Τον Σεπτέμβριο του 1966, επτά μήνες πριν από το πραξικόπημα του 1967, ο Π. Κανελλόπουλος επισκέφτηκε την Κύπρο ως επίσημος προσκεκλημένος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Εκτός από τις πολιτικές συνομιλίες που είχε στη Μεγαλόνησο, κατά την ολιγοήμερη διαμονή του, ο Π. Κανελλόπουλος ανέπτυξε και δραστηριότητα πνευματική. Στα πλαίσια της δραστηριότητας αυτής επισκέφθηκε το Παγκύπριο Γυμνάσιο, όπου και μίλησε επί πολύ στους μαθητές. Και την 27.9.1966 έδωσε διάλεξη στην παιδαγωγική Ακαδημία της Κύπρου ενώπιων όλης της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας της νήσου. Θέμα της διαλέξεως «Το Ιστορικό Νόημα του Ελληνικού Έθνους».
Η διάλεξη αυτή, παρατίθεται ολόκληρη:
*Χάρτης της Μεγάλης Ελλάδας
Του Παναγιώτη Κανελλόπουλου
Πολλές φορές είχα σκεφθεί ότι θα ‘πρεπε να αναζητήσω το νόημα που έχει το «Ελληνικόν». Μέσα μου το αναζητώ ή μάλλον το ζω αδιάκοπα, όπως το ζουν όλοι οι Έλληνες, χωρίς καν να το αναζητούν. Υπάρχει αυτονόητο μέσα μας, όπως υπάρχουν στους καρπούς ενός δένδρου- και στους χυμούς των καρπών- οι ρίζες του. Το σιωπηλό, όμως, τούτο βίωμα πρέπει να παίρνει κάθε τόσο και τη μορφή του Λόγου.
Αισθάνομαι την ανάγκη να αναζητήσω και με το Λόγο, σε προφορική επικοινωνία με άλλους, το νόημα που έχει το «Ελληνικόν». Όχι η Ελλάς ως κράτος ή ο Ελληνικός Λαός ως φυσική ομαδική παρουσία, αλλά το «Ελληνικόν», όπως έλεγε ο Ηρόδοτος, το «Γένος» όπως είπαν πολύ αργότερα, ύστερ’ από πολλές δοκιμασίες και βαρύτατες εμπειρίες, οι προγονοί μας, εκείνοι που, όταν δεν υπήρχε πια ούτε γωνιά ελεύθερης γης, είχαν την ηθική δύναμη να ιδρύσουν ακριβώς τότε τη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Ενώπιόν σας, Έλληνες της Κύπρου, ενόμισα ότι θα ‘πρεπε να πράξω ό,τι δεν έχω πράξει ως τώρα.
Αισθάνομαι την ανάγκη να αναζητήσω και με το Λόγο, σε προφορική επικοινωνία με άλλους, το νόημα που έχει το «Ελληνικόν». Όχι η Ελλάς ως κράτος ή ο Ελληνικός Λαός ως φυσική ομαδική παρουσία, αλλά το «Ελληνικόν», όπως έλεγε ο Ηρόδοτος, το «Γένος» όπως είπαν πολύ αργότερα, ύστερ’ από πολλές δοκιμασίες και βαρύτατες εμπειρίες, οι προγονοί μας, εκείνοι που, όταν δεν υπήρχε πια ούτε γωνιά ελεύθερης γης, είχαν την ηθική δύναμη να ιδρύσουν ακριβώς τότε τη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Ενώπιόν σας, Έλληνες της Κύπρου, ενόμισα ότι θα ‘πρεπε να πράξω ό,τι δεν έχω πράξει ως τώρα.
