Ο Καζαντζάκης περιοδεύει στη Θράκη το 1920…

 *Δημοσίευμα της "Μακεδονίας" για την περιοδεία του Καζαντζάκη στη Θράκη

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο Νίκος Καζαντζάκης, ήταν ένας πολυταξιδεμένος συγγραφέας. Επισκέφθηκε πολλά μέρη του κόσμου και τα ταξιδιωτικά του βιβλία αποτελούν λογοτεχνικoύς «θησαυρούς». Είναι γνωστά τα ταξίδια του. Εκείνο πού είναι ελάχιστα γνωστό, είναι ότι ο Καζαντζάκης επισκέφθηκε τη Θράκη σε δύσκολους καιρούς, όχι ως συγγραφέας, αλλά ως γενικός διευθυντής του αρτισύστατου υπουργείου Περίθαλψης, με εντολή της κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου να εξετάσει τα προβλήματα της περιοχής και να επιτύχει λύσεις. 

                Ο Καζαντζάκης κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο το 1912, κατατάχθηκε στον ελληνικό στρατό ως εθελοντής, αλλά τελικά υπηρέτησε τη θητεία του στο γραφείο του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.

Στις 8 Μαΐου 1919 ο Βενιζέλος διόρισε τον Καζαντζάκη αρχικά διευθυντή και στη συνέχεια Γενικό Διευθυντή του νεοσύστατου Υπουργείου Περίθαλψης με βασική αποστολή τον επαναπατρισμό 150.000 Ποντίων του Καυκάσου, που αντιμετώπιζαν απηνείς διωγμούς από τους επαναστατημένους μπολσεβίκους του Λένιν. Κατά τα μέσα Ιουλίου ως αρχηγός της αποστολής με συνεργάτες τους Ηρακλή Πολεμαρχάκη, Ιωάννη Κωνστανταράκη, Ιωάννη Αγγελάκη και τον Γεώργιο Ζορμπά, επισκέπτεται την περιοχή του Καυκάσου, για να εξετάσει την κατάσταση των Ποντίων. Μαζί του συμπράττει ως εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών ο Ιωάννης Σταυριδάκης, ο οποίος πέθανε από πνευμονία στην Τιφλίδα.

*Ο Καζαντζάκης στην περιοδεία του στον Καύκασο

Στις 11 Αυγούστου φεύγει από το Βατούμ με το ατμόπλοιο «Kiraly” και μέσω Ιταλίας πηγαίνει στο Παρίσι για να ενημερώσει το Βενιζέλο για την προετοιμασία της υποδοχής των προσφύγων. Στις σημειώσεις του έγραψε ο Καζαντζάκης ότι στο λιμάνι τον ξεπροβόδισε η Βαρβάρα Νικολάεβνα Ταμάνχιεφ η οποία «γέμισε την καμπίνα μου άσπρα και κόκκινα ρόδα». Στις 15 Αυγούστου το πλοίο πιάνει Κωνσταντινούπολη, στις 18 τον Τάραντα, στις 19 τη Ρώμη. Ο Καζαντζάκης τελικά φτάνει σιδηροδρομικώς στο Παρίσι και συναντάει το Βενιζέλο. Στις σημειώσεις του γράφει: «Συνεργασία με Βενιζέλο, κρύα, απότομη, εχθρική». Μετά το Παρίσι επιστρέφει στην Αθήνα και ταξιδεύει σε Μακεδονία και Θράκη, ένα ταξίδι για το οποίο θα σημειώσει: «Φρικώδης, πυρετώδης δουλειά». Εννοεί την αποκατάσταση των προσφύγων.

*Ο Καζαντζάκης σε φωτογραφία του 1918

Είναι γνωστό ότι οι Πόντιοι του Καυκάσου μεταφέρθηκαν με πλοία και εγκαταστάθηκαν οι περισσότεροι στη Μακεδονία και λιγότεροι στη Θράκη. Το δεύτερο σκέλος της αποστολής του στη Θράκη, ήταν να επιλύσει προβλήματα των παλιννοστούντων Θρακών, μετά την αποχώρηση των Βουλγάρων και την εγκατάσταση εκεί συμμαχικών στρατευμάτων. Ήταν το μεταβατικό καθεστώς της λεγόμενης Διασυμμαχικής Θράκης. Συμμαχικά στρατεύματα κατέλαβαν τη βουλγαροκρατούμενη Δυτική Θράκη, απομακρύνοντας τους Βουλγάρους, οι οποίοι στη φάση της αποχώρησης, προέβησαν σε ανήκουστες θηριωδίες κατά του ελληνικού και μουσουλμανικού πληθυσμού. Ακολούθησε η απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης το Μάιο του 1920 και της Ανατολικής Θράκης τον Ιούλιο του ίδιου έτους από τον ελληνικό στρατό.

*Ο Καζαντζάκης με τον Ηρακλή Πολεμαρχάκη

Γιατί δέχτηκε ο Καζαντζάκης το διορισμό του στο υπουργείο; Το γράφει στο βιβλίο του «Αναφορά στον Γκρέκο» εξηγώντας:

«Καλή η στιγμή να δοκιμάσω αν η πράξη είναι η μόνη ικανή ν’ απαντήσει, κόβοντας με το σπαθί της τους αξεδιάλυτους κόμπους της θεωρίας. Δέχτηκα και για έναν άλλο λόγο∙ πόνεσα την αιώνια σταυρωμένη ράτσα μου που κιντύνευε πάλι στο προμηθεϊκό βουνό του Καυκάσου. Δεν ήταν ο Προμηθέας, ήταν η Ελλάδα καρφωμένη πάλι από το κράτος και τη βία και φωνάζει. Φωνάζει όχι τους θεούς, φωνάζει τους ανθρώπους, τα παιδιά της να τη σώσουν.Έτσι, ταυτίζοντας τα σημερινά παθήματα, με τα αιώνια πάθη της Ελλάδας, υψώνοντας την τραγική σύγχρονη περιπέτεια σε σύμβολο, δέχτηκα».

*Ο Καζαντζάκης στρατευμένος το 1912

Ο Καζαντζάκης περιοδεύει στη Δυτική Θράκη

                Τον Ιανουάριο του 1920 ο Καζαντζάκης ως γενικός διευθυντή του υπουργείου Περίθαλψης, συνοδευόμενος από τον κυβερνητικό επίτροπο Θεοδωρίδη περιόδευσε στη Δυτική Θράκη. Πολλά στοιχεία δεν έχουμε για την περιοδεία αυτή. Γνωρίζουμε όμως ότι περίπου στο τέλος Ιανουαρίου 1920 οι δύο κυβερνητικοί αξιωματούχοι, που περιόδευσαν κατέληξαν στην Ξάνθη.

                Εκεί ο Καζαντζάκης δήλωσε ότι η παλιννόστηση των Θρακών εκτελείται με αξιοθαύμαστη ταχύτητα. «Η Θράκη- είπε- ανέλαβε τον ελληνικό της χαρακτήρα. Μέχρι της σήμερον παλιννόστησε μέγας αριθμός Ελλήνων, υπολείπονται δε προς παλιννόστησιν πολλοί Έλληνες Θράκες αποκλεισθέντες εις Μακεδονίαν λόγω της σιδηροδρομικής απεργίας. Οι επιστρέψαντες εφωδιάσθησαν με τρόφιμα δια τρεις μήνα».

                Συνεχίζοντας ανέφερε ότι μετά την παρέλευση των τριών μηνών θα ιδρυθούν πρατήρια τροφίμων, στα οποία θα πωλούνται τα είδη σε φθηνές τιμές.

                Πρόσθεσε επίσης ότι ιδρύθηκαν ιατρεία στη Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή), το Δεδεαγάτς (Αλεξανδρούπολη), το Σουφλί, το Διδυμότειχο και το Καραγάτς. Στα ιατρεία αυτά παρέχονταν φάρμακα και ιατρική περίθαλψη δωρεάν, ανεξάρτητα από φυλή σε όλους. Ιδρύθηκαν επίσης νοσοκομεία στην Ξάνθη και το Δεδεαγάτς.

                Στους αγρότες διανεμήθηκε σπόρος κριθαριού και σιταριού και παραγγέλθηκαν για να διανεμηθούν 10.000 κουτιά μεταξόσπορου για τους σηροτρόφους. Αποφασίσθηκε επίσης να σταλούν στην περιοχή βενζινάροτρα και 1000 απλά άροτρα. Επίσης επρόκειτο εντός των ημερών να διανεμηθούν βοηθήματα αγροτικά και στεγαστικά.

                Κάτι που ήταν πολύ σημαντικό: Ο Καζαντζάκης εξέφρασε την ελπίδα για ταχεία ανοικοδόμηση των χωριών Χιρκάς (Κίρκη) Μάκρη, Μαρώνεια και Μπολούστρα (Άβδηρα).

                Εξάλλου με τα ιδρυόμενα υποκαταστήματα της Εθνικής Τράπεζας στη Θράκη θα διευκολύνονταν η παροχή δανείων για να αποκατασταθούν οι επαγγελματίες και οι έμποροι των μεγάλων αστικών κέντρων της Δυτικής Θράκης.

                Ο Κρητικός συγγραφέας δήλωσε επίσης:

                «Είναι λαμπρόν το έργον της περιθάλψεως ιδίως εις ό,τι αφορά την προστασίαν των πάντων. Ήδη ιδρύθη εις Γκιουμουλτζίναν ορφανοτροφείον, όπου διαμένουν τα ορφανά της Θράκης. Ιδρύεται οικοτροφείον αρρένων εν Ξάνθη και βιοτεχνική σχολή, οικοτροφείον θηλέων εν Δεδεαγάτς και πρακτική αγροτική σχολή εις Γκιουμουλτζίναν. Επίσης ιδρύεται διδασκαλείον νηπιαγωγών μετά οικοτροφείου εν Δεδεαγάτς».

                Καταλήγοντας, ο Καζαντζάκης εξήρε το έργο του κυβερνητικού επιτρόπου   Θεοδωρίδη, ο οποίος- όπως είπε- κατόρθωσε σε ολιγόμηνο διάστημα να εκτελέσει όλη την εργασία της αποκατάστασης των παλιννοστούντων. 

 *Διαβατήριο που εκδόθηκε από τις αρχές της Διασυμμαχικής Θράκης

Αργότερα και υπουργός

Τον Νοέμβριο του 1920, μετά την εκλογική ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων, όταν ούτε ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν εξελέγη βουλευτής, ο Καζαντζάκης αποχώρησε από το Υπουργείο Περιθάλψεως και μετά τις 21 Νοεμβρίου, πραγματοποίησε ταξίδι στο Παρίσι όπου έμεινε ως τις 20 Δεκεμβρίου και στη συνέχεια πήγε στο Βερολίνο.

Ο Καζαντζάκης και άλλη φορά ανέλαβε κυβερνητική θέση. Ήταν το 1945 στην κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη η οποία ορκίστηκε στις 22 Νοεμβρίου 1945. Τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 26 Νοεμβρίου 1945 διορίστηκε υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου ο Νίκος Καζαντζάκης.  Στις 20 Ιανουαρίου 1946 παραιτήθηκε από υπουργός.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*«Νέα Εστία» Δεκέμβριος 1959, τεύχος779.

*Αρχείο εφημερίδας «Μακεδονία» Ιανουάριος 1920.