Τότε, που όλοι αδημονούσαν να δουν ελεύθερη τη Δυτική Θράκη…

*Όταν το Μάιο του 1920, το όνειρο έγινε πραγματικότητα.

 

 

Το χρονικό των ημερών,

που οδήγησαν στην απελευθέρωση

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Όταν την άνοιξη του 1920 αναγγέλθηκε από το Σαν Ρέμο ότι η Ελλάδα έπαιρνε ολόκληρη τη Θράκη έως τη γραμμή της Τσατάλτζας καθώς και τη χερσόνησο της Καλλίπολης, αμέσως δημιουργήθηκε στην Ελλάδα ένα κλίμα αδημονίας, που κόντεψε να δημιουργήσει εσωτερικό πολιτικό πρόβλημα στην κυβέρνηση Ελευθέριου Βενιζέλου.

               Το Σαν Ρέμο είναι παραθαλάσσια πόλη της βόρειας Ιταλίας, στην περιφέρεια της Λιγουρίας. Εκεί, το 1920 πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη του Σαν Ρέμο, η οποία αφορούσε το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οδήγησε στη Συνθήκη των Σεβρών.

               Ο Απρίλιος και ο Μάιος του 1920 ήταν γεμάτοι με γεγονότα, που είχαν σαν άξονα την επικείμενη απελευθέρωση της Θράκης. Οι πάντες περίμεναν τη μεγάλη στιγμή της απελευθέρωσης, αλλά την ευθύνης της ομαλής εξέλιξης των γεγονότων την είχε η ελληνική κυβέρνηση σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις των συμμαχικών κρατών, που είχαν νικήσει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τους Γερμανούς.

               Αυτά τα γεγονότα θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με βάση την ημερολογιακή εξέλιξή τους.   

               Η πρώτη έκπληξη ήταν ότι από πολύ νωρίς, από τις 2 Απριλίου, ο Σύλλογος Νέων Καραγατσίου «Η Αναγέννησις» με επιστολή του, έστελνε δίκην κατασκόπου πληροφορίες για στρατιωτικές κινήσεις των Τούρκων και των Βουλγάρων κομιτατζήδων στην περιοχή του. Όλοι ήθελαν να βοηθήσουν το στρατό

               Από τις 9 Απριλίου 1920 ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Πατρίς» Γεώργιος Συριώτης, τηλεγραφούσε από το Σαν Ρέμο ότι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος, πρότεινε ευθέως στη Διάσκεψη για την Ειρήνη, να αναλάβει η Ελλάδα με δικές της δυνάμεις την εκτέλεση των όρων της συνθήκης, σχετικά με τους όρους που θα επιβληθούν στην Τουρκία. Μίλησε 1,5 ώρα, εκθέτοντας αναλυτικά τις ελληνικές αντιλήψεις σε σχέση με την ηττημένη Τουρκία.

               Είχε προηγηθεί η ανάλυση των αρμόδιων στρατηγών επί των μέτρων που είχε προτείνει ο Γάλλος στρατάρχης Φος, που όμως ήταν περισσότερο μέτρα επιδεικτικής φύσεως και με δυνατότητα να ληφθούν μόνο αν η Τουρκία θα δημιουργούσε δυσχέρειες στην εφαρμογή της συνθήκης.

               Ο Συριώτης έγραφε, ουσιαστικά φέροντας το άγγελμα της απελευθέρωσης της Θράκης:

               «Εν συμπεράσματι πιστεύω ότι περί το τέλος της εβδομάδος θα εγκριθεί οριστικώς η συνθήκη, φέρουσα την Ελλάδα μέχρι της Τσατάλτζας, περιλαμβανομένης και της Αδριανουπόλεως».

               Την επομένη 10 Απριλίου δημοσιεύονταν δήλωση του Βενιζέλου προς τον Συριώτη ότι «τα Ελληνικά ζητήματα βαίνουν καλώς εις την Συνδιάσκεψιν, προσεγγίζοντας προς ευτυχή λύσιν». Την ίδια μέρα ξεκαθάριζε προς τον απεσταλμένο του «Ταχυδρόμου της Ιταλίας» ότι η Σμύρνη παραχωρείται στην Ελλάδα, η δε Κωνσταντινούπολις παραμένει υπό την Τουρκική κυριαρχία.

*Στιγμές ελευθερίας στην Κομοτηνή (Γκιουμουλτζίνα)

Ήρθαν τα πρώτα ευχάριστα μαντάτα

               Στις 11 Απριλίου μεγάλοι τίτλοι στις εφημερίδες έφερναν το χαρμόσυνο άγγελμα που περίμεναν όλοι στην Ελλάδα και πιο πολύ στη Θράκη. Η Διάσκεψη είχε αποφασίσει την οριστική επιδίκαση ολόκληρης της Θράκης στην Ελλάδα. Ο ενθουσιασμός ήταν απερίγραπτος. Αλλά αυτή ήταν έγκυρη μεν αλλά όχι επίσημη ανακοίνωση της απόφασης.

               Οι πρωθυπουργοί των νικητριών δυνάμεων καθόρισαν τα σύνορα των ευρωπαϊκών εδαφών της Τουρκίας. Η Ελλάδα έπαιρνε ολόκληρη τη Θράκη έως τη γραμμή της Τσατάλτζας καθώς και τη χερσόνησο της Καλλίπολης. Τα Στενά θα ήταν υπό διεθνή έλεγχο, στον οποίο θα συμμετείχε και η Ελλάδα.

               Η οριστική απόφαση έμελλε όμως να καθυστερήσει για λίγο, για λόγους τεχνικούς που σχετίζονταν με τη συγκρότηση των απαιτούμενων στρατιωτικών μονάδων. Η κυβέρνηση ανέθεσε στον αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο και στον αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη, που ήταν επικεφαλής του Σώματος Στρατού της Εθνικής Άμυνας και διέθετε τέσσερις Μεραρχίες να μελετήσουν τις λεπτομέρειες της προέλασης των Ελληνικών δυνάμεων, όταν θα έπαιρναν εντολή από τις δυνάμεις της Αντάντ.

               Οι ειδήσεις αυτές προκάλεσαν ενθουσιασμό σε όλους τους Έλληνες, ενώ στη Βόρεια Ελλάδα άρχισαν οι ετοιμασίες του στρατεύματος. Οι εκτάσεις από τη Δράμα και ανατολικότερα είχαν πλημμυρίσει από μετακινούμενες μονάδες. Υπενθυμίζεται ότι μόνο η Ξάνθη είχε ήδη απελευθερωθεί από τν  Οκτώβριο του 1919.

               Ήταν τέτοιος ο ενθουσιασμός, που ορισμένες πρωινές εφημερίδες της Αθήνας είχαν γράψει από τις 13 Απριλίου, ότι άρχισε η προέλαση του Στρατού στη Θράκη…. Χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Νέα Ελλάς» των Αθηνών, που διηύθυνε ο Διονύσιος Κόκκινος, επηρεασμένη από την ειδησεογραφία, ειδοποίησε από τις 13 Απριλίου τον ανταποκριτή της στη Θεσσαλονίκη Παναγιωτόπουλο, να τηλεγραφήσει αμέσως την είδηση που περίμεναν όλοι, αλλά η είδηση αργούσε ακόμα… 

Ο Βενιζέλος μιλάει για την ποίηση του Παλαμά

 

               Πάντως στις 14 του μηνός ο Βενιζέλος κατευχαριστημένος παρέθεσε γεύμα στους Έλληνες απεσταλμένους των εφημερίδων στο Σαν Ρέμο, στο οποίο παρέστησαν οι δημοσιογράφοι Καίσαρης, Συριώτης, Βεκιαρέλης και Βατάλας. Ο Βενιζέλος ευχαριστημένος από τις εξελίξεις, τους μίλησε για τη φιλολογία και τη δημοσιογραφία και εξέφρασε τον ενθουσιασμό του για το ποιητικό έργο του Κωστή Παλαμά!!!

Την ίδια μέρα στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Εμμανουήλ Ρέπουλη σύσκεψη στην οποία συμμετείχε ο υπουργός Στρατιωτικών Αλ. Γρίβας, οι αρχηγοί των επιτελείων του Στρατού Ξηράς και του Ναυτικού και άλλοι παράγοντες, που εξέτασαν διάφορα ζητήματα τα οποία αφορούσαν την άρτια προετοιμασία για την κατάληψη της Θράκης.

*Ο Βενιζέλος σε σκίτσο

Παρ' ολίγον πρόβλημα

               Την προηγούμενη όμως ημέρα, φαίνεται πώς κόντεψε να δημιουργηθεί μείζον εσωτερικό πρόβλημα στην κυβέρνηση, γιατί κάποιοι αδημονούσαν να δουν τη Θράκη ελεύθερη.

               Στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών, έχει διασωθεί ένα ιδιόγραφο σημείωμα του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Εμμανουήλ Ρέπουλη, με ημερομηνία 13 Απριλίου 1920 και είναι το ακόλουθο:

«Αυτού Εξοχότητα, κύριον Βενιζέλον, Σαν Ρέμο, απολύτου προτεραιότητος,

Δια μεταφοράν στρατού διέταξα επίταξιν αναγκαίων πλοίων συνεννοηθείς μετά Παρασκευοπούλου. Παρακαλώ να έχω οδηγίας ώστε αν πρόκειται βραδύνη μη κρατήσω πλοία υπό επίταξιν. Επίσης δέον γνωρίζωμεν αν θα έχωμεν άμα αφίξει υμών ή προ ταύτης επίσημον ανακοίνωσιν αποφάσεων Διασκέψεως ας ανεκοίνωσαν ήδη εφημερίδες ως επισήμους. Κοινήν  γνώμην καταπλήσσει συντελεσθείς θρίαμβος. ΡΕΠΟΥΛΗΣ».

               Ο Βενιζέλος όμως ευρισκόμενος στο Σαν Ρέμο, μεριμνούσε για τις στρατιωτικές προετοιμασίες κατάληψης της Θράκης και ήθελε να έχει τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης. Επικοινώνησε με τον αρχηγό του Σώματος Στρατού Εθνικής Αμύνης αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη και πληροφορήθηκε για τα υπάρχοντα κενά σε αξιωματικούς και στρατιώτες των μεραρχιών, που προορίζονταν να προελάσουν στη Δυτική Θράκη και έδωσε εντολές να καλυφθούν αυτά.

               Σε τηλεγράφημά του προς το υπουργείο Στρατιωτικών στις 14 Απριλίου τόνιζε μεταξύ άλλων:

               «Έλλειψις ιδίως αξιωματικών δεν δικαιολογείται, είμαι δε βέβαιος ότι λαμβανομένων αναγκαίων μέτρων, έλλειψις αύτη θα αναπληρωθή τάχιστα».

Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον την ίδια εκείνη μέρα έχει και η απάντηση του Βενιζέλου προς τον Ρέπουλη για το θέμα της επίταξης των πλοίων.

               «Απορώ πώς αρχηγός στρατού άνευ εντολής μου εζήτησε επίταξιν πλοίων προς μεταφοράν στρατού εις Θράκην. Άμεσος από τούδε κατάληψις Θράκης δεν απεφασίσθη εισέτι φίλων ημών φοβουμένων μη συμβώσι ανάλογα των εν Σμύρνη και δυσχεράνωσι την θέσιν μας προ υπογραφής συνθήκης. Αλλά δεν αποκλείεται να αποφασισθή ακολούθως κατάληψις αύτη και προ υπογραφής. Παρακαλώ λύσατε αμέσως επιτάξεις ατμοπλοίων. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ».

               Δεν είχε φτάσει ακόμα η ώρα της Θράκης… Ίσως δεν έχουμε σήμερα ολόκληρη την αλληλογραφία για να αντιληφθούμε γιατί ο Βενιζέλος απορούσε με την απόφαση του αρχηγού στρατού για επίταξη πλοίων και δεν απορούσε με την απόφαση του αντιπροέδρου του.  Τέλος πάντων. Σημασία έχει ότι απελευθερώθηκε η Δυτική Θράκη…

               Ο πρωθυπουργός επέστρεψε στην Αθήνα στις 19 Απριλίου, όπου του έγινε πάνδημη υποδοχή. Στις 23 Απριλίου μίλησε στη Βουλή, χωρίς ακόμα να ανακοινώσει την ημερομηνία προέλασης των στρατευμάτων μας, αν και οι πάντες ανυπομονούσαν. Ο Βενιζέλος περίμενε το πράσινο φως από την Αντάντ.

*Ο Βενιζέλος αναγγέλει στη Βουλή την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης (Επίσημα Πρακτικά)

 

«ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ»

 

               Στις αρχές Μαΐου ο στρατηγός Σαρπύ με προκήρυξή του ανήγγειλε προς τον πληθυσμό της Δυτικής Θράκης ότι παύουν εφεξής οι υπηρεσίες της Διασυμμαχικής Θράκης και η διοίκησή της περιέρχεται στην Ελλάδα. Είχε πάρει διαταγή από τον υπουργό Στρατιωτικών της Γαλλίας Λεφέβρ, να εκκενώσει τη Δυτική Θράκη. Η προκήρυξη του Σαρπύ, προκάλεσε ενθουσιώδεις εκδηλώσεις και αύξησε την αδημονία των Δυτικοθρακιωτών, που περίμεναν να δουν τον ελευθερωτή στρατό στις πόλεις και τα χωριά. Οι Ελληνικές αρχές άρχισαν σιγά- σιγά να προωθούν δημοσίους υπαλλήλους οι οποίοι παραλάμβαναν τις αντίστοιχες υπηρεσίες.

Στις 8 Μαΐου, είχαν συγκεντρωθεί στους σιδηροδρομικούς σταθμούς από Γκιουμουλτζίνα έως το Καραγάτς, 200 βαγόνια για να μεταφέρουν το Γαλλικό στρατό από τη Θράκη. Η εκκένωση άρχισε από την επομένη.

               Στις 11 Μαΐου το πρωί στη Νομαρχία της Γκιουμουλτζίνας έγινε μια συγκινητική τελετή. Έκλεισαν τα βιβλία της Διασυμμαχικής Θράκης και μέσα σε ζητωκραυγές των παρισταμένων άνοιξαν σ’ αυτά νέα σελίδα με τον τίτλο «ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ»!!!  Την επόμενη μέρα ο κυβερνητικός επίτροπος Χαρίσιος Βαμβακάς, άρχισε να εγκαθιστά τους Έλληνες υπαλλήλους στις διοικητικές υπηρεσίες.

               Εξ άλλου έγινε γνωστό ότι τα ελληνικά στρατεύματα κατά την προέλασή τους στη Δυτική Θράκη θα συνόδευαν εκτός των Ελλήνων απεσταλμένων (Δ. Σβολόπουλος, Α. Κονιτόπουλος, Σ. Γραβάνης κ.ά.) και οι ξένοι δημοσιογράφοι Φέρυμαν της «Μόρνινγκ Ποστ» του Λονδίνου, Ρέϊμοντ του Πρακτορείου Χαβάς, Περδικίδης εκπρόσωπος αγγλικών πρακτορείων ειδήσεων και Μοσχόπουλος εκ μέρους του γραφείου Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών.

               Έως ότου ξημέρωσε η 14^η Μαΐου, όταν άρχισε η προέλαση, και το όνειρο 5,5 αιώνων περίπου άρχισε να γίνεται πραγματικότητα στη Δυτική Θράκη.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών.

*Αρχείο εφημερίδων «Πατρίς», «Νέα Ελλάς» των Αθηνών και «Φως» Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.