Η εισβολή κομιτατζήδων στα Πετρωτά Έβρου το 1920

*Ομάδα βουλγάρων κομιτατζήδων

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η Θράκη, Ανατολική και Δυτική, πλην των αρχών του 20^ου αιώνα (1904-1908) δοκιμάσθηκε σκληρά από τις ενέργειες Βουλγάρων και Τούρκων κομιτατζήδων και κατά το 1919-1920, όταν ξεκαθάρισε η διεθνής ατμόσφαιρα και η Ελλάδα με την έγκριση και των συμμάχων της άρχισε να απελευθερώνει την περιοχή αυτή.

                Τότε οι Τούρκοι επεδίωξαν και επέτυχαν τη συνεργασία με την βουλγαρική  Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΕΟ) και αποφάσισαν τη δημιουργία συμμοριών σε Μακεδονία και Θράκη καθώς και τη διεξαγωγή έντονης αλυτρωτικής προπαγάνδας. Σε μια προκήρυξη που είχαν ρίξει στη Γουμένισσα, έλεγαν χαρακτηριστικά:

                «Ας λησμονήσωμεν το αιματηρόν παρελθόν το οποίον μας χωρίζει και όλοι, Τούρκοι, Βούλγαροι, ‘Ελληνες, Εβραίοι, Βλάχοι, ας δώσωμεν χείρα δια τον γενικόν αγώνα απέναντι του κοινού εχθρού και να μην καταθέσωμεν τα όπλα, εάν δεν απολαύσωμεν την ελευθερίαν της πατρίδος μας. Αδιαίρετος, Ανεξάρτητος Μακεδονία, αυτή είναι η σημαία και με αυτήν θα νικήσωμε».

                Αξίζει να σημειωθεί ότι το τουρκοβουλγαρικό κομιτάτο δραστηριοποιήθηκε έντονα κατά την περίοδο της εκκένωσης της Ανατολική Θράκης το φθινόπωρο του 1922. Πολυάριθμες συμμορίες διοικούμενες από τούρκους αξιωματικούς είχαν εισβάλει στην Ανατολική Θράκη και παρενοχλούσαν τον υποχωρούντα ελληνικό στρατό και πραγματοποιούσαν θηριωδίες εναντίον του άμαχου πληθυσμού, που εγκατέλειπε τις πατρογονικές εστίες του, εντελώς άδικα, μετά την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων, που ελήφθη στα Μουδανιά.

*Δημοσίευμα της "Μακεδονίας" (20 Μαΐου 1920). Διακρίνεται η λέξη Κραπαζούς.

Η επίθεση στα Πετρωτά (Καραμπάγ)

                Η 17^η Μαΐου 1920, είναι μια μαύρη μέρα για τα Πετρωτά, το Καραμπάγ όπως ακόμα ονομάζονταν. Το χωριό, πού είναι κοντά στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο,  ξυπνούσε για την καθημερινότητά του, όταν ξαφνικά ακούστηκαν άγριες φωνές, καλπασμοί αλόγων και πυροβολισμοί.

                Μια συμμορία Βουλγάρων και Τούρκων κομιτατζήδων με αρχηγό τον  Αμέτ Μπέη από τη Νέα Βύσσα μπήκε στο Καραμπάγ. Μαζί με τους Τούρκους συνέπραττε όπως διαπιστώθηκε αργότερα και μια διμοιρία του βουλγαρικού στρατού υπό τον υπολοχαγό Ζαχάρωφ. Οι κάτοικοι του χωριού που ήταν υποψιασμένοι ότι κάτι θα μπορούσε να συμβεί, είχαν οργανώσει μια ομάδα κατοίκων, οι οποίοι είχαν εφοδιασθεί με όπλα. Ήταν οι κάτοικοι Ιω. Γκέκας, Ευστράτιος ή Τσορμπατζής Παράσχος, Άγγ. Κατσιακίδης, Κων. Γκοτσίδης, Στεφ. Δαουτίδης, Κυρ. Ευαγγελίδης, Βασ. Παλιακούδηςς, Παν. Ναλμπάντη, Άγγ. Αρβανιτίδης, Σκαρλ. Τσοτρίδης κ.ά. Όλοι τους πήραν θέσεις και έκλεισαν τους δρόμους εισόδου στο χωριό. Η συμπλοκή κράτησε περίπου δύο ώρες. Οι επιδρομείς, χρησιμοποίησαν ακόμα και χειροβομβίδες. Σ΄ αυτό το κρίσιμο δίωρο, πολλοί κάτοικοι, κυρίως γυναικόπαιδα κατόρθωσαν να διαφύγουν και να κρυφτούν σε παρακείμενα δάση. Οι Τουρκοβούλγαροι κομιτατζήδες όμως κατόρθωσαν να κάμψουν την αντίσταση των κατοίκων και μπήκαν στα Πετρωτά, λεηλατώντας τα σπίτια.

*Η συμμορία του Τάνεφ στον Εχίνο Ροδόπης. Η λεζάντα είναι επαρκής...

                Αμέσως άρχισαν και τις συλλήψεις. Συνέλαβαν τους Παν. Δελιακίδη, τη σύζυγό του Κουρτέσα, το γιό τους Βασίλη 16 ετών και την κόρη τους Κοκκώνα 14 ετών. Τους οδήγησαν στο καφενείο του Σ. Παράσχου, στο οποίο έβαλαν φωτιά!

                Στη συνέχεια, με τους συλληφθέντες πήγαν στην εκκλησία. Στον αυλόγυρό της η Κουρτέσα Δελιακίδου, που στη διαδρομή είχε ήδη τραυματισθεί με υποκόπανο όπλου, αγκάλιασε το γιό της και κλαίγοντας άρχισε να καταριέται τους άγριους εισβολείς. Τότε ένας βούλγαρος κομιτατζής όρμησε και τη λόγχισε. Όταν τράβηξε τη λόγχη έξω, χύθηκαν τα σπλάχνα της άτυχης γυναίκας, η οποία μετά από λίγο πέθανε… Ένας άλλος κομιτατζής, που είδε το θέαμα, αντιλήφθηκε ότι η γυναίκα φορούσε στα δάχτυλα της χρυσό δαχτυλίδι. Έσπευσε και της έκοψε το δάχτυλο, για να πάρει το δαχτυλίδι!!!

                Άλλοι κομιτατζήδες έσπασαν την πόρτα της εκκλησίας μπήκαν μέσα και άρχισαν τις συλήσεις και τους βανδαλισμούς κατά των εικόνων κυρίως. Όταν βγήκαν από την εκκλησία είδαν τον αιχμάλωτό τους Παν. Δελιακίδη. Του έρριξαν πέντε σφαίρες και του έκοψαν το ένα χέρι. Σειρά πήρε η κόρη Κοκκώνα Δελιακίδου. Τη λόγχισαν στην τράχηλο και τη σκότωσαν!!!

*Από την εφημερίδα "Πατρίς" (20 Μαΐου 1920). Εδώ διακρίνεται η λέξη Κραμπάγ.

                Ο γιος Βασ. Δελιακίδης τραυματισμένος ελαφρά από πιστόλι, μπόρεσε να γρονθοκοπήσει στο στήθος το φύλακά του, να τον ανατρέψει και να διαφύγει. Στο ίδιο σημείο οι κομιτατζήδες σκότωσαν επίσης τους Στέργ. Ναλμπάντη και Παν. Ζαμπίκα. Υπήρχαν επίσης πολλοί τραυματισμένοι κάτοικοι του χωριού. Όλεθρος πραγματικός…

                Αργότερα οι εισβολείς έβαλαν φωτιά στην εκκλησία, στο σχολείο και σε μερικά σπίτια, που κάηκαν ολοσχερώς. Την ώρα που άρχισε να καταρρέει το κωδωνοστάσιο της εκκλησίας η σάλπιγγα των εισβολέων σάλπισε συγκέντρωση. Είχαν ειδοποιηθεί ότι πλησίαζε ο ελληνικός στρατός, που προήλαυνε και έφυγαν. ‘Ήταν το 3/40 Σύνταγμα των Ευζώνων. Πάντως και οι κομιτατζήδες είχαν απώλειες. Σε μια περίπτωση μάλιστα ένας βούλγαρος σκοτώθηκε κατά λάθος από άλλο βούλγαρο, μέσα στο σπίτι του Άγγ. Αρβανιτίδη. Ενός άλλου νεκρού κομιτατζή το πτώμα, το έριξαν στη φωτιά, για να μην αναγνωρισθεί. Άλλα πτώματα και τους τραυματίες τους κατά την πρώτη φάση της εισβολής, οι κομιτατζήδες τα μετέφεραν στο χωριό Μεφέκι της Βουλγαρίας.

*Ιστορική φωτογραφία, από το αρχείο Θεόδωρου Κυρκούδη

                Οι κάτοικοι των Πετρωτών, συντετριμμένοι έθαψαν τους δικούς νεκρούς. Μετά από περίπου 15 μέρες με διαταγή της Διασυμμαχικής Διοίκησης της Θράκης έγινε εκταφή των πτωμάτων για να πραγματοποιηθεί ιατροδικαστική αυτοψία και να τα φωτογραφήσουν.

                Σύμφωνα με πληροφορίες η συμμορία αυτή είχε σκοπό να ελέγξει την περιοχή του Δυτικού Έβρου από τα Πετρωτά στα βόρεια, έως τον Πόταμο Αλεξανδρούπολης για να προβούν σε καταστροφές σιδηροδρομικών σηράγγων και γεφυρών, ώστε να ανακοπεί η προέλαση του ελληνικού στρατού που έσπευδε να απελευθερώσει και την Ανατολική Θράκη και να δοθεί χρόνος στον Τζαφέρ Ταγιάρ να αναδιοργανώσει τις δυνάμεις του και να μεταφέρει ενισχύσεις.

                Όταν ολοκληρώθηκε η απελευθέρωση της Θράκης το τουρκικό Θρακικό Κομιτάτο μετέφερε την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη και είχε επικεφαλής τον βουλευτή Καλλιπόλεως Σιακίρ Μπέη.

 *Το "Φως" της Θεσσαλονίκης (20 Μαΐου 1920) με την ονομασία Κραμπάζ

Κραπαζούς ή Κραμπάζου ή Κραμπάγ ή Κραμπάζ;

                Στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, επικράτησε μια σύγχυση όταν έφτασε η είδηση για τις θηριωδίες στο Καραμπάγ με καθυστέρηση. Κανένας φαίνεται δεν γνώριζε, το μέρος αυτό με την Οθωμανική ονομασία. Από τη μια μεριά, η άγνοια των τοπωνυμίων και η ακριβής προφορά τους και από την άλλη οι δυσχερείς επικοινωνίες, έδωσαν στον Τύπο… εξωτικές ονομασίες των Πετρωτών!

                Έτσι, η «Πατρίς» και οι «Καιροί» των Αθηνών έγραψε για επίθεση κομιτατζήδων στο χωριό Κραμπάγ. Η εφημερίδα «Αστήρ» ανέφερε ότι η επίθεση των κομιτατζήδων έγινε στο χωριό Κραμπάζου. Το «Έθνος» είχε τη ονομασία «Καραμπάγ» για το έγκλημα των Βουλγάρων. Στη Θεσσαλονίκη η «Μακεδονία» έγραψε για το χωριό Κραπαζούς. Το «Φως» μιλούσε για το χωριό Κραμπάζ.

                Τα πράγματα επιχείρησε να βάλει στη θέση τους ο γραμματέας του Πολιτικού Θρακικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Θ. Φέσσας με επιστολή του, που δημοσιεύθηκε πρωτοσέλιδη στη «Μακεδονία». Τέτοιο χωριό έγραψε δεν υπάρχει στη Θράκη. Ούτε Κραπαζούς ούτε Κραμπάς.

                «Πρόκειται -συνέχιζε- περί του ελληνικοτάτου χωρίου Κ α ρ α μ π α ά . Το Καραμπαά είναι το ακρότατον όριον προς τα βουλγαρικά σύνορα της εις την Ελλάδα κατακυρωθείσης Θράκης, κείμενο δυτικώς της Αδριανουπόλεως και απέχον 40 χιλιόμετρα απ΄ αυτής. Αριθμεί 450- και ουχί 300 οικίας- με 600 οικογενείας. Είναι δε αμιγώς ελληνικόν. Παράγει δημητριακά άφθονα, φημίζεται δε δια τα λατομεία μυλοπετρών, από τας οποίας προμηθεύονται οι υδρόμυλοι όλης της Θράκης. Ένεκα του προϊόντος τούτου οι Καραμπαγλήδες είναι οι πλουσιώτεροι της περιφερείας. Το Καραμπαά συντηροί εξατάξιον ελληνικόν σχολείον, διεκρίνετο δε δια την εκλεκτικότητα των ικανωτέρων από πάσης απόψεως διδασκάλων. Ήτο το προπύργιον της περιφερείας εναντίον των επιδρομών των Βουλγάρων κομιτατζήδων, οίτινες ηθέλησαν την τελευταίαν στιγμήν της απελευθερώσεώς του να το εκδικηθώσιν επωφελούμενοι της μη προελάσεως εισέτι προς τα εκεί του ελληνικού Στρατού».

*Από την "Εστία" (19 Μαΐου 1920).

Και άλλες επιθέσεις κομιτατζήδων στη Θράκη

                Λίγο πριν από τις 20 Μαΐου 1920 στην υπομοιραρχία Διδυμοτείχου παρουσιάσθηκαν 60 κάτοικοι του χωριού Τζάχ (άγνωστο σε μένα χωριό, μάλλον πρόκειται και εδώ περί λανθασμένης απόδοσης Οθωμανικού τοπωνυμίου) και ανέφεραν ότι τους κάλεσαν Τούρκοι αξιωματικοί και τους ζήτησαν να υπογράψουν αναφορά, ότι δέχονται να χαραχθούν τα σύνορα, κατά τρόπο που συνέφερε σ’ αυτούς, αλλά αυτοί αρνήθηκαν. Ύστερα από αυτό, το χωριό κυκλώθηκε από 150 βασιβουζούκους οι οποίοι μετέφεραν και ένα αμάξι γεμάτο πυρομαχικά. Οι χωρικοί αρνήθηκαν να επανέλθουν στο χωριό τους και παρέμειναν στο Διδυμότειχο.

                Αντιπροσωπεία εξ άλλου από χωριά της παραμεθόριας περιοχής Σουφλίου αποτελούμενη από τους Μολά Αλή και Ρεσήτ Χότζα επισκέφθηκαν στην Κομοτηνή τον πολιτικό διοικητή Θράκης Χαρίσιο Βαμβακά και ζήτησαν εξ ονόματος των κατοίκων να αποσταλεί στα χωριά τους, όσο το δυνατόν ταχύτερα, ελληνικός Στρατός για να τους προστατεύει από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες.

                Μια ομάδα κομιτατζήδων έκανε επίθεση εναντίον ελληνικού φυλακίου στην περιοχή Σουφλίου και σκότωσε ένα άτομο ηλικίας 60 ετών. Τους καταδίωξε και τους διασκόρπισε τμήμα του ελληνικού στρατού.

                Επίσης ανατολικά του Σουφλίου εμφανίσθηκε συμμορία κομιτατζήδων και συνεπλάκη με ελληνικό στρατιωτικό τμήμα. Από τη συμπλοκή αυτή σκοτώθηκαν τέσσερις κομιτατζήδες.

                Εν τω μεταξύ στις 19 Μαΐου 1920 στην Κομοτηνή τελέσθηκε δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που παραδόθηκε στους Έλληνες μετά από επταετή κατοχή της από τους Βουλγάρους. Τη λειτουργία τέλεσε ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος (με καταγωγή από τη Γρατινή Κομοτηνής). Παρέστη ο στρατηγός Παμίκος Ζυμβρακάκης με το επιτελείο του.

                Πάντως για τα τεχνάσματα των Βουλγάρων, που ήταν στην πλευρά των ηττημένων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου προειδοποιούσε από τις 28 Ιανουαρίου 1920 με κύριο άρθρο της η εφημερίδα «Εμπρός» που σημείωνε: «Η καταναγκαστική απόλυσις δυνάμει της Συνθήκης μεγάλου αριθμού αξιωματικών μετά της συγχρόνου δημιουργίας εθελοντικής φρουράς των συνόρων- φρουράς, γράφε, κομιτατζήδων- εκ 3.000 ανδρών, ήν ατυχώς επέτρεψεν η Διάσκεψις μετά τας βουλγαρικάς αντιπροτάσεις δίδει λαμπράν ευκαιρίαν εις την τελειοτέραν οργάνωσιν συμμοριών, με στελέχη λαμβανόμενα εκ των απολυθέντων αξιωματικών».

                Οι μεγάλες δυνάμεις έστρωναν το χαλί για τη δράση των συμμοριών αυτών σε όλη την ελληνοβουλγαρική μεθόριο. Η εφημερίδα προειδοποιούσε επίσης, ότι από το Μάρτιο του 1920 με τη βελτίωση του καιρού, θα γίνει εντονότερη η δράση των συμμοριών αυτών. 

 *Εφημερίδα "Πατρίς" 25 Οκτωβρίου 1932

Ασταμάτητοι οι κομιτατζήδες…

                Η δράση των βουλγάρων κομιτατζήδων συνεχίστηκε για πολλά χρόνια μετά. Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό συνέβη το Μάρτιο του 1930, όταν αποκαλύφθηκε ότι στην περιοχή του Κίρτζαλι δρούσε επί δύο χρόνια η συμμορία του… αστυνόμου Χρ. Κόεφ, με μέλη τον ενωμοτάρχη Στρούμτσεφ και τους χωροφύλακες Ναλμπάντσεφ, Ιβανώφ, Λαζάρωφ και Χαμπάρωφ. Μεταξύ άλλων είχαν ρημάξει το Ορτάκιοϊ.

                Σε άλλη περίπτωση, στις 24 Οκτωβρίου 1932 μια ομάδα κομιτατζήδων επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στη θέση Προφήτης Ηλίας της Αισύμης Αλεξανδρούπολης σε ελληνικό καταδιωκτικό απόσπασμα χωροφυλάκων, οι οποίοι ανταπέδωσαν τα πυρά. Η συμπλοκή κράτησε μερικές ώρες. Τραυματίστηκε στο μηρό ο αποσπασματάρχης, ενωμοτάρχης Καφρίτσας. Αμέσως κινητοποιήθηκαν άλλα αποσπάσματα που καταδίωξαν τους βούλγαρους, οι οποίοι εξαφανίσθηκαν μέσα στο παρακείμενο δάσος και διέφυγαν κρυφά προς το βουλγαρικό έδαφος.

                Ας σημειωθεί ότι το Νοέμβριο του 1925 είχε πέσει από τις Μεγάλες Δυνάμεις η ιδέα δημιουργίας ουδετέρων ζωνών στα σύνορα Βουλγαρίας- Σερβίας και Βουλγαρίας Ελλάδας για την αποφυγή συγκρούσεων. Τελικά η ιδέα αυτή απορρίφθηκε γιατί κρίθηκε ότι οι ουδέτερες ζώνες θα γίνονταν κρησφύγετα βουλγαρικών συμμοριών κομιτατζήδων.

                Οι αναφερόμενες εδώ δράσεις των κομιτατζήδων στη Θράκη είναι ενδεικτικές και ελάχιστες. Στην πραγματικότητα οι επιθέσεις σε παραμεθόρια χωριά ήταν πολλές, άγριες και εκδικητικές. Η Θράκη πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Κώστα Ανδρεάδη, υπομοίραρχου ε.α. «Τα Θρακικά κομιτάτα και αι επιδιώξεις των» Κομοτηνή 1936, Τύποις Λάζαρου Φύγκα.

*Αρχείο εφημερίδων «Μακεδονία», «Φως», «Νέα Αλήθεια» Θεσσαλονίκης, «Αστήρ», «Πατρίς», «Καιροί», «Εμπρός» Αθηνών.