Η προσφυγική αποστασία στις 5 Μαρτίου 1933

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

https://www.kathimerini.gr/world/562306444/i-prosfygiki-apostasia-stis-5-martioy-1933/

*Απόρροια της εκλογικής ήττας του Βενιζέλου το 1933 ήταν το δημοψήφισμα που έστησε στις 3 Νοεμβρίου του 1935 (φωτογραφία) η δικτατορική κυβέρνηση Κονδύλη, το οποίο σήμανε το τέλος της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Φωτ. A.P.

 

 

Γράφει ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος*

 

Από το 1923, οι πρόσφυγες ήσαν εκείνοι που εξασφάλιζαν την εκλογική επικράτηση του Βενιζελισμού και της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Αλλά δέκα χρόνια αργότερα, στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933, η αποστασία ελάχιστων χιλιάδων προσφύγων προς τον Αντιβενιζελισμό ήταν αρκετή για να ηττηθεί τελειωτικά ο Βενιζέλος και να υπονομευθεί η Αβασίλευτη. Χωρίς την αποστασία αυτή, ο Βενιζελισμός θα είχε διατηρήσει άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και δεν θα είχαν γίνει ούτε το κίνημα του 1933 ούτε εκείνο του 1935, ενώ και η ίδια η Αβασίλευτη Δημοκρατία θα είχε εμπεδωθεί.

Πιεστικές βιοτικές ανάγκες και εκρηκτικά οικονομικά ζητήματα, όπως τα χρέη που όφειλαν οι ίδιοι και οι αποζημιώσεις που τους οφείλονταν, δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για την αυτονόμηση των προσφύγων και την προώθηση των ιδιαίτερων συμφερόντων τους με καιροσκοπική ή και τυχοδιωκτική πολιτική δράση. Αναπτύχθηκε έτσι ένα ιδιαίτερο είδος προσφύγων πολιτευτών, που έγιναν γνωστοί με το κακόφημο όνομα «προσφυγοπατέρες».

Τα πράγματα έφθασαν σε κρίσιμη καμπή τον Ιούνιο του 1930, όταν ο Βενιζέλος παρουσίασε τη Σύμβαση της Άγκυρας στη Βουλή για άμεση επικύρωση. Παρόλο που η πλειονότητα των προσφύγων βουλευτών υποτάχθηκε απρόθυμα στην κομματική πειθαρχία των Φιλελευθέρων, μία μικρότερη ομάδα από «προσφυγοπατέρες», τόσο μέσα όσο και έξω από τη Βουλή, διέρρηξαν οριστικά τους δεσμούς τους με τους Φιλελευθέρους και κατάγγειλαν τη Σύμβαση ως ξεπούλημα των προσφυγικών δικαιωμάτων.

Ο Βενιζέλος, όχι μόνο υπερασπίστηκε τη Σύμβαση, αλλά και επιτέθηκε με δριμύτητα στους αποστάτες «προσφυγοπατέρες» ως «απειλή για την εθνική ενότητα», επειδή άνοιγαν νέο χάσμα μεταξύ προσφύγων και γηγενών και έσπρωχναν τη χώρα στο χείλος του εμφυλίου σπαραγμού.

1922 – Τα αναπάντητα ερωτήματα της καταστροφής: Πώς κρίνετε σήμερα τη δίκη και την εκτέλεση των Έξι;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/society/562006213/1922-ta-anapantita-erotimata-tis-katastrofis-pos-krinete-simera-ti-diki-kai-tin-ektelesi-ton-exi/

*Στιγμιότυπο από τη Δίκη των Έξι. Όρθιος δεξιά καθώς ομιλεί, ο πρώην πρωθυπουργός Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης Φωτ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

 

 

*Η απόφαση της 15ης Νοεμβρίου 1922

του Εκτάκτου Στρατοδικείου

αποτελεί σημείο τριβής και έντονων συζητήσεων

εδώ και έναν αιώνα.

*Αποδόθηκε δικαιοσύνη;

*Ήταν ένοχοι εσχάτης προδοσίας;

 

 

Γράφουν οι Βασίλης Μηνακάκης και Σάκης Ιωαννίδης

 

   

Ένα από τα γεγονότα που σηµάδεψαν το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας και επηρέασαν σε πολλά επίπεδα την πολιτική ζωή της Ελλάδας τις επόµενες δεκαετίες είναι η πολυσυζητημένη Δίκη των Έξι.

Μετά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού και την Καταστροφή της Σμύρνης, εκδηλώθηκε το Κίνημα του Στρατού και του Στόλου (11 Σεπτεμβρίου 1922), που οδήγησε στον σχηματισμό Επαναστατικής Επιτροπής (Πλαστήρας, Γονατάς, Φωκάς), στην παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου, στην είσοδο των επαναστατικών δυνάμεων στην Αθήνα και στον σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον Σ. Κροκιδά (στις 16 Σεπτεμβρίου). Μία από τις πρώτες ενέργειες των στρατιωτικών (που είχαν στην ουσία την εξουσία) ήταν η σύσταση Εκτάκτου Στρατοδικείου και η σύλληψη οκτώ στελεχών της αντιβενιζελικής παράταξης και αξιωματικών που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι της ήττας, σε μια Αθήνα που έβραζε από οργή και αγανάκτηση για τη μεγάλη καταστροφή.

Οι οκτώ που παραπέμφθηκαν σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας ήταν ο Δημήτριος Γούναρης, πρωθυπουργός από τον Μάρτιο του 1921 έως τον Απρίλιο του 1922, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, υπουργός Οικονομικών από τον Ιανουάριο του 1921 και πρωθυπουργός από τις 9 Μαΐου έως τα τέλη Αυγούστου 1922, ο υπουργός Εσωτερικών Νικόλαος Στράτος, ο υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Μπαλτατζής, ο υπουργός Στρατιωτικών Νικόλαος Θεοτόκης, ο Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της Στρατιάς Μικράς Ασίας από τον Μάιο του 1922, και οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί Μιχαήλ Γούδας και Ξενοφών Στρατηγός.

Η δίκη ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου 1922 και ολοκληρώθηκε σε 16 ημέρες. Με συνοπτικές διαδικασίες οι κατηγορούμενοι κρίθηκαν ένοχοι και οι έξι από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο. Χαρακτηριστικό της σπουδής με την οποία ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες είναι το γεγονός ότι η ανακοίνωση της ετυμηγορίας στους καταδικασθέντες και η εκτέλεση της ποινής έγιναν με διαφορά λίγων ωρών. Το πρωινό της 15ης Νοεμβρίου 1922 ακούστηκαν στο Γουδί 36 πυροβολισμοί και έπεσαν νεκροί οι Γούναρης, Χατζανέστης, Πρωτοπαπαδάκης, Στράτος, Θεοτόκης και Μπαλτατζής. Το 2010 έγινε η επανάληψη της δίκης από τον Άρειο Πάγο και το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο αθώωσε τους καταδικασθέντες μετά θάνατον.

Η Δίκη των Έξι αποτελεί σημείο τριβής και έντονων συζητήσεων εδώ και έναν αιώνα. Ακόμη και όσοι υποστηρίζουν ότι δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη στο Έκτακτο Στρατοδικείο του ’22, εκτιμούν ότι η εκτέλεση των έξι ίσως απέτρεψε άλλες εκρήξεις βίας και έκτροπα που ενδεχομένως να είχαν μαζικό χαρακτήρα. Ορισμένοι εντοπίζουν προσωπικές διαφορές μεταξύ κατηγόρων και κατηγορουμένων, ενώ άλλοι αναγνωρίζουν τις ευθύνες των καταδικασθέντων στην αποτυχημένη διαχείριση της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Σήμερα, 100 χρόνια μετά τα γεγονότα, θέτουμε σε τέσσερις ιστορικούς ένα από τα πλέον φορτισμένα ερωτήματα της Καταστροφής. Αποδόθηκε δικαιοσύνη στη Δίκη των Έξι; Ηταν ένοχοι εσχάτης προδοσίας; Τι προκάλεσε ο θάνατός τους; Απαντούν οι Γιώργος Μαυρογορδάτος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θανάσης Διαμαντόπουλος και Βλάσσης Αγτζίδης.

1922 – Τα αναπάντητα ερωτήματα της καταστροφής: Άλλαξαν την πορεία και την κατάληξη της εκστρατείας οι εκλογές του 1920;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/world/561790588/1922-ta-anapantita-erotimata-tis-katastrofis-allaxan-tin-poreia-kai-tin-katalixitis-ekstrateias-oi-ekloges-toy-1920/ 

*Ο Κωνσταντίνος και η Σοφία σε μια άμαξα στο Σεν Μόριτζ το 1920. Το ζήτημα της επανόδου του στον ελληνικό θρόνο βρέθηκε στο επίκεντρο των εκλογών του 1920. (Michel de Grèce, «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ-ΣΠΑΝΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΜΑΡΥΛΛΙΔΟΣ ΜΑΡΚΕΖΙΝΗ»)

 

 

 

*Η ήττα του Βενιζέλου,

η επαναφορά του Κωνσταντίνου

και οι εσωτερικές και διεθνείς διεργασίες

 

Γράφουν οι κ. ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΗΝΑΚΑΚΗΣ,

ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

  

Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 οι νικήτριες δυνάμεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραφαν στη Γαλλία τη Συνθήκη των Σεβρών, που διαμοίραζε τα εδάφη της πρώην αυτοκρατορίας. Με τη συνθήκη περιέρχονταν στην Ελλάδα το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Θράκης, η ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης, η Ίμβρος και η Τένεδος, καθώς και η Λήμνος, η Λέσβος, η Χίος, η Ικαρία, η Σαμοθράκη και η Σάμος.

Ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας και πρωθυπουργός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε καταφέρει να σχηματίσει την «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», σύμφωνα με την έκφραση της εποχής – τουλάχιστον σε διπλωματικό επίπεδο. Ποιος όμως θα επέβαλλε στο πεδίο την εύθραυστη Συνθήκη των Σεβρών; Την ίδια απορία είχε τότε και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ από τη θέση του υπουργού Πολέμου της Μεγάλης Βρετανίας: «Επιτέλους ειρήνη με την Τουρκία. Και για την επικύρωσή της, πόλεμος με την Τουρκία. Παρ’ όλα αυτά, όσον αφορά τις μεγάλες συμμαχικές δυνάμεις, ο πόλεμος θα δινόταν μέσω πληρεξουσίου. Και οι πόλεμοι που δίνονται από τα μεγάλα έθνη μέσω πληρεξουσίου αποβαίνουν πολύ επικίνδυνοι για τον πληρεξούσιο» (Τζάιλς Μίλτον, «Χαμένος Παράδεισος», Μίνωας, 2022, σ. 212).Στο έδαφος της Μικράς Ασίας συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού απέναντι στις δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ, αλλά τα προβλήματα και τα αδιέξοδα της εκστρατείας είχαν αρχίσει να γίνονται φανερά.

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι οι διπλωματικές επιτυχίες του θα ήταν και το εισιτήριό του για τη νίκη στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920. Το ίδιο πίστευαν το επιτελείο του και οι ξένοι σύμμαχοι. Για πρώτη φορά θα ψήφιζε η Ανατολική Θράκη, ενώ με ειδικά ψηφοδέλτια θα ψήφιζε επίσης ο στρατός στον τόπο υπηρεσίας του. Ωστόσο, κανείς δεν είχε υπολογίσει σωστά τις πολιτικές διεργασίες στο εκλογικό σώμα.

Επιπλέον, ο αιφνίδιος θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου (12 Οκτωβρίου) από δάγκωμα πιθήκου δημιούργησε ένα κλίμα «επιστροφής» του βασιλιά Κωνσταντίνου στις τάξεις των αντιβενιζελικών –και όχι μόνο– και μετέτρεψε τις εκλογές του Νοεμβρίου σε άτυπο δημοψήφισμα για τη μοναρχία.

Θα μπορούσε το 1919 η ελληνική κυβέρνηση να διεκδικήσει αντί της Σμύρνης την Κωνσταντινούπολη;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ https://www.kathimerini.gr/investigations/561759073/tha-mporoyse-to-1919-i-elliniki-kyvernisi-na-diekdikisei-anti-tis-smyrnis-tin-konstantinoypoli/

*Μία από τις πολλές απεικονίσεις της Μεγάλης Ιδέας από τους λαϊκούς ζωγράφους της εποχής (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).

 

 

 

*Η πρόταση των Βρετανών εμπειρογνωμόνων

Άρνολντ Τόινμπι και Χάρολντ Νίκολσον

και η υποδοχή της από τον Ελευθέριο Βενιζέλο

και τον διεθνή παράγοντα

 

 

Γράφουν οι κ. ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΗΝΑΚΑΚΗΣ, 

ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

 

 

 

Το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Νοέμβριο του 1918, βρήκε την Ελλάδα στο στρατόπεδο των νικητών, ενώ την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία είχε συνταχθεί στον πόλεμο με τις Κεντρικές Δυνάμεις, σε εκείνο των ηττημένων. Συνεπώς, οι προοπτικές που διανοίγονταν ήταν διαφορετικές: η Ελλάδα προσδοκούσε μια νέα εδαφική διεύρυνση, έπειτα από εκείνη που είχε επιτύχει κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία μια περαιτέρω συρρίκνωση της επικράτειάς της.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, λοιπόν, ετίθετο ένα ερώτημα: ποιες θα έπρεπε να είναι οι προς ανατολάς διεκδικήσεις της στα εδάφη της υπό διαμελισμό Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;

Σχεδόν ταυτοχρόνως με το τέλος του πολέμου (2 Νοεμβρίου 1918), ο Ελευθέριος Βενιζέλος απάντησε στο ερώτημα αυτό με ένα υπόμνημα που υπέβαλε στον Βρετανό ομόλογό του Λόιντ Τζορτζ. «Το σχέδιο περιλάμβανε τη δημιουργία ανεξάρτητου αρμενικού κράτους, τη δημιουργία, υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών, ενός ανεξάρτητου κράτους Κωνσταντινούπολης και Ανατολικής Θράκης, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ελευθερία των Στενών και την προσάρτηση της δυτικής Μικράς Ασίας στην Ελλάδα» (M. Llewellyn Smith, «Το όραμα της Ιωνίας», ΜΙΕΤ, σελ. 149).

Τρεις μήνες αργότερα (3-4 Φεβρουαρίου 1919), στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων, ο Έλληνας πρωθυπουργός παρουσιάστηκε στο Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο (Συμβούλιο των Δέκα) για να εξηγήσει και να αιτιολογήσει τις ελληνικές θέσεις. Η ανάλυσή του βασιζόταν στην εκτενή επίσημη έκθεση «Η Ελλάς ενώπιον του Συνεδρίου της Ειρήνης», την οποία είχε συντάξει ο ίδιος και εξηγούσε γιατί πρέπει να περιέλθουν στην Ελλάδα τα νησιά του Αιγαίου που παρέμεναν υπό τουρκική κατοχή, τα υπό ιταλική κατοχή Δωδεκάνησα, σχεδόν ολόκληρη η Βόρειος Ήπειρος και η Θράκη (δυτική και ανατολική).

Αναφερόμενος στην Κωνσταντινούπολη, υποστήριξε ότι στην πραγματικότητα ήταν πόλη ελληνική, αλλά, δεδομένων των πολλαπλών διεθνών συμφερόντων επ’ αυτής, πρότεινε ένα ειδικό διεθνές καθεστώς για το αστικό συγκρότημα μαζί με μια εκτεταμένη περιοχή πέριξ αυτού, τα οποία θα ετίθεντο υπό την εντολή της Κοινωνίας των Εθνών. Όπως είχε πει αστειευόμενος, ήταν «ο μόνος Έλληνας στον κόσμο που απέρριπτε την Κωνσταντινούπολη» (Τζάιλς Μίλτον, «Χαμένος παράδεισος», Μίνωας, 2022, σελ. 153).

Μάλιστα, σε ερώτηση του Λόιντ Τζορτζ αν πρότεινε τη διεθνοποίηση της Κωνσταντινούπολης και του περιαστικού της χώρου, συμπεριλαμβανομένων του Σκουταρίου και της απέναντι ακτής του Βοσπόρου, ο Βενιζέλος απάντησε καταφατικά, προσθέτοντας στο διεθνές καθεστώς και τις περιοχές του Ιζμίτ (Νικομήδεια), της Καλλίπολης, της Μπίγας και μέρους της Προύσας (Σωτ. Ριζάς, «Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας», Καστανιώτης, 2015, σελ. 63).

Η εν λόγω επιλογή, να διεκδικηθεί δηλαδή η Σμύρνη και όχι (ή και) η Κωνσταντινούπολη, συζητήθηκε πολύ τότε – και εξακολουθεί να συζητείται. Επ’ αυτής, καταθέτουν τις απόψεις τους τέσσερις ιστορικοί, φωτίζοντάς την από διάφορες οπτικές.

Ήταν μονόδρομος για τον Βενιζέλο να δεχθεί την απόβαση στη Σμύρνη;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/investigations/561738649/itan-monodromos-gia-ton-venizelo-na-dechthei-tin-apovasi-sti-smyrni/

*2 Μαΐου 1919. Τμήματα του ελληνικού στρατού παρελαύνουν στην προκυμαία της Σμύρνης. Τους υποδέχεται πλήθος κόσμου. Φωτ. ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ», ΧΑΝΙΑ

  

 

 

*Τέσσερις ιστορικοί γράφουν

για τις συνθήκες στην περιοχή

και το διεθνές κλίμα

 

 

 

 

Των κ. ΒΑΣΙΛΗ ΜΗΝΑΚΑΚΗ και ΣΑΚΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

 

 

Παρίσι, 29 Απριλίου 1919. Ο Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ τηλεφωνεί στον Ελευθέριο Βενιζέλο για να έρθει στο υπουργείο Εξωτερικών, όπου συνεδρίαζε το Ανώτατο Συμβούλιο, στο πλαίσιο της Διεθνούς Διάσκεψης Ειρήνης. Ο Eλληνας πρωθυπουργός φτάνει στις 2.45 μ.μ. Ακολουθεί –όπως καταγράφει στο ημερολόγιό του– η εξής στιχομυθία με τον Βρετανό ομόλογό του:

– Έχετε διαθέσιμον στρατόν;

– ‘Εχομεν. Περί τίνος πρόκειται;

– Απεφασίσαμεν σήμερον μετά του [Αμερικανού] προέδρου Ουίλσωνος και του κυρίου Κλεμανσώ [πρωθυπουργού της Γαλλίας] ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην.

– Είμεθα έτοιμοι.

Λίγο αργότερα, ένα επείγον τηλεγράφημα που υπογραφόταν από τον Βενιζέλο έφτανε στον αντιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο, στο Γενικό Στρατηγείο της Θεσσαλονίκης: «Τούτην την στιγμήν, το Ανώτατον Συμβούλιον της Διασκέψεως με πληροφορεί ότι, εν τη σημερινή συνεδριάσει του, απεφάσισεν όπως η στρατιωτική δύναμις περί ης σας τηλεγράφησα, αναχωρήσει αμέσως εις την Σμύρνην. Η απόφασις ελήφθη παμψηφεί. Ζήτω το Έθνος».

Μία ημέρα μετά, αντίστοιχο μήνυμα λάμβανε και ο Ηλίας Μαυρουδής, επικεφαλής της ελληνικής αποστολής στη Σμύρνη. Αποστολέας και αυτού ο Βενιζέλος: «Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σμύρνην, ίνα ασφαλίση την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσιν ότι η απόφασις αύτη ελήφθη διότι εν τη συνειδήσει των διευθυνόντων το Συνέδριον είναι αποφασισμένη η ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος. […]».

Η ανταλλαγή προσφύγων που δεν έγινε εγκαίρως

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/opinion/561651034/i-antallagi-prosfygon-poy-den-egine-egkairos/

*Εικόνα από την Ανατολική Θράκη, το 1922. Εκεί δεν ήταν ανταλλαγή πληθυσμών, αλλά βίαιη εθνοκάθαρση εις βάρος των Ελλήνων

 

 

Γράφει ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος

 

 

 

Με τη συμπλήρωση εκατό ετών από το 1922, φαίνεται αναπόφευκτο να κυριαρχήσουν φέτος η αναπόληση και η νοσταλγία για τις «χαμένες πατρίδες» που άφησαν οι Έλληνες στην Τουρκία, καθώς και το πένθος για τις αμέτρητες χαμένες ή ρημαγμένες ζωές. Ήταν όμως ρεαλιστικά δυνατή η παραμονή των Ελλήνων σ’ αυτές τις χαμένες πατρίδες; Μολονότι αυτονόητο, το ερώτημα σπάνια αρθρώνεται. Ωστόσο, ούτε η νοσταλγία ούτε το πένθος αποκλείουν μία νηφάλια και προσγειωμένη απάντηση, που μπορεί να αναζητηθεί παράλληλα. Στοιχεία της θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω ή να υπαινιχθώ συνοπτικότατα εδώ.

Για να συνδέσουμε τη μία επέτειο με την άλλη, που προηγήθηκε, αρκεί να αντιληφθούμε ότι από το 1821 δεν δρομολογείται απλώς η συγκρότηση ελληνικού εθνικού κράτους. Η άλλη όψη του ίδιου ακριβώς γεγονότος είναι ότι δρομολογείται ταυτόχρονα και η αναπόφευκτη πλέον διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τους Έλληνες θα μιμηθούν στη συνέχεια και άλλα έθνη, αποσπώντας εδάφη της, μέχρι και την οριστική ήττα της το 1918.

Με άλλα λόγια, από το 1821 αποκλείεται πλέον να διατηρηθεί η Οθωμανική Αυτοκρατορία και να περάσει ακέραιη σε ελληνικό ή έστω πολυεθνικό έλεγχο. Φαίνεται εδώ πόσο αναχρονιστικές και ανεδαφικές ήσαν οι φαντασιώσεις του Ίωνα Δραγούμη (και άλλων), ότι μπορούσε τάχα το ελληνικό έθνος να πάρει «αγάλι αγάλι τη θέση του Τούρκου για να γίνει ξανά το θάμα της Ανατολικής Αυτοκρατορίας»!

Εκατό χρόνια μετά το 1821 και σύμφωνα με την οξυδερκή διάγνωση του Ιωάννη Μεταξά, οι Τούρκοι στη Μικρά Ασία πολεμούσαν πλέον για την ίδια τους την πατρίδα και όχι πια για την αυτοκρατορία τους. Αγωνίζονταν, όπως έλεγε, «υπέρ της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας των, ακριβώς διά τα αυτά πράγματα υπέρ των οποίων ηγωνίσθημεν και ημείς κατ’ αυτών». Σύμφωνα με μία αδήριτη και ειρωνική διαλεκτική, που είναι συνυφασμένη με τον εθνικισμό, το βίαιο τέλος της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συνεπαγόταν την ταυτόχρονη γένεση του τουρκικού εθνικού κράτους από τα ερείπια της άλλοτε πολυεθνικής αυτοκρατορίας. Θα είχαν όμως θέση σ’ αυτό το νέο εθνικό κράτος όσοι αλλοεθνείς ή αλλόθρησκοι είχαν θέση στην αυτοκρατορία;

Η ύστατη αποτυχία και απαξίωση της βασιλείας

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ   

 https://www.kathimerini.gr/opinion/561605332/i-ystati-apotychia-kai-apaxiosi-tis-vasileias/

*26.4.1967. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στο πρώτο υπουργικό συμβούλιο. Στα δεξιά του, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κόλλιας και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος. (ΜΙΧΑΛΗΣ Ν. ΚΑΤΣΙΓΕΡΑΣ, «ΕΛΛΑΔΑ, 20ός ΑΙΩΝΑΣ, ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ»)

 

Που είναι το στέμμα του Όθωνα,

το σκήπτρο και το ξίφος του;

 

 

Γράφει ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος

 

Ανάμεσα σε πολλά άλλα ζητήματα που θίγει το πρόσφατο βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά («Ένα σκοτεινό δωμάτιο, 1967-1974») είναι και η ύστατη αποτυχία και απαξίωση της βασιλείας στη χώρα μας. Προκαλεί θλίψη η ευκολία και η ταχύτητα με την οποία έσβησε ένας θεσμός στον οποίο είχαν κάποτε πιστέψει όλοι σχεδόν οι Νεοέλληνες και για τον οποίο ύστερα διχάστηκαν, έτοιμοι να αλληλοσκοτωθούν για χάρη του.

Όπως γράφει ο Παπαχελάς, τη μοιραία 21η Απριλίου 1967 οργισμένοι νέοι αξιωματικοί «διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο με τη συμπεριφορά τους τις κρίσιμες εκείνες ώρες στο προαύλιο του Πενταγώνου, γιατί φόβισαν τον Κωνσταντίνο με τις φωνές και τις ζητωκραυγές τους…». Αυτούς έδειξε στον πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο, όταν εκείνος τον συμβούλευε μάταια να προβάλει αντίσταση στους πραξικοπηματίες. «Πώς θα τους συλλάβω, με το έτσι θέλω; Είναι οπλισμένοι». Δεν χρειαζόταν όμως να τους «συλλάβει» εκείνη τη στιγμή. Αρκούσε απλώς να μην υποκύψει και να μη συνεργαστεί μαζί τους. Αρκούσε να τηρήσει τον όρκο του στο Σύνταγμα και να μη γίνει κι αυτός επίορκος, όπως αυτοί.

Ταιριάζει η δειλία σ’ έναν βασιλέα; Αξίζει ένα φοβισμένο άτομο να είναι βασιλιάς; Από την παγκόσμια ιστορία της βασιλείας, ως οικουμενικού αρχέγονου θεσμού, προκύπτει αρνητική απάντηση. Αντίθετα, το θάρρος, ιδίως στον πόλεμο, θεωρήθηκε πάντα ως η ελάχιστη απαραίτητη βασιλική αρετή, ακόμη και όταν έλειπαν άλλες. Αν δεν είσαι εσύ έτοιμος να σκοτωθείς γι’ αυτό που είσαι, μπορείς να περιμένεις από άλλους να σκοτωθούν για σένα; Αυτό φάνηκε ξανά στο αξιοθρήνητο κίνημα του Κωνσταντίνου στις 13 Δεκεμβρίου 1967, που ολοκλήρωσε την απαξίωση του προσώπου και, κατ’ επέκταση, του θεσμού.

Το πρόβλημα της χαρισματικής διαδοχής

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  

https://www.kathimerini.gr/opinion/561553525/to-provlima-tis-charismatikis-diadochis/

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ο κατεξοχήν χαρισματικός ηγέτης της νεότερης Ελλάδας. (ΙΔΡΥΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ)

 

Γράφει ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος

 

Tη χώρα εξακολουθεί να ταλαιπωρεί το πρόβλημα της διαδοχής δύο χαρισματικών της ηγετών: του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Το πρόβλημα είναι από τη φύση του ανεπίλυτο. Δεν επιδέχεται λύση. Αν ο χαρισματικός ηγέτης είναι μοναδικός, όπως πιστεύεται, λογικά είναι και ανεπανάληπτος. Δεν μπορεί να έχει αληθινό, δηλαδή ισοδύναμο, διάδοχο.

Το επίθετο «χαρισματικός» έχει καταντήσει να σημαίνει σήμερα απλώς «ελκυστικός», «δημοφιλής», «προικισμένος». Όμως εδώ ενδιαφέρει ο χαρισματικός ηγέτης όπως ακριβώς ορίστηκε από τον μεγάλο κοινωνιολόγο Μαξ Βέμπερ, ως ιδιαίτερος τύπος ηγεσίας, που έχει τη δική του ιδιαίτερη νομοτέλεια. Ό,τι ισχύει για τους χαρισματικούς ηγέτες δεν ισχύει για τους άλλους.

«Χάρισμα», μ’ αυτή την έννοια (και στον ενικό), διαθέτει ένα πρόσωπο όταν αναγνωρίζεται ως ηγέτης επειδή θεωρείται θεόσταλτο ή προικισμένο με υπερφυσικές, υπεράνθρωπες ή τουλάχιστον εντελώς εξαιρετικές ικανότητες ή ιδιότητες, απρόσιτες στον κοινό άνθρωπο. Αυτή η τελευταία φράση («απρόσιτες στον κοινό άνθρωπο») αποτελεί το ελάχιστο που απαιτείται όταν απουσιάζουν θρησκευτικές ή άλλες υπερβατικές δοξασίες, όπως π.χ. με πολιτικούς της νεότερης και σύγχρονης εποχής. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, για παράδειγμα, «δεν ήταν άνθρωπος όπως όλοι» σύμφωνα με όσα έγραφε μετά τον θάνατό του ακόμη και ο Γ. Α. Βλάχος, που τον μίσησε όσο λίγοι.

Τα Δεκεμβριανά του Μίκη

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ   https://www.kathimerini.gr/society/561504115/ta-dekemvriana-toy-miki/

*3 Δεκεμβρίου 1944, πλατεία Συντάγματος. Μετά τους σκοτωμούς διαδηλωτών από πυρά Ελλήνων αστυνομικών, βρετανικά τανκς παρεμβάλλονται και παίρνουν θέσεις στη γωνία Βασ. Σοφίας και Πανεπιστημίου. Ασφαλώς δεν «ρίχνουν τροχιοδεικτικά», όπως θυμόταν ο Μίκης... Φωτ. DMITRI KESSEL, «ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ’44», ΕΚΔ. ΑΜΜΟΣ.

 

 

Γράφει ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος*

 

Ο Μίκης Θεοδωράκης θέλησε κάποτε να μιμηθεί και τον Αισχύλο. Εκείνος είχε ζητήσει να γράψουν στον τάφο του μόνο ότι πολέμησε τους Μήδους στον Μαραθώνα (το 490 π.Χ.). Ο Μίκης δήλωσε λοιπόν ότι του αρκούσε να γράφει το δικό του επιτύμβιο επίγραμμα: «Πολέμησε τον Δεκέμβρη» (του 1944). Μας το θύμισε ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας στον επικήδειο που εκφώνησε στη Μητρόπολη Αθηνών, χάρη στον πρωταγωνιστικό ρόλο που του πρόσφερε ο Μίκης με τη γνωστή ύστατη επιστολή («θέλω να αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής»).

Ο Δ. Κουτσούμπας βρήκε την ευκαιρία να προσθέσει ότι αυτή η ιδέα για επιτύμβιο επίγραμμα αποδεικνύει πόσο περήφανος ήταν ο Μίκης για τη συμμετοχή του «σ’ αυτή την κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στη χώρα μας». Είναι φανερή η αντίφαση με τους αγώνες «για την ενότητα των Ελλήνων» που επικαλείται ο Μίκης στην ίδια επιστολή. Γι’ αυτό, ήταν εύλογο να προκληθούν ποικίλα σχόλια και αντιδράσεις – μερικές μάλιστα εντελώς άστοχες. Αλλά η αντιφατικότητα ήταν πάντα συνυφασμένη με τον Μίκη και ήταν ακριβώς εκείνη που τον έκανε διαχρονικά σημείο αναφοράς και εκφραστή όλων σχεδόν των Ελλήνων. Ταίριαζε λοιπόν απόλυτα και σ’ αυτή την περίπτωση.

Ωστόσο, δεν είχε πολύ ενδιαφέρον ούτε νόημα η συζήτηση για τον Μίκη στα Δεκεμβριανά. Έχει όμως για «τα Δεκεμβριανά του Μίκη». Πώς θυμόταν ο ίδιος τα Δεκεμβριανά και τη δική του συμμετοχή σ’ αυτά, για την οποία καμάρωνε; Αρκεί εδώ η αυθόρμητη και χειμαρρώδης αφήγηση που έκανε στον Αλέξη Παπαχελά το 2004, για την εκπομπή «Φάκελοι», και τώρα αναδημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή» (5.9.21).

Από αυτήν την αφήγηση φαίνεται καθαρά ότι ο Μίκης θυμόταν τα Δεκεμβριανά όχι σαν «ταξική» σύγκρουση, όπως τα όρισε ο Δ. Κουτσούμπας, αλλά σαν πατριωτική αντίσταση κατά των Άγγλων. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να πει: «Ολο το μίσος που είχαμε για τους Γερμανούς πήγε στους Άγγλους». Αυτούς πίστευε τότε ότι «έπρεπε να τους ρίξουμε στη θάλασσα»!

Ποια Ελλάδα ήθελαν τα πρώτα κόμματα;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ https://www.kathimerini.gr/opinion/561397288/poia-ellada-ithelan-ta-prota-kommata/

*Αριστερά ο Ιωάννης Κωλέττης, δεξιά ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

 

 

Γράφει ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ*

 

 

Αν ξεπεράσουμε κάποτε τους υπερφίαλους πανηγυρισμούς, αν πάψουμε να συγχαίρουμε τους εαυτούς μας για τα κατορθώματα άλλων, που ήσαν πολύ διαφορετικοί από εμάς, μία πιο διαφωτιστική προσέγγιση θα ήταν να εξετάσουμε τα αποτελέσματα της Επανάστασης του 1821 από τη σκοπιά των τριών κομμάτων που γεννήθηκαν στη διάρκειά της και κυριάρχησαν για περίπου τρεις δεκαετίες.

Πρόκειται για τα λεγόμενα «ξενικά» κόμματα. Κατά χρονολογική σειρά εμφάνισης, αλλά και κατά τάξη μεγέθους, ήσαν το «ρωσικό», το «γαλλικό» και το «αγγλικό». Για να αποφευχθούν τα μόνιμα εισαγωγικά, είναι προτιμότεροι τρεις δόκιμοι και απόλυτα ακριβείς όροι: ρωσόφιλο, γαλλόφιλο, αγγλόφιλο.

Ήσαν τάχα τα τρία κόμματα τεχνητά δημιουργήματα των ξένων, όπως νομίζεται; Η γένεσή τους, όμως, πήγασε φυσιολογικά από το ζήτημα της εθνικής ολοκλήρωσης. Το καθένα ταυτιζόταν με εκείνη την Προστάτιδα Δύναμη που θεωρούσε πιο κατάλληλη να προωθήσει την εθνική ολοκλήρωση των Ελλήνων με την εξωτερική της πολιτική. Ταυτόχρονα, αυτή η Προστάτιδα Δύναμη θα επηρέαζε καθοριστικά την εσωτερική πολιτική και κοινωνική διαμόρφωση του νέου κράτους, σύμφωνα με τα δικά της πρότυπα, που προσέλκυαν και συνέφεραν ειδικά τους οπαδούς της στην Ελλάδα.

Αν δούμε ποια Ελλάδα δημιούργησε η Επανάσταση μέσα από το πρίσμα των τριών «ξενικών» κομμάτων, φαίνεται πιο καθαρά ότι αυτά δεν ήσαν απλώς «πρακτορεία» των ξένων, αλλά εκφραστές ελληνικών συμφερόντων. Αυτό γίνεται αμέσως ολοφάνερο στην περίπτωση του ρωσόφιλου κόμματος, στο οποίο ανήκε η συντριπτική πλειονότητα των κληρικών και ιδίως των μοναχών, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος του απλού αγράμματου λαού, που αυτοί κυρίως επηρέαζαν. Η Ελλάδα που οραματίζονταν ήταν εκείνη που περισσότερο ταίριαζε και συνέφερε στους ίδιους. Δεν θα είχε μόνο Ορθόδοξο ηγεμόνα. Θα είχε επίσης μία Εκκλησία παντοδύναμη, πάμπλουτη και κυρίαρχη στην κοινωνική ζωή, τόσο πνευματικά όσο και οικονομικά, αφού θα παρέμενε στο διηνεκές ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας και επιχειρηματίας (όπως λ.χ. σήμερα στην Κύπρο). Για το ρωσόφιλο κόμμα, πρωταρχικό ζητούμενο ήταν η διαφύλαξη της Ορθοδοξίας στην Ελλάδα από κάθε λογής απειλές δυτικής προέλευσης.

Η εθνικοποίηση της γης το 1821

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  

https://www.kathimerini.gr/opinion/561372949/i-ethnikopoiisi-tis-gis-to-1821/

*Οι οικονομικές συνέπειες της μικρής ιδιοκτησίας περιλαμβάνουν την έλλειψη εγχώριου εργατικού δυναμικού, την ανεπάρκεια των επενδύσεων, την απουσία οικονομιών κλίμακας και τελικά τη χαμηλή παραγωγικότητα. (Φωτ. INTIME NEWS)

 

 

Γράφει ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ*

 

 

Από όλες τις επιλογές που έγιναν το 1821, εκείνη που εξακολουθεί να μας επηρεάζει με τον πιο συγκεκριμένο και δεσμευτικό τρόπο είναι η εθνικοποίηση της μέχρι τότε έγγειας ιδιοκτησίας των Οθωμανών.

Αυτή εξηγεί γιατί έχουμε σήμερα για διάσωση όχι λιγότερες από 800.000 πολύ μικρές ή και μονοπρόσωπες επιχειρήσεις (με 9 έως και 0 μισθωτούς), στις οποίες αντιστοιχεί το 62% της απασχόλησης. Οι άλλες (με 10 και πλέον μισθωτούς) είναι μόλις 21.500.

H καθολική επικράτηση της μικρής ιδιοκτησίας και της μικρής επιχείρησης αποτελεί ιδιαιτερότητα της Νεότερης Ελλάδας που σπάνια συνειδητοποιούμε, μολονότι εξηγεί σχεδόν τα πάντα. Το ζήτημα παράδοξα ταιριάζει με τον εορτασμό των 200 χρόνων από το 1821, αφού ακριβώς τότε δρομολογήθηκε αυτή η ιδιαιτερότητα, με την ανακήρυξη όλων των οθωμανικών ιδιοκτησιών κάθε λογής σε «εθνικές γαίες» ή «εθνικά κτήματα».

Αρχίζοντας το 1821 από την εθνικοποίηση της γης, το νεοελληνικό κράτος εμπόδισε διαχρονικά τη συγκρότηση, εμπέδωση ή και απλή επιβίωση της μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας (περιλαμβανομένης και της εκκλησιαστικής ή μοναστηριακής). Έφραξε έτσι τον δρόμο στη συγκρότηση άρχουσας τάξης γαιοκτημόνων σε εθνική κλίμακα. Μόνο σε τοπική ή περιφερειακή κλίμακα υπήρξαν τέτοιοι θύλακες, που αποδείχθηκαν όμως προσωρινοί.

Αντίστροφα, το νεοελληνικό κράτος ευνόησε την καθολική επικράτηση της μικρής ιδιοκτησίας και εξασφάλισε με κάθε τρόπο την επιβίωσή της, ακόμη και όταν μεταφυτεύτηκε από το χωριό στην πόλη και μεταλλάχθηκε σε μικρή επιχείρηση. Όταν δηλαδή ο μικροϊδιοκτήτης χωρικός ή ο γιος ή ο εγγονός του έγινε μικροαστός της πόλης.

Η περικεφαλαία του Κολοκοτρώνη

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ   https://www.kathimerini.gr/culture/561333835/i-perikefalaia-toy-kolokotroni/

*Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης όπως τον ζωγράφισε ο Peter von Hess, το 1833. Από τον κατάλογο της έκθεσης «Αθήνα-Μόναχο» στην Εθνική Πινακοθήκη το 2000, με επιμέλεια Μαριλένας Ζ. Κασιμάτη. 

 

 

 

Γράφει ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ*

 

 

Αν ακούσεις τη λέξη «περικεφαλαία», πού τρέχει ο λογισμός σου, ιδίως εφέτος; Μάλλον στον Θεόδωρο (ή «Θοδωράκη») Κολοκοτρώνη. Αυτός αποδεικνύεται ασύγκριτα πιο επιτυχημένος από όλους τους άλλους πρωταγωνιστές του 1821, όχι μόνο ως στρατιωτικός ηγέτης, αλλά και ως ιδιοφυής μάστορας στην αυτοπροβολή και στην αυτομυθοποίηση – δηλαδή, στην κατασκευή του ίδιου του δικού του μύθου για την αιωνιότητα.

Το έκανε βέβαια με τις αναμνήσεις του, που υπαγόρευσε στον Γεώργιο Τερτσέτη – πρώτα δικαστή του, αλλά ύστερα θαυμαστή του και θεματοφύλακα του μύθου του. Αυτός βρήκε και τον μεγαλόστομο τίτλο «Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής», ενώ δεν πρόκειται παρά για εντελώς προσωπικά απομνημονεύματα. Στο πεδίο του γραπτού λόγου, τον Κολοκοτρώνη ξεπέρασε μόνο ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Αλλά στο πεδίο της εικόνας, ο Κολοκοτρώνης αποδείχθηκε ασυναγώνιστος – χάρη στην περικεφαλαία του.

Πολλές ξεχωριστές προσωπικότητες έχουν επίγνωση της σημασίας που αποκτά η εμφάνισή τους, αν πρόκειται να εντυπωθεί και να εντυπωσιάσει τους συγχρόνους τους, αλλά και τους μεταγενέστερους. Το πρώτο παράδειγμα που έρχεται στον νου είναι ο Ναπολέων Βοναπάρτης, με το απλό και γυμνό από στολίδια μαύρο καπέλο του (από το οποίο σώζονται αρκετά δείγματα). Για να εκτιμήσουμε πόσο ρηξικέλευθο και εντυπωσιακό υπήρξε τότε, ως «σήμα κατατεθέν», πρέπει να το συγκρίνουμε όχι τόσο με τα τρίκοχα καπέλα των παλαιών αριστοκρατών, όσο με τα φανταχτερά χρυσοποίκιλτα καπέλα των στρατηγών της Γαλλικής Επανάστασης, φορτωμένα φτερά και άλλα λοφία. Τέτοιο φόρεσε και αυτός, ως στρατηγός της Δημοκρατίας. Ως αυτοκράτορας, όμως, όχι μόνο δεν το χρειαζόταν πια, αλλά έπρεπε επιπλέον να ξεχωρίζει από τους στρατάρχες του, που συνέχισαν να φορούν τέτοια καπέλα. 

Ο Μεταξάς και η δίκη των Έξι

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 

*Ανδρες του Γ΄ Σώματος Στρατού εισέρχονται στο Εσκί Σεχίρ τον Ιούλιο του 1921. Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς, η προσπάθεια κατάληψης της πόλης είχε καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία. (Φωτ. ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ)

 

 

 

*Γιατί δεν πήγε ο Μεταξάς  

μάρτυρας στη Δίκη των Έξι;

*Η συνάντηση τον Μάρτιο του 1921

με Γούναρη, Θεοτόκη, Πρωτοπαπαδάκη

 

 

Γράφει ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ*

 

Υπάρχουν δύο κείμενα του Ιωάννη Μεταξά, δημοσιευμένα με το ημερολόγιό του από το 1960-64, που θα έπρεπε να είναι πασίγνωστα – αν η χώρα είχε εκπαιδευτικό σύστημα αντάξιό της. Το ένα είναι η εμπιστευτική ομιλία του στους ιδιοκτήτες και αρχισυντάκτες του αθηναϊκού Τύπου στις 30 Οκτωβρίου 1940, στην οποία εξήγησε διεξοδικά το «Όχι» του. Όποτε την επικαλούμαι, οι περισσότεροι ξεσπούν ότι δεν είχαν ιδέα…

Το άλλο κείμενο είναι η επίσης λεπτομερέστατη καταγραφή δύο συνομιλιών που είχε ο Μεταξάς στις 25 και 29 Μαρτίου 1921 με την ηγεσία του Αντιβενιζελισμού: Δημήτριο Γούναρη, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη και Νικόλαο Θεοτόκη. Παρών ήταν και ο στρατιωτικός Αθανάσιος Εξαδάκτυλος, παλιός του συνάδελφος στο Επιτελείο. Ο Μεταξάς είχε πλήρη επίγνωση της σημασίας όσων ειπώθηκαν και γι’ αυτό ασχολήθηκε δύο μήνες με την αναλυτική καταγραφή τους.

Μόλις είχε σχηματιστεί, επιτέλους, κυβέρνηση Γούναρη, με υπουργό Οικονομικών τον Πρωτοπαπαδάκη και υπουργό Στρατιωτικών τον ανίδεο Θεοτόκη. Θορυβημένοι από την ήττα της Στρατιάς Μικράς Ασίας στο Εσκί Σεχίρ, αυτοί προσπάθησαν μάταια να φορτώσουν στον Μεταξά την ουσιαστική ευθύνη για τη διεξαγωγή ενός πολέμου, στον οποίο ήταν αντίθετος από το 1915.

Ο διχασμός του Μεσοπολέμου

ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=914602

*Το βιβλίο του Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου

"Μετά το 1922. Η παράταση του Διχασμού" Εκδόσεις Πατάκη, 2017, σελ. 496, τιμή 18,80 ευρώ

*Ο Γιώργος Μαυρογορδάτος ολοκληρώνει

την εξιστόρηση του εθνικού διχασμού

αφηγούμενος την παρατεταμένη σύγκρουση

Βενιζελισμού και Αντιβενιζελισμού

στα χρόνια του Μεσοπολέμου

Γράφει ο κ. Καρασαρίνης Μάρκος

Ο πολιτογραφημένος όρος «Διχασμός» ως περιγραφή της σύγκρουσης βενιζελικών και αντιβενιζελικών κατά την περίοδο 1915-1920 μπορεί να θεωρηθεί ως έναν βαθμό παραπλανητικός.

Και αυτό γιατί ουσιαστικά αποκρύπτει την πραγματικότητα ενός εμφυλίου πολέμου, ο οποίος υπολείπεται οπωσδήποτε σε αριθμό θυμάτων και αγριότητας εκείνου της δεκαετίας του 1940, δεν υστερεί όμως σε τίποτα όσον αφορά το παραδειγματικό μένος μεταξύ των παρατάξεων και, κατά ορισμένους, ίσως υπερέχει σε χρονική διάρκεια: γράφοντας το 1955 ο Γρηγόριος Δαφνής το κλασικό έργο «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων» θα κάνει λόγο για τον «από του 1916 μέχρι 1936 εμφύλιο πόλεμο». Η «μακρά διάρκεια» του Διχασμού αποτελεί ακριβώς το αντικείμενο του «Μετά το 1922», βιβλίου στο οποίο ο ιστορικός Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος προεκτείνει την αφήγηση των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα που είχε ξεκινήσει στο προηγούμενο, πολυδιαβασμένο έργο του «1915. Ο εθνικός διχασμός».

Αναπολήσεις και «αφηγήσεις» του τελευταίου βασιλέα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ http://www.kathimerini.gr/864049/article/epikairothta/ellada/anapolhseis-kai-afhghseis-toy-teleytaioy-vasilea

*1964: Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου και ο βασιλεύς Κωνσταντίνος μετά την ορκωμοσία του τελευταίου ενώπιον της Βουλής.

Γράφει ο καθηγητής ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ*

Δυστυχώς ούτε οι έντυπες ούτε οι τηλεοπτικές αναπολήσεις του τελευταίου βασιλέα μάς έμαθαν κάτι που να είναι ταυτόχρονα αξιόλογο και αξιόπιστο. Είναι κρίμα, αλλά έτσι είναι. Αναγγέλλει τώρα νέα, επαυξημένη έκδοση του τρίτομου βιβλίου «του».

Αλλά η προχωρημένη ηλικία και οι εξίσου προχωρημένες συνέπειές της δεν επιτρέπουν να ελπίζουμε σε κάτι καλύτερο. Δύσκολο να κάνει τώρα αυτό που δεν έκανε επί μισόν αιώνα, στη διάρκεια του οποίου κατόρθωσε να μην κάνει σχεδόν τίποτε, αποφεύγοντας οποιαδήποτε εργασία.

Είναι καταπληκτικό ότι αυτά τα 50 χρόνια δεν φρόντισε ούτε καν να μάθει και να αφομοιώσει την ιστορία της δικής του οικογένειας. Επικαλείται, ωστόσο, την ιστορία αυτή με την αμέριμνη ανευθυνότητα όχι ενός τέως «ανεύθυνου Άρχοντα» (κατά το τότε Σύνταγμα) αλλά ενός αδιάβαστου επιγόνου. Έτσι, λ.χ., ισχυρίζεται ότι ο παππούς του Κωνσταντίνος Α΄ (ο επονομαζόμενος και «ΙΒ΄») έπασχε από καρκίνο (τόμος Α΄ σελ. 47), κάτι που είναι τελείως ανακριβές.

Το Ανάθεμα του Βενιζέλου και οι 280 λίθοι

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ http://www.kathimerini.gr/860361/article/epikairothta/ellada/to-ana8ema-kai-oi-280-li8oi

*Η μόνη γνωστή φωτογραφία από το Ανάθεμα του Βενιζέλου το 1916.

*Η ασυναίσθητη απώλεια

της ιστορικής μνήμη

Γράφει ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ*

Τι είναι χειρότερο: η σκόπιμη παραχάραξη της ιστορικής αλήθειας ή η ασυναίσθητη απώλεια της ιστορικής μνήμης, από οκνηρία και ασχετοσύνη; Το πρώτο καταρχήν διορθώνεται από τον αντίλογο και την τεκμηριωμένη αποκατάσταση των πραγμάτων. Το δεύτερο, όμως, υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος να περνάει απαρατήρητο.

Τις σκέψεις αυτές μού προκάλεσε η πρόσφατη διαπίστωση ότι, στον χώρο που ονομάζεται «Μουσείο– Οικία Ελευθερίου Βενιζέλου» (στη Χαλέπα), εκτίθενται «280 σκαλιστοί λίθοι που χρησιμοποιήθηκαν στο ανάθεμα εναντίον του το 1916».