Νέα Ορεστιάδα: Μέρες ελευθερίας το 1944…

*Μια σπάνια φωτογραφία. Είναι 29 Αυγούστου 1944. Ο λαός της Νέας Ορεστιάδας, κρατώντας ελληνικές σημαίες, πανηγυρίζει για την απελευθέρωσή του,

 

*Η μαρτυρία του έπαρχου Ορεστιάδας

Δημήτριου Ζαφειρόπουλου

*Η περιοδεία του Γ. Ιορδανίδη

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

        Η Νέα Ορεστιάδα, έζησε όπως και όλη η Ελλάδα τη φρίκη της Ναζιστικής Κατοχής, με εκτελέσεις και συλλήψεις πολιτών της. Και με λαχτάρα το καλοκαίρι του 1944 αντίκρισε τη λευτεριά! Εκείνες τις στιγμές της λευτεριάς θα δούμε σήμερα, που ήταν γεμάτες χαρές, αλλά είχαν και σπέρματα του εθνικού διχασμού, που προμήνυε, όσα ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση με τον αιματηρό και καταστρεπτικό Εμφύλιο, που ακολούθησε.

        Για τα δραματικά χρόνια της Κατοχής να θυμίσουμε μόνο, ότι η Ορεστιάδα και η γύρω περιοχή της είχε καταστεί κόμβος διαφυγής Ελλήνων, που περνούσαν κρυφά στην Τουρκία για να καταφύγουν στη Μέση Ανατολή ώστε να συνεχίσουν τον αγώνα εναντίον των Γερμανών. Η βοήθεια που έδιναν οι κάτοικοι της Ορεστιάδας στους διαφεύγοντες, είχε τραγικές συνέπειες, με εκτελέσεις και φυλακίσεις. Έτσι οι πρώτες ώρες και οι μέρες της απελευθέρωσης έφεραν τεράστια ανακούφιση στους Ορεστιαδίτες.

Έχει διασωθεί στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών, η έγγραφη μαρτυρία του Έπαρχου Ορεστιάδας Δημήτριου Ζαφειρόπουλου. Κατάγονταν από τις Σέρρες και υπηρέτησε στην Νέα Ορεστιάδα κατά την Κατοχή. Η μαρτυρία του έγινε εγγράφως στο ελληνικό προξενείο της Αδριανούπολης στις 3 Σεπτεμβρίου 1944, αμέσως μετά τα γεγονότα της απελευθέρωσης.

        Την αφήγησή του επιβεβαίωσαν ο οικονομικός έφορος Ορεστιάδας Αναστάσιος Αλεξίου, ο δημοσιογράφος Αθανάσιος Παριανός, ο υπάλληλος της εφορίας Σταύρος Γκουρτσίδης, η γραμματέας εισαγγελίας Καλλιόπη Πάρλου, ο έμπορος Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης και ο κοινοτικός Μπλατσούκας (χωρίς άλλα στοιχεία) που διέφυγαν στην Τουρκία, όταν είχαν φύγει και οι Γερμανοί!!!

 

*Πριν ακόμα φύγουν οι Γερμανοί ο ΕΛΑΣ, πουλούσε σιτάρι για να ενισχύει τη δράση του. Το νόμισμα άκρως πληθωριστικό

Από τον Πύργο, ήρθαν οι ελευθερωτές

 

        Η απελευθέρωση της Ορεστιάδας- κατά την αφήγηση του Ζαφειρόπουλου- φάνηκε να έρχεται από τις 27 Αυγούστου 1944, όταν άρχισαν να αποχωρούν χωρίς να πιεσθούν από κανέναν οι Γερμανοί κατακτητές. Ήταν 4 άνδρες της φοβερής Γκεστάπο.

Την άλλη μέρα 28 Αυγούστου, άρχισαν να τα μαζεύουν και άλλες γερμανικές υπηρεσίες. Τρείς άνδρες της Φελτσανταρμερί, 15-20 άνδρες της τελωνειακής υπηρεσίας, καθώς και οι άνδρες των φυλακίων της Ορεστιάδας, των Δικαίων, των Μαρασίων, των Καστανεών και της Νέας Βύσσας, που συγκεντρώθηκαν στην Ορεστιάδα για να αναχωρήσουν όλοι μαζί περίπου 50 άνδρες. Στις 6 το απόγευμα, από την κατεύθυνση του χωριού Πύργος βορειοδυτικά της πόλης, εμφανίσθηκαν οι πρώτοι αντάρτες. Οι Ορεστιαδίτες τους υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό.

        Ο κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται στην πλατεία, όπου έγινε έπαρση της ελληνικής σημαίας μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού και με ουρανομήκεις ζητωκραυγές. Η πόλη είχε σημαιοστολισθεί στο άψε- σβήσε, αλλά δεν είχαν εμφανισθεί τα ηγετικά στελέχη των ανταρτών και αυτό δεν έκανε καλή εντύπωση. Ακολούθησαν ομιλίες, στελεχών του ΕΑΜ, που συνέστησαν ψυχραιμία, απασχόληση όλων με την εργασία και τα καθήκοντά τους, αποφυγή παθών και προσωπικών αντεκδικήσεων και περιφρούρηση των περιουσιών.

        Στις 29 Αυγούστου 1944, στο κοινοτικό κατάστημα της πόλης συνεδρίασε η περιφερειακή διοίκηση του ΕΑΜ και διόρισε εννεαμελή Λαϊκή Επιτροπή ως ακολούθως:

        *Ο γεωργοκτηματίας Κωνσταντίνος Περεντίδης, πρόεδρος.

        *Ο γεωργοκτηματίας Νικόλαος Κεμαλής, αντιπρόεδρος.

        Μέλη διορίστηκαν οι:

*Ιωάννης Αποστόλου, ζαχαροπλάστης.

*Ιωάννης Ανδρεάδης.

*Ευάγγελος Παναγιώτου, δημοδιδάσκαλος.

*Δημήτριος Χαρνίδης, επαγγελματίας.

*Συναπίδης Δημήτριος, παντοπώλης.

*Απόστολος Νικολαΐδης, έμπορος.

*Δημήτριος Βράμπας, έμπορος.

        Διορίστηκε επίσης Λαϊκό Δικαστήριο, που αποτελούσαν οι Δημήτριος Παπλωματάς, Θεόδωρος Τζούφας παντοπώλης, Θεόδωρος Πουλίδης γεωργός, Κωνσταντίνος Θεοδοσιάδης σιδηροπώλης, και Ιωάννης Ανδρεάδης, που ήταν και μέλος της Λαϊκής Επιτροπής.

        Μόλις συγκροτήθηκαν αυτά τα όργανα το υπάρχον κοινοτικό συμβούλιο της Νέας Ορεστιάδας θεωρήθηκε αυτοδιαλυθέν.

        Έως την ώρα εκείνη δεν είχε σημειωθεί κανένα έκτροπο. Εκείνη τη μέρα, 29 Αυγούστου με προέλαση των ανταρτών του ΕΛΑΣ και μάχη απελευθερώθηκαν το Διδυμότειχο, οι Φέρες και το Σουφλί, αν και στο Σουφλί ένα τμήμα της περιοχής του σιδηροδρομικού σταθμού, εξακολουθούσαν να κατέχουν ακόμα οι κατακτητές.

*Μια παλαιά φωτογραφία της πλατείας της Νέας Ορεστιάδας

        Το πρωί της ίδια ημέρα, κλήθηκαν σε συγκέντρωση οι δημόσιοι υπάλληλοι όλων των υπηρεσιών στους οποίους μίλησε ο έπαρχος Δημήτριος Ζαφειρόπουλος ο οποίος εξήρε τον αγώνα για απελευθέρωση της Ελλάδας από το βάρβαρο κατακτητή και συνέστησε ψυχραιμία και επίδοση όλων στην άσκηση των καθηκόντων τους με στόχο την επιτυχία του αγώνα τους.

        Εκ μέρους της διοίκησης του ΕΛΑΣ μίλησε ένα άγνωστο περιφερειακό στέλεχος με το ψευδώνυμο Στέφος. Βασικά επανέλαβε περίπου τα ίδια με τον Ζαφειρόπουλο και επιπλέον ζήτησε ένταση του αγώνα των δημοσίων υπαλλήλων ως πιο μορφωμένων στοιχείων για να καθοδηγείται ο λαός, με στόχο της δημιουργία μιας λαϊκής δημοκρατίας.

        Το απόγευμα στην Ορεστιάδα, έγινε συγκέντρωση στην οποία διάφοροι ρήτορες του περιφερειακού τμήματος του ΕΑΜ, εξήραν τη συμβολή του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ στην αποτίναξη του ναζιστικού ζυγού, αλλά και τη συμβολή των συμμάχων και μάλιστα της Ρωσίας, ενώ επισήμαναν ότι στο νόμο Έβρου θα απαιτηθεί σοβαρή εργασία γιατί οι κατακτητές ρήμαξαν την περιοχή. Οι ομιλητές αυτοί υπογράμμιζαν ότι ο αγώνας τώρα θα στραφεί στην προπαρασκευή και δημιουργία μιας λαοκρατικής δημοκρατίας για την προαγωγή και εξυπηρέτηση των συμφερόντων όλων των λαϊκών τάξεων. Οι ομιλητές ανέλυσαν τη συμβολή του ΚΚΕ για την απελευθέρωση της περιοχής, καταφέρθηκαν εναντίον των παλαιών κομμάτων και δήλωσαν ότι ήρθε η ώρα να εξεγερθεί ο λαός ώστε να μην επανέλθει η παλαιά κατάσταση.

        Στο τέλος της συγκέντρωσης και κατά την υποστολή της σημαίας, παιδιά της νεολαίας της Ορεστιάδας άρχισαν να τραγουδούν τον εθνικό ύμνο. Ο ύμνος όμως κόπηκε στη μέση και κάποιοι που ανήκαν σε κομμουνιστικές οργανώσεις, τους υπέδειξαν ότι πρέπει να σταματήσουν τα λεγόμενα εθνικά τραγούδια και αντ’ αυτού άρχισαν να τραγουδούν τον ύμνο της Γ’ Διεθνούς και άλλα κομμουνιστικά τραγούδια.

        Από το στιγμή εκείνη, είπε προς το προξενείο της Αδριανούπολης ο Ζαφειρόπουλος «διεφάνησαν πλέον οι σκοποί των οργανώσεων του κομμουνιστικού κόμματος, δηλαδή της επικρατήσεως των αρχών των, εν τη περιφερεία και της εξοντώσεως των λοιπών κομμάτων, ήτοι ουχί μόνον των μοναρχικών και των φασιστικών, αλλά αυτών των εθνικών δημοκρατικών κομμάτων».

*Βούλγαροι στρατιωτικοί έρχονταν στην Κατοχή στην Νέα Ορεστιάδα για κατασκοπεία

        Το ίδιο εκείνο απόγευμα της 29^ης Αυγούστου 1944, πραγματοποιήθηκε και συγκέντρωση της νεολαίας, όπου όμως κυριαρχούσε η ΕΠΟΝ, δηλαδή η νεολαία του ΕΑΜ, με έντεχνο αποκλεισμό όσων ανήκαν σε άλλες παρατάξεις. Και εδώ οι ομιλητές πρόβαλαν κομμουνιστικές ιδέες και στο τέλος οι συγκεντρωμένου ζητωκραύγασαν υπέρ του ΚΚΕ και κατά της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου και του στρατού που την στήριζε. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι πρόκειται για την εξόριστη Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου που σχηματίσθηκε το Μάιο του 1944. Είναι η πρώτη κυβέρνηση εθνικής ενότητας με θητεία από το Μάιο έως τον Οκτώβριο του 1944, οπότε η κυβέρνηση εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

        Εκείνο το απόγευμα στις 5, κατέφθασε στην Ορεστιάδα ο αμερικανός ταγματάρχης «κ. Άλεξ». Πρόκειται για τον ελληνοαμερικανό πράκτορα της μυστικής υπηρεσίας OSS (προκάτοχος υπηρεσία της CIA) Αλέξανδρο Γεωργιάδη, ο οποίος λόγω του ελληνικού ονοματεπώνυμου του είχε διαπιστευτεί ως γραμματέας του ελληνικού προξενείου για να μπορεί να δρα ανεμπόδιστα. Στην υπηρεσία του είχε το ψευδώνυμο «Gander» που σημαίνει στα αγγλικά «Γριά Χήνα».

*Ο Ελληνοαμερικανός πράκτορας της OSS Αλέξανδρος Γεωργιάδης

        Επισκέφθηκε το αρχηγείο του ΕΑΜ και μίλησε στο πλήθος που συγκεντρώθηκε αυθόρμητα για να χαιρετίσει τον αντιπρόσωπο των συμμάχων. Ο Γεωργιάδης σύστησε ψυχραιμία, αγάπη και ομόνοια μεταξύ των Ελλήνων, διαβεβαιώνοντας ότι ο ελληνικός λαός θα έχει τη συνδρομή των συμμάχων για ολοκληρωτική απελευθέρωση της Ελλάδας (σ.σ. υπενθυμίζουμε ότι η Αθήνα απελευθερώθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1944). ΟΙ κάτοικοι της Ορεστιάδας χειροκρότησαν το Γεωργιάδη και ζητωκραύγασαν υπέρ των συμμάχων. Ακολούθησε ιδιαίτερα ακρόαση, αλλά μόνο  σε μέλη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, αφού τεχνηέντως αποκλείσθηκαν όλοι οι άλλοι που ήθελαν να μιλήσουν με τον πράκτορα της OSS.

        Στις 30 Αυγούστου, άρχισε η οργάνωση του εφεδρικού ΕΛΑΣ, αλλά η διανομή οπλισμού έγινε μόνο σε μέλη του ΚΚΕ. Στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και σε ομάδες του, ανατέθηκε η ασφάλεια του τόπου.

        Την τελευταία ημέρα του Αυγούστου, 31 Αυγούστου, άρχισαν συλλήψεις όχι μόνο διαφόρων «χαφιέδων» αλλά και άλλων πολιτών ορισμένοι από τους οποίους μάλιστα είχαν βοηθήσει το ΕΑΜ κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Κατά τον Ζαφειρόπουλο στις προγραφές και τις συλλήψεις κυριάρχησαν προσωπικά πάθη αντεκδίκησης. Ταυτόχρονα κυκλοφόρησαν φήμες ότι θα διαλυθούν όλες οι υφιστάμενες δημόσιες υπηρεσίες και το πλείστον των υπαλλήλων θα παραπέμπονταν στα Λαϊκά Δικαστήρια. Στις φυλακές κλείσθηκαν, μαζί με «χαφιέδες» των Γερμανών και άλλων προδοτών ο ειρηνοδίκης Ορεστιάδας Απόστολος Ξανθόπουλος, ο υπάλληλος της εφορίας Σταύρος Γκουρτσίδης, ο καθηγητής Γυμνασίου Λέανδρος Στεφανάτος κ.ά. Και προαναγγέλθηκε ότι και την επαύριον θα γίνουν νέες συλλήψεις. Όλη αυτή η ατμόσφαιρα προκάλεσε κατάπτωση του ηθικού και απογοήτευση του λαού της Ορεστιάδας.

*Ο παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός της Ορεστιάδας

        Πάρα πολύ νωρίς ξημερώματα της 1^ης Σεπτεμβρίου 1944 μια σειρά πληροφοριών προκάλεσε τεράστια αναστάτωση στην Ορεστιάδα. Κατά τις πληροφορίες αυτές, γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις μπήκαν στο νομό Έβρου και κατευθύνονται προς το Διδυμότειχο και την Ορεστιάδα σκοτώνοντας κόσμο και καταστρέφοντας τα πάντα στο διάβα τους. Η αναστάτωση υπήρξε μεγάλη. Όλοι οι κάτοικοι, ακόμα και τα μέλη των κομμουνιστικών οργανώσεων, ξεχύθηκαν στους δρόμους και φορτωμένοι με ελάχιστα πράγματα κατευθύνθηκαν προς το σιδηροδρομικό σταθμό για να πάρουν το τρένο και να διαφύγουν στην Τουρκία. Ο πανικός ήταν απερίγραπτος. Αλλόφρονες όλοι- πάντα κατά τον Ζαφειρόπουλο- έσπευδαν προς την μοναδικό οδό της σωτηρίας τους. Τελικά, περίπου 2.000 άτομα κατόρθωσαν να διαφύγουν και να περάσουν την ελληνοτουρκική μεθόριο.

        Κατά τις 10 το πρωί κατέφθασε ένας σύνδεσμος, ο οποίος ανακοίνωσε ότι δεν συμβαίνει κάτι σοβαρό και διέταξε να γυρίσουν όλοι στα σπίτια τους.

        Ο Ζαφειρόπουλος κατά την κατάθεσή του στο προξενείο της Αδριανούπολης, εξήγησε ότι είχε πολλούς λόγους, που τον ανάγκασαν να καταφύγει στις 3 Σεπτεμβρίου 1944 στη γειτονική χώρα. Θύμισε επίσης ότι κατά τη διάρκεια της Κατοχής ενώ είχε πολλές ευκαιρίες να διαφύγει προς τη Μέση Ανατολή προτίμησε να παραμείνει στη θέση του, εκτελώντας το καθήκον του και εξυπηρετώντας την πατρίδα του. Η εγκατάσταση όμως των κομμουνιστών, η κατάλυση όλων των δημοσίων υπηρεσιών, οι απειλές εξόντωσης, τον οδήγησε μαζί με άλλους δημοσίους υπαλλήλους να διαφύγουν στην Τουρκία. Ανάλογες σκέψεις έκαναν και πολλοί ιδιώτες, φοβούμενοι τις συλλήψεις και τις προγραφές. 

*Ο στρατηγός Γεώργιος Ιορδανίδης 

Η περιοδεία του Γεωργίου Ιορδανίδη

 

        Στο νομό Έβρου περιόδευσε από το 9 έως τι 15 Σεπτεμβρίου ο τότε ταγματάρχης Μηχανικού Γεώργιος Ιορδανίδης. Ο Ιορδανίδης έφτασε αργότερα στο βαθμό του στρατηγού και όταν επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών αντιτάχθηκε σθεναρά σ’ αυτήν και υπέστη διωγμούς. Το 1974 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας με την Ένωση Κέντρου- Νέες Δυνάμεις.

        Ο Ιορδανίδης συναντήθηκε με πολλά πρόσωπα στο νομό Έβρου και λίγες μέρες αργότερα όταν έφτασε στη Σμύρνη συνέταξε έκθεση προς την κυβέρνηση του Καΐρου στην οποία μεταξύ άλλων υπογράμμιζε, ότι παρά την ραδιοφωνική διαταγή της εξόριστης κυβέρνησης να παραμείνουν στις θέσεις τους οι υφιστάμενες αρχές έως ότου φτάσουν στην Ελλάδα οι κυβερνητικοί αντιπρόσωποι, στον νομό  Έβρου οι πλείστοι των δημοσίων υπαλλήλων λόγω της γειτνίασης με την Τουρκία είχαν διαφύγει προς τη Μέση Ανατολή, όπως και οι αξιωματικοί του στρατού και της χωροφυλακής.

        Ο ίδιος στην έκθεσή του που τη συνέταξε στις 23 Σεπτεμβρίου 1944 στη Σμύρνη, πίστευε ότι η εγκατάσταση νέων τοπικών αρχών αν και έγινε- όπως θεωρούσε- με υπόδειξη των κατοίκων- δεν ήταν κανονική. Μπορούσε όμως να θεωρηθεί ικανοποιητική πρωτοβουλία, γιατί έγινε χωρίς διαπληκτισμούς και δεν έγινε ως επαναστατική πράξη κατάλυσης αρχών.

        Θεωρούσε όμως δυσάρεστη πτυχή το γεγονός ότι οι εγκατασταθείσες τοπικές αρχές δεν θεώρησαν πρώτη υποχρέωσή τους να σπεύσουν να λάβουν επαφή με την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, να αναφέρουν ότι αναγκάσθηκαν να λάβουν αυτή την πρωτοβουλία και να εκφράσουν την απόφασή τους να πειθαρχήσουν στις διαταγές της. Στις συνομιλίες όμως του Ιορδανίδη με αντιπροσώπους του νομαρχιακού συμβουλίου Έβρου αντελήφθη ότι είχαν δισταγμό να το κάνουν και ότι περίμεναν να λάβουν διαταγές από Εαμογενείς υπουργούς, που συμμετείχαν στην κυβέρνηση του Καΐρου. Εδώ να σημειώσουμε για την κατανόηση των γεγονότων ότι από τις 2 Σεπτεμβρίου ανασχηματίσθηκε η κυβέρνηση Παπανδρέου και εισήλθαν σε αυτήν και Εαμογενείς υπουργοί. Μια άλλη διαπίστωση του Ιορδανίδη ήταν ότι δεν είχε αποκατασταθεί πλήρως η ψυχική ηρεμία του λαού και η εμπιστοσύνη του για την ομαλή εξέλιξη της κατάστασης. Το λαϊκό αισθητήριο μπορούμε να πούμε σήμερα, πρόβλεπε σωστά τη θύελλα του Εμφυλίου που θα ξεσπούσε στην άμοιρη χώρα!!!

        Ο Ιορδανίδης εντυπωσιάστηκε από τα πολλά ξυπόλητα παιδιά που είδε στο νομό Έβρου. Ζητούσε επίσης να σταλούν στο νομό λάδι, ζάχαρη, ανθελονοσιακά φάρμακα και υλικά ανοικοδόμησης για 1500 άστεγους. Και κατέληγε:

        «Οφείλω προς τούτοις να αναφέρω ότι ο λαός του Έβρου πρώτου ελευθερωθέντος τμήματος της Πατρίδος μας, θεωρεί ότι αγνοείται υπό της Κυβερνήσεως κατά τας ραδιοφωνικάς εκπομπάς και δυσαρεστείται. Νομίζω ότι ήτο σκόπιμον να ακουσθούν δύο καλά λόγια, τα οποία πράγματι αξίζουν οι κάτοικοι του Έβρου».

        Ανταριασμένοι και θυελλώδεις καιροί, δεν άφησαν τον ελληνικό λαό να απολαύσει τη χαρά της ελευθερίας από το ζυγό τριπλής κατοχής, γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής και να επιδοθεί σε έργα δημιουργίας και ανασυγκρότησης της ρημαγμένης χώρας. Έρχονταν ο Εμφύλιος, ακόμα πιο καταστρεπτικός και αιματηρός….

   

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης