Παρουσιάζει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Η Αλεξανδρούπολη και όλος ο νομός Έβρου έζησαν τον Οκτώβριου του 1922
απίστευτες σκηνές οδύνης και δυστυχίας χιλιάδων προσφύγων, που διωγμένοι κάτω
από ασφυκτικές προθεσμίες έπρεπε να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, τα χωράφια
τους, τις κάθε είδους περιουσίες τους στην Ανατολική Θράκη και στριμωγμένοι σε
ένα βοϊδάμαξο ή σε ένα τρένο ή πεζοπορώντας, να περάσουν δυτικά του νομού Έβρου
για να αρχίσουν μια νέα ζωή.
Αυτή η τρομακτική περιπέτεια, ήταν αποτέλεσμα της διάσκεψης των στρατηγών των συμμάχων της Αντάντ στα Μουδανιά, το Σεπτέμβριο του 1922, όταν εξαιτίας της μεταστροφής του διεθνούς πολιτικού κλίματος φίλοι και εχθροί στράφηκαν κατά της Ελλάδας.
Η απόφαση για αμαχητί παράδοση της Ανατολικής Θράκης, δεν είχε σχέση με πολεμικές συγκρούσεις, όπως συνέβη στη Μικρά Ασία. Ήταν αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών αρχικά της Γαλλίας και της Ιταλίας και μετά και της Αγγλίας, αλλά κυρίως ήταν αποτέλεσμα αλλαγής γεωστρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων. Όλοι οι μεγάλοι, υπέγραφαν οικονομικές και άλλες συμφωνίες με τον Μουσταφά Κεμάλ και δεν ήθελαν να δουν τη Ρωσία να κυριαρχεί πολιτικά στη Μικρά Ασία, αφού ήδη στήριζε με όπλα και χρήματα την νέα κατάσταση στην Τουρκία.
Σ’ αυτή την ιστοσελίδα έχει περιγραφεί με διάφορα κείμενα το δράμα του διωγμού των Ανατολικοθρακιωτών.
Σήμερα αποφάσισα, αντί άλλης περιγραφής, να παρουσιάσω αυτούσιο ένα άγνωστο, αλλά πολύτιμο έγγραφο, που είχε συνταχθεί για την Στρατιά Θράκης (διοικητής τότε ο στρατηγός Κωνσταντίνος Νίδερ). Σ’ αυτό περιγράφονται ανάγλυφα, οι τρομερές συνθήκες συνωστισμού των προσφύγων στην Αλεξανδρούπολη και σε άλλους σιδηροδρομικούς σταθμούς του νομού Έβρου.
Αυτό το ντοκουμέντο, από την ιστορία του διωγμού των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης, που ήταν ριζωμένοι εκεί από τα πανάρχαια χρόνια, βρίσκεται στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών.
Ιδού το έγγραφο, με τη αδρή περιγραφή των τραυματικών εκείνων γεγονότων:
Εν Δεδέαγατς τη 18 Ν/βρίου 1922
ΣΤΡΑΤΙΑ ΘΡΑΚΗΣ
ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ
ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΥον
------
Προς
Την Στρατιάν Θράκης
Γραφείον ΙΙον
Εις εκτέλεσιν της υπ’ αριθ. Ε.Π. 1315 διαταγής υμών λαμβάνω την τιμήν ν’ αναφέρω τα κάτωθι, σχετικώς με την συγκέντρωσιν των Προσφύγων της Ανατολικής Θράκης Δυτικώς του Έβρου και τα της διαίτης αυτών γενικώς εν τοις Σιδ/κοις Σταθμοίς εις ούς κατέφυγον προς μεταφοράν των εις Δυτικήν Θράκην και Μακεδονίαν.
Από της 2ας 8/βρίου οι εξ Ανατολών ερχόμενοι συρμοί ήρχισαν μεταφέροντες εις Αλεξανδρούπολιν πρόσφυγας της Ανατολικής Θράκης.
Ο αριθμός των προσφύγων τούτων μικρός κατ’ αρχάς, ήρχισεν εντός ελαχίστων ημερών να αυξάνη καταπληκτικώς, εις τρόπον ώστε περί τα μέσα 8/βρίου άπαντες οι σιδ/κοι σταθμοί από Ορεστιάδος μέχρι Αλεξανδρουπόλεως έβριθον Προσφύγων, καθόσον οι συρμοί δεν εξήρκουν δια την μεταφοράν αυτών Δυτικότερον της Αλεξανδρουπόλεως.
Η ανεπάρκεια αύτη της σιδ/κής Συγκοινωνίας, ηνάγκασεν τους Πρόσφυγας να σκεφθώσιν περί προσωρινής εγκαταστάσεως παρά τοις σιδ/κοίς σταθμοίς, επί τη προβλέψει ότι η εις το ύπαιθρον παραμονή των θα ήταν αρκετά μακρά.
Ούτω τα εις τους σταθμούς διαμένοντα κενά βαγόνια κατελήφθησαν υπό των Προσφύγων, μετατραπέντα εις προχείρους κατοικίας. Ουχ ήττον ο μικρός σχετικώς αριθμός τούτων ήτο αδύνατον να επαρκέση δια τας ανάγκας υπερεβδομηκόντα χιλιάδων ανθρώπων και συνεπώς οι πλείστοι εκ εις τους σιδηροδρομικούς σταθμούς συγκεντρωθέντων Προσφύγων επί ημέρας πολλάς, τινές εκ των οποίων και σήμερον ακόμη, παρέμειναν εν υπαίθρω υποκείμενοι εις τας καιρικάς μεταβολάς, εις το ψύχος, την βροχήν, άνευ περιθάλψεως, άνευ ενδυμάτων.
(Ελλείπουν ορισμένες λέξεις από το έγγραφον…………..) συναπεκόμιζον μεθ’ εαυτών πολύτιμον έστω, ίνα ή ευχερεστέρα η εξεύρεσις θέσεως επί διερχομένης εκ του σταθμού αμαξοστοιχίας.
Αλλά και εις τους σταθμούς εις ούς μετεφέροντο ήτο προβληματική η βελτίωσις της διαίτης των. Άπαντα τα περί των σιδ/κην γραμμήν χωρία, άπασα η Μακεδονία και η Δυτική Θράκη είχον κατακλυσθεί υπό Προσφύγων.
Εις όλους τους σταθμούς από Αλεξανδρουπόλεως μέχρι Δράμας παραμένουσιν εισέτι Πρόσφυγες εντός βαγονίων ή εν υπαίθρω παρά τον χώρον του σταθμού.
Απέβαλλον πολλοί προ του απειλούντος αυτούς κινδύνου και τα ανθρωπιστικά των ένστικτα. Ούτω ο Σταθμάρχης Αλεξανδρουπόλεως ανέφερεν ότι είδε μητέρα ήτις εν τη σπουδή της όπως καταλάβη θέσιν επί τινος βαγονίου αμαξοστοιχίας τεθείσης εν κινήσει, ουδέ καν προσέβλεψεν εις το τέκνον αυτής το οποίον κατεπάτει ο τροχός συρμού.
Ήτο φυσικώτατον πολλοί να μην ανθέξουν τα δεινά και να υποκύψωσιν εις το μοιραίον.
Από της 2ας 8/βρίου μέχρι της 11ης Ν/βρίου
φέρονται καταγεγραμμένοι εις τα βιβλία του σταθμού Αλεξανδρουπόλεως 58.768
Πρόσφυγες ως διελθόντες εκ του σταθμούς τούτου και μεταφερθέντες εις Μακεδονίαν
και Δυτικήν Θράκην. Παραμένουσι εισέτι
προς μεταφοράν περί τους 15.000 Πρόσφυγες επί των σταθμών από Ορεστιάδος
μέχρις Αλεξανδρουπόλεως.
Αλλά και κατά την δια σιδ/μου μεταφοράν των οι Πρόσφυγες δεν έλειψαν από του να υφίστανται δεινά και κινδύνους.
Ούτω την νύκτα της 2ας Ν/βρίου αμαξοστοιχία εφ΄ής επέβαινον Πρόσφυγες εβλήθη μεταξύ του σιδ/κου σταθμούς Χιρκά και Πόταμου υπό συμμορίας ατάκτων κομιτατζήδων. Εκ των επιβαινόντων Προσφύγων, εφονεύθη είς και ετραυματίσθησαν έτεροι 7.
Την 10ην ετέρα αμαξοστοιχία εβλήθη παρά το χωρίον Κουζλούκιοϊ (σ.σ. μάλλον εννοεί το Παρανέστι) πλησίον των Μπουκίων υπό συμμορίας ατάκτων. Εκ των πυροβολισμών επληγώθη είς πρόσφυξ.
(Ελλείπουν μερικές λέξεις…………) των Ελληνικών Σιδηροδρόμων, τουτέστιν δυτικώτερον της Αλεξανδρουπόλεως.
Εν ώ δ’ η Στρατιά υπελόγιζεν ότι μέχρι της 7ης Ν/βρίου θα έληγεν η μεταφορά των προσφύγων, υπολείπονται ακόμη περί τας 15.000 Πρόσφυγες προς μεταφοράν και τούτο ελλείψει επαρκούς ημετέρου τροχαίου υλικού. Παρά τας διαμαρτυρίας της Στρατιάς προς τε την εν Κω/πόλει Δ/σιν των Γαλλικών σιδ/μων διαβιβασθείσα αυτή δια του Αρχιστρατήγου των συμμαχικών εκ Κω/πόλει δυνάμεων κ. Χάριγκτον, καθώς και προς το υπουργείον των Στρατιωτικών και την εν Κων/πόλει Υπάτην Αρμοστείαν της Ελλάδος ουδεμία εδόθη εισέτι διαταγή, και οι υπολειπόμενοι πρόσφυγες μεταφέρονται βραδύτατα δια των Ελληνικών Σιδ/μων τελείως ανεπαρκών εις υλικόν δια την εξυπηρέτησιν των αναγκών της Στρατιάς και την αντιμετώπισιν του δημιουργηθέντος Προσφυγικού ζητήματος.
Το
ΙΥ Επιτελικό Γραφείον
(υπογραφή δυσανάγνωστη)
Αν/χης
Το έγγραφο αυτό, καλό είναι να το διαβάσουν οι νεώτερες γενιές των Θρακών για να διασταυρώνουν τη γνώση εκείνων των φοβερών γεγονότων που έχουν από τις φορτισμένες συναισθηματικά αφηγήσεις των προγόνων τους, με την αυθεντικότητα και την ψυχραιμία ενός επισήμου στρατιωτικού ντοκουμέντου. Καλόν είναι επίσης, να το λαμβάνουν υπόψη τους οι ερευνητές της Θρακικής Ιστορίας (μεταπτυχιακοί φοιτητές, υποψήφιοι διδάκτορες και ερασιτέχνες ιστοριοδίφες).
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Υστερόγραφο
*Για ολοκληρωμένη
κατανόηση του προβλήματος της Αλεξανδρούπολης τον Οκτώβριο του 1922, διαβάστε
και την επίσης άγνωστη αναφορά του νομάρχη Έβρου Σ. Γρηγορίου, στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2021/06/1922.html
