Διδυμότειχο και έσχατη οδυνηρή Βουλγαροκρατία…

*Μαύρη πείνα εις την Θράκην. Εύγλωττος τίτλος.

 Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Το Διδυμότειχο έζησε τραγικές ώρες λίγο καιρό πριν απελευθερωθεί οριστικά και ενσωματωθεί στον ελληνικό κορμό το Μάιο του 1920, ύστερα από σκλαβιά περίπου 600 ετών. Η τραγικότητα των στιγμών, δεν οφείλονταν μόνο στους Τούρκους, αλλά και στον νεόκοπο βουλγαρικό εθνικισμό. Μιλάμε κυρίως για το 1919, όταν η Δυτική Θράκη πέρασε αρχικά στον έλεγχο των συμμάχων της Αντάντ, νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τον επόμενο χρόνο παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η Ανατολική και Δυτική Θράκη.

Η συνθήκη του Νεϊγύ, που ήταν μέρος της συνθήκης Ειρήνης μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου επέβαλε την παραίτηση της Βουλγαρίας υπέρ των  νικητριών Δυνάμεων από όλα τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της Δυτικής Θράκης. Η συνέχεια  της συνθήκης αυτής ήταν η παραχώρηση των εδαφών αυτών στην Ελλάδα με την Συνθήκη των Σεβρών. Οι Βούλγαροι, που θεώρησαν τη συνθήκη του Νεϊγύ μέγιστη εθνική ήττα, προσπάθησαν με κάθε τρόπο να εκδικηθούν τους ελληνικούς πληθυσμούς. Πόλεις και χωριά της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης δοκίμασαν τότε πρωτοφανή βαρβαρότητα, αν και έληγε η Βουλγαρική κατοχή.

*Οι Βούλγαροι εισέρχονται στο Διδυμότειχο κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων

Από τα τέλη του 1918 οι Βούλγαροι άρχισαν να σκληραίνουν την ήδη σκληρή και απάνθρωπη στάση τους, βλέποντας πλέον ότι στο διεθνές στερέωμα η ελληνική στάση στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ θα είχε θετικά αποτελέσματα, απολύτως αρνητικά για την Βουλγαρία, που είχε συμμαχήσει με τους ηττημένους Γερμανούς του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η εφημερίδα «Νέα Αλήθεια» της Θεσσαλονίκης έγραφε τον Νοέμβριο του έτους εκείνου στο κύριο άρθρο της ότι «Οι Βούλγαροι τρέμουν δια τα παράλια και το εσωτερικόν της Θράκης. Φοβούνται ότι θα δοθούν εις την δικαιούχον Ελλάδα. Ως εκ τούτου φροντίζουν να εξοντώνουν τελείως τον εκεί εναπομείναντα Ελληνικόν πληθυσμόν». Στο ίδιο άρθρο έκανε λόγο για τους απηνείς διωγμούς των Ελλήνων στο Διδυμότειχο, το Σουφλί, την Ξάνθη και άλλες πόλεις.

Μεταξύ των πόλεων και χωριών που υπέφεραν εκείνο το τελευταίο κρίσιμο διάστημα ήταν και το Διδυμότειχο.

*Βούλγαροι στον Καλέ Διδυμοτείχου

Φεύγουν οι Βούλγαροι αλλά…

                Ο Βουλγαρικός στρατός άρχισε να εκκενώνει τη Θράκη στα τέλη Ιουλίου 1919. Η ταξιαρχία Ιππικού π.χ. που είχε έδρα στην Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή), δύο τάγματα Πεζικού, Πυροβολικό και υλικό πολέμου μεταφέρθηκαν στην Παλαιά Βουλγαρία στα υψώματα Ζεμανώτς.

                Στο Διδυμότειχο παρέμεναν ακόμα αρκετές δυνάμεις του Βουλγαρικού στρατού με ανάλογο Πυροβολικό. Στις 29 Ιουλίου, ο αρχηγός των δυνάμεων αυτών συνταγματάρχης Στοϊνώφ επιθεώρησε τους στρατιώτες του παρουσία και Γάλλων αξιωματικών. Οι Γάλλοι που είχαν αναπτυχθεί ακόμα και με αποικιακά στρατεύματα (Σενεγαλέζοι) παρακολουθούσαν την αποχώρηση των Βουλγαρικών στρατευμάτων από τη Θράκη.

                Εν τω μεταξύ η καταπίεση των Βουλγάρων εντάθηκε όταν άρχισε να γίνεται φανερό, πως η Ελλάδα θα προσαρτήσει τη Δυτική Θράκη. Κατά την εφημερίδα των Αθηνών «Ακρόπολι» από τα τέλη Μαΐου- αρχές Ιουνίου  πολλές οικογένειας της Τουρκοκρατούμενης Θράκης (Ανατολική Θράκη) ζητούσαν την προστασία τους από τις ληστοσυμμορίες που λυμαίνονταν τα χωριά. Γιατί και εκεί επικρατούσε έλλειψη ασφάλειας και μεγάλη δράση κομιτατζήδων, που συνέπρατταν και με Τούρκους, που και αυτοί έβλεπαν να συρρικνώνεται η Οθωμανική αυτοκρατορία

                Στα μέσα Ιουνίου 1919, οι «Τάιμς» του Λονδίνου δημοσίευαν πληροφορίες ότι η Τουρκική κυβέρνηση και κύκλοι περί αυτήν, σχημάτισαν με τη συμμετοχή δημοσίων υπαλλήλων, κομιτάτο προστασίας της Θράκης. Στο καταστατικό του αναγράφονταν ότι σκοπός του κομιτάτου ήταν να καταπολεμήσει τις αξιώσεις της Ελλάδας και της Βουλγαρίας επί της Θράκης και να επιτύχει την προσάρτηση της Βουλγαροκρατούμενης Θράκης στην Τουρκία. Για το σκοπό αυτό έστελνε μεγάλο αριθμό πρακτόρων για να τονώσουν το φρόνημα των ομοφύλων τους.

                Εν τω μεταξύ, πληροφορίες που έφταναν στη Θεσσαλονίκη ανέφεραν ότι λόγω των πυρετωδών προετοιμασιών των Βουλγάρων, να εμποδίσουν την κατάληψη της Δυτικής Θράκης από ελληνικά (και συμμαχικά βέβαια…) στρατεύματα «η τρομοκρατία καθ’ άπασαν την Θράκην είναι ανήκουστος». 

*Η πείνα του Διδυμοτείχου από Βουλγαρική εφημερίδα

Κατάσταση απελπιστική στη Θράκη

                Η «Ακρόπολις» στις 25 Ιουνίου υπό τον τίτλο «Απελπιστική η κατάστασις εν Θράκη» έγραφε:

                «Τα μαρτύρια τα οποία υφίστανται οι ομογενείς μας είναι ανεκδιήγητα. Οι Βούλγαροι επιδιώκουν την τελείαν εξόντωσιν του Ελληνισμού. Καθ’ εκάστην σημειούνται κατά δεκάδας τα Ελληνικά θύματα της Βουλγαρικής και Τουρκικής θηριωδίας».

                Λίγες μέρες αργότερα η ίδια εφημερίδα έγραφε ότι η κατάσταση στην περιοχή Διδυμοτείχου είναι τραγική λόγω της έλλειψης τροφίμων. Πολλές μέρες νωρίτερα η εφημερίδα των Αθηνών «Πατρίς» είχε γράψει ότι οι αμερικανικές επιτροπές που είχαν σταλεί στη Θράκη και στην Ανατολή για να μελετήσουν τις υγειονομικές συνθήκες και τους τρόπους βιοπορισμού των κατοίκων είχαν υποβάλει στις 8 Ιουνίου στην Κεντρική Αμερικανική Επιτροπή, που έδρευσε στην Κωνσταντινούπολη σχετικές εκθέσεις. Ο Ρίτσαρντς, αρχηγός της αποστολής που επισκέφθηκε τη Θράκη στη δική του έκθεση υπογράμμιζε ότι η κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Τουρκία ήταν δραματική και μέγας αριθμός Ελλήνων διέτρεχε τον άμεσο κίνδυνο θανάτου από πείνα, εάν έως τον προσεχή χειμώνα δεν αποσταλεί βοήθεια!

                Μια επιστολή, που έφτασε κρυφά στη Θεσσαλονίκη, διεκτραγωδούσε τα δεινά που υφίσταντο οι κάτοικοι του Διδυμοτείχου από τους Βουλγάρους. Η είδηση για την επιστολή δημοσιεύθηκε στη «Μακεδονία» στις 4 Ιανουαρίου 1919. Η επιστολή ανέφερε ότι οι Βούλγαροι εξακολουθούν να λεηλατούν τα ελληνικά καταστήματα και τα σπίτια. Στρατιώτες που μετείχαν σ’ αυτές τις πράξεις όταν ρωτήθηκαν από τους ατυχείς κατοίκους της πόλης απάντησαν ότι ενεργούν βάσει διαταγών των αξιωματικών τους. Εύλογα η επιστολή δημοσιεύθηκε χωρίς ονόματα, για την ασφάλεια αυτών που τόλμησαν και την έγραψαν.

 *Οι... Διδυμοτειχινοί, ζητούν την ένωσιν!

Το Διδυμότειχο ζητούσε ένωση με την Ελλάδα

                Το καλοκαίρι του 1919, οι κάτοικοι του Διδυμοτείχου επωφελούμενοι από τη διέλευση από την πόλη τους του Έλληνα στρατιωτικού γιατρού Κιττάνου του επέδωσαν μια συγκινητική επιστολή για να την μεταφέρει στην ελληνική κυβέρνηση. Ζητούσαν επιτακτικά από την ελληνική κυβέρνηση, άμεση ένωση της περιοχής τους με την Ελλάδα «ίνα τεθή τέρμα εις τον ζυγόν των Πρώσων της Ανατολής». Σχετική είδηση είχε δημοσιευθεί στις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης «Φως» και «Μακεδονία» (22 Ιουλίου 1919).

Οι Βούλγαροι, έγραφαν στην επιστολή τους οι Διδυμοτειχίτες, (κατά την «Μακεδονία») δεν επιτρέπουν στους Έλληνες εμπόρους ελευθερία κινήσεων. Τους συλλαμβάνουν και τους κακοποιούν ως δήθεν επαναστάτες. Επίσης κλείνουν τις ελληνικές εκκλησίες και φυλακίζουν τους δάσκαλους και τις δασκάλες.

Ειδικότερα το «Φως» έγραψε ότι οι Βούλγαροι «διανέμουσιν εις τους Έλληνας ημερησίως μόνον 150 γραμμάρια άρτου, ενώ επήλυδες Βούλγαροι έχουν αφθονίαν τροφίμων».

Οι «Καιροί» των Αθηνών είχαν γράψει ότι η κατάσταση των Ελλήνων, της Δυτικής Θράκης είναι απελπιστική «και ιδία του Διδυμοτείχου υπό έποψιν άρτου και τροφίμων  της Βουλγαρικής κυβερνήσεως αρνουμένης να χορηγήση τοιαύτα εις τους ομιλούντας την ελληνικήν».

*Οι κομιτατζήδες του Τάνεφ, που δρούσαν στην ορεινή Ροδόπη

                Μια μέρα νωρίτερα η «Πατρίς» των Αθηνών δημοσίευσε πληροφορίες τoυ ανταποκριτή της στη Θεσσαλονίκη Ν. Βέρρου ότι Έλληνας αξιωματικός, μη κατονομαζόμενος, που είχε διέλθει από τη Θράκη (Σ.Σ. δεν αποκλείεται να εννοούσε τον Κιττάνο) του ανακοίνωσε ότι «τα μαρτύρια εις τα οποία υποβάλλεται ο Ελληνικός πληθυσμός, είναι ανήκουστα. Πιέσεις, φυλακίσεις, στερήσεις, εκτοπίσεις, φόνοι, είναι η τακτική καθημερινή δοκιμασία των Ελλήνων. Εις το Διδυμότειχον η θέσις των υπολειφθέντων ολίγων ομογενών είναι απερίγραπτος. Οι κομιτατζήδες Γκερτζίκωφ, Ποπώφ, Τζανέσωφ, Ράντελ και Παπαχρίστωφ λυμαίνονται την Θράκην».  

Πάντως λίγο πριν από τις 10 Ιουλίου 1919 οι Βούλγαροι φεύγοντας πλέον οριστικά από το Διδυμότειχο, διέρρεαν φήμες προκαλώντας τον τρόμο με υπονοούμενα ότι μπορεί να πυρπολήσουν το Διδυμότειχο όπως και το Σουφλί, που έσπευσαν να καταλάβουν Γαλλικές δυνάμεις, πριν συμβεί το απευκτέον.

Δέκα μέρες αργότερα εξ ονόματος των Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης οι σύλλογοι Γκιουμουλτζίνας, Ξάνθης, Εγρή Ντερέ, Νταρή Ντερέ, Δεδεαγάτς, Διδυμοτείχου, Φερρών, Ορτάκιοϊ, Κίρτζαλη κ.λπ. με τηλεγράφημά τους προς τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ζητούσαν να ζήσουν με τους Έλληνες συμπατριώτες τους, για να λήξουν τα δεινά τους από την Βουλγαρική διοίκηση («Πατρίς»). 

Ο Αύγουστος του 1919, ήταν πολύ δύσκολος μήνας. Στις 20 του μήνα η «Μακεδονία» δημοσίευσε έγκυρες πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες σε όλη της Δυτική Θράκη, που τελούσε ακόμα τυπικά υπό βουλγαρική κατοχή «η πείνα κατατρύχει τους δυστυχείς Ελληνικούς πληθυσμούς. Εις το Διδυμότειχον ο άρτος πωλείται προς 8 δραχμάς».

*Βούλγαροι κομιτατζήδες

Πεινούσαν στο Διδυμότειχο

Την ίδια μέρα το «Φως» υπό τον τίτλο «Πεινούν εις το Διδυμότειχον» πληροφορούσε τους αναγνώστες του, ότι σύμφωνα με την Βουλγαρική «Εφημερίδα των Εργατών» της Σόφιας «οι κάτοικοι του Διδυμοτείχου πεινούν κυριολεκτικώς και ότι αι Βουλγαρικαί αρχαί πωλούν εις μερικούς προνομιούχους Βουλγάρους τα αποστελλόμενα ολίγα άλευρα». (Προφανώς επρόκειτο για κομμουνιστική εφημερίδα της Βουλγαρικής πρωτεύουσας, όπου οι οι κομμουνιστές παρουσίαζαν αξιοσημείωτη δραστηριότητα)

Μια απόπειρα κάποιων θερμοκέφαλων Τούρκων να αντισταθούν στους Γάλλους, κατέληξε στη σύλληψη 15 προκρίτων διαφόρων χωριών, οι οποίοι οδηγήθηκαν στις φυλακές Διδυμοτείχου ώστε να δικαστούν για εσχάτη προδοσία. Οι Γαλλικές αρχές, εν τω μεταξύ, επέβαλαν την τάξη στην περιοχή του Ορτάκιοϊ και των πέριξ.

*Βουλγαρικά γραμματόσημα, που οι σύμμαχοι τα επισήμαναν με τη σφραγίδα 

Thrace Interallie (Θράκη Διασυμμαχική)

Μάλιστα ο Βούλγαρος στρατηγός Σκουένωφ αναγκάσθηκε από τον Γάλλο αρχηγό του στρατού κατοχής Αλλιέ, να εκδώσει διαταγή για καταδίωξη των συμμοριών.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδα «Φως» (24 Αυγούστου 1919) μια επιτροπή Τούρκων είχε εγκατασταθεί στην Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) υπό τον Νουρή Μπέη και προσπαθούσε να εξεγείρει τους Τούρκους κατά της αναμενόμενης απόφασης της Διάσκεψης των συμμάχων της Αντάντ να παραχωρήσει τη Θράκη στους Έλληνες. Η δράση της ενόχλησε τους Γάλλους και η επιτροπή μετέφερε την έδρα της από τις 22 Αυγούστου στο Διδυμότειχο. Οι προπαγανδιστές της επιτροπής διέθεταν άφθονο χρήμα και την υποστήριξη των Βουλγάρων. Οι Τουρκικοί πληθυσμοί τόσο της υπαίθρου όσο και των πόλεων απέκρουαν έντονα την περαιτέρω παραμονή τους υπό την κυριαρχία των Βουλγάρων. Ειδικά από τα ορεινά χωριά της Ροδόπης, ελάχιστοι παρασύρθηκαν. Συνεργοί των Τούρκων αναφέρονταν ο Τσαούσης αδελφός του κομιτατζή Τάνε Νικόλωφ, ο Τάκεφ άλλος γνωστός κομιτατζής με δράση, ο Τέπκωφ διευθυντής της Μεραρχιακής Αστυνομίας και ο συνταγματάρχης Αμπατζίεφ, που διέμενε προσωρινά στη Γκιουμουλτζίνα. Τα μέλη αυτού του προπαγανδιστικού στην ουσία κομιτάτου ήταν διεσπαρμένα σε όλη της Θράκη. Ειδικά για τον Αμπατζίεφ τελικά απαγγέλθηκε κατηγορία για συνωμοσία εναντίον των συμμαχικών στρατευμάτων και ζητήθηκε η απέλασή του στην Παλαιά Βουλγαρία.

Πάντως στο Διδυμότειχο η πείνα συνεχίζονταν. Οι κάτοικοι του τρέφονταν κατά το πλείστον με βρασμένα καλαμπόκια, κατά τις εφημερίδες. Υπήρχαν και μαρτυρίες ότι και ο Βουλγαρικός στρατός δεν τρέφονταν καλά.

Την ίδια μέρα πάντως το «Φως» δημοσίευσε πληροφορίες ότι ο Τουρκικός πληθυσμός του Διδυμοτείχου, της Γκιουμουλτζίνας και της Ξάνθης, μέσω επιτροπών του, επέδωσε στον αρχιστράτηγο Φρανσαί Ντ’ Εσπεραί κατά τη διέλευσή του από τη Θράκη, υπόμνημα με το οποίο ζητούσε την απαλλαγή του από το Βουλγαρικό ζυγό.

*Η ενδοβουλγαρική μάχη στα Βρυσικά 

Ενδοβουλγαρική μάχη στα Βρυσικά

Στα τέλη Αυγούστου 1919 η κατάσταση στην περιοχή του Διδυμοτείχου είχε εκτραχυνθεί εξαιτίας της δράσης των ανεξέλεγκτων ομάδων κομιτατζήδων. Κατά το «Φως» της 30^ης Αυγούστου στο χωριό Καραμπουνάρ (τα σημερινά Βρυσικά) που απείχε δύο ώρες από το Διδυμότειχο έγινε συμπλοκή μεταξύ δύο… Βουλγαρικών συμμοριών, που είχαν αρχηγούς η μεν μία τον Ράντεφ και η άλλη τον Ζένσκα, που κατάγονταν και οι δύο από την περιοχή του Ζιρνόβου! Τα αίτια της συμπλοκής δεν έγιναν γνωστά. Συνήθως ήταν ο αγώνας ελέγχου περιοχών. Πάντως οι Τούρκοι κάτοικοι του Καραμπουνάρ επιτέθηκαν σε όσους Βούλγαρους επιχείρησαν να μπουν στο χωριό. Οι κομιτατζήδες υποχώρησαν γιατί οι Τούρκοι χωρικοί αντιστάθηκαν με επιμονή, αφήνοντας πίσω τους 3 νεκρούς.

Οι Γαλλικές αρχές του Διδυμοτείχου που πληροφορήθηκαν για την επίθεση, έστειλαν επιτόπου στρατιωτική δύναμη, για να αποκαταστήσουν την τάξη. Αποφάσισαν μάλιστα για να αποφεύγονται παρόμοια περιστατικά στο μέλλον, να εγκαταστήσουν σειρά φυλακίων σε επίκαιρα σημεία με αρκετή δύναμη για να αποτρέπουν κάθε προσπάθεια επιθέσεων των κομιτατζήδων.

Η ζωή στο Διδυμότειχο ήταν πολύ δύσκολη, όπως και όλη η περίοδος της Βουλγαρικής κατοχής. Οι μνήμες, τόσο από τα επίσημα στοιχεία, όσο και από τις προφορικές αφηγήσεις των κατοίκων ήταν τραυματικές. Απολύτως οδυνηρές…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΗ

*Αρχείο Εφημερίδων «Μακεδονία», «Φως», «Ακρόπολις», «Πατρίς»,  «Καιροί», «Νέα Αλήθεια»