Νικόλαος Κλαδάς και Τζαφέρ Ταγιάρ: Δύο παράλληλες ιστορίες αιχμαλωσίας.

*Ο υποστράτηγος Κλαδάς κατά την άφιξή του στο Λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας. Τον υποδέχθηκε η σύζυγός του (Φωτογραφία Ε.Λ.Ι.Α.- Μ.Ι.Ε.Τ.)

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Ο υποστράτηγος Νικόλαος Κλαδάς και ο συνταγματάρχης Τζαφέρ Ταγιάρ, είναι δυο πρόσωπα τραγικά, που έζησαν τα δραματικά γεγονότα των 1920-1922, δοκίμασαν τον πόνο της αιχμαλωσίας και τελικά μπόρεσαν να επιβιώσουν, να ανταλλαγούν και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους ελεύθεροι. Ο Κλαδάς αιχμαλωτίσθηκε στη Μικρά Ασία και ο Ταγιάρ στην Ανατολική Θράκη.

Επρόκειτο για πεπειραμένους στρατιωτικούς, δοκιμασμένους σε προηγούμενους πολέμους, ο καθένας για τη χώρα του, αλλά η μοίρα, τους οδήγησε στην παράλληλα αιχμαλωσία. Η διαφορά είναι ότι ο ένας κακοπέρασε ως αιχμάλωτος και ο άλλος καλοπέρασε…

Ο Κλαδάς γεννήθηκε στο Ληξούρι το 1871. Φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων. Πήρε μέρος στον άτυχο πόλεμο του 1897 και στη συνέχεια στους Βαλκανικούς Πολέμου 1912-1913. Διακρίθηκε στη μάχη του Σόροβιτς και συμμετείχε ως λοχαγός Πυροβολικού στην απελευθέρωση της Σιάτιστας, στις 4 Νοεμβρίου 1912. Αργότερα διετέλεσε υποδιοικητής της Σχολής Ευελπίδων και το 1917 αποστρατεύθηκε ως βασιλόφρων. Επανήλθε στο στράτευμα όταν ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 και ανέλαβε τη διοίκηση της ΧΙ Μεραρχίας, που πολέμησε στη Μικρά Ασία. Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας είχε ενδιαφερθεί προσωπικά στη Νικομήδεια για την ψυχαγωγία των στρατιωτών της Μεραρχίας του με θέατρο. Ήταν ευρυμαθής και έγραψε διάφορες στρατιωτικές μελέτες. Πέθανε στην Αθήνα το 1938.

*Ο Τζαφέρ Ταγιάρ

Ο συνταγματάρχης Τζαφέρ Ταγιάρ τουρκαλβανικής καταγωγής,  είχε γεννηθεί το 1877 στην Πρίστινα του Κοσσυφοπεδίου. Τελείωσε το τουρκικό γυμνάσιο Μοναστηρίου και κατόπιν εισήλθε στη στρατιωτική σχολή στην Κωνσταντινούπολη.

Έδρασε αρχικά στις περιοχή Ιπέκ και Μοναστηρίου εναντίον Βουλγάρων κομιτατζήδων. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους στην περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών. Στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν διοικητής της Μεραρχίας Δαρδανελίων και από εκεί εστάλη στον Καύκασο ως διοικητής Σώματος Στρατού. Στη συνέχεια του ανετέθη η διοίκηση του Α’  Σώματος Στρατού στην Αδριανούπολη όπου τοποθετήθηκε ως Στρατιωτικός Διοικητής Ανατολικής Θράκης. Ήταν ο αρχαιότερος των Τούρκων συνταγματαρχών.  Γνώριζε Γαλλικά και λίγα Ελληνικά. Πέθανε στις 3 Ιανουαρίου του 1958 στην Κωνσταντινούπολη, σε ηλικία 81 ετών.

Τον Μάρτιο του 1920, στην Αδριανούπολη οργάνωσε εθνικιστικό κίνημα, ακολουθώντας το παράδειγμα του Μουσταφά Κεμάλ, με τον οποίο είχε επαφή. Δηλαδή οργάνωσε την αντίδραση του ηττημένου τουρκικού στρατού, στην εφαρμογή των όρων της ανακωχής, την οποία είχε υποχρεωθεί να υπογράψει η Τουρκία με τους συμμάχους της Αντάντ, στο λιμάνι του Μούδρου, στις 17 Οκτωβρίου 1918. Ταυτόχρονα σκόπευε να αντιδράσει στον ελληνικό στρατό, ο οποίος μετά τη συνθήκη του Σαν Ρέμο, άρχισε σταδιακά να ελευθερώνει τη Θράκη, Δυτική και Ανατολική.

*Αιχμάλωτοι Τούρκοι αξιωματικοί

 

Πώς συνελήφθη ο Ταγιάρ

 

Στις 11 Ιουλίου 1920, όταν άρχισε η προέλαση του ελληνικού στρατού προς την Ανατολική Θράκη, ο Ταγιάρ θέλησε να επιθεωρήσει οχυρωματικά έργα στον κέντρο της περιοχής του και κατευθυνόμενος προς τη Χάφσα βρέθηκε αντιμέτωπος με ομάδα Ελλήνων εφίππων της προπορευόμενης ίλης του 3^ου Συντάγματος Ιππικού με επικεφαλής τον τότε ανθυπίλαρχο Σόλωνα Γκίκα (μετέπειτα υπουργό των κυβερνήσεων Κωνσταντίνου Καραμανλή). Η ίλη του Σόλωνα Γκίκα, κατόρθωσε να κυκλώσει τους ολίγους Τούρκους του επιτελείου του Ταγιάρ και να τους συλλάβει. Ο ίδιος όμως ο Τούρκος συνταγματάρχης διέφυγε τη σύλληψη και ετράπη σε άτακτη φυγή, με την αραβική του φοράδα του Γκεϊλά. Κάποια στιγμή έπεσε από το άλογο και έμεινε 2,5 ώρες αναίσθητος. Όταν συνήλθε άρχισε να περπατάει  χωρίς να γνωρίζει πού βρίσκεται. Βάδιζε νηστικός και διψασμένος  πολλές ώρες. Έως ότου συνάντησε ένα μικρό παιδί, που έβοσκε τα πρόβατά του. Το παιδί τον οδήγησε στους πρόκριτους του χωριού Τσομπάνκοϊ, οι οποίοι τον αναγνώρισαν τον συνέλαβαν και τον παρέδωσαν στο ελληνικό στρατό, που προχωρούσε ακάθεκτος. Ο ελληνικός στρατός, τον επιβίβασε με φρουρά στο τρένο και τον έστειλε στην Αθήνα, όπου κρατήθηκε σε ειδικό κατάλυμα στις φυλακές Αβέρωφ, με άνετο κρεβάτι, μικρό γραφείο, χαλί στο πάτωμα και νοσοκόμα στη διάθεσή του.  Ο Ταγιάρ παρέμεινε αιχμάλωτος επί 32 μήνες, με δυνατότητα όμως να κινείται κάπως ελεύθερα και να πίνει καφέ… και στην πλατεία Συντάγματος! (Για τη σύλληψη του Ταγιάρ βλέπε λεπτομέρειες στο https://sitalkisking.blogspot.com/2016/05/1920.html)

Όταν αντηλλάγη μαζί με άλλους 34 Τούρκους αξιωματικούς, στη Σμύρνη τους υποδέχθηκε ο στρατιωτικός διοικητής Κεραμετίν Μπέης, ο οποίος του παρέθεσε τέιον! Τότε ρωτήθηκε ο Ταγιάρ πώς πέρασε στην Ελλάδα και απάντησε ότι κακοπέρασε πολύ. Τον διέκοψε όμως ο Κεραμετίν μπέης και του είπε:

-Απεναντίας έχουμε πληροφορίες ότι πέρασες καλά. Δεν έλειψαν μάλιστα ούτε τα γλέντια ούτε τα θέατρα ούτε και οι κοκότες, με πλήρη ελευθερία. Καλύτερο πιστοποιητικό της καλοπέρασής σου είναι αυτό το πρόσωπό σου το αρκετό ροδαλό και παχύ!

Ο Ταγιάρ είχε την εντύπωση ότι μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, που τις έχασε ο Βενιζέλος, αντιμετωπίσθηκε από τη νέα κυβέρνηση ως επικίνδυνος αιχμάλωτος που έπρεπε συνεχώς να επιτηρείται. Ειδικά μάλιστα από τότε που έδωσε συνέντευξη στην «Καθημερινή». Για ένα διάστημα μεταφέρθηκε στις φυλακές της Τρίπολης και επαναφέρθηκε στις φυλακές Αβέρωφ στην Αθήνα.

 

Όταν άρχισε η ανταλλαγή αιχμαλώτων

 

Όταν άρχισε να συζητείται μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το θέμα της ανταλλαγής αιχμαλώτων οι Τούρκοι από τις 2 Φεβρουαρίου 1923, ζήτησαν ο πρώτος που θα ανταλλαγεί με ανώτερο Έλληνα αξιωματικό, να είναι ο Τζαφέρ Ταγιάρ, που ήταν αιχμάλωτος στην Αθήνα.

Την ανταλλαγή των αιχμαλώτων επέβλεπε διεθνής επιτροπή, που την αποτελούσαν οι εκπρόσωποι του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Wildbolz, Γκέγκερ, ο Έλληνας ταγματάρχης Μηχανικού Ι. Μ. Κωττάκης, ένας ακόμη Σουηδός και ο Τούρκος αντιπρόσωπος Αλή Μουζαφέρ Μπέης.

Αργότερα στις 19 Μαρτίου η ελληνική κυβέρνηση δια του αντιπροσώπου της στην επιτροπή ανταλλαγής αιχμαλώτων πρότεινε να ανταλλαγεί ο αιχμαλωτισθείς αντιστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης με τον Ταγιάρ, αλλά ο Τούρκος αντιπρόσωπος δεν συμφώνησε αν και η επιτροπή ενέκρινε την ελληνική πρόταση. Λίγες μέρες αργότερα έγινε γνωστό ότι οι Τούρκοι είχαν μεταφέρει στη Σμύρνη τον Τρικούπη, ενόψει της ανταλλαγής αιχμαλώτων.

               Την 1^η Απριλίου ο ταγματάρχης Κωττάκης με αναφορά του από τη Σμύρνη είχε ειδοποιήσει ότι τελικά αντί του Ταγιάρ οι Τούρκοι θα παραδώσουν τον  υποστράτηγο  Κλαδά. Στη Σμύρνη είχαν καταπλεύσει  στις 31 Μαρτίου τα ατμόπλοια «Ιωάννης», «Πολικός», «Άγιος Μάρκος» «Ευστράτιος»  και «Κεφαλληνία» (που φαίνεται πως έφτασε πρώτο στον Πειραιά την 1^η Απριλίου, με 569 αιχμαλώτους και με λίγους Θράκες στρατιώτες από την Αδριανούπολη, την Τυρολόη και το νομό Ροδόπης μεταξύ άλλων). Αναμένονταν επίσης να πάνε στη Σμύρνη, τα πλοία «Ανδρέας», «Πόπη» και «Εσπερία» μεταφέροντας Τούρκους αιχμαλώτους, για να παραλάβουν Έλληνες.

*Από την εφημερίδα "Πατρίς

 

Οι περιπέτειες του υποστράτηγου Κλαδά

 

Στις ελληνικές εφημερίδες της 6^ης Απριλίου 1923 δημοσιεύθηκαν πληροφορίες τις οποίες αφηγήθηκαν οι πρώτοι αιχμάλωτοι που έφτασαν στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις οποίες, ο Κλάδας ευρισκόμενος στην αιχμαλωσία, δύο φορές αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Όπως έγινε γνωστό οι απόπειρες αυτοκτονίας έγιναν στον Μωκισσό, προς την πλευρά της Καισάρειας, όπου μεταφέρθηκε και ήταν κρατούμενος. Ο Μωκισός ήταν αρχαία πόλη της Καππαδοκίας, η οποία είχε ανοικοδομηθεί επί Ιουστινιανού και ονομάσθηκε Ιουστινιανούπολις. Επί Τουρκοκρατίας ήταν γνωστή με το όνομα Βιράν Σεχήρ.

Την επόμενη μέρα μάλιστα της δεύτερης απόπειράς του, ο τουρκικός Τύπος δημοσίευσε επιστολή- άγνωστο κάτω από ποιες συνθήκες γράφτηκε- προερχόμενη από τον Κλαδά και είχε το ακόλουθο περιεχόμενο:

               «Αγαπητή μου σύζυγος,

               Σήμερον αυτοκτονώ. Ως λόγος της αυτοκτονίας μου είναι όπως ξεύρετε η νευρασθένειά μου. Δεν αποθνήσκω εκ των Τουρκικών βασάνων, αλλά διότι εγήρασα. Μη λυπηθήτε δια τον θάνατόν μου. Αυτοκτονώ με δηλητήριον διότι δεν υπάρχουν άλλα μέσα μολονότι αυτό είναι άνανδρον δι’ ένα αξιωματικόν. Κλαδάς».

*Τα Μουδανιά

 

Πώς αιχμαλωτίσθηκε ο Κλαδάς

 

               Στις 31 Αυγούστου 1922 ο αντισυνταγματάρχης Πολίτης διοικητής του 55^ου συντάγματος της Α΄ Μεραρχίας συναντήθηκε με το συνταγματάρχη Ζήρα κοντά στο Νεοχώρι ανατολικά των Μουδανιών και από αυτόν πληροφορήθηκε, ότι οι Γάλλοι που κατείχαν τα Μουδανιά, χαρακτήριζαν το έδαφος εκείνης της περιοχής  ως ουδέτερο και ότι τα διερχόμενα από εκεί τμήματα του υποχωρούντος ελληνικού στρατού θα αιχμαλωτίζονται… για λογαριασμό του Μουσταφά Κεμάλ!!! Οι δύο αξιωματικοί αποφάσισαν να μεταβεί στα Μουδανιά ο Ζήρας για να εξακριβώσει προσωπικά αν ίσχυε αυτή η παράδοξη πληροφορία. Πράγματι εκεί συναντήθηκε με Γάλλο λοχαγό, ο οποίος του δήλωσε ότι η πόλη των Μουδανιών είναι ουδέτερη και θα πυροβολήσει εάν τα ελληνικά στρατεύματα προχωρήσουν. Ζήτησε επίσης από το Ζήρα να παραδοθεί… για λογαριασμό του Κεμάλ, λέγοντας ότι θα ήταν ανώφελο να προχωρήσει προς την Πάνορμο, γιατί θα συναντούσε 5.000 Τούρκους!!! Κάτι που εκ των υστέρων αποδείχθηκε ψευδές…

               Τελικά οι Ζήρας και Πολίτης αποφάσισαν να παρακάμψουν τα Μουδανιά και να εξακολουθήσουν την πορεία τους προς την Πάνορμο με τα συντάγματά τους, όπου τελικά έφτασαν ανενόχλητοι, χωρίς να συναντήσουν… τους 5.000 Τούρκους!!!

               Σε ό,τι αφορά την 11^η  Μεραρχία, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έδωσε ο Πολίτης στο υπουργείο Στρατιωτικών με αναφορά του, αυτή βάδιζε με γενική κατεύθυνση την Πάνορμο. Ένα από τα συντάγματά της που βάδισε από δεξιά στην πεδιάδα του Νεοχωρίου ανατολικά των Μουδανιών, πιέσθηκε από τουρκικές δυνάμεις και αναγκάσθηκε να τραπεί προς την κατεύθυνση των Μουδανιών. Εκεί συνάντησε τους Γάλλους και ο λοχαγός τους, είπε τα ίδια που είχε πει και στους Πολίτη και Ζήρα.

               Ο διοικητής 11^ης Μεραρχίας υποστράτηγος Νικόλαος Κλάδα, προφανώς βρέθηκε σε δυσχερή θέση από την παρεμβολή των Γάλλων και αναγκάσθηκε να επιβραδύνει την πορεία και μέσα από σειρά άγνωστων περιστατικών η Μεραρχία αυτή οδηγήθηκε στην αιχμαλωσία. Ένα από τα περιστατικά που γνωρίζουμε είναι ότι ο ταγματάρχης του Πυροβολικού Μελάς, αγνόησε την απόφαση αιχμαλωσίας και διέταξε τους ελάτες του τάγματός του να αποσπασθούν από τα πυροβόλα τους και να προχωρήσουν παρακάμπτοντας τα Μουδανιά (σ.σ. ελάτης είναι στρατιώτης του Πυροβολικού που ιππεύει στο αριστερό άλογο του ζεύγους ελάσεως κάθε πυροβόλου). Κατά την πορεία τους όμως χτυπήθηκαν από τους Γάλλους με πολυβόλα αλλά και πυροβόλα, πιθανόν (κάτι που δεν εξακριβώθηκε) από γαλλικά πλοία. Παρά την καταδίωξη όμως των Γάλλων το τμήμα αυτό κατόρθωσε να φτάσει με ασφάλεια στην Πάνορμο.

               Αυτά τα περιστατικά δείχνουν ότι η αιχμαλωσία της 11^ης Μεραρχίας με όλο το υλικό της και κάποια προσκολληθέντα σ’ αυτήν τμήματα του Γ΄ Σώματος Στρατού, οφείλεται σε υπαιτιότητα της παράδοξης στάσης των Γαλλικών δυνάμεων. Πάντως από τα πυροβόλα, για να αχρηστευτούν, αφαιρέθηκαν τα κλείστρα και εξαφανίσθηκαν. Για το λόγο αυτό οι Τούρκοι έδερναν με βούρδουλα κάθε μέρα τους αιχμάλωτους πυροβολητές για να μαρτυρήσουν πού έκρυψαν τα κλείστρα. Αλλά αυτοί δεν μαρτύρησαν…

*Σύμμαχοι αξιωματικοί στα Μουδανιά το 1922. Αριστερά διακρίνονται Γάλλοι με τα χαρακτηριστικά κυλινδρικά πηλίκια

 

Τι είχε συμβεί με τους Γάλλους;

 

               Πώς βρέθηκαν οι Γάλλοι στα Μουδανιά;

               Από εξέταση που έγινε μετά προέκυψε ότι 2 λόχοι του γαλλικού στρατού αποβιβάσθηκαν εκεί αυτοβούλως προ της εκκενώσεως της περιοχής από τον ελληνικό στρατό και κήρυξαν τα Μουδανιά ουδέτερη περιοχή αποφασίζοντας μόνοι τους ότι τα ελληνικά στρατιωτικά τμήματα δεν δικαιούνται να περάσουν από εκεί. Παράλληλα σε συνεργασία με τους Τούρκους χτυπούσαν με πυρά Πεζικού και πολυβόλα τα τμήματα της 11^ης Μεραρχίας έφτασαν εκεί υποχωρώντας.

               Ας μην ξεχνάμε ότι οι Γάλλοι με πρωθυπουργό τον Ραιημόν Πουανκαρέ, είχε ταχθεί αναφανδόν υπέρ του Μουσταφά Κεμάλ.

*Αιχμάλωτοι που επέστρεψαν από την Τουρκία

Η επιστροφή των αιχμαλώτων

 

               Όταν διευθετήθηκε το θέμα της ανταλλαγής των αιχμαλώτων, άρχισαν να κινούνται επιταγμένα ατμόπλοια για να μεταφέρουν στην Σμύρνη και στα πέριξ λιμάνια της Τούρκους αιχμαλώτους και να παραλάβουν Έλληνες.        

Τα ατμόπλοια που έφταναν στον Πειραιά δεν επιτρέπονταν  η «ελευθεροκοινωνία» και τους αιχμαλώτους τους οδηγούσαν αμέσως στο λοιμοκαθαρτήριο που λειτουργούσε στον Άγιο Γεώργιο, στο γραφικό νησάκι στον όρμο των Παλουκίων Σαλαμίνας. Το λοιμοκαθαρτήριο είχε μεγάλη ιστορία.  Υπολογίζεται ότι άρχισε να λειτουργεί κανονικά από το 1865 ή λίγο νωρίτερα.

               Για την κατάσταση των αιχμαλώτων που έφτασαν η εφημερίδα «Εμπρός» έγραψε:

               «Είναι άνθρωποι ανήκοντες εις τον κόσμο αυτόν και έχουν ψυχήν και αίσθησιν και αίμα και παλμούς ζωής τα ανθρώπινα αυτά συντρίμματα, αι ζωνταναί αυταί σκιαί αι οποίαι ευρίσκονται εμπρός μας; Ντυμένοι με συνερραμμένα πολύχρωμα ράκη, σχεδόν γυμνοί οι περισσότεροι, σχεδόν ξυπόλητοι, με τα πρόσωπα κιτρινόμαυρα και αποστεωμένα, με τους κώχους των ματιών μέσα, με το βλέμμα ξεθωριασμένο, με τους κορμούς κυρτούς, με τα κεφάλια σκεπασμένα με κουρέλια….

               Ο «Ελεύθερος Τύπος» έδινε ανάλογη εικόνα για τους Έλληνες αιχμαλώτους:

               «Είναι όμως άνθρωποι αυτοί ή φαντάσματα; Είναι άνθρωποι ή σκιαί, αι οποίαι εδραπέτευσαν από τον Άδην;».

               Η ίδια εφημερίδα όμως έδινε και μια άλλη χαρακτηριστική εικόνα… Οι αιχμάλωτοι επάνω από την «Κεφαλληνία» πετούσαν στην θάλασσα τα παπούτσια που τους έδωσαν οι Τούρκοι να φορέσουν πριν φύγουν από τη Σμύρνη. Γιατί τα πετούσαν; Οι Τούρκοι θέλοντας να φανούν ότι είχαν σε καλή κατάσταση τους αιχμαλώτους τους έδωσαν καινούργια παπούτσια να φορέσουν για να νη μην είναι ξυπόλητοι. Ήταν κατασκευασμένα από ένα κομμάτι πανό, καρφωμένο σε μια ξύλινη σόλα, παπούτσια που δεν επέτρεπαν το άνετο βάδισμα και στρέβλωνα τα πόδια!!! 

               Ήταν oι πρώτες εντυπώσεις!!! Και το «Εμπρός» επεσήμαινε ότι για την υποδοχή των αιχμαλώτων δεν βρέθηκε κανένα φιλανθρωπικό σωματεία να τους δώσει λίγο πρόχειρο φαγητό η ένα γλυκό ή λίγα τσιγάρα και κάποια ρούχα να φορέσουν.

*Η εφημερίδα "Εμπρός" για την επιστροφή του Κλαδά

 

Ο Κλαδάς φτάνει στην Ελλάδα

 

               Ο υποστράτηγος Νικόλαος Κλαδάς, έφτασε στον Πειραιά στις 11 Απριλίου 1923 με το φορτηγό ατμόπλοιο «Άγιος Μάρκος» μαζί με 2778 απελευθερωθέντες Έλληνες αιχμάλωτους και τον αντισυνταγματάρχη Κ. Ηλιάδη, το λοχαγό της Επιμελητείας Σπ. Βιτάλη και τον υπίατρο Αθ. Βικόπουλο. Για τους τρείς τελευταίους είχε γράψει το «Εμπρός»: «Κάτισχνοι, καταβεβλημένοι, χλωμοί, φαντάσματα μάλλον είναι και ρακένδυτοι περίπου!».

               Όταν επιβιβάζονταν οι αιχμάλωτοι στη Σμύρνη πέθαναν τέσσερις αιχμάλωτοι από εξάντληση και άλλοι δύο κατά τη διάρκεια του πλου…

               Στο πλοία επέβαιναν και δημοσιογράφοι από την Ελλάδα, οι οποίοι συνομίλησαν με τον υποστράτηγο Κλαδά, ο οποίος όμως αρνήθηκε να κάνει δηλώσεις πριν παρουσιασθεί στο υπουργείο Στρατιωτικών για να υποβάλει την αναφορά του. Η εντύπωση των δημοσιογράφων που συνταξίδευσαν μαζί του: «Ο κ. Κλαδάς είναι κάτισχνος και πολύ καταβεβλημένος, μάλλον εκ των ηθικών βασάνων παρά εκ των κακουχιών της αιχμαλωσίας. Φέρει ακόμα την στολήν του της εκστρατείας ήτις όμως έχει πολύ παλαιωθή».

Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας των Ελλήνων  στην Τουρκία, όλοι αντιμετώπισαν τρομερά προβλήματα επιβίωσης. Όλοι οι αιχμάλωτοι αξιωματικοί υποχρεώνονταν να σκουπίζουν τους χώρους όπου διέμενα ως κρατούμενοι των Τούρκων, πλην του υποστράτηγου Κλαδά, στον οποίο είχε παραχωρηθεί ένας υπηρέτης, κατά το «Εμπρός».

 

Και κάποιοι από τους Θράκες αιχμάλωτους 

Τότε με τα ατμόπλοια που πήγαν στη Σμύρνη, επέστρεψα ν και πολλοί Θράκες αιχμάλωτοι, όσοι γλίτωσαν από το μαχαίρι και την αγχόνη του Κεμάλ. Είναι γνωστό ότι ο Κεμάς είχε διακηρύξει ανοιχτά, ότι οι Ανατολικοθρακιώτες και οι Μικρασιάτες στρατιώτες που θα συλλαμβάνονταν αιχμάλωτοι, θα εκτελούνται. Τους θεωρούσε  ακόμα Οθωμανούς υπηκόους αν και οι πατρίδες τους είχαν απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό και αυτοί στρατεύονταν κανονικά πλέον ως Έλληνες πολίτες.

Με το ατμόπλοιο «Κεφαλληνία» έφτασαν στον Πειραιά οι ακόλουθοι Θράκες:

Οπλίτες Ν. Βλαχόπουλος Ξάνθη, Β. Αραμπατζής Σουλτάνκιοϊ Ανατολικής Θράκης, Θ. Γκίλης Θράκη, Ν. Τσαπουτζής και Γ. Τούρλας Ανατολική Θράκη, Θ. Στανίτσας Αδριανούπολη, Μ. Τσεκούρης Σαμοθράκη.

Δεκανείς Π. Νικολάου και Α. Τραΐδης Αδριανούπολη.

Με το ατμόπλοιο «Πολικός» έφτασαν ελεύθεροι πλέον οι ακόλουθοι Θράκες:

Λοχίας Γ. Τυρόπουλος Σουφλί,

Δεκανέας Μ. Γιαννάκης Γκιουμουλτζίνα,

Υποδεκανέας Π. Μυτούσης Ίασμος

Οπλίτες Γ. Στάϊκογλου, Κ. Αγοράκης και  Ι. Χαβάς Αδριανούπολη, Σ. Μαραγκός Σαμοθράκη, Πρ. Καλούδης, Στ. Χατζόπουλος, Ι. Δεμερτζής και Ι. Λάμπρου Θράκη (γενικώς, χωρίς ακριβή προσδιορισμό του τόπου καταγωγής).

Χωροφύλακες Γ. Σάρρος Ξάνθη, Γ. Μουχτάρης. Γ. Μιχαλόγλου, Βεργίδης Κύρ. Ε. Καζάκης, Δ. Μπαδέκας, Μ. Βασιλάκης, Χ. Γαρούσης Θράκη, Γ. Ζιμπέκος και Ε. Καπλάνης, Δεδέαγατς, Κ. Βασιλάκης, Τερζής Κύρ. και Δ. Μητρούδης Αδριανούπολη, Κ. Βλαχόπουλος Σαράντα Εκκλησίες, Χρ. Δερετζής Εγρίντερε, Κ. Δαμάρης Ραιδεστός, Α. Λογαρίδης Φιλιππούπολη, Α. Κατοίκης Σαμοθράκη, Στ. Βλασάκης και Ε. Καραηλίας Διδυμότειχο, Ι. Κρίκος Καραγάτς, Γ. Μουμτζής Κεσσάνη.

Με άλλα ατμόπλοια έφτασαν και άλλοι Θράκες αιχμάλωτοι του Μικρασιατικού Πολέμου.

Οι καιροί ήταν ανώμαλοι, οι ουρανοί συννεφιασμένοι, τα χρόνια ταραγμένα. Και όμως εκείνη η γενιά ήταν που ανάστησε την Ελλάδα, για να αντιμετωπίσει αργότερα το μεγάλο οικονομικό κραχ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μαζί με όλες τις θύελλες που έφερε μαζί του.  

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΗ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών

*Αρχείο εφημερίδων «Εμπρός», «Πατρίς», «Ελεύθερος Τύπος»,  «Νέα Ημέρα», Βιβλιοθήκη της Βουλής