Η εκκένωση της Αν. Θράκης το 1922: Φρικώδης…

*Η θλιβερή εκκένωση της Ανατολικής Θράκης

*Η μέγιστη αδικία εις βάρος της Θράκης

*Η λέξη φρίκη κυριαρχούσε στα ρεπορτάζ

*Από παντού αισχροκέρδεια

*Βροχή, λάσπη και χαλάζι

*Η «κηδεία» της Ανατολικής Θράκης

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                «Η εικών των μετακινουμένων πληθυσμών είναι φρικώδης. Η βροχή πίπτει ραγδαία από διημέρου, καθιστώσα τας οδούς αδιαβάτους και ευρούσα όλους τους πληθυσμούς εν υπαίθρω». («Νέα Αλήθεια» 6 Οκτωβρίου 1922).  Αυτή είναι μια λιτή δημοσιογραφική ολιγόλογη περιγραφή του φοβερού δράματος, που έζησαν οι Ανατολικοθρακιώτες, όταν εκόντες άκοντες διατάχθηκαν να εκκενώσουν τις πανάρχαιες εστίες τους, στις οποίες άνθισε ο Ελληνισμός από τα προϊστορικά χρόνια.

                Το μεγάλο κακό άρχισε από τα Μουδανιά.  Ήδη η διάσκεψη των Μεγάλων Δυνάμεων στα Μουδανιά, Στις 28 Σεπτεμβρίου 1922, με την Ελλάδα απούσα, είχε προδιαγράψει λίγες μέρες νωρίτερα την τύχη της Ανατολικής Θράκης. Παραχώρηση στους Τούρκους, που δεν πολέμησαν καθόλου, όταν την απελευθέρωσαν οι Έλληνες τον Ιούλιο του 1920. Ούτε πολέμησαν για να την ανακαταλάβουν. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1922, ήδη η εφημερίδα «Πολιτεία» έγραφε ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε συνομιλία που είχε στο Λονδίνο με τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών λόρδο Κώρζον «επείσθη ότι η θυσία της Θράκης είναι μοιραία».

                Η Αθήνα ζούσε σε καθεστώς αλλοφροσύνης. Είχε προηγηθεί η Μικρασιατική Καταστροφή στα τέλη Αυγούστου 1922. Είχε εκραγεί η επανάσταση των Γονατά- Πλαστήρα. Η χώρα πλημμύρισε από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Οι επαναστάτες ετοιμάζονταν να δικάσουν τους υπαίτιους της τρομερής ήττας. Τα πάθη που προκάλεσε ο Εθνικός Διχασμός εξημμένα. Αυτή την ατμόσφαιρα θα επιχειρήσουμε να δούμε μέσα από τα δημοσιεύματα του Τύπου, όσο και αν η δημοσιογραφική κάλυψη της απώλειας της Ανατολικής Θράκης υπήρξε ελλειμματική.

*Η εκκένωση άρχισε με τα βοϊδάμαξα

                Από την έναρξη της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης, το κλίμα ήταν βαρύ παντού. Χαρακτηριστικά η «Νέα Αλήθεια» της Θεσσαλονίκης έγραφε στο πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ της:

                «Ο ελληνικός στρατός και οι Έλληνες της Θράκης περίλυποι μέχρι δακρύων δια τας ατίμους αποφάσεις των Δυνάμεων παρακολουθούν την κηδείαν της Ανατολικής Θράκης». Στο ίδιο μήκος κύματος και το «Φως» της Θεσσαλονίκης (3 Οκτωβρίου 1922) παρατηρούσε: «Ο Ελληνικός στρατός και οι κάτοικοι της Θράκης περίλυποι μέχρι θανάτου δια τας ατίμους και ανάνδρους αποφάσεις των Δυνάμεων παρακολουθούν την κηδείαν της Ανατολικής Θράκης».

*Ο Γάλλος δημοσιογράφος Πωλ Εριό με το αεροπλάνα στην Ανατολική Θράκη 

Και αεροπλάνα για τους θύτες…

                Ένας από τους νεκροθάφτες της Ανατολικής Θράκης στα Μουδανιά, ο Βρετανός στρατηγός Χάριγκτον από τις 4 Οκτωβρίου 1922, βεβαίωσε τους Τούρκους ότι η αποχώρηση του ελληνικού στρατού συντελείται κανονικά και εκδήλωσε την πρόθεσή του να προτείνει προς τον εκπρόσωπο της Άγκυρας Χαμήτ Μπέη να αποστείλει αντιπρόσωπο να παρακολουθεί από βρετανικό αεροπλάνο τις μετακινήσεις που γίνονται στην περιοχή! («Φώς» 5 Οκτωβρίου). Πάντως η «Νέα Ημέρα» στις 6 Οκτωβρίου είχε γράψει ότι ο Εκρέμ Μπέης αντιπρόσωπος της Τουρκικής Ερυθράς Ημισελήνου και ένας Τούρκος δημοσιογράφος, επιβαίνοντες σε βρετανικό αεροπλάνο επισκέφθηκαν διάφορα σημεία της Ανατολικής Θράκης για να αντιληφθούν την κατάσταση που επικρατούσε.

*Αεροπλάνο επάνω από την Αδριανούπολη

                Με αεροπλάνο όμως πέταξε και ο Γάλλος δημοσιογράφος του «Ζουρνάλ» Πωλ Εριό. Το αεροπλάνο, του το διέθεσε ο στρατηγός Σαρπύ, ο οποίος στα Μουδανιά δεν κράτησε φιλελληνική στάση. Πέταξε επί τέσσερες ώρες διανύοντας πλέον των 500 χιλμ. Δημοσίευσε περιγραφή των όσων είδε και βεβαίωνε ότι οι Έλληνες έφευγαν χωρίς να αφήσουν κατεστραμμένες πόλεις. «Το βέβαιον είναι ότι οι Τούρκοι δεν θα την εύρουν ηρειπωμένην, όπως φοβούνται».

*Υπεγράφη η επαίσχυντη ανακωχή

Ο ευρωπαϊκός Τύπος, ερήμην του ελληνικού…

                Ο ανταποκριτής των βρετανικών εφημερίδων «Ντέιλι Μέιλ» και «Νέιλι Νιους» που διέσχισε όλη την Ανατολική Θράκη, τηλεγραφούσε ότι του είναι αδύνατο να περιγράψει την θλιβερή και απελπιστική κατάσταση των μετακινούμενων πληθυσμών «προ της θέας των οποίων φρικιά πας τις». Οι Αμερικανοί  κινηματογραφούσαν τις πένθιμες πορείες των ξεριζωμένων.

                Και ενώ σφάδαζε ύπουλα χτυπημένος ο Ελληνισμός της Ανατολικής Θράκης, το εθνικό κέντρο, και κυρίως ο Τύπος της Αθήνας δεν έδειξε το ανάλογο ενδιαφέρον. Ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Νίδερ, που έβλεπε επιτόπου ευρισκόμενος τις διαστάσεις του δράματος, ως επικεφαλής της Στρατιάς Θράκης, δεν δίστασε και έκανε έκκληση στις εφημερίδες να στείλουν απεσταλμένους να καταγράψουν το πρωτοφανές δράμα.

*Η επανάσταση άργησε λέει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Νικόλαος Πολίτης

                Σε σχετικό τηλεγράφημά του (4 Οκτωβρίου 1922)υπογράμμιζε: «Εις στιγμάς τόσον τραγικάς δια τύχην χριστιανικού πληθυσμού Ανατολικής Θράκης ουδείς Έλλην ανταποκριτής εφημερίδος  ευρίσκεται εν αυτή ίνα δώση πιστήν εικόνα της αδικωτέρας τύχης ής ποτέ έτυχε λαός. Ανταποκριταί ημέτεροι και ξένοι φωτογράφοι και κινηματογράφοι ερχόμενοι Θράκην θα προσθέσουν πολυτιμωτάτην υπηρεσίαν αν κατόρθωναν δώσουν πεπολιτισμένον κόσμον πλήρεις εικόνας φρίκης και απογνώσεως μεθ’ ής φέρονται πρόσφυγες, τα θύματα μιας αδίκου αποφάσεως. Κάποια ενέργεια δέον να γίνει επειγόντως δεδομένης μικράς προθεσμίας εκκενώσεως μέχρις δεκάτης πέμπτης».

                Η εφημερίδα «Μακεδονία» στέλνει στη Θράκη τον διευθυντή της Πέτρο Λεβαντή. Στην πρώτη εκτεταμένη ανταπόκρισή του στις 9 Οκτωβρίου «κραυγάζει» ότι η Ανατολική Θράκη χάνεται! «Η σκληρά πραγματικότης είναι ορατή  και χειροπιαστή ενταύθα με τα καραβάνια των προσφύγων, άτινα συρρέουν εκ πασών των περιοχών της χανομένης χώρας». Περισσότερο παραστατικός σε άλλο τηλεγράφημά του από το Διδυμότειχο γράφει: «Όλη περιοχή από Δεδέαγατς μέχρι Διδυμοτείχου πλήρης καραβανίων προσφύγων, το θέαμα είναι απείρως τραγικόν, απείρως σπαραξικάρδιον, αι γυναίκες λυσίκομοι βυθίζονται μέχρι γονάτων εις την λάσπην, μικρά παιδιά στιβαγμένα επί αραμπάδων δέρονται υπό ραγδαιοτάτης βροχής πιπτούσης από πρωίας αδιακόπως, πλείστοι αραμπάδες έχουν κολλήσει εις την λάσπην και οι πρόσφυγες πατούν γεννήματα και ολίγα αντικείμενα αυτών δια να κατορθώσουν την μεταφοράν των γυναικοπαίδων».

*Εικόνα από το δράμα των Ανατολικοθρακιωτών

Οι περιγραφές της απελπισίας 

                Οι μέρες περνούν μέσα στην ίδια απελπισία. Ατελείωτα καραβάνια πεζών ή βοήλατων κάρων, στις επίπεδες πεδιάδες της Θράκης κατευθύνονται δυτικά. Όλοι θέλουν να περάσουν από τον ποταμό Έβρο για να αισθανθούν ασφαλείς στη Δυτική Θράκη. Φτάνουμε στις 7 Οκτωβρίου. Η «Νέα Αλήθεια» μαρτυρεί: «Οι χριστιανοί της Θράκης είναι πανικόβλητοι. Σκηναί φυγής υπό βροχήν και κεραυνούς διαδραματίζονται παρόμοιαι προς τας εν Μικρά Ασία. Δεκάδες χιλιάδων φευγόντων ευρίσκονται καθ’ όλην την Θράκην άστεγοι υπό θυελλώδη καιρόν».

                Την ίδια μέρα στην Αθήνα το «Σκριπ» έγραφε: «Οι κάτοικοι εγκαταλείποντες τα πάντα συγκεντρούνται εις τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και τους λιμένας δια να εύρουν μέσον αναχώρησης. Λόγω του συνωστισμού εις τα ακτάς και του σταθμούς παρατηρείται μεγάλη έλλειψις τροφίμων. Το κακόν επιτείνει η διαγωγή  την οποίαν επέδειξαν μερικοί υπάλληλοι Θράκης οι οποίοι πρώτοι εγκατέλειψαν τας θέσεις των. Η κυβέρνησις απεφάσισεν όπως δώση εις τον Γενικόν Διοικητήν Θράκης κ. Κατεχάκης την εντολήν να προβαίνη εις την παραδειογματικήν τιμωρίαν των υπαλλήλων εκείνων οι οποίοι εγκαταλείπουν τας θέσεις των». Πάντως ο Κατεχάκης παρέπεμψε ορισμένους τέτοιους υπαλλήλους στο Στρατοδικείο Αδριανούπολης.

                Μια μέρα νωρίτερα στο «Εμπρός» (6 Οκτωβρίου 1922) ο Κώστας Φαλτάϊτς έγραφε από την Αδριανούπολη ότι «Οι Χριστιανοί της Θράκης είναι πανικόβλητοι, σκηναί δε φυγής υπό βροχήν και κεραυνούς διαδραματίζονται, παρόμοιαι ακόμα προς τας της Μ. Ασίας. Δεκάδες χιλιάδες φευγόντων ευρίσκονται καθ’ όλην την Θράκην άστεγοι υπό κάκιστον θυελλώδη καιρόν».

*Η λογοκρισία της επανάστασης, έκοβε κείμενα των εφημερίδων...

                Στις 10 Οκτωβρίου ο Αθ. Ζαρδαλίδης γράφει στο «Φώς» από την Αδριανούπολη: «Μία φρικαλέα τραγωδία εξελίσσεται προ των ομμάτων μας, τραγωδία την οποίαν ουδέποτε ανέγραψεν η παγκόσμιος ιστορία. Ως να μην ήρκει η τόση αγωνία του φεύγοντος ελληνισμού ελληνισμού και ραγδαία βροχή μετά χαλοζοθυέλλης, διαρκέσασα επί ημίσειαν ώραν παρουσίασε την Αδριανούπολιν ως άλλην  κόλασιν». 

                Δεν φεύγουν όμως μόνο οι Έλληνες. Φεύγουν και οι Αρμένιοι. Φεύγουν όμως και οι Βούλγαροι της Ανατολικής Θράκης γιατί θεωρούν ότι ο αγώνας των Τούρκων δεν στρέφεται μόνο κατά την Ελλήνων αλλά στρέφεται γενικά εναντίον των Χριστιανών.

                Ο ανταποκριτής του «Βήματος του Σικάγου» τηλεγραφεί από την Αδριανούπολη ότι οι πληθυσμοί  αναχωρούντες ως επί το πλείστον πεζοί, κοιμούνται στο ύπαιθρο κατάκοποι. Τα τρόφιμά τους  εξαντλούνται γρήγορα. Και ενώ η χώρα έχει πολύ σιτάρι, αυτό εγκαταλείπεται και οι κάτοικοι των χωριών φεύγοντας παίρνουν μαζί τους προσφιλείς εικόνες αγίων ή εικόνες των προγόνων τους.

                Η κατάσταση με την πάροδο των ημερών δεν αλλάζει. Στις 11 Οκτωβρίου στην «Νέα Αλήθεια» δημοσιεύεται ανταπόκριση από την Αδριανούπολη για την φυγή των Θρακών. Μιλάει για απερίγραπτη απελπισία. Για τη δραματική εικόνα των σιδηροδρομικών σταθμών οι οποίοι κατακλύζονται από πολίτες που φεύγουν από τις πατρίδες τους και από στρατιώτες που υποχωρούν «και συσσωρεύονται μέσα εις τα βαγόνια, αναρριχώνται εις τα στέγας των, σκαρφαλώνουν εις τα ανάβαθρα. Κατά μήκος της γραμμής επάνω εις κιβώτια πυρομαχικών κοιμώνται γυναίκες με ποικιλόχρωμα ενδύματα…».

*Η τελευταία....

Η τελευταία λειτουργία 
στη Μητρόπολη της Αδριανούπολης

                Οι μέρες περνούν. Η Ανατολική Θράκη αδειάζει. Όλοι φοβούνται. Στην Αδριανούπολη ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος Βαρβάκης, χοροστατεί στην τελευταία λειτουργία στη Μητρόπολη στις 11 Οκτωβρίου. Μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου ο Μητροπολίτης εξέρχεται από την Ωραία Πύλη και αρχίζει να μιλάει στο συγκινημένο εκκλησίασμα: «Φωνή εν Ραμά ηκούσθη, θρήνος και κλαυθμός και οδυρμός». Δακρυσμένος εκφωνεί τον τελευταίο του λόγο, προσπαθώντας να ενθαρρύνει τους χριστιανούς. Συνιστά πίστη στο Θεό και υπενθυμίζει ότι το  Έθνος είδε πολλές τέτοιες τρικυμίες. Αναφέρεται στα πρόσφατα γεγονότα και στην τραγωδία της Μικράς Ασίας, την οποία ακολουθεί η Θράκη. Οι πάντες δακρύζουν. Ο Πολύκαρπος διακοπτόμενος από τους δικούς του λυγμούς, δεν παραλείπει να αναθεματίσει τους υπεύθυνους τέως κυβερνήτες, ενώ το πλήθος ξεσπάει σε κατάρες κατά των υπευθύνων. Καταλήγοντας συνιστά ευψυχία, θάρρος, πίστη στο Θεό και ακράδαντη ελπίδα ότι το Ελληνικό Έθνος, το οποίο είδε τόσες θύελλες και καταποντισμούς θα ανακάμψει «και ως ο άλλος θρυλικός φοίνιξ ανέθαλεν εκ της τέφρας του, ούτω πάλιν δεν θα παρέλθη καιρός, οπότε θα ανακτήση την αίγλην του και πάντες όσοι σήμερον εκπατρίζονται και εγκαταλείπουν τα οστά των προγόνων των, θα επιστρέψουν εις την πάτριον Θρακικήν γην, ήτις έχει ποτισθεί με άφθονον αίμα των τέκνων της» . Όλοι έφευγαν αλλά με την ελπίδα ότι θα επιστρέψουν σύντομα. Αλλοίμονο όμως… ("Φως" 14/10/1922).
                Ο Πολύκαρπος ανέγνωσε την επιμνημόσυνη δέηση και δεήθηκε υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των κεκοιμημένων αδελφών, έψαλε την Μικράν Παράκλησιν στην εικόνα της Παναγίας και έψαλε την «συγχωρητική ευχή» ενώ μέσω λυγμών και δακρύων των πιστών.

                Κατά τον «Ελεύθερο Τύπο» αποφασίσθηκε να κλειδωθούν οι ιεροί ναοί και τα κλειδιά να παραδοθούν στους συμμάχους «τους τόσον αστόργως παραδώσαντας την ελληνικήν ταύτην γην εις του βαρβάρους. Τα ιερά σκεύη θα μεταφερθούν εις Δεδέαγατς».

*Ο Νάνσεν της Κοινωνίας των Εθνών

Ο Νάνσεν έρχεται στη Θράκη

Στην Ανατολική Θράκη βρίσκεται ήδη ο απεσταλμένος της Κοινωνίας των Εθνών ο διάσημος εξερευνητής του Βορείου Πόλου Νορβηγός Φρίντγιοφ Νάνσεν, επιφορτισμένος να συνεννοηθεί με την ελληνική κυβέρνηση για την περίθαλψη και εγκατάσταση των προσφύγων κυρίως στη Μακεδονία. Στην Αλεξανδρούπολη, έχουν συρρεύσει πολλοί Έλληνες βουλευτές για να βοηθήσουν στην προώθηση των προσφύγων που συσσωρεύονταν στους σιδηροδρομικούς σταθμούς, ελπίζοντας ότι θα φύγουν.

Στη Θεσσαλονίκη στις 8 Οκτωβρίου συνεδριάζουν ο Θρακικός Σύλλογος και οι σύλλογοι Μικρασιατών και Θρακών προσφύγων για να αποφασίσουν για την περίθαλψη των χιλιάδων προσφύγων που καταφθάνουν απελπισμένοι στην Ελλάδα. Σχημάτισαν μια επιτροπή. Από το Θρακικό Σύλλογο οι Π. Τζηρίτης, Δ. Αβράσογλου, Θ Καρέτσου και από τον Μικρασιατικό Σύλλογο ο Σ. Λαζάρου, ο Γ. Ευγενίδης και ο Σ. Γονατάς. Αργότερα ζήτησαν να συμμετάσχουν και οι Καυκάσιοι και οι Πόντιοι πρόσφυγες της Θεσσαλονίκης.

                Στις 13 Οκτωβρίου έφτασε στην Αλεξανδρούπολη ο υπουργός Περιθάλψεως Απόστολος Δοξιάδης (με καταγωγή από την Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας) για να συντονίσει το τεράστιο έργο της περίθαλψης των προσφύγων.

*Οι πρόσφυγες στιβάζονται ακόμα και στις στέγες των βαγονιών ("Ελεύθερος Τύπος" )

Οι Γαλλικοί σιδηρόδρομοι αισχροκερδούν

Προβλήματα από παντού. Η Γαλλική Εταιρεία Σιδηροδρόμων, που εκμεταλλεύονταν το δίκτυο των τρένων στη Θράκη προβάλει διαρκώς διάφορα προσκόμματα αλλά κατά τον Τύπο στην πραγματικότητα θεωρείται «αισχροκερδούσα εις φρικιαστικόν βαθμόν». Στο «Εμπρός» των Αθηνών, ο απεσταλμένος του Κώστας Φαλτάιτς τηλεγραφεί ότι η Γαλλική Εταιρεία Σιδηροδρόμων «φέρει πλείστα προσκόμματα προς χορήγησιν βαγονίων αισχροκερδούσα εις ληστοπειρατικόν βαθμόν».

Η έγκαιρη έκκληση προς τον στρατηγό Χάριγκτον από τον διοικητή Στρατιάς Θράκης Κωνσταντίνο Νίδερ, ότι τα διατιθέμενα βαγόνια για την μετακίνηση του πληθυσμού και του στρατεύματος, δεν είχε αποτέλεσμα. Την έλλειψη μεταφορικών μέσων, τρένων και πλοίων, καταγγέλλουν και οι Θράκες πληρεξούσιοι Μανουηλίδης και Παπαδάτος, που επέστρεψαν στην Αθήνα για συνεννοήσεις με την κυβέρνηση, ενώ οι άλλοι Θράκες πληρεξούσιοι παρέμεναν στον τόπο του δράματος.

Κατά τον «Ελεύθερο Τύπο» η γαλλική εταιρεία των σιδηροδρόμων ζητούσε μέσα στο γενικό χαμό, να εξοφλήσει αμέσως η Ελλάδα τα χρέη της προς αυτήν ύψους 800.000 τουρκικών λιρών!

*Οι "νεκροθάφτες" στρατηγοί στα Μουδανιά

Αισχροκέρδεια και στο σιτάρι των Ελλήνων

                Δεν έφταναν τα βάσανα του βίαιου εκπατρισμού. Προέκυψε και ζήτημα με την παραγωγή του σιταριού. Η χρονιά έδωσε υπερπαραγωγή και οι Έλληνες δεν μπορούσαν να μεταφέρουν μαζί τους την παραγωγή. Τότε εμφανίσθηκαν οι από … μηχανής Θεοί, οι διάφοροι ελεεινοί εκμεταλλευτές, που αγόραζαν  το σιτάρι, αλλά και τα οικόσιτα ζώα (πρόβατα, αγελάδες, βόδια) το τυρί και το βούτυρο σε τενεκέδες, σε τιμές εξευτελιστικές πολύ κάτω του κόστους.  Άγριοι εκμεταλλευτές Τούρκοι και Ισραηλίτες. Τελικά ο Νάνσεν διέθεσε στο όνομα της Κοινωνίας των Εθνών για λογαριασμό του ελληνικού κράτους, 20 εκ. δρχ. για να αγορασθούν τα αποθέματα σιτηρών που ανήκαν στους Έλληνες.

*Τσέτες συλληφθέντες στη Θράκη (Εμπρός 13/10/1922) 

Αποθρασύνονται και οι Τσέτες

                Εν τω μεταξύ οι Τούρκοι Τσέτες, άρχισαν να αποθρασύνονται. Παρά την παρουσία Αγγλικών, Γαλλικών και Ιταλικών στρατευμάτων, άρχισαν τις επιθέσεις κατά των αποχωρούντων Ελλήνων. Όπως συνέβη στις 8 Οκτωβρίου στην περιοχή Ανακτορίου, αλλά και σε άλλες περιοχές αργότερα.

                Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι οι σύμμαχοι είχαν αποφασίσει να επιβλέψουν την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης. Έτσι αποφασίσθηκε οι Γάλλοι να εγκατασταθούν στην Αδριανούπολη, τις Σαράντα Εκκλησίες και το Ουζούν Κιοπρού. Οι Άγγλοι θα έλεγχαν την περιοχή Ραιδεστού, Καλλίπολης και Λουλέ Μπουργκάς. Οι Ιταλοί θα επιθεωρούσαν την Τυρολόη.

Και διάθεση για σάτιρα…

                Η διάθεση για σάτιρα δεν έλειψε ποτέ από τους Έλληνες, αλλά και η τάση τους να καταγγέλλουν τους πολιτικούς όταν με τα τρομερά λάθη τους βύθιζαν τη χώρα στα τάρταρα.

                Στην «Νέα Αλήθεια» της Θεσσαλονίκης δημοσιεύθηκε (6 Οκτωβρίου 1922) το ακόλουθο ποίημα τίτλο «Το καθήκον μας»:

«Φωνάζουνε τα στόματα

Και του μικρού κοσμάκη

Πως έφαγαν τα κόμματα

Τη Σμύρνη και τη Θράκη.

-------

Για να σταθή δε το κακό

Και ποιο καλά να πάμε

Είναι καθήκον γενικό

Τα κόμματα να φάμε».

*Η ληξιαρχική πράξη θανάτου της Ανατολικής Θράκης (εφημερίδα "Πατρίς")

Άρθρα και σχόλια

               

                 Το «Έθνος» στο κύριο άρθρο του (2 Οκτωβρίου 1922) γράφει υπό τον τίτλο «Εκκένωση»: «Η Ελλάς υπείκουσα εις την αμείλικτον πίεσιν των πραγμάτων, θύμα ανηκούστου ιστορικής αδικίας, εκκενώνει την Θράκην. Απ’ άκρου εις άκρον της μαρτυρικής γης απλώνεται η μαύρη σκιά της εγκαταλείψεως και βυθίζει εις απερίγραπτον πένθος πάσαν ελληνικήν καρδίαν. Τα στυγερά εγκλήμαρα των νεκροθαπτών της Πατρίδος συμπληρούνται με το απέραντον σάβανον, που καλύπτει την ελληνικότητα της θρακικής γης».

               Το «Φως» στις 6 Οκτωβρίου στο κύριο άρθρο του παρατηρεί ότι «Θα ίδουν με τα μάτια των οι Γάλλοι, οι Ιταλοί και οι Άγγλοι πως ο αυτόχθων πληθυσμός μιας χώρας ελληνικής εγκαταλείπει τας εστίας του, αφίνει τους ναούς της λατρείας του, παραδίδει εις τας υαίνας τους τάφους των πατέρων του και φεύγει δια να μην σφαγή, δια να μη κρεουργηθεί, δια να μη ατιμασθή από το τέρας όπερ η πεπολιτισμένη Ευρώπη επαναφέρει και πάλιν εις την Ευρώπην δια να ικανοποιήσει τας αξιώσεις των Γάλλων σαράφιδων».

                Ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος, διδάκτορας ακόμα του Συνταγματικού Δικαίου σε άρθρο  του στη «Νέα Αλήθεια» (14 Οκτωβρίου 1922) με τίτλο «Θράκη» έγραφε: «Η γη του Ορφέως, παράδεισος μυθικών ωραιοτήτων, λίκνον της μουσικής μας παραδόσεως, θα επανίδη την ταπείνωσιν της τουρκικής κατακτήσεως και θα αισθανθή έως τα έγκατά της την φρικίασιν του τρόμου, όταν θα την διασκελίση ο Ασιατικός πους».  Και στη συνέχεια σημείωνε με πόνο: «Ένας λαός που δεν ανέπνευσεν ακόμα το άρωμα της ελευθερίας του, επαναφέρεται πάλιν εις το γνώριμον δίλημμα: Ή φεύγεις σύρων ολίγα ράκη και τον εαυτόν σου ή μένεις… Αλλ’ ο λαός αυτός δεν έχει ανάγκη να αποτελειωθή το δίλημμα. Την συνέχειαν της φράσεως την ξέρει… Φεύγει ασθμαίνων. Όπως-  όπως.  Ήτο χθες λαός ανθρώπων. Και από αύριον γίνεται άθροισμα προσφύγων. Σωρός δυστυχίας και εξουθενώσεως. Επαίτης ενοχλητικός ζητών την περίθαλψιν της «Μεγάλης Μητρός» και τον οίκτον των «ελεύθερων αδελφών».

*Συνετελέσθη... το έγκλημα!!! ("Εμπρός" 22/10/1922)

Άδειασε από Έλληνες η Ανατολική Θράκη

                Στις 12 Οκτωβρίου είχαν φύγει οι περισσότεροι Έλληνες. Ελάχιστοι έμεναν ακόμα. Στην Αδριανούπολη είχαν αδειάσει οι δρόμοι. Ο Πέτρος Λεβαντής έγραφε (12 Οκτωβρίου 1922): «Πνοή θανάτου διασχίζει την πόλη και σαν ξαφνιασμένη η θύμηση αφήνει κραυγή αναθέματος. Κανείς στους δρόμους. Η ζωή δεν σφύζει πεια. Και το χαροπάλεμα της πόλης καθιστούνε τραγικώτερο ακόμη ολιγομελείς περιπολίες ευζώνων. Τυλιγμένοι στις μουντές κάπες τους, με εφ’ όπλοι λόγχη, λες και είναι τιμητική φρουρά νεκρού, τιμητική φρουρά της Ελληνικής Λευτεριάς, που πεθαίνει…».

                Στις 14 Οκτωβρίου ο εκ Διδυμοτείχου δημοσιογράφος Γ. Αποστολίδης δημοσιεύει στο «Φως» της Θεσσαλονίκης ανταπόκριση για την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης υπογραμμίζοντας ότι «εις τα γεφύρας και τας διόδους συνωστισμός μέγιστος και μεγάλη αταξία επικρατεί. Αμάξια σπασμένα και πεσμένα στη λάσπη, διότι έχει βρέξει και βρέχει κάθε λίγο, εμποδίζουν την κυκλοφορία για πολλές ώρες. Η μοναδική γέφυρα του Έβρου εις την περιφέρειαν Διδυμοτείχου είναι κατάμεστος αμαξών εκατέρωθεν, που αναμένουν να περάσουν. Ένα έτερον καΐκι παραλαμβάνον δύο αμάξας πιο κάτω χρησιμεύει και αυτό ως δίοδος, αλλά δεν αρκεί, διότι τα αμάξια υπερβαίνουν τα χίλια που περιμένουν». Και λίγο πιο κάτω σημειώνει: «Το Διδυμότειχον και τα πέριξ χωρία και αυτά ακόμη τα χωράφια είναι υπερπλήρη κόσμου ως επί το πλείστον αστέγου».

*Ο Γενικός Διοικητής Θράκης στρατηγός Γεώργιος Κατεχάκης

                Την επόμενη μέρα ο Γ. Αποστολίδης επανέρχεται στο «Φως» με νέο άρθρο του και καταγγέλλει ότι ενώ τα σπίτια των φτωχών φιλοξενούν πρόσφυγες, οι πλούσιοι δεν ανοίγουν  τα σπίτια τους. Πάνω από 10.000 οικογένειες προσφύγων είχαν καταφθάσει εκεί. Ταυτόχρονα επέκρινε και τον Μητροπολίτη Φιλάρετο, γιατί δεν άνοιξε τις εκκλησίες και την αυλή και τα δωμάτια της Μητρόπολης για να φιλοξενηθούν πρόσφυγες Σαραντακλησσιώτες, όπως το ζήτησαν οι ίδιοι. Κατήγγειλε επίσης αισχροκέρδεια, κλοπές ζώων τα οποία σφάζονταν για να πουληθούν ως κρέας. Πολλούς τέτοιους συνέλαβε ο ανθυπασπιστής Χωροφυλακής Διολίτσης

                Περί τις 15 Οκτωβρίου είχαν ξεριζωθεί  σχεδόν όλοι Έλληνες Και αναχωρούσαν συντεταγμένα οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις. Παρά την ανάπτυξη συμμαχικών στρατευμάτων σε τρεις ζώνες, οι Τούρκοι είχαν αρχίσει προς της προθεσμίας που είχε δοθεί να κατακλύζουν την περιοχή ληστεύοντας, λεηλατώντας, επιδιδόμενοι σε ποικίλους βανδαλισμούς και δολοφονώντας όσους εύρισκαν. Περιοχές όπως η Αδριανούπολη (με συλήσεις εκκλησιών) η Τυρολόη, η Βιζύη, το Πυργιαλή, τα Μάλγαρα, η Χαριούπολη, η Καλλίπολη, η Αρκαδιούπολη, το Παυλίκιοϊ, το Ζαλούφι, ο Αρτίσκος κ.ά. τα ξένα στρατεύματα και οι διάφορες επιτροπές αποδείχθηκαν ανίκανες να προσφέρουν και την ελάχιστη προστασία στους Χριστιανούς, ειδικά στα διαμερίσματα, στα οποία επόπτευαν οι Ιταλοί και οι Γάλλοι.

*Οι τσέτες παραμόνευαν.

                Και στις 18 του ιδίου μηνός μια ανταπόκριση στο «Φως» μας δείχνει ότι το δράμα της βίαιης μετακίνησης των πληθυσμών συνεχίζονταν. «Εκ Γκιουμουλτζίνης μέχρι Δεδέαγατς- έγραφε η εφημερίδα- και εντεύθεν μέχρι Καραγάτς όλαι αι οδοί παρουσιάζουν όψιν αληθούς κολάσεως εν μέσω της οποίας κινούνται χιλιάδες ανθρώπων φερόντων αρκετά οικιακά σκεύη μετά κτηνών. Σειραί ατελεύτητοι αμαξών και βωδαμαξών κατακλύζουν τας οδούς και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Σημειούνται πλείστοι θάνατοι αδυνάτων, τοκετοί γυναικών και ασθένεια παιδίων. Οι διερχόμενοι ευρωπαίοι καλύπτουν το πρόσωπον εκ φρίκης».

                Στις 19 πλέον ο νομός Έβρου είχε κορεσθεί από πρόσφυγες. Υπερσυγκέντρωση πληθυσμού. Έκλεισε ο δρόμος από Διδυμότειχο προς Αλεξανδρούπολη. Έτσι ο υπουργός Περίθαλψης Απόστολος Δοξιάδης διέταξε 48 αναστολή όλων των κινήσεων, για να επιτευχθεί αραίωση των συγκεντρωμένων στην Αλεξανδρούπολη προς την Ανατολική Μακεδονία και τους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης.

*Ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος Βαρβάκης

Ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος, 
έφυγε με τους τελευταίους

                Ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος δεν είχε φύγει ακόμα από την Αδριανούπολη. Στην πόλη παρέμεναν μεταξύ άλλων και οι Γάλλοι απεσταλμένοι του «Φιγκαρό» της Γκολουά και η ελληνικής καταγωγής Ελένη Λέν του «Ιλλουστασιόν Παρισίων (Για την Ελένη Λεν βλέπετε στο http://sitalkisking.blogspot.gr/2016/08/blog-post_14.html ). Στην Αδριανούπολη βρέθηκε και ο μεγάλος συγγραφέας Έρνεστ Χεμινγουέι, ως απεσταλμένος της καναδικής εφημερίδας «Τορόντο Σταρ» ο οποίος με σειρά ανταποκρίσεών του περιέγραψε το δράμα των προφύγων της Ανατολικής Θράκης.

                Από τις 17 Οκτωβρίου, φαίνεται ότι είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στον νομό Έβρου και από τα παράλια με ατμόπλοια κατέφυγε σε άλλα μέρη της Ελλάδας… Ένα μέρος του στρατού παρέμενε ακόμα στην περιοχή της Αδριανούπολης.

                Η «Πολιτεία» των Αθηνών  έγραψε ότι ο Γενικός Διοικητής Θράκης Κατεχάκης τηλεγράφησε προς την κυβέρνηση ότι το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης είχε εγκαταλείψει την περιοχή. Ο Κατεχάκης ζήτησε από την κυβέρνηση να τον απαλλάξει από τα καθήκοντά του αλλά ο πρωθυπουργός Κροκιδάς του ζήτησε να παραμείνει στη θέση του προσφέροντας τις υπηρεσίες του. 

*Οι διωγμένοι Έλληνες περιμένουν τα πλοία στη Ραιδεστό

Η ταφόπλακα ήταν προμελετημένη

                Η αυλαία έπεφτε βαριά. Η Ανατολική Θράκη, υπήρξε θύμα των συμφερόντων και των γεωστρατηγικών υπολογισμών των Μεγάλων Δυνάμεων. Παραδόθηκε αμαχητί στον Κεμάλ Ατατούρκ.

                 Η Διάσκεψη των τριών υπουργών Εξωτερικών της Αγγλίας (λόρδος Κώρζον) της Γαλλίας (Ραϊμόν Πουανκαρέ) και της Ιταλίας (κόμης Κάρλο Σφόρτσα) που συνήλθε στο Γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών Και Ντ’ Ορσαί στο Παρίσι, αποφάσισε να καλέσει την Τουρκία να πάρει μέρος στη Διάσκεψη για τη σύναψη συνθήκης ειρήνης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Η ανακοίνωση των τριών υπουργών που εκδόθηκε μετά από απίστευτους καυγάδες, στις 10 Σεπτεμβρίου 1922 (π.η.), είχε ανάμεσα στα άλλα και την ακόλουθη εμετική διατύπωση:

                «Αι τρείς Σύμμαχοι Δυνάμεις παρακαλούσι την Κυβέρνησιν της Μεγάλης  Εθνοσυνελεύσεως της Αγκύρας, όπως ευαρεστουμένη γκωστοποιήση εις αυτάς εάν θα ήτο διατεθειμένη να αποστείλη  άνευ βραδύτητος αντιπρόσωπόν της εις Διάσκεψιν, η οποία ήθελε συγκροτηθεί εις Βενετίαν ή αλλαχού….».

                Και παρακάτω έβαζε την προκαταβολική ταφόπλακα στην υπόθεση της Ανατολικής Θράκης, με ανάλογη εμετική διατύπωση:

                «Αι τρείς Σύμμαχοι Κυβερνήσεις δράττονται της παρούσης ευκαιρίας όπως δηλώσουν, ότι λαμβάνουν υπό ευμενή άποψιν ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑΝ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΝΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ, συμπεριλαμβανομένης της Αδριανουπόλεως».

                Στις 19 πλέον ο νομός Έβρου είχε κορεσθεί από πρόσφυγες. Υπερσυγκέντρωση πληθυσμού. Έκλεισε ο δρόμος από Διδυμότειχο προς Αλεξανδρούπολη. Έτσι ο υπουργός Περίθαλψης Απόστολος Δοξιάδης διέταξε 48 αναστολή όλων των κινήσεων, για να επιτευχθεί αραίωση των συγκεντρωμένων στην Αλεξανδρούπολη προς την Ανατολική Μακεδονία και τους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Υστερόγραφο: Για την εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης βλέπετε στη θέση http://sitalkisking.blogspot.gr/2012/12/h-1922.html