ΚΟΡΑΗΣ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε'

*Το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά

Γράφει ο δημοσιογράφος Ανδρέας Μακρίδης

         «Για τον ελληνισμό των αρχών του 19ου αιώνα, υπόδουλο και παροικιακό, το ερώτημα για την απελευθέρωση των κοινωνικών δυνάμεων, δεν μπορούσε παρά να υποκατασταθεί από το αίτημα για εθνικό κράτος.  Οι αυτονομήσεις των οικονομικών δραστηριοτήτων των υποδούλων, λόγω της αδυναμίας του Οθωμανικού κράτους να τις ενσωματώσει στις λογικές του, δεν είχαν μεγάλα περιθώρια επιτυχίας, κυρίως όταν, κατά τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα, οι οικονομικές δραστηριότητες βυθίστηκαν σε βαθειά κρίση».

          Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, το παραπάνω απόσπασμα που αποδίδει την Επανάσταση του ’21 στην οικονομική κρίση και στην αδυναμία των Οθωμανών να ενσωματώσουν «στις λογικές τους» την οικονομική δραστηριότητα των ελλήνων εμπόρων, δεν προέρχεται από κάποιο περιθωριακό έντυπο μαρξιστικής ή νεοφιλελεύθερης απόκλισης. Προέρχεται από τον εισαγωγικό τόμο στην «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» του Σπυρίδωνα Τρικούπη, με τίτλο «από τον Σπυρίδωνα Τρικούπη στο σήμερα», γραμμένο από τον Βασίλη Κρεμμυδά και σε έκδοση της Βουλής των Ελλήνων του 2007.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε΄ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΥΨΗΛΑΝΤΗ. ΕΝΑΣ ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ «ΕΝ ΟΧΕΤΟΙΣ ΔΑΚΡΥΩΝ» (ΜΕΡΟΣ Β΄)

 *Ο περίφημος αφορισμός των επαναστατών της Μολδοβλαχίας

Γράφει ο δημοσιογράφος Ανδρέας Μακρίδης 

Νουθεσίες, προειδοποιήσεις, απειλές, κατάρες και ύβρεις περιλαμβάνει ο αφορισμός του Υψηλάντη και του Μιχαήλ Βόδα– και μαζί μ’ αυτούς, των επαναστατών που τους ακολουθούσαν. Από την στιγμή που συντάχθηκε, υπό τις συνθήκες που είδαμε στο πρώτο μέρος του αφιερώματός μας, διχάζει τους αναγνώστες του σε δύο παρατάξεις. 

Είναι κατ’ αρχήν εκείνοι που θεωρούν τον Πατριάρχη Γρηγόριο, «προδότη και αντεπαναστάτη». Στην αρχή ήσαν ελάχιστοι, αλλά στον αιώνα μας έγιναν πολλοί. Και είναι κι εκείνοι, κυρίως προσκείμενοι στους εκκλησιαστικούς κύκλους, που ήθελαν τον Πατριάρχη έναν αφανή ήρωα της Επανάστασης, έναν ιεράρχη που αφόριζε, την ώρα που ενδόμυχα ευχόταν, τον θρίαμβο των Ελλήνων.

Μια προσεκτική ανάγνωση των πατριαρχικών κειμένων και των μαρτυριών της εποχής, μας δίνει την δυνατότητα διατύπωσης μιας τρίτης εκδοχής, την οποία και παρουσιάζουμε.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ E' ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΥΨΗΛΑΝΤΗ: ΕΝΑΣ ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ «ΕΝ ΟΧΕΤΟΙΣ ΔΑΚΡΥΩΝ» (Μέρος Α' )

*Ο ανδριάντας του Γρηγορίου Ε' στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών

Γράφει ο δημοσιογράφος Ανδρέας Μακρίδης

Την Κυριακή 13 Μαρτίου του 1821, σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Γρηγόριος ο Ε’, εκφωνεί επισήμως τον αφορισμό των δύο εμφανιζόμενων πρωταγωνιστών της ελληνικής εξέγερσης στη Μολδοβλαχία: Του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, Αλέξανδρου Υψηλάντη και του συνεργάτη του Μιχαήλ (Βόδα) Σούτσου, Ηγεμόνα της Μολδαβίας. 

Αν η επαναστατική προκήρυξη του Υψηλάντη, «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», διεκδικεί την διάκριση του πρώτου και πλέον προοδευτικού μανιφέστου της μεταναπολεόντειας εποχής, ο αφορισμός του διακινητή της και όσων των ακολουθούσαν, αποτελεί εκ πρώτης όψεως το άκρως αντίθετό του: Έναν κατάπτυστο ύμνο στο ραγιαδισμό και την εθελοδουλία.

Συντεταγμένος στις 11 Μαρτίου του ’21, ο αφορισμός εμφανίζεται έκτοτε, ως τεκμήριο του αντιδραστικού ρόλου της Εκκλησίας κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αλλά και αργότερα. Οι κατήγοροι του Γρηγορίου ωστόσο, είτε αγνοούν, είτε ηθελημένα αποσιωπούν, πως την απόφαση για αφορισμό δεν την έλαβε κάποιος συνειδητά αντεπαναστάτης Πατριάρχης, αλλά ένα Σώμα εβδομήντα δύο εκπροσώπων της Ρωμιοσύνης της Κωνσταντινούπολης – ιερείς, πολιτικοί, αρχιτεχνίτες – αρκετοί εκ των οποίων ήσαν μυημένοι στο επαναστατικό εγχείρημα. Και σχεδόν πάντα, την ίδια ώρα που ο Γρηγόριος απαγχονίζεται εκ νέου από τους ομοφύλους του, αποσιωπείται όλο το κρίσιμο παρασκήνιο, που έκανε τον ίδιο τον Υψηλάντη να μιλά για «το άγιο αίμα του Πατριάρχη» μετά απ’ τον απαγχονισμό του.