Ο Νίκος Καζαντζάκης «ξηλώνει» από τη θέση του τον Βούλγαρο υγειονόμο του Δεδέαγατς, το 1920

*Ο Χαρίσιος Βαμβακάς με τον Γάλλο στρατηγό Αντουάν Σαρπύ.

 

 

*Εμπόδιζε την παλιννόστηση

των Θρακών προσφύγων

στη Διασυμμαχική Θράκη

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Για το υπηρεσιακό πέρασμα του μεγάλου συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη το 1920 από τη Θράκη, που όδευε προς την απελευθέρωσή της, έχουμε αναφερθεί και στο παρελθόν και το σχετικό άρθρο μπορείτε να τα διαβάσετε στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2018/02/1920_27.html). Σήμερα θα αναφερθούμε σε μια εντελώς άγνωστη προσπάθειά του να «ξηλωθεί» από τη θέση του ο Βούλγαρος υγειονόμος του Δεδέαγατς, που πρόβαλε διαρκώς προσκόμματα στην παλιννόστηση των Θρακών προσφύγων.

               Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι με βάση τη συνθήκη του Νεϊγύ, στις 27 Νοεμβρίου 1919 η ηττημένη Βουλγαρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από όλα τα κυριαρχικά της δικαιώματά της επί της Δυτικής Θράκης. Αυτό άνοιξε το δρόμο για τη δημιουργία της Διασυμμαχικής Θράκης. Στη Γαλλία δόθηκε εντολή να διοικήσει αυτό το νεόκοπο κρατίδιο ενόψει των αποφάσεων για την οριστική τύχη της περιοχής. Επικεφαλής της Διασυμμαχικής Θράκης τοποθετήθηκε ο Γάλλος στρατηγός Αντουάν Σαρπύ, με πολιτικό σύμβουλο το Χαρίσιο Βαμβακά. Παράλληλα ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος έδινε αγώνα στο Παρίσι να κατακυρωθεί στην Ελλάδα η Δυτική και Ανατολική Θράκη, κάτι που έγινε το 1920.

Νωρίτερα στην Αθήνα στις 8 Μαΐου 1919 ο Βενιζέλος  είχε διορίσει τον μετέπειτα διεθνώς γνωστό συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη, αρχικά διευθυντή και στη συνέχεια Γενικό Διευθυντή του νεοσύστατου Υπουργείου Περίθαλψης, με βασική αποστολή τον επαναπατρισμό 150.000 Ποντίων του Καυκάσου, που αντιμετώπιζαν απηνείς διωγμούς από τους επαναστατημένους μπολσεβίκους του Λένιν. Οι Πόντιοι του Καυκάσου μεταφέρθηκαν με πλοία και εγκαταστάθηκαν οι περισσότεροι στη Μακεδονία και λιγότεροι στη Θράκη.

Το δεύτερο σκέλος της αποστολής του στη Θράκη, ήταν να επιλύσει προβλήματα των παλιννοστούντων Θρακών, μετά την αποχώρηση των Βουλγάρων και την εγκατάσταση εκεί συμμαχικών στρατευμάτων. Ήταν το μεταβατικό καθεστώς της λεγόμενης Διασυμμαχικής Θράκης. Συμμαχικά στρατεύματα κατέλαβαν τη βουλγαροκρατούμενη Δυτική Θράκη, αλλά ένα μεγάλο μέρος των υπηρεσιών ήταν στα χέρια Βουλγάρων, αφού η συνθήκη του Νεϊγύ, αφορούσε μόνο την αποχώρηση των στρατευμάτων.

*Ο Νίκος Καζαντζάκης σε φωτογραφία του 1918

Τον Ιανουάριο του 1920 ο Καζαντζάκης ως γενικός διευθυντής του υπουργείου Περίθαλψης, συνοδευόμενος από τον κυβερνητικό επίτροπο Θεοδωρίδη περιόδευσε στη Δυτική Θράκη. Πολλά στοιχεία δεν έχουμε για την επωφελή αυτή περιοδεία. Γνωρίζουμε όμως ότι περίπου στο τέλος Ιανουαρίου 1920 οι δύο κυβερνητικοί αξιωματούχοι, που περιόδευσαν κατέληξαν στην Ξάνθη,

Εκεί ο Καζαντζάκης δήλωσε ότι η παλιννόστηση των Θρακών εκτελείται με αξιοθαύμαστη ταχύτητα. «Η Θράκη- είπε- ανέλαβε τον ελληνικό της χαρακτήρα. Μέχρι της σήμερον παλιννόστησε μέγας αριθμός Ελλήνων, υπολείπονται δε προς παλιννόστησιν πολλοί Έλληνες Θράκες αποκλεισθέντες εις Μακεδονίαν λόγω της σιδηροδρομικής απεργίας. Οι επιστρέψαντες εφωδιάσθησαν με τρόφιμα δια τρεις μήνα».

               Λίγες μέρες νωρίτερα σημειώθηκε και μια ελλάσων σύγκρουση του Βαμβακά με τον Καζαντζάκη.

               Ο Βαμβακάς στις 13 Ιανουαρίου 1920 με ιδιόγραφη έκθεσή του προς τον υπουργό Εξωτερικών Νικόλαο Πολίτη, ανέφερε ότι έφτασε στη Θράκη ο Γενικός Διευθυντής του υπουργείου Περίθαλψης Νίκος Καζαντζάκης. Αλλά… «Επεσκέφθη εν αγνοία μου τον Τούρκον πάρεδρον της Δημαρχίας. Αυτό δεν βλάπτει. Αλλά τω επρότεινεν ή μάλλον τω ανέφερεν ότι η Κυβέρνησίς μας σκέπτεται να ιδρύση ορφανοτροφείον και δια τους Μουσουλμάνους ενταύθα και εζήτησε την σύμπραξίν του. Καλόν θα ήταν οι διάφοροι υπάλληλοι οίτινες έρχονται ενταύθα δι’ ειδικάς υπηρεσίας να μην αναμιγνύονται εις ξένα προς αυτούς ζητήματα»!  Και παρακάτω πρόσθετε: «Κατά τα άλλα η παρουσία ενταύθα του κ. Καζαντζάκη ήτο πολύ χρήσιμος δια την τακτοποίησιν του προσωπικού της Περιθάλψεως και δια την συγκέντρωσιν της εργασίας. Η παλιννόστησις και η εγκατάστασις των προσφύγων εξακολουθεί απροσκόπτως μέσω Δεδέαγατς». Τέλος καλό, όλα καλά…

               Κεντρική στόχευση της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διασυμμαχική Θράκη ήταν η παλιννόστηση των Θρακών, που είχαν εγκαταλείψει τις πόλεις και τα χωριά τους από την εποχή των διώξεων των Νεοτούρκων και στη συνέχεια από τις διώξεις των Βουλγάρων, με κίνδυνο να αλλοιωθεί η εθνογραφική σύνθεση της Θράκης εις βάρος των Ελλήνων. Και ο ρόλος του Καζαντζάκη στον τομέα αυτόν ήταν σημαντικός.

Ένα από τα πρώτα προβλήματα που αντιμετώπισε ο Καζαντζάκης ήταν τα εμπόδιο που δημιουργούσε στην παλιννόστηση ο υγειονόμος του Δεδέαγατς. Μεγάλο μέρος της παλιννόστησης γίνονταν με πλοία που μετέφεραν Θράκες πρόσφυγες, από Θεσσαλονίκη, Θάσο, Καβάλα και άλλα μέρη.

*Η υπογραφή του Καζαντζάκη σε υπηρεσιακό έγγραφο

Τι συνέβαινε στην πραγματικότητα;

 

               Από το Δεκέμβριο του 1919 είχαν αρθεί οι καθάρσεις των παλιννοστούντων σε χώρους καραντίνας όταν επέστρεφαν στη  Δυτική Θράκη και ήταν πλέον αρκετά τα πιστοποιητικά του Ερυθρού Σταυρού, που επεδείκνυαν κατά την αποβίβασή τους.

               Οι οδηγίες που είχαν δώσει οι υγειονομικές αρχές της Ελλάδας, όριζαν ότι θα διενεργείται γενικός εμβολιασμός με αντιπανωλικό ορό και δαμαλισμός (για την ευλογιά) όλων ανεξαιρέτως των παλιννοστούντων προσφύγων. Σε κάθε άδεια παλιννόστησης σημειώνονταν από τον γιατρό η διενέργεια εμβολιασμού. Επί πλέον όλοι οι πλοίαρχοι των αναχωρούντων ατμόπλοιων με πρόσφυγες, παραλάμβαναν γενική βεβαίωση της Υγειονομικής Υπηρεσίας ότι όλοι οι επιβάτες είναι εμβολιασμένοι. Παράλληλα γίνονταν επανειλημμένες επιθεωρήσεις για την υγιεινή κατάσταση όσων προσφύγων ταξίδευαν. Σε ό,τι αφορά τα πλοία γίνονταν και συστηματική μυοκτονία.

               Οι γαλλικές αρχές ήταν ικανοποιημένες με τα υγειονομικά μέτρα, που έπαιρνε η ελληνική πλευρά στη Διασυμμαχική Θράκη.

               Χαρακτηριστικά εξ άλλου ο Κ. Καμπάς διευθυντής της Υγειονομικής υπηρεσίας Θεσσαλονίκης,  ανέφερε προς το υπουργείο Περίθαλψης στις 21 Δεκεμβρίου 1919:

               «Χθες παραδόξως ο συνοδεύων εις Μακεδονίαν υπάλληλος μας Βουζουνάρας, μου τηλεγραφεί από τη Θάσον ότι ο εν Δεδέαγατς Βούλγαρος υγειονόμος έχει την αξίωσιν να εφοδιάζωμεν κάθε άτομον χωριστά με πιστοποιητικόν ότι έχει εμβολιασθεί και είναι προφανές ότι η αξίωσις αυτή είναι αστεία και ο Βούλγαρος αυτός ζητεί προφάσεις δια να δυσχεραίνη την παλιννόστησιν. Ηναγκάσθην να εφοδιάσω τους επιβάτας της Ελευσίνος με ατομικάς πιστοποιήσεις, αλλά συγχρόνως ετηλεγράφησα εις τας ιδικάς μου αρχάς της Θράκης να ενεργήσωσι παρά τοις Γάλλοις να μη περάση εις το μέλλον η ιδιοτροπία του Βουλγάρους, διότι είναι ανθρωπίνως αδύνατον εις την υγειονομικήν μας υπηρεσίαν να εκδίδει δια κάθε άτομο που εμβολιάζει και χωριστόν πιστοποιητικόν. Ανέθεσα δε εις τον Ανθυπολοχαγόν Κοκκίνην τον οποίον στέλλω εις  Δεδέαγατς να συνεννοηθή δια διάφορα άλλα ζητήματα της παλιννοστήσεως, να ενεργήση καταλλήλως παρά τοις Γάλλοις. Αν είναι σκόπιμον να ενεργήση και το Υπουργείον».

               Στις 28 Δεκεμβρίου 1919 ο υπουργός Περίθαλψης Σπύρος Σίμος με έγγραφό του ζητούσε από το υπουργείο Εξωτερικών να προβούν στις κατάλληλες ενέργειες «ίνα μη δυσχεραίνηται το έργον της παλιννοστήσεως των προσφύγων Θράκης δια τυπικούς λόγους».

*Το λιμάνι του Δεδέαγατς

               Ο Καζαντζάκης όταν έφτασε στη Δυτική Θράκη ανέλαβε δράση για να λύσει το πρόβλημα. Με τηλεγράφημά του ενημέρωσε το υπουργείο Περίθαλψης για την κακή διαγωγή του Βούλγαρου υγειονόμου στο Δεδέαγατς, ο οποίος συνεχώς πρόβαλε προσκόμματα στα ατμόπλοια που μετέφεραν παλιννοστούντες πρόσφυγες στη Δυτική Θράκη.

Ο υπουργός Περίθαλψης Σπ. Σίμος, διαβίβασε το τηλεγράφημα του Καζαντζάκη στο υπουργείο Εξωτερικών στις 9 Ιανουαρίου 1920 παρακαλώντας να γίνουν τα κατάλληλα διαβήματα «προς απόλυσιν του Βουλγάρου Υγειονόμου Δεδέαγατς παρεμβάλλοντος προσκόμματα εις της ελευθεροκοινωνίαν των ατμοπλοίων των μεταφερόντων παλιννοστούντας πρόσφυγες Θράκης, επί σκοπώ να παρεμποδίσει την διενεργουμένην παλιννόστησιν».

               Το υπουργείο Εξωτερικών ζήτησε διευκρινίσεις από το Βαμβακά για όσα συνέβαιναν στο λιμάνι του Δεδέαγατς και συνιστούσε σε περίπτωση που πράγματι ο Βούλγαρος επεδείκνυε κακές προθέσεις για τους πρόσφυγες να γίνουν τα απαραίτητα διαβήματα στις Γαλλικές αρχές.

               Με άλλο έγγραφο συνιστούσε στον Βαμβακά να προχωρήσει στις κατάλληλες ενέργειες όπου χρειαστεί για να μην δυσχεραίνεται το έργο της παλιννόστησης των προσφύγων.

               Ο ίδιος ο Καζαντζάκης ειδοποίησε το υπουργείο Περίθαλψης ότι τα εμπόδια που έμπαιναν στα ατμόπλοια που μετέφεραν πρόσφυγες ήταν ανυπέρβλητα «αποδεδειγμένως δε γίνονται προς τον σκοπόν όπως παρεμποδισθή η παλιννόστησις». Οι υγειονομικές αρχές έπαιρναν μέτρα συνιστάμενα στον εμβολιασμό με αντιπανωλικό ορό και δαμαλισμό όλων ανεξαιρέτως των παλιννοστούντων προσφύγων και σε απολύμανση των αποσκευών τους. Για όλους που αναχωρούσαν εκδίδονταν γενική πιστοποίηση που περιέγραφε λεπτομερώς την εφαρμογή όλων των προβλεπόμενων υγειονομικών μέτρων. Αυτό το μέτρο είχε αποφασισθεί για την ευόδωση της παλιννόστησης. Ο Βούλγαρος όμως υγειονόμος του Δεδέαγατς αξίωνε παραλόγως να είναι εφοδιασμένος κάθε πρόσφυγας με ατομική πιστοποίηση και δεν επέτρεπε την αποβίβαση από τα ατμόπλοια. Επίσης στα ατμόπλοια πριν από τον απόπλου  τους για Δεδέαγατς, γίνονταν μυοκτονία και γενική επιθεώρηση όσων θα ταξίδευαν, για τη  γενική κατάσταση της υγείας τους και την καθαριότητα.

*Ο Φάρος του Δεδέαγατς

               Ο Καζαντζάκης στο τηλεγράφημά του τόνιζε ότι οι αιτιάσεις του Βούλγαρου υγειονόμου «ελέγχονται όλως αστήρικτοι και είναι προφανής ο αντεθνικός σκοπός δι’ όν αύται εφευρίσκονται».

               Η έκπληξη είναι ότι κατά τον Καζαντζάκη ο Βούλγαρος υγειονόμος είχε κατορθώσει να παρασύρει στις απόψεις του και τον  Έλληνα λιμενάρχη, ο οποίος με αναφορά του κατηγορούσε τις υπηρεσίες περίθαλψης και τις υγειονομικές αρχές!!!

               Καταλήγοντας ο Καζαντζάκης στο τηλεγράφημά του τόνιζε: «Επιφυλασσόμενος ενεργήσω αναλόγως επί του προκειμένου κατά την εις Θράκης περιοδείαν μου παρακαλώ όπως καταβληθεί προσπάθεια προς απομάκρυνσιν Βουλγάρου Υγειονόμου εκ Δεδέαγατς».

               Τα προσκόμματα που πρόβαλαν οι Βούλγαροι στο Δεδέαγατς, και ειδικότερα ο υγειονόμος είχαν επισημάνει έγκαιρα και οι Θρακικοί σύλλογοι που είχαν ζητήσει την παρέμβαση του υπουργείου Εξωτερικών από τις 19 Δεκεμβρίου 1919.

               Τελικά από άλλο τηλεγράφημα του Βαμβακά προς το υπουργείο Εξωτερικών στις 28 Ιανουαρίου 1920 πληροφορούμαστε, ότι ο Καζαντζάκης με δικό του τηλεγράφημα στο υπουργείο Περίθαλψης, είχε γνωστοποιήσει ότι παύθηκε από την υπηρεσία του ο υγειονόμος του Δεδέαγατς και ο Γάλλος στρατηγός Σαρπύ, διόρισε τον ιατρό Αποστολίδη που του είχε προτείνει ο Βαμβακάς.

               Στις 2 Φεβρουαρίου 1920 ο Χαρίσιος Βαμβακάς ανέφερε στο υπουργείο Εξωτερικών ότι μετά την άρση των καθάρσεων και την χαλάρωση των διατυπώσεων, με τη βοήθεια του διορισθέντος Έλληνα υγειονόμου Δεδέαγατς, είναι ανάγκη να επισπευσθεί η επάνοδος των υπολειπομένων προσφύγων  στη Δυτική Θράκη, τόσο των εμπόρων όσο και των γεωργών για να ενισχυθεί το εμπόριο και η καλλιέργεια των χωραφιών.

               Ταυτόχρονα ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που ετοιμάζονταν να αναχωρήσει για το Παρίσι ζήτησε να ενημερωθεί για το έργο που είχε πραγματοποιηθεί στη Δυτική Θράκη.

               Ο υπουργός Περίθαλψης Σπύρος Σίμος, βασισμένος σε αναλυτική έκθεση του Νίκου Καζαντζάκη πληροφορούσε επιγραμματικά το Βενιζέλο, ότι έως τις 4 Φεβρουαρίου 1920 είχαν παλιννοστήσει 35.000 Θράκες και απόμεναν ακόμα  7.000. Στη Μακεδονία βέβαια υπήρχαν και 100.000 Θράκες της Ανατολικής Θράκης που περίμεναν και εκείνοι την απελευθέρωση για να γυρίσουν στις πατρίδες τους. Η αναχώρηση Δυτικοθρακιωτών και Ανατολικοθρακιωτών δημιουργούσε μεγάλο πληθυσμιακό κενό στην Μακεδονία, που έπρεπε να κλείσει με τη μεταφορά εκεί άλλων ελληνικών πληθυσμών.«Η Δυτική Θράκη- σημείωνε ο Σίμος-  ανέκτησε Ελληνικήν  της μορφήν». Πρόσθετε ότι λειτουργούσαν όλα τα σχολεία με 7.000 μαθητές. Ιδρύθηκαν τέσσερα ορφανοτροφεία. Επίσης υπενθύμιζε ότι υπάρχει ανάγκη παροχής δανείων ύψους 7 εκ. δρχ. για τη βιομηχανία και το εμπόριο για να ανακτήσει η Θράκη την οικονομική της ανθηρότητα. Θεωρούσε επίσης ευχής έργο να αποστέλλονταν εκεί Αμερικανοί αντιπρόσωποι για να δουν ότι η Θράκη έχει μεταβληθεί σε ελληνική επαρχία.

               Η έκθεση του Καζαντζάκη που περιείχε πολλές λεπτομέρειες απεστάλη ταχυδρομικά στο υπουργείο Εξωτερικών.

               Ο Καζαντζάκης συνεπικουρούμενος και από άλλους παράγοντες όπως μεταξύ άλλων ο Βαμβακάς και ο Θεοδωρίδης, τελικά κατόρθωσε να απομακρυνθεί από το Δεδέαγατς ο Βούλγαρος υγειονόμος και η παλιννόστηση συνεχίσθηκε κανονικά. Η Θράκη όδευε προς την ελευθερία της…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών,  Φακ.  1920  154.1