπις, προγυμναστής νεοσυλλέκτων και εθελοντών), στον Μακεδονικό Αγώνα (όντας υπολοχαγός, ως διοικητικός υπάλληλος στο ελληνικό προξενείο της Αδριανούπολης, το 1907-1908), στους Βαλκανικούς Πολέμους (στο επιτελείο της Ι Μεραρχίας) και στην εκστρατεία της Κριμαίας (1919).

ΔΕΙΝΑ ΚΑΙ ΠΑΘΗ ΤΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΘΡΑΚΙΩΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΟΥ 1922

Με πρόσκληση του δραστήριου συλλόγου «ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΣ- Γνώση και δράση» πραγματοποίησα σήμερα μια διαδικτυακή ομιλία για τα δεινά των Ανατολικοθρακιωτών κατά την άδικη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης τον Οκτώβριο του 1922. Η ομιλία βασίζονταν σε άγνωστα στοιχεία για το δράμα που έζησαν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης.

Ευχαριστώ τους ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΣ για την  ευκαιρία που μου έδωσαν, να αποτίσω φόρο τιμής στην μνήμη όσων έζησαν το διωγμό και τις δυσκολίες της προσφυγιάς. Ιδιαίτερη αναφορά έκανα στις άγνωστες εκείνες μανάδες, που γέννησαν μέσα στο βοϊδάμαξα τις μέρες της φυγής ή στο ύπαιθρο μέσα σε ιδιαιτέρως άθλιες καιρικές συνθήκες.    

Οι δραματικοί τοκετοί στα κάρα της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης!!!

*Η μάννα με το αρτιγέννητο βρέφος (Αρχείο κινηματογραφικών επικαίρων της βρετανικής ΡΑΤΗΕ).

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Έχουν περιγραφεί τα δεινά που υπέστησαν οι Θράκες το 1922 κατά την άδικη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης, που έγινε τον Οκτώβριο του 1922 με άκρως πιεστικές και ασφυκτικές προθεσμίες και με φοβερή κακοκαιρία.

               Εφέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το ανοσιούργημα εκείνο, στο οποίο δυστυχώς συνήργησαν οι θεωρούμενες φιλικές κυβερνήσεις των μεγάλων Δυνάμεων, με τις εντολές που έδωσαν στους στρατηγούς τους, οι οποίοι έθεσαν τους όρους της ανακωχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, στο Μουδανιά. Η μνήμη της επετείου αυτής, επιβάλλεται να τιμηθεί από τους κρατικούς, αυτοδιοικητικούς και συλλογικούς φορείς, με τον απαιτούμενο σεβασμό τόσο στη μνήμη των θυμάτων εκείνου του διωγμού, όσο και με τον απαιτούμενο θαυμασμό προς εκείνη τη γενιά, που προσφυγοποιήθηκε παρά τη θέλησή της, ήρθε στην ελεύθερη Ελλάδα, άρχισε να στεριώνει και να δημιουργεί από το μηδέν.

               Οι δραματικές συνθήκες της υποχρεωτικής φυγής των Ανατολικοθρακιωτών, έχουν  περιγραφεί επαρκώς στην ιστοσελίδα αυτή, με πολλά άρθρα.

               Σήμερα θα δούμε μια ιδιαίτερη από ανθρωπιστικής πλευράς πτυχή αυτού του δράματος, που είχε σαν θύματά της τους πάντες. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Ιδιαίτερα όμως τις γυναίκες… Ήταν μια πραγματική ανθρωπιστική κρίση. 

Ένας φάκελος γεμάτος πόνο και δάκρυ, για την άδικη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης το 1922!!! Μια θυσία, μια αγιάτρευτη πληγή.

*Οι δραματικές πορείες (Από τα αρχεία των κινηματογραφικών επικαίρων της βρετανικής PATHE)

 

*Ανέκδοτες σημαντικές εκθέσεις

*Το σημερινό καθήκον των Θρακών

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Στο πολύτιμο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, υπάρχει ένας φάκελος βαριάς ιστορικής μνήμης, γεμάτος πόνο και δάκρυ, όπως αναφέρω στον τίτλο αυτού του επετειακού κειμένου, τώρα που συμπληρώνονται 100 χρόνια, από τα γεγονότα της απώλειας  της Ανατολικής Θράκης, η οποία παραδόθηκε στον Μουσταφά Κεμάλ από τους μεγάλους της Γης, χωρίς η Τουρκία να ρίξει ούτε μια σφαίρα για να την πάρει!

               Τα γεγονότα είναι γνωστά. Με κύριο αποτρόπαιο γεγονός την ανακωχή των Μουδανιών, όταν οι στρατηγοί των θεωρούμενων φιλικών χωρών αποφάσισαν την παράδοση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους με ταυτόχρονη αποχώρηση σε ασφυκτικές προθεσμίες  του ελληνικού στρατεύματος, αλλά και του ριζωμένου από χιλιετίες ελληνικού πληθυσμού. Οι στρατηγοί της Αντάντ για να ρίξουν στάχτη στα μάτια όλου του κόσμου, αποφάσισαν να αναπτυχθούν συμμαχικά στρατεύματα για να μην υπάρχει άμεση επαφή των στρατών των δύο αντιμαχομένων χωρών και να… προστατευθεί ο προσφυγικός πληθυσμός, που θα εγκατέλειπε την περιοχή!!! Και οι μεν στρατοί δεν συναντήθηκαν στο πεδίο, αλλά ο πληθυσμός δεν προστατεύθηκε καθόλου!

Επανέρχομαι στο φάκελο του Ιστορικού Αρχείου του ΥΠΕΞ, που προανέφερα. Περιέχει  126 σελίδες ενδιαφερόντων εγγράφων, δακτυλογραφημένων ή χειρογράφων.  Το περισσότερα από αυτά- και εδώ είναι το ενδιαφέρον- περιέχουν εκθέσεις μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών για τα γεγονότα της άδικης εκκένωσης. Στις εκθέσεις αυτές, που πολλές φορές υπερβαίνουν τις τυπικές λιτές στρατιωτικές διατυπώσεις, ξεχειλίζει ο πόνος, η εθνική οδύνη και η λύπη για τα παθήματα του άμαχου πληθυσμού. Η αφηγηματικότητα συγκρίνεται ακόμα και με την αφηγηματικότητα του μεγάλου συγγραφέα Έρνεστ Χεμινγουέι, που βρέθηκε στην Αδριανούπολη και περιέγραψε το δράμα των Ανατολικοθρακιωτών με τις ανταποκρίσεις του στην καναδική εφημερίδα «Τορόντο Σταρ».

Θεωρώ και επιμένω, ότι το περιεχόμενο αυτών των ιστορικών εκθέσεων, δεν πρέπει να παραμένει 100 χρόνια μετά, στους φακέλους του Υπουργείου, όπου ναι με φυλάσσονται και δεν καταστράφηκαν και διατίθενται στους ερευνητές της Ιστορίας, αλλά αυτά τα συγκλονιστικά στοιχεία πρέπει να είναι προσβάσιμα σε όλους τους πολίτες και ειδικά σε όλους τους Θράκες, που η ιστορία του τόπου τους, δεν διδάσκεται πουθενά. Οι φιλότιμες προσπάθειες του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και των φοιτητών αλλά και κάποιων άλλων συλλογικών φορέων της Θράκης, αποδείχθηκε  δεν  αρκούν.

1922 – Τα αναπάντητα ερωτήματα της καταστροφής: Πώς κρίνετε σήμερα τη δίκη και την εκτέλεση των Έξι;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/society/562006213/1922-ta-anapantita-erotimata-tis-katastrofis-pos-krinete-simera-ti-diki-kai-tin-ektelesi-ton-exi/

*Στιγμιότυπο από τη Δίκη των Έξι. Όρθιος δεξιά καθώς ομιλεί, ο πρώην πρωθυπουργός Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης Φωτ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

 

 

*Η απόφαση της 15ης Νοεμβρίου 1922

του Εκτάκτου Στρατοδικείου

αποτελεί σημείο τριβής και έντονων συζητήσεων

εδώ και έναν αιώνα.

*Αποδόθηκε δικαιοσύνη;

*Ήταν ένοχοι εσχάτης προδοσίας;

 

 

Γράφουν οι Βασίλης Μηνακάκης και Σάκης Ιωαννίδης

 

   

Ένα από τα γεγονότα που σηµάδεψαν το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας και επηρέασαν σε πολλά επίπεδα την πολιτική ζωή της Ελλάδας τις επόµενες δεκαετίες είναι η πολυσυζητημένη Δίκη των Έξι.

Μετά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού και την Καταστροφή της Σμύρνης, εκδηλώθηκε το Κίνημα του Στρατού και του Στόλου (11 Σεπτεμβρίου 1922), που οδήγησε στον σχηματισμό Επαναστατικής Επιτροπής (Πλαστήρας, Γονατάς, Φωκάς), στην παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου, στην είσοδο των επαναστατικών δυνάμεων στην Αθήνα και στον σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον Σ. Κροκιδά (στις 16 Σεπτεμβρίου). Μία από τις πρώτες ενέργειες των στρατιωτικών (που είχαν στην ουσία την εξουσία) ήταν η σύσταση Εκτάκτου Στρατοδικείου και η σύλληψη οκτώ στελεχών της αντιβενιζελικής παράταξης και αξιωματικών που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι της ήττας, σε μια Αθήνα που έβραζε από οργή και αγανάκτηση για τη μεγάλη καταστροφή.

Οι οκτώ που παραπέμφθηκαν σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας ήταν ο Δημήτριος Γούναρης, πρωθυπουργός από τον Μάρτιο του 1921 έως τον Απρίλιο του 1922, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, υπουργός Οικονομικών από τον Ιανουάριο του 1921 και πρωθυπουργός από τις 9 Μαΐου έως τα τέλη Αυγούστου 1922, ο υπουργός Εσωτερικών Νικόλαος Στράτος, ο υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Μπαλτατζής, ο υπουργός Στρατιωτικών Νικόλαος Θεοτόκης, ο Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της Στρατιάς Μικράς Ασίας από τον Μάιο του 1922, και οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί Μιχαήλ Γούδας και Ξενοφών Στρατηγός.

Η δίκη ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου 1922 και ολοκληρώθηκε σε 16 ημέρες. Με συνοπτικές διαδικασίες οι κατηγορούμενοι κρίθηκαν ένοχοι και οι έξι από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο. Χαρακτηριστικό της σπουδής με την οποία ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες είναι το γεγονός ότι η ανακοίνωση της ετυμηγορίας στους καταδικασθέντες και η εκτέλεση της ποινής έγιναν με διαφορά λίγων ωρών. Το πρωινό της 15ης Νοεμβρίου 1922 ακούστηκαν στο Γουδί 36 πυροβολισμοί και έπεσαν νεκροί οι Γούναρης, Χατζανέστης, Πρωτοπαπαδάκης, Στράτος, Θεοτόκης και Μπαλτατζής. Το 2010 έγινε η επανάληψη της δίκης από τον Άρειο Πάγο και το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο αθώωσε τους καταδικασθέντες μετά θάνατον.

Η Δίκη των Έξι αποτελεί σημείο τριβής και έντονων συζητήσεων εδώ και έναν αιώνα. Ακόμη και όσοι υποστηρίζουν ότι δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη στο Έκτακτο Στρατοδικείο του ’22, εκτιμούν ότι η εκτέλεση των έξι ίσως απέτρεψε άλλες εκρήξεις βίας και έκτροπα που ενδεχομένως να είχαν μαζικό χαρακτήρα. Ορισμένοι εντοπίζουν προσωπικές διαφορές μεταξύ κατηγόρων και κατηγορουμένων, ενώ άλλοι αναγνωρίζουν τις ευθύνες των καταδικασθέντων στην αποτυχημένη διαχείριση της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Σήμερα, 100 χρόνια μετά τα γεγονότα, θέτουμε σε τέσσερις ιστορικούς ένα από τα πλέον φορτισμένα ερωτήματα της Καταστροφής. Αποδόθηκε δικαιοσύνη στη Δίκη των Έξι; Ηταν ένοχοι εσχάτης προδοσίας; Τι προκάλεσε ο θάνατός τους; Απαντούν οι Γιώργος Μαυρογορδάτος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θανάσης Διαμαντόπουλος και Βλάσσης Αγτζίδης.