Το μείζον βραβείο στα ελληνικά γράμματα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/world/562145488/to-meizon-vraveio-sta-ellinika-grammata/

*Στοκχόλμη, 10 Δεκεμβρίου 1979. Ο Οδυσσέας Ελύτης παραλαμβάνει το Νομπέλ Λογοτεχνίας από τον βασιλιά της Σουηδίας, Κάρολο Γουσταύο. «Αυτή είναι η μεγαλύτερη θυσία μου για τον ελληνικό λαό: να φοράω αυτό το φράκο», έλεγε ο ποιητής. Φωτ. ASSOCIATED PRESS

 

 

*Ο Οδυσσέας Ελύτης,

που αφιέρωσε τη ζωή του

στην υπηρεσία της ποίησης,

τιμάται με το Νομπέλ Λογοτεχνίας

Γράφουν ο κ. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΓΑΡΑΝΤΟΥΔΗΣ

και η κ. ΜΑΡΙΑ ΡΩΤΑ

 

Είναι 18 Οκτωβρίου 1979 όταν αναγγέλλεται η απονομή του Νομπέλ Λογοτεχνίας στον εξηνταοκτάχρονο τότε ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος είχε από χρόνια συσπειρώσει κι εξακολουθούσε ακόμη να συνεγείρει όλους τους Έλληνες με τον στίχο «Της Δικαιοσύνης ήλιε νοητέ», τον πασίγνωστο λόγω της μελοποίησής του από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Είναι η εποχή της ελπιδοφόρας και «πολύχρωµης» Μεταπολίτευσης – «Κι όλα γύρω µου έτρεχαν. Πράγµατα και άνθρωποι έτρεχαν, έτρεχαν» (Ελύτης, «Μαρία Νεφέλη»). Εποχή που παροτρύνει τον µεταπολιτευτικά δραστικώς παρόντα– και διά της τέχνης του αιρετικά πολιτικό ποιητή– να αποδεχτεί το Νοµπέλ, χωρίς συµβιβασµούς και χωρίς προκαταλήψεις, αποτιµώντας το, όχι ως υπόθεση προσωπική, αλλά ως προβολή όλης της χώρας. Έως τότε είχε εκδώσει 11 ποιητικά βιβλία και είχε αρνηθεί πολλά βραβεία και τιµές (τόσο ελληνικά, και από την Ακαδηµία Αθηνών, όσο και διεθνή) υποστηρίζοντας πως η αφιλοκερδής πράξη της (αποµονωµένης) ποιητικής δηµιουργίας είναι µια αποστολή: «Αγνοηµένος σ’ έναν γιαλό της Πάρου ο Αρχίλοχος, αποµονωµένος σ’ ένα κελί του Ναού της Θεοτόκου ο Ρωµανός ο Μελωδός, κλεισµένος σ’ ένα καµαράκι της Κέρκυρας ο ∆ιονύσιος Σολωµός, χωρίς να περιµένουν τίποτε και από κανέναν, µε δέος και αφοσίωση, ζύγιαζαν µία-µία τις λέξεις που έφτασαν ως εµάς. Σε µήκος εικοσιπέντε αιώνων είπανε τον “ουρανό” ουρανό και τη “θάλασσα” θάλασσα – ένα φαινόµενο που δεν παρουσιάζεται σε καµµιά χώρα του πολιτιστικού µας κύκλου κι ένα προνόµιο για τον ποιητή που δεν το έχει κανείς άλλος ποιητής σε καµµιάν άλλη γλώσσα» (Ελύτης, Επιστολή προς την Πρυτανεία του ΑΠΘ για την αναγόρευσή του σε επίτιµο διδάκτορα το 1978, αναγόρευση η οποία έγινε «δι’ αντιπροσώπου», Θανάσης Τσίγγανας, «Η Καθηµερινή», 20 Σεπτ. 2003).

Μικρό νησί η Σίκινος, μεγαλόκαρδος ο ευεργέτης της, Ιάκωβος Σιγάλας

*Την ευεργέτησε ο Σιγάλας

*Την ερωτεύτηκε ο Ελύτης

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

        Τα λεξικά, προσδιορίζουν ότι η έννοια της ευεργεσίας είναι η παροχή βοήθειας ή άλλης υποστηρικτικής ενέργειας, χωρίς ανταλλάγματα. Το μέγεθος της ευεργεσίας συνήθως ποικίλλει, ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες των ευεργετών. Έτσι στην ελληνική ιστορία και σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, έχουμε από απλούς ευεργέτες έως και εθνικούς ευεργέτες.

        Ως εθνικοί ευεργέτες χαρακτηρίζονται άτομα τα οποία γίνονται γνωστά για τον μεγάλο αριθμό φιλανθρωπιών και δωρεών προς ένα έθνος. Η τιμή για ένα έθνος να έχει πολίτες που ευεργετούν την πατρίδα τους, είναι μέγιστη. Ωστόσο η φιλογενής διάθεση κάθε ευεργέτη δεν έχει διαβαθμίσεις και βαθμολογήσεις. Το ίδιο άξιοι είναι μικροί και μεγάλοι ευεργέτες, που διαθέτουν τις περιουσίες τους μικρές ή μεγάλες, για να ευεργετήσουν την πατρίδα τους.

        Σήμερα θα γνωρίσουμε τον ευεργέτη της Σικίνου του νησιωτικού συμπλέγματος των Κυκλάδων. Πρόκειται για τον Ιάκωβο Σιγάλα, που διέθεσε την περιουσία του για να ευεργετήσει το νησί του.

Ομιλία στο Πλανητάριο για τη Θράκη και τον Ελύτη

Πλανητάριο

ΤΟ ΑΣΜΑ ΗΡΩΪΚΟ ΚΑΙ ΠΕΝΘΙΜΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ, ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΓΙΑ ΘΡΑΚΑ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟ

*Οι βραβευθέντες μαθητές των παραγωγικών στρατιωτικών σχολών 

          Η Ένωση Γυναικών Θράκης "Δόμνα Χατζή Αντώνη Βιζβίζη", σε ειδική εκδήλωση στο Ευγενίδειο Ίδρυμα (Πλανητάριο), τίμησε το Έπος του 1940-41. 

         Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης απονεμήθηκε αναμνηστικό μετάλιο με την μορφή της ηρωίδας του 1821 Δόμνας Βιζβίζη στους μαθητές των παραγωγικών στρατιωτικών σχολών, με καταγωγή από τη Θράκη. Επίσης τους προσφέρθηκε το βιβλίο του Απόστολου Ευθυμιάδη "Η συμβολή της Θράκης στους απελευθερωτικούς αγώνες του Έθνους 1361-1920". Χορωδία γυναικών υπό τη διεύθυνση της κ. Ελένης Τσαγκαράκη τραγούδησε επίκαιρα τραγούδια για την ελληνική εποποιία στα Αλβανικά και Ηπειρωτικά βουνά. Προβλήθηκε ακόμα ταινία παραγωγής του Πολεμικού Μουσείου με αφήγηση της Θρακιώτισας στην καταγωγή Σοφίας Βέμπο για τον πόλεμο του Σαράντα.

          Παρέστη και προσφώνησε την εκδήλωση η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων κ. Άννα Νταλάρα.

*Η υφυπουργός κ. Άννα Νταλάρα

          Το πρόγραμμα παρουσίασε ο Θρακιώτης ηθοποιός Κώστας Χατζούδης.

          Κεντρικός ομιλητής, ήταν ο δημοσιογράφος Παντελής Αθανασιάδης με θέμα "Το άσμα ηρωικό και πένθιμο του Οδυσσέα Ελύτη, γράφτηκε για Θράκη ανθυπολοχαγό". Το κείμενο του λόγου ήταν το ακόλουθο:

Ο ΗΡΩΪΚΟΣ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ ΗΤΑΝ ΘΡΑΞ!!!

         Σε όλους μας είναι γνωστό, πως ο μεγάλος μας ποιητής Οδ. Ελύτης ο τιμημένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, πήρε μέρος το 1940 στο μεγάλο αγώνα του Ελληνισμού ενάντια στον Ιταλικό φασισμό. Πολέμησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός, στα χιονισμένα Βορειοηπειρωτικά βουνά και καρπός των βιωμάτων και των εμπειριών του, είναι τα δύο αξεπέραστα ποιητικά αριστουργήματά του, το «Άξιον Εστί» με την παγκόσμια ακτινοβολία και το «Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για το Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας».  Ειδικά αυτό το δεύτερο ,ενδιαφέρει εμάς τους Θράκες, αν και συνήθως το αγνοούμε ή το προσπερνάμε χωρίς να δίνουμε τη δέουσα σημασία. Ίσως γιατί οι περισσότεροι δεν το έχουν διαβάσει καν.

          Βάσιμα ισχυρίζομαι και επιμένω, και έχω κατ’ επανάληψη αρθρογραφήσει, ότι ο αδικοχαμένος ηρωικός ανθυπολοχαγός της Αλβανίας, του ομωνύμου ποιήματος του Ελύτη, παρά το γεγονός ότι δεν διασώζεται το όνομά του ή άλλα στοιχεία της πραγματικής ταυτότητάς του, είναι Θραξ. Είναι ένας από μας.

          Και αυτό, το επιβεβαιώνει ο Ελύτης, που συγκλονισμένος από τον ηρωικό θάνατο του, έγραψε το περίφημο αυτό ποίημα. Ειδικότερα  στο ΣΤ΄ κεφάλαιο του ποιήματός του, γράφει προσδιορίζοντας τουλάχιστον την καταγωγή του.

 

«Ήταν ωραίο παιδί. Την πρώτη μέρα που γεννήθηκε

Σκύψανε τα βουνά της Θράκης να φανεί

Στους ώμους της στεριάς το στάρι που αναγάλλιαζε

Σκύψανε το βουνά της Θράκης και το φτύσανε

Μια στο κεφάλι, μια στον κόρφο, μια μέσα στο κλάμα του.

Βγήκαν Ρωμιοί με μπράτσα φοβερά

Και το σηκώσαν  στου βοριά τα σπάργανα…»

Αυτός λοιπόν ο ηρωικός Θρακιώτης, ένας ημίθεος στα μάτια του ποιητή, ένας καθημερινός δικός μας άνθρωπος σαν όλους τους Θρακιώτες που έδωσαν δυναμικό παρών στο αντιφασιστικό αγώνα, κουβαλούσε μέσα του τα γονίδια του διαχρονικού και διάχυτου Θρακικού ερωτισμού. Και αυτό το έβλεπε από διαίσθηση ο ποιητής και δεν παρέλειψε να το περιλάβει στο αριστουργηματικό ελεγείο του, γράφοντας λίγο παρακάτω:

Ήταν γερό παιδί

Τις νύχτες αγκαλιά με τα νεραντζοκόριτσα

Λέρωνε τις μεγάλες φορεσιές των άστρων

Ήτανε τόσος ο Έρωτας στα σπλάχνα του

Που έπινε μέσα στο κρασί τη γέψη όλης της γης

Πιάνοντας ύστερα χορό μ’ όλες τις νύφες λεύκες

Ώσπου ν’ ακούσει και να χύσ’ η αυγή το φως μές στα μαλλιά του

Η αυγή που μ’ ανοιχτά μπράτσα τον έβρισκε

Στη σέλα δύο μικρών κλαδιών να γρατσουνάει τον ήλιο

Ή πάλι με στοργή να σιγονανουρίζει

Τις μικρές κουκουβάγιες που ξαγρύπνησαν…

Ά τι θυμάρι δυνατό το γυμνό του στήθος

Όπου ξεσπούσαν λευτεριά και θάλασσα…

Ήταν γενναίο παιδί

Με τα θαμπόχρυσα κουμπιά και το πιστόλι του

Με τον αγέρα στην περπατηξιά…

      Αυτός λοιπόν ο ηρωικός ανθυπολοχαγός, που ο ποιητής τον έβλεπε σαν σύμβολο των αξιωματικών οι οποίοι μαζί με όλους τους άλλους Έλληνες αγωνίζονταν να διασώσουν την τιμή της πατρίδας τους, δεν μπορεί παρά να είχε γεννηθεί στη Θράκη. Αν για παράδειγμα είχε γεννηθεί στην Ήπειρο ο Ελύτης θα έγραφε ότι έσκυψε η Πίνδος για να φανεί ο νεογέννητος. Αν είχε γεννηθεί στην Κρήτη, θα έγραφε, πως έσκυψε ο Ψηλορείτης κ.ο.κ. Όμως με σαφήνεια γράφει, ότι έσκυψαν τα βουνά της Θράκης, την πρώτη μέρα που γεννήθηκε.

      Άλλωστε πολλές έμμεσες αποδείξεις υπάρχουν στο Στρατιωτικό Μουσείο Διδυμοτείχου. Στο ισόγειό του στην αίθουσα με τις φωτογραφίες των πεσόντων Θρακών, μεταξύ άλλων, εντοπίζουμε και τα ακόλουθα ονόματα συμπατριωτών μας ανθυπολοχαγών, που έδωσαν τη ζωή τους στα βουνά της Βορείου Ηπείρου, το 1940-41:

·  Λεπτοκαρόπουλος Χρήστος. 'Επεσε στα τέλη του 1940 στην ελληνοαλβανική μεθόριο.

·  Κανδηλάπτης Θεόδωρος. Έπεσε στις 28-2-1941 στο Μπούμπεσι.

·  Παρασκευούδης Πέτρος. Έπεσε στις 10-3-1941 στο Πόγραδετς. Ετάφη στο Τεπελένι.

·  Παπαγιαννόπουλος Τηλέμαχος, της Β΄ Μοίρας ΧV Σ.Π.Β. Έπεσε στο ύψωμα της Κλεισούρας στις 13-3-1941.

 

      Αυτός λοιπόν ο ηρωικός Θραξ ανθυπολοχαγός, ένας ημίθεος στα μάτια του ποιητή, τον ενέπνευσε να γράψει το περίφημο ποίημά του, δεν ήταν παρά ένας καθημερινός δικός μας άνθρωπος σαν όλους τους συμπατριώτες μας,  που έδωσαν δυναμικό παρών στον αντιφασιστικό αγώνα.

      Το ένστικτο του ποιητή, τον οδήγησε στον ιστορικά ορθό δρόμο, θέλοντας να περιγράψει τον ανθυπολοχαγό που έδωσε τη ζωή του μαχόμενος, στα χιονισμένα Βορειοηπειρωτικά βουνά. Απλά, θέλοντας να δώσει συνολικά την εικόνα των ηρωικά αγωνιζόμενων νέων αξιωματικών, απέφυγε να συγκεκριμενοποιήσει το πρότυπο, που τον ενέπνευσε. Μας άφησε όμως έμμεσα να αντιλαμβανόμαστε βάσιμα, ότι το εξαίρετο ελεγείο του ««Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για το Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», είχε για πρότυπό του ένα Θράκα ήρωα. Και εδώ έγκειται η δική μας ευθύνη. Να αναδείξουμε τη συμβολή των Θρακών με εναργέστερο τρόπο στους αγώνες του Έθνους. Έχουμε σύμμαχο, την Ιστορία, την Αλήθεια και τον Ελύτη.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης