Ο θάνατος του ταγματάρχη Παπαδήμα το 1912, παράδειγμα θάρρους

*Ο ηρωικός ταγματάρχης Αγησίλαος Παπαδήμας

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Στις στρατιωτικές σχολές, αλλά και στην εκπαίδευση ακόμα των νεοσυλλέκτων πάντα ετίθετο  το δίλημμα. Σε μια μάχη εκ του συστάδην ο επικεφαλής αξιωματικός πρέπει να μπαίνει μπροστά για να ενθαρρύνει τους άνδρες του ή πρέπει να τους ακολουθεί για να μπορεί να διευθύνει την κίνησή τους αποφασιστικά; Διότι και η απώλεια του επικεφαλής στη διάρκεια της μάχης, μπορεί να κρίνει την έκβασή της προς το χειρότερο.

                Για το ζήτημα αυτό εκφράστηκαν πολλές απόψεις κατά καιρούς. Προσωπικά δεν έχω καταλήξει οριστικά. Πιστεύω ότι οι εκάστοτε συνθήκες της μάχης διαμορφώνουν κάθε φορά την απόφαση του επικεφαλής αξιωματικού ή και υπαξιωματικού. Και κυρίως οι εποχές, γιατί σήμερα η δραστικότητα των όπλων, δεν επιτρέπει άσκοπους ηρωισμούς.

                Το δίλημμα αυτό ήταν πάντοτε προ οφθαλμών, κυρίως των κατώτερων αξιωματικών, που ηγούντο δυνάμεων επίθεσης (λόχοι, διμοιρίες) σε παλαιότερες εποχές. Σήμερα έχουν αλλάξει οι συνθήκες των πολεμικών συγκρούσεων.

                Σε παλαιότερους πολέμους έχουμε πολλά παραδείγματα ηρωικών θανάτων αξιωματικών, που με την αυταπάρνησή τους έγραψαν δοξασμένες σελίδες στους ελληνικούς πολέμους. Σήμερα θα θυμηθούμε τον ηρωικό θάνατο του ταγματάρχη Αγησίλαου Παπαδήμα, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων.

*Τα Στενά του Σαρανταπόρου το 1912

                Ήταν η νύχτα της 9^ης προς την 10^η  Οκτωβρίου 1912. Ο Ελληνικός στρατός εφορμούσε για απελευθέρωση της Μακεδονίας. Το κυρίως μέτωπο βρίσκονταν στα Στενά του Σαρανταπόρου. Η μεγάλη μάχη άρχισε τις πρώτες απογευματινές ώρες της 9ης Οκτωβρίου με ευθεία επίθεση των τριών  πρώτων μεραρχιών, που υφίσταντο μεγάλες απώλειες γιατί δεν είχαν την κάλυψη του πυροβολικού, το οποίο, λόγω των εδαφικών δυσκολιών, δεν μπορούσε να  προωθηθεί.

Αξίζει πάντως να επισημάνουμε προκαταβολικά, ότι η περιφανής ελληνική νίκη στο Σαραντάπορο  άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Τι συνέβη εκείνη τη νύχτα

                Την  νύχτα 9 προς 10 Οκτωβρίου 1912, το Τουρκικό Στρατηγείο, είχε πληροφορηθεί τόσο την ατυχή έκβαση της μάχης των Λαζαράδων, όσο και την υπερκέραση του δυτικού του πλευρού από την ΙV ελληνική μεραρχία, τμήματα της οποίας είχαν καταλάβει υψώματα στο Πολύρραχο. Έτσι, για ν' αποφύγει την περικύκλωση, αποφάσισε την αποχώρηση όλης της στρατιάς από το Σαραντάπορο…

                Ας έχουμε όμως και μια εικόνα των δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή του, που αντιπαρατέθηκαν με σφοδρότητα για να μην ηττηθούν. Οι δυνάμεις που Έλληνες και Τούρκοι παρέταξαν στα μέτωπο της Θεσσαλίας και Νότιας Μακεδονίας ήταν οι ακόλουθες:

*Η Ελληνική στρατιά της Θεσσαλίας. Την αποτελούσαν έξ μεραρχίες (I, II, III, IV, V και VI), μία ταξιαρχία Ιππικού και δύο αποσπάσματα Ευζώνων. Βασικά διέθετε 49 τάγματα Πεζικού, 6 τάγματα Ευζώνων, 60 πολυβόλα, 26 πεδινές και 5 ορειβατικές πυροβολαρχίες, 8 ίλες Ιππικού, 6 ημιλαρχίες, 7 λόχους Μηχανικού, 2 λόχους Τηλεγραφητών και 2 λόχους Γεφυροποιών. Το σύνολο των ανδρών της ανέρχονταν σε 80.000 άνδρες. Επικεφαλής της ήταν ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κων/νος με επιτελάρχη τον υποστράτηγο Παναγιώτη Δαγκλή και υπαρχηγό του επιτελείου του αντισυνταγματάρχη Βίκτωρα Δούσμανη.

*Οι Τούρκοι αντιπαρέτασσαν  το 8ο Σώμα Στρατού, που περιλάμβανε την 22α Μεραρχία Κοζάνης, την εφεδρική Μεραρχία Ανασελίτσας (Νεάπολης), και την εφεδρική μεραρχία Δράμας. Συνολικά διέθεταν 21 τάγματα πεζικού, 2 ίλες Ιππικού, 22 πυροβόλα και 3 λόχους πολυβόλων. Επικεφαλής της ήταν ο  γνωστός μας στρατηγός από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, Χασάν Ταξίν πασάς.

Το Σαραντάπορο απ’ όπου διήρχετο ο στρατηγικής σημασίας δρόμος Ελασσόνας- Σερβίων, είχαν οργανώσει Γερμανοί αξιωματικοί, οι οποίοι θεωρούσαν την τοποθεσία, απόρθητη. Ειδικά  ο Γερμανός στρατηγός Φον Ντερ Γκόλτς είχε δηλώσει με έπαρση ότι "τα στενά του Σαρανταπόρου θα ήταν ο τάφος του ελληνικού στρατού", αν επιχειρούσε να τα παραβιάσει. Και όμως τα παραβίασε και άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας…

*Αναγγελία των νικών του ελληνικού στρατού, στις εφημερίδες

Ο θάνατος του Αγησίλαου Παπαδήμα

Ας επανέλθουμε τώρα, στην περίπτωση του ταγματάρχη Αγησίλαου Παπαδήμα. Μέσα στη λαίλαπα των μαχών στην ευρύτερη περιοχή, τη νύχτα της 9^ης Οκτωβρίου μεγάλο μέρος του 9^ου Συντάγματος Πεζικού εξακολουθούσε να βραδυπορεί μέσα από τα Καμβούνια Όρη, στην ημιονική οδό που οδηγεί από το χωρίο Μεταξά προς το Ράχοβο. Σ’ αυτή φάλαγγα είχε σφηνωθεί και μια διλοχία του 8^ου Συντάγματος  υπό τον ταγματάχη Παπαδήμα. Μέσα στην άγρια εκείνη νύχτα, διαπίστωσαν ότο Τουρκοι είχαν καταλάβει απαρατήρητοι τα γύρω υψώματα και αιφνιδιαστικά άρχισαν να βάλουν κατά των Ελλήνων.

Ακούσθηκαν φωνές:

-Τα είδατε κ. ανθυπολοχαγέ; Τούρκοι!

-Μα πώς είναι δυνατόν; Από εδώ πέρασε ολόκληρη η IV Μεραρχία, η οποία αυτή τη στιγμή κατέχει το Ράχοβο.

Ξέρω και εγώ; Αυτοί μας ρίχνουν.  Ακούτε; Βλέπετε;

Εν τω μεταξύ το φως της σελήνης χάθηκε από τον ουρανό καθώς καλύφθηκε από πυκνά σύννεφα, ενώ είχε αρχίσει να πέφτει δυνατό βροχή και να φυσάει άνεμος. Οι πυροβολισμοί εξακολουθούσαν…

Οι Έλληνες ταμπουρώθηκα γρήγορα πυροβολώντας και αυτοί χωρίς να ξέρουν πόσοι ήταν οι Τούρκοι. Μάχη ανελέητη με εκατέρωθεν πυροβολισμούς.

Ο ταγματάρχης Αγησίλαος Παπαδήμας, που ήταν πολύ πίσω προχώρησε έφιππος για να πληροφορηθεί τι συνέβαινε. Όταν βρέθηκε στο μαχόμενο τμήμα το πυρ είχε σχεδόν σταματήσει. Μέσα στο σκοτάδι ο Παπαδήμας ερωτά:

-Τι συμβαίνει κύριε λοχαγέ; Γιατί δεν προχωρείτε;

-Συμβαίνει ότι ευρίσκω αντίσταση. Εμπρός μας βρίσκονται Τούρκοι.

-Κολοκύθια!!! Προχωρείτε σας παρακαλώ…

Και για να δώσει οι ίδιος το καλό παράδειγμα ύψωσε το δεξί του χέρι κρατώντας το περίστροφό του και σπηρούνισε το άλογό του, το οποίο κάλπασε προς τα εμπρός.

Δυο στιγμιαίες λάμψεις έσκισαν το απόλυτο σκοτάδι. Ταυτόχρονα ακούσθηκαν δύο πυροβολισμοί,  Ένας γδούπος από σώμα που έπεσε ακούσθηκε εκεί. Το άλογο του ταγματάρχη επέστρεψε ρουθουνίζοντας στη φάλαγγα χωρίς τον αναβάτη του…

*Η αναγγελία του θανάτου του Αγησίλαου Παπαδήμα, από τον Τύπο

Αργότερα  οι στρατιώτες μετέφεραν τον Αγησίλαο Παπαδήμα πάνω σε πρόχειρο  ξυλοκρέβατο στη θέση Αγ. Απόστολοι Πολυρράχου και μαζί με τους κατοίκους του χωριού τον ενταφίασαν.

Εκείνη τη νύχτα έχασαν τη ζωή τους εκεί, εκτός του Παπαδήμα και οι Λογοθέτης Ξενοφώντας, ανθυπολοχαγός, Γεωργαντάς Κυριάκος, λοχίας, Κρέστας Ιωάννης, δεκανέας, Κοτσίρης Ιωάννης, υποδεκανέας και οι στρατιώτες: Χρυσομάλλης Μιλτιάδης, Κούβελας Ευστράτιος, Κασιμάτης Αριστείδης, Καρδάρας Βασίλειος, Μαρτζουκάτος Λεωνίδας Δρίβας Κυριάκος, Πλαγιανάκος Παναγιώτης, Μανωλάκης Χρήστος, Ζερβόλης Κων/νος, Λιακουνάκης Θωμάς, Καραμπάτσος Αλέξανδρος και Σωτηρόπουλος Νικόλαος.

Αξίζει ακόμα να σημειώσουμε πως στη μάχη των Λαζαράδων μάχη τραυματίσθηκε σοβαρά και ο συνταγματάρχης Κυριακούλης Λ. Μαυρομιχάλης, διοικητής του 22ου Συντάγματος και οι ανθυπολοχαγοί Κανελλόπουλος και Σαμπλής. Ο Μαυρομιχάλης είχε τραυματιστεί θανάσιμα στην κοιλιακή χώρα από δυο εχθρικές σφαίρες, την ώρα που κατόπτευε το έδαφος για να τοποθετήσει το σύνταγμα του. Πέθανε ύστερα από δύο μέρες στο Λουτρό.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων ΝΕΑ ΗΜΕΡΑ, ΕΜΠΡΟΣ, ΣΚΡΙΠ και ΠΑΤΡΙΣ, Ιανουαρίου 1913