Αδριανούπολη 1877: Ουδέν άλλο έβλεπέ τις ή αγχόνας και πτώματα κρεμάμενα επ’ αυτών

*Απαγχονισμός Βούλγαρoυ στην Αδριανούπολη (από το Illustrated London News, Σεπτεμβρίου 1877) 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1878, παρά το βραχύ της Ρωσικής κατοχής, που γιγάντωσε την ιδεολογία του παμβουλγαρισμού, προκάλεσε μεγάλη αναταραχή και στον ελληνικό πληθυσμό της Θράκης, που είχε να αντιμετωπίσει τους Βούλγαρους οι οποίοι  ήθελαν τα πάντα, αλλά και τους αφηνιασμένους από την ήττα Οθωμανούς.

               Έχουν διασωθεί ως πολύτιμα ιστορικά ντοκουμέντα των παθών του Ελληνισμού της Θράκης, οι προξενικές αναφορές, οι οποίες μαρτυρούν τα μύρια όσα, που υπέστησαν όσοι θεωρούνταν ραγιάδες από τους εξουσιαστές, παλαιούς και νέους.

               Τα βάσανα άρχισαν από το 1877, όταν οι Ρώσοι ενισχυμένοι και με Βούλγαρους εθελοντές, διέβησαν τα Στενά της Σίπκα στο όρος Αίμος και άρχισαν να προελαύνουν προς τα νότια μέσα στο έδαφος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τότε όπως είναι γνωστό έφτασαν στα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης και οι Τούρκοι αναγκάσθηκαν ηττημένοι να υπογράψουν το 1878 τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Ο πληθυσμός ζούσε ημέρες ζόφου…

Ο «Νεολόγος» της Κωνσταντινούπολης έγραφε για τους πρόσφυγες από τη Θράκη, κυρίως Μουσουλμάνους, που κατέφευγαν σε Κωνσταντινούπολη κυρίως:

        «Ρακένδυτοι και πειναλέοι πάντες, γυμνοί δε πλείστοι εξ αυτών και άπαντες πάντα των κακουχιών, στερήσεων και πικριών τα δεινά συγκομίζοντες, αποβαίνουσι καθ’ εκάστην είτε εις Σιρκετζί Ισκελεσί οι δια του σιδηροδρόμου αφικνούμενοι, είτε εις τας πλείστας του Γαλατά και του Βυζαντίου αποβάθρας οι δια θαλάσσης εκ Πύργου ενταύθα ερχόμενοι ζητήσαι άσυλον».

Ήταν πρόσφυγες που ταξίδεψαν ακόμα και σε ανοιχτά βαγόνια επί 26 ώρες με θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν, για να φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη.

*Κεφαλίδα εγγράφου του ελληνικού προξενείου Αδριανούπολης, την κρίσιμη περίοδο του 1877

 

Οι Οθωμανοί έστησαν αγχόνες

 

               Την εποχή εκείνη η Αδριανούπολη είχε καταστεί κέντρο τιμωρίας εχθρών και κατασκόπων των Ρώσων, που με συνοπτικές διαδικασίες τους καταδίκαζαν τα τουρκικά στρατοδικεία και τους οδηγούσαν συνήθως στην αγχόνη.

               Ο Έλληνας πρόξενος στην ιστορική πόλη, Νικόλαος Γεννάδης με αναφορά του στις 4 Αυγούστου 1877 μας πληροφορεί με τρόπο ρεαλιστικό, ότι:

«Κατά το τουρκικόν έθος αι θανατικαί εκτελέσεις γίνονται εις τα κεντρικώτερα μέρης της πόλεως και επομένως ουδέν άλλο έβλεπέ τις σήμερον εξερχόμενος της οικίας του ή αγχόνας και πτώματα κρεμάμενα επ’ αυτών και πέριξ αυτών Οθωμανούς περιϋβρίζοντας αυτά, τουθ’ όπερ φρικώδη τοις πάσι προυξένει εντύπωσιν».

Εκείνη τη μέρα, έλεγε ο Γεννάδης, απαγχονίσθηκαν 30 Βούλγαροι, αριθμός ρεκόρ, γιατί ουδέποτε άλλοτε είχαν γίνει τόσες εκτελέσεις σε μια μέρα.

Από άλλες πηγές γνωρίζουμε επίσης ότι τον Οκτώβριο του 1877 στο Διδυμότειχο εκτελέσθηκαν με απαγχονισμό, τέσσερις Βούλγαροι που καταδικάσθηκαν ως αντάρτες. Άλλοι πέντε καταδικάσθηκαν και εκτελέσθηκαν στο Μουσταφά πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ) και άλλοι και σε άλλα μέρη.

Σε άλλη αναφορά του ο Γεννάδης, στις 10 Αυγούστου 1877, συνέχισε να δίνει εικόνα της Αδριανούπολης, που περίμενε με αγωνία την προέλαση των Ρώσων.

Από διάφορα μέρη της Θράκης κουβαλούσαν οι Τούρκοι σιδηροδέσμιους Βούλγαρους, που τους έριχναν στις φυλακές. Στις 9 Αυγούστου είχαν απαγχονισθεί άλλοι έξι, ανεβάζοντας τον πρόσφατο αριθμό των απαγχονισμένων σε 53.

*Εικόνα από την Αδριανούπολη του 1877 (Illustrated L:ondon News)

«Το δυστύχημα είναι- έγραφε ο Γεννάδης- ότι εκ των συλλαμβανομένων και απαγχονιζομένων ουκ ολίγοι εισίν αθώοι και πίπτουσι θύματα της μοχθηρίας και θηριωδίας των προσωπικών αυτών εχθρών. Ως έχουσι νυν τα πράγματα, αρκεί η μαρτυρία δύο τυχαίων Οθωμανών ίνα στείλη εις την αγχόνην πάντα οιοδήποτε. Το δ΄ έτι δεινότερον  ότι και τινες Έλληνες Οθωμανοί υπήκοοι συνελήφθησαν και κρατούνται εισέτι εν ταις φυλακαίς».

Ένας από αυτούς ήταν ο Νικόλαος Παπαδόπουλος με καταγωγή από την Ήπειρο, που ήταν από χρόνια αποκατεστημένος στην Αδριανούπολη. Τον συνέλαβαν γιατί ο πατέρας του κάτοικος στο Εσκή Ζααρά, είχε θεωρηθεί τροφοδότης του Ρωσικού στρατού. Επίσης είχαν συλλάβει και τον Γεώργιο Χατζή Δημητρίου Ναλμπάντη «νέον χρηστότατον και το μόνον της οικογενείας του στήριγμα, εικοσαετή μόλις, άπορον, διαμείναντα άλλοτε επί τινά χρόνον εν Εσκή Ζααρά, όν κατήγγειλεν ενταύθα προχθές είς Αθίγγανος ου μόνον λαβόντα μέρος εις τα εσχάτως εκεί διαδραματισθέντα, αλλά και ως φονεύσαντα τα τέκνα του και την σύζυγόν του, ενώ είναι πασίγνωστον ότι ο νέος αυτός  ού άλλωστε το ήπιον, δειλόν και χρηστόν του χαρακτήρος του αποκρούει πάσαν τοιαύτην κατηγορίαν».

Επιπλέον είχε συλληφθεί και ένας από τους ευπορώτερους και χρηστότερους ομογενείς ο Κωνσταντίνος Καπνάς  υπήκοος Οθωμανός. Τον είχε καταγγείλει κάποιος Οθωμανός γιατί κάποιος άλλος Οθωμανός τον είχε ακούσει να λέγει ότι και άλλο καλό να μην έλθει, η έλευση των Ρώσων θα λυτρώσει τον τόπο από το… Τουρκικό χαρτονόμισμα. Τελικά απέλυσαν τον Καπνά από τις φυλακές γιατί πήγε ο Μητροπολίτης, που ήταν και συγγενής του, στο διοικητή.

Ο δραστήριος Γεννάδης είχε γνωστοποιήσει έγκαιρα τις διώξεις κατά των Ελλήνων στους προξένους των άλλων κρατών που έδρευαν στην Αδριανούπολη. Ο Άγγλος πρόξενος Μπλουντ έσπευσε να του απαντήσει ότι… δεν μπορεί να επέμβει στην Τουρκική Διοίκηση υπέρ των συλληφθέντων Ελλήνων, που είναι Οθωμανοί υπήκοοι!!! 

*Το κάστρο της Αδριανούπολης σε παλαιά γκραβούρα

Τα οχυρωματικά έργα της Αδριανούπολης

 

Εν τω μεταξύ οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να φροντίζουν για την απομάκρυνση των Βουλγαρικών οικογενειών που είχαν καταφύγει στην Αδριανούπολη και να τις στέλνει σε διάφορα χωριά, όπου βέβαια δεν θα είχαν καμιά περίθαλψη και καμιά βοήθεια. Οι Τούρκοι έδιωχναν τις βουλγαρικές οικογένειες για να έχουν διαθέσιμες κατοικίες για τους Τούρκους πρόσφυγες που κατέφθαναν στην Αδριανούπολη, αλλά και σε χωριά που εγκατέλειπαν οι Βούλγαροι.

Τον  Ιούνιο, οι Τούρκοι έβλεπαν τους Ρώσους να νικούν στις διάφορες μάχες άρχισαν να οχυρώνουν την Αδριανούπολη. Ο διοικητής της περιοχής θέλησε να θεμελιώσει τα οχυρωματικά έργα γύρω από την πόλη και πήρε μαζί του τον Μολλά, τον Μουφτή και τον Μητροπολίτη, πολλούς υπαλλήλους και προκρίτους. Μετά από δεήσεις και ευχές των Μουσουλμάνων ιερωμένων έβαλε το θεμέλιο λίθο. Η κατασκευή όμως αυτών των έργων τρομοκράτησε τους Τούρκους πολίτες, γιατί έβλεπαν ότι τα έργα αυτά σήμαιναν ότι η κυβέρνησή τους φοβάται την προέλαση των Ρώσων έως την Αδριανούπολη, πράγμα που όπως είναι γνωστό, αργότερα συνέβη. Επί πλέον οι Χριστιανοί κάτοικοι αντιλαμβάνονταν ότι τα οχυρωματικά έργα είχαν μεγάλο κόστος και τα βάρη θα πέσουν στις πλάτες τους, όπως το συνήθιζαν άλλωστε οι Τούρκοι. Οι πληροφορίες που είχε ο Γεννάδης ήταν ότι θα απαιτηθούν 400.00 ημερομίσθια, δηλαδή δαπάνη 50-60.000 λιρών, εκτός της αξίας των υλικών.

Από άλλη αναφορά του προξένου Αδριανούπολης πληροφορούμαστε ότι η συνέχιση των έργων γίνονταν με υποχρεωτική εργασία Χριστιανών χωρικών, στους οποίους έδιναν μισή οκά ψωμί και τίποτε άλλο. 

*Το Ορτάκιοϊ

Το Ορτάκιοϊ προσφεύγει στην Αγγλία

 

               Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια αναφορά του Γεννάδη σταλμένη την 1^η Ιουνίου 1877 στο υπουργείο Εξωτερικών.

               Συγκεκριμένα ο Έλληνας πρόξενος της Αδριανούπολης είχε πληροφορηθεί ότι οι κάτοικοι του Ορτάκιοϊ και των πέριξ Ελληνικών  χωριών, συνέταξαν αναφορά προς το Αγγλικό Κοινοβούλιο, στην οποία παρουσίαζαν τα δεινοπαθήματά τους και ζητούσαν τη βοήθεια της Αγγλικής κυβέρνησης για τη σωτηρία τους. Την αναφορά είχαν υπογράψει και σφραγίσει «με τις μουχταρικές σφραγίδες τους» οι πρόκριτοι, αλλά ανέστειλαν την αποστολή της γιατί ήθελαν να έχουν οδηγίες και από το προξενείο της Αδριανούπολης, το οποίο με τη σειρά του ζήτησε οδηγίες από το υπουργείο Εξωτερικών.

               Η ιδέα της προσφυγής στους Άγγλους γεννήθηκε από το ενδιαφέρον που επεδείκνυαν οι Άγγλοι για τα όσα συνέβαιναν στην Ανατολή, αλλά οι Έλληνες χριστιανοί του Ορτάκιοϊ και των πέριξ ήταν πρόθυμοι να υπακούσουν στις οδηγίες του εθνικού κέντρου.

Το Μάιο του 1877 στην  Αθήνα, συνέβη μια σημαντική κυβερνητική μεταβολή. Σχημάτισε ο πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης κυβέρνηση, η οποία είχε οικουμενική στήριξη.

Αυτό το γεγονός της Αθήνας προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στους Έλληνες της Αδριανούπολης. Στους Τούρκους όμως γεννήθηκαν ανησυχίες γιατί πολλοί πίστευαν ότι η Ελλάδα θα μπει στον πόλεμο στο πλευρό των Ρώσων. Για το λόγο αυτό άρχισαν να προκαλούν τους Αδριανουπολίτες. Η Ελλάδα τελικά παρέμεινε ουδέτερη.

*Ένα ακόμα από τα έγγραφα του ελληνικού προξενείου της Αδριανούπολης

Οι Κιρκάσιοι ληστές

 

Με έντονα φραστικά σχήματα ο Γεννάδης σε αναφορά του στις 25 Μαΐου 1877 γνωστοποιούσε στην Αθήνα τα βάσανα των κατοίκων της Θράκης από τους άτακτους Κιρκάσιους.

«Τα άπειρα και τρομερά κακουργήματα τα κατά των χριστιανών- έγραφε ο πρόξενος Γεννάδης- εν γένει κατοίκων της επαρχίας ταύτης διαπραττόμενα υπό των Κιρκασίων, περί ών επανειλημμένως έσχον την τιμήν ν’ αναφέρω προς την Υμετέραν Εξοχότητα

Η πεποίθηση την οποία σχημάτισαν οι Χριστιανοί ήταν ότι δεν έχουν να ελπίζουν τίποτα από την Οθωμανική κυβέρνηση «διότι είτε εξ ενόχου αδιαφορίας είτε εξ αδυναμίας οικτράς ουδέν αύτη ενεργεί προς περιστολήν του κακού».

Οι Κιρκάσιοι, γνωστοί και με την ονομασία Τσερκέζοι,  υπήρξαν μια από τη μεγαλύτερες πληγές της  Θράκης διαχρονικά. Ως φυλή, ήταν αυτόχθονες στην ανατολική παρευξείνια περιοχή από τις νότιες ακτές της Αζοφικής έως την πεδιάδα του Κουμπάν στο ΒΔ Καύκασο. Είχαν ασπασθεί τον Μωαμεθανισμό. Οι σχέσεις τους με τους Ρώσους ήταν πάντα προβληματικές και το γεγονός αυτό οδήγησε σε μεγάλες μετοικεσίες Τσερκέζων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ιδίως κατά τον 19ο αιώνα. Η παρουσία τους στα Βαλκάνια και την Τουρκία, υπήρξε παράγοντας αστάθειας.

                Με άλλη αναφορά του την 1^η Ιουνίου, ο δραστήριος Γεννάδης πληροφορούσε την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης ότι ο Άγγλος συνάδελφός του Dupuit, διατάχθηκε να αναχωρήσει και να περιοδεύσει στις επαρχίες Διδυμοτείχου και Ορτάκιοϊ για να διαπιστώσει αν αληθεύουν τα καταγγελλόμενα για φόνους, κλοπές και κάθε είδους κακουργήματα που διέπρατταν Κιρκάσιοι και Τούρκοι κατά των Χριστιανών των περιοχών αυτών. Ο Dupuit (σ.σ. στην Αδριανούπολη υπήρχαν τότε δύο πρόξενοι, ο Dupuit και ο Blunt) προ της αναχωρήσεώς του επισκέφθηκε τον Γεννάδη και ζήτησε σχετικές πληροφορίες.

               Ο Γεννάδης είχε πληροφορίες της τελευταίας εβδομάδας και μεταξύ άλλων ενημέρωσε τον Άγγλο πρόξενο ότι:

               Στην υποδιοίκηση Διδυμοτείχου και στο χωριό Καράκλησε (σήμερα Μαυροκλήσι) οι Κιρκάσιοι μπήκαν και λήστεψαν ένα σπίτι τραυματίζοντας ένα άνδρα και μία γυναίκα.

               Στο χωριό Καδήκιοϊ ( σήμερα Μάνη) βασιβουζούκοι μπήκαν και άρπαξαν 60 αρνιά.

               Στο Σουφλί, στο σιδηροδρομικό σταθμό, Κιρκάσιοι ληστές συνάντησαν ένα χωρικό και θέλησαν να του αρπάξουν το άλογο. Αυτός αντιστάθηκε. Τον σκότωσαν επιτόπου και του άρπαξαν το άλογο.

               Στην υποδιοίκηση του Ουζούν Κιοπρού (σ.σ. Μακρά Γέφυρα) ο υποδιοικητής διατάχθηκε τηλεγραφικά να περιέλθει τα χωριά της περιοχής του. Αυτός πήγε στο χωριό Καραχαμζά και αντί να συλλάβει ληστές συνέλαβε τον ιερέα του χωριού παπά Ευθύμιο και μερικούς προκρίτους Χριστιανούς και τους φυλάκισε ως δήθεν κλεπταποδόχους των ληστών!

               Στην επαρχία Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ Βουλγαρίας) στο χωριό Μπεστεπέ (σ.σ. ο σημερινός Πεντάλοφος του Τριγώνου Έβρου) που απείχε 2,5 ώρες προς δυσμάς, κατοικούμενο από Έλληνες Χριστιανούς, μπήκαν ληστές στο σπίτι του πρόκριτου Δημητρού και του ζήτησαν να τους δώσει όσα χρήματα είχε. Πήραν όσα τους έδωσε αλλά αυτοί ζητούσαν και άλλα ενώ ο Δημητρός επέμενε ότι δεν έχει άλλα. Τότε αυτοί συνέλαβαν τη σύζυγό του «ήν βασάνισαν φρικωδώς τεμάχια κρέατος αποκόπτοντες από του στήθους της ίνα μαρτυρήση πού ο σύζυγός είχε κεκρυμμένα τα χρήματα. Δια του φρικώδους αυτού μέσου κατώρθωσαν να λάβωσιν 20 χιλιάδες γρόσια και απήλθον»!!!

               Τέλος κάθε μέρα κλέβονταν ζώα από όλα τα χωριά.

               Οι μέρες περνούσαν αλλά το φαινόμενο των βιαιοπραγιών δεν έλεγε να περισταλεί, αφού η Διοίκηση δεν αποφάσιζε να κινηθεί κατά τον κακούργων.

*Το ... λωποδυτείν!!!

Το… λωποδυτείν!!!

 

Τα κακουργήματα των Κιρκασίων, αλλά και των λιποτακτών του τουρκικού στρατού μέσα στην ίδια την Οθωμανική πρωτεύουσα, με τις ληστρικές συμμορίες, που σχημάτιζαν, διεκτραγώδησε με αναφορά του και το Εμπορικό Γραφείο της Ελληνικής Πρεσβείας της Κωνσταντινούπολης.

«Δια της προχθεσινής αναφορά μου υπ’ αριθμ 6517 αναφοράς μου ανέφερον περί των ατοπημάτων εις ά εκτρέπονται οι άτακτοι στρατιώται ζεϊμπέκοι και έλεγον ότι υπερηκόντισαν τους Κιρκασίους. Αλλά και ούτοι συσσωρευθέντες τελευταίως ενταύθα φιλοτιμούνται να μην υστερήσωσιν της εγνωσμένης φήμης των, ιδίως περί το λωποδυτείν. Καθ’ ά δε εξετάσας έμαθον διαπράττωσιν  συνεχώς αταξίας εις τα δημόσια καταστήματα εις τα ξενοδοχεία, καφενεία και εργαστήρια, όπου εισερχόμενοι αγοράζουσιν πράγματα, τρώγουσιν ή πίνουσι και έπειτα αρνούνται να πληρώσωσιν, ενίοτε δε αρπάζουσι διάφορα αντικείμενα και ευθέως τρέπονται εις φυγήν, η δε σύλληψίς των και δια την ακηδείαν των αρχών και δια το πλήθος αυτών καθίσταται ανέφικτος».

          Ο «Νεολόγος» της Κωνσταντινούπολης σε αλλεπάλληλες ανταποκρίσεις του από την Αδριανούπολη διεκτραγωδούσε με ζοφερά χρώματα την κατάσταση, κάνοντας λόγο για «κράμα ζεϊμπέκων, βασιβουζούκων και Κιρκασίων» που έσπερναν παντού τον τρόμο και την απόγνωση.

Η Θράκη για άλλη μια φορά ζούσε δραματικές στιγμές πολέμου, ενώ περίμενε μέσα σε κλίμα αυταπάτης, πιστεύοντας σε προφητείες ότι τα ξανθό γένος θα έφερνε την ελευθερία!!! Που δεν την έφερε ποτέ…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

*Υστερόγραφο: Για τη δράση των Κιρκασίων εκείνη την εποχή στη Θράκη διαβάστε:

-Στο https://sitalkisking.blogspot.com/2010/12/3.html

-Και στο https://sitalkisking.blogspot.com/2021/06/1878.html

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών

*Αρχείο εφημερίδας «Νεολόγος» Κωνσταντινούπολης, Βιβλιοθήκη της Βουλής