Πρωτοχρονιά στα μέτωπα του Α' Βαλκανικού Πολέμου

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ!!!

*Μπιζάνι: Αφόρητο κρύο. Έλληνες στρατιώτες ανάβουν φωτιές για να ζεσταθούν.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Η Πρωτοχρονιά του 1913 στα μέτωπα του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, είχε όλα τα στοιχεία εκείνα, που καθιστούν κάθε πόλεμο μισητό. Ωστόσο εκείνη η Πρωτοχρονιά, είχε μέσα της την ελπίδα για τα φανταράκια που πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή, ότι η νίκη έρχεται με βήμα γοργό. Οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι, κατατρόπωναν τους Τούρκους σε όλα τα μέτωπα της Μακεδονίας και της Ανατολικής Θράκης.

          Πάντως, ο αγαπημένος άγιος όλων των παιδιών ο Αη Βασίλης, έδειχνε πως θα φέρει δώρα κάποια δώρα στο Στρατό.

          Στις εφημερίδες της εποχής δημοσιεύθηκε η είδηση, ότι οι Έλληνες ζαχαροπλάστες της Αμερικής αποφάσισαν να στείλουν στο Στρατό μας, σοκολάτες!!! Βέβαια δεν ξέρουμε πόσες σοκολάτες έστειλαν και πόσες έφτασαν στους μαχόμενους στρατιώτες… Σημασία έχει η χειρονομία!

*Αμερικάνικες σοκολάτες.

          Στις πόλεις τα παιδιά, έψαλαν τα Κάλαντα, αλλά η εφημερίδα «Καιροί» δεν έβλεπε ενθουσιασμό. Ο ενθουσιασμός υπήρχε στα μέτωπα, αλλά στα μετόπισθεν ήταν όλοι συγκρατημένοι. Έγραφε μάλιστα μεταξύ άλλων: «Εφέτος δεν είχον την ποίησιν και την ωμορφιάν των άλλων ετών τα ωραία κάλανδα της Πρωτοχρονιάς. Ίσως ένεκα του πολέμου και των θυμάτων του, ίσως διότι λείπει πολύς κόσμος εις τα πεδία των μαχών, ίσως διότι στενοχωρίαι  οικονομικαί υπάρχουν. Τα κάλανδα ηκούσθησαν σχεδόν με αδιαφορίαν».

          Στο Νοσοκομείο του Φαλήρου η σύζυγος του υπουργού Ναυτικών Νικολάου Στράτου, οργάνωσε πρωτοχρονιάτικη γιορτή για τους 70 ναύτες, που τραυματίσθηκαν. «Η κυρία υπουργού- έγραφε η «Εστία» την πρωτοχρονιά του 1913- είχε στείλει και οκάδας όλας κουραμπιέδων χάριν των νοσηλευομένων και τρεις πελωρίας πίττας εις εκάστην των οποίων περιείχετο δια να ευρεθούν οι τυχηροί της χρονιάς, ανά έν χρυσούν δεκάφραγκον». 

*Έλληνες πυροβολητές προ του Μπιζανίου

Μάχες με στόχο τα Ιωάννινα

          Στα μέτωπα όμως επικρατούσε αμείωτη ένταση. Ειδικά στην Ήπειρο υπήρχε πυρετώδης προετοιμασία για μεγάλη επίθεση με στόχο την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Ο Αρχηγός του Στρατού Ηπείρου αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Σαπουντζάκης θέλοντας να επαναλάβει την επιθετική ενέργεια διέταξε στις 20 Δεκεμβρίου την ΙVΜεραρχία να μελετήσει την δυνατότητα ανάληψης της  νέας επιθετικής ενέργειας από αριστερά, στην κατεύθυνση των υψωμάτων Μεγάλη Τσούκα- Δουρούτι. Παράλληλα στις 22 Δεκεμβρίου αναδιοργάνωσε και αναδιέταξε τις δυνάμεις του. Η IV Μεραρχία προχώρησε  στις απαιτούμενες αναγνωρίσεις και εκτιμήσεις της κατάστασης και υπέβαλε στις 25 Δεκεμβρίου λεπτομερή έκθεση στον Αρχηγό του Στρατού Ηπείρου στην οποία ανέφερε, πως θεωρούσε εξασφαλισμένη την επίθεση από τα δυτικά. Ο Αρχηγός έκρινε την επίθεση αυτή παρακινδυνευμένη και αποφάσισε επίθεση για την εκπόρθηση του οχυρού του Μπιζανίου με ισχυρή προπαρασκευή του Πυροβολικού και πλευρική ενέργεια του Πεζικού από τα ανατολικά. Το υπουργείο των Στρατιωτικών επειγόμενο να απελευθερωθούν τα Ιωάννινα συνέστησε στις 30 Δεκεμβρίου 1912 την επίσπευση της επίθεσης, Την επομένη το Αρχηγείο του Στρατού Ηπείρου εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων για την γενική επίθεση.

*Στρατιωτικοί φούρνοι, ψήνουν κουραμάνες κάπου στην Ήπειρο

          Με το ψευδώνυμο «Πολεμιστής» ένας στρατευμένος γράφει την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1913 τις εντυπώσεις του από το μέτωπο στην εφημερίδα «Σκριπ».

          «Υποφέρομεν από το δριμύ ψύχος. Δεν τρώγωμεν παρά μίαν γαλέταν με λίγες εληές την ημέραν. Υφιστάμεθα όμως τα πάντα καρτερικώτατα. Δεν ακούει κανείς ούτε τον ελάχιστον γογγυσμόν ή το παραμικρόν παράπονον. Το ηθικόν όλης της στρατιάς είναι λαμπρόν. Με το όπλον στο χέρι μέρα- νύκτα μάχεται ηρωικώτατα και καρτερικότατα ο στρατός. Είναι έτοιμος δια την αποτελεσματικήν επίθεσιν. Από τας συχνάς επιθέσεις των Τούρκων δεν έσχομεν ή ελαχίστας απωλείας. Το 8^ον, το «Ιαπωνικόν» ως απεκλήθη είχε χθες δύο τραυματίας από τον 12^ον λόχον. Το 9^ον των γενναίων Μεσσηνίων ελαχίστους επίσης και το 11^ον των ηρωικών Αρκάδων».

*Πρωτοχρονιά στο μέτωπο της Ηπείρου

          Πρωτοχρονιάτικα οι μάχες συνεχίζονταν στην Ήπειρο και κυρίως πέριξ των Ιωαννίνων. Οι Τούρκοι που πολιορκούνταν,  εκεί επιχείρησαν δυο επιθέσεις με το Πυροβολικό τους, από τα Λεσσανά και το Μπιζάνι εναντίον της δεξιάς πτέρυγας του ελληνικού Στρατού. Αποκρούσθηκαν αποτελεσματικά. Το μεσημέρι, το ελληνικό Πυροβολικό έβαλε συνεχώς επί τετράωρο εναντίον του Μπιζανίου. Την επομένη συνεχίσθηκα οι αραιοί πυροβολισμοί.

          Δυο αιχμάλωτοι, ένας Τούρκος και ένας αθίγγανος, που μεταφέρθηκαν στη Φιλιππιάδα, γνωρίζοντας πολύ καλά ελληνικά, διηγήθηκαν ότι στο τουρκικό στρατόπεδο παρατηρείται αποσύνθεση και οι αξιωματικοί  εκβιάζουν τους στρατιώτες τους να παίρνουν μέρος στις εφόδους. Ανέφεραν επίσης ότι οι Αλβανοί που πολεμούσαν στο πλευρό των Τούρκων αποχώρησαν.  Όμως τα εγκλήματα τους, τα είχαν διαπράξει, σύμφωνα με την εφημερίδα «Καιροί» που είχε γράψει την 1^η Ιανουαρίου 1913: «Αι διαπραττόμεναι εις την Ήπειρον θηριωδίαι  προκαλούν γενικήν αγανάκτησιν. Οι Τουρκαλβανοί, των οποίων ωρισμέναι Δυνάμεις υπεστήριξαν την ανεξαρτησίαν, αποδεικνύονται χειρότεροι και των Τούρκων και των Βασιβουζούκων, φεύγοντες δε από τον τόπον, τον οποίον τοσούτον αγρίως ελεηλάτησαν και διήρπασαν, δεν θα αφήσουν παρά ερείπια καπνίζοντα και πτώματα ηκρωτηριασμένα ως διαρκή και αναμφισβήτητα τεκμήρια της θηριωδίας των».   

          Η κατάσταση στα πολιορκούμενα Ιωάννινα είχε καταστεί δραματική. Οι λιποταξίες Τούρκων στρατιωτών είχαν αυξηθεί καθώς  άρχισαν να εμφανίζονται φαινόμενα πείνας. Οι Οθωμανοί στρατιώτες έπαιρναν 75 δράμια καλαμπόκι το 24ωρο. Και όταν πλησίαζαν στις ελληνικές προφυλακές, ζητούσαν ψωμί!!!

          Τον πείνα που μάστιζε το τουρκικό στράτευμα στα Ιωάννινα επιβεβαίωσε και ο ελληνικής καταγωγής στρατιώτης  της φρουράς της πόλης Χρήστος Δάλεσης, ο οποίος δραπέτευσε και έφτασε στην Καλαμπάκα, κατά την «Εφημεριδα» του Δημητρίου Κορομηλά (31 Δεκεμβρίου 1912).

*Η πρωτοχρονιάτικη γιορτή της κ. υπουργού... 

Οι άμαχοι τα θύματα…

          Την επομένη της Πρωτοχρονιάς εξελίχθηκε σφοδρή μάχη, που επέτρεψε στις ελληνικές δυνάμεις να καταλάβουν το Γαρδίκι και τα χωριά Γοριτσά, Τουρκόπουλο, Κορώνη, Κωρονόπουλο και 16 ακόμα μικρότερα χωριά.

          Την ίδια μέρα, άλλοι έξι Τούρκοι αιχμάλωτοι από το Μπιζάνι, που μεταφέρθηκαν στη Φιλιππιάδα, βεβαίωναν ότι υπάρχει λιμός στον Τουρκικό Στρατό και στα Ιωάννινα.

          Εξάλλου ύστερα από τετραήμερη πορεία, τέσσερις πρόκριτοι από το Φιλιατοχώρι, έφτασαν στις ελληνικές γραμμές, όπου διεκτραγώδησαν την εγκατάλειψη των περιφερειών του Δέλβινου και των Φιλιατών. Βεβαίωσαν επίσης ότι δολοφονήθηκε από Τουρκαλβανούς ο πρόκριτος των Φιλιατών Κεραμίτσης Βέτος και ότι οι άλλοι πρόκριτοι Σκόδρας Μίγκος, Νιάρος, Ζώης. Μπόντζης και ο ιερέας Πάντος, μεταφέρθηκαν στα Ιωάννινα όπου καταδικάσθηκαν σε θάνατο και εκτελέσθηκαν.

          Πέριξ της Παραμυθιάς έγιναν επίσης φοβερά εγκλήματα εις βάρος των αμάχων. Δύο ίλαρχοι οι Λάμπρος και Γαβριαλάκης με 4-5 άνδρες τους πήγαν έφιπποι στην περιοχή την παραμονή της Πρωτοχρονιάς για να διαπιστώσουν τι πράγματι συνέβη.

          Στην εφημερίδα «Εστία» (4-1-1913) περιέγραψαν  την κατάσταση «ως αφαντάστως τραγικήν».

          Συνολικά 15 χωριά παραδόθηκαν στις φλόγες, Ελευθεροχώρι (με 100 σπίτια) , Σέλιανη (με 70 σπίτια), Νεοχώρι, Λουμπανίτσα (60 σπίτια), Βερενίκιο (50 σπίτια), Πόποβο (205 σπίτια), Κάτω και Άνω Ζάλογγο, Βελανιδιά, Πετούσι, Ντουβλά (50 σπίτια) και Σαλονικιό (50 σπίτια), είχαν ανασκαφεί από τα θεμέλια, Ό,τι είχε απομείνει το είχε καταφάει η φωτιά.  Τρεις με τέσσερις χιλιάδες άνθρωποι κατέφυγαν στις περιοχές που ελέγχονταν από τον Ελληνικό Στρατό. Σ’ αυτή τη δραματική φυγή, κατά την «Εστία» εσφάγησαν από τους 1500 Τούρκους βραδυπορούντες γέροντες, βιάσθηκαν παρθένες και δώδεκα ετοιμόγεννες  χωρικές, γέννησαν πρόωρα από τον φόβο, ζώντα ή νεκρά βρέφη.

          Εκείνες τις μέρες ο μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος επισκέφθηκε πρόσφυγες της Λάκκας και των Κατσανοχωρίων, που ζούσαν σε σπηλιές και προσπάθησε να τους παρηγορήσει, δίνοντας τους και χρηματική βοήθεια.

          Ο μητροπολίτης Θεόκλητος καθ΄ οδόν ευλόγησε και τις ελληνικές δυνάμεις ευχηθείς την τελική νίκη.

 *Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος

Αλλαγή της διοίκησης

          Ξαφνικά και ενώ όλα ήταν έτοιμα για την επίθεση, αντικαταστάθηκε ο Αρχηγός του Στρατού Ηπείρου. Αυτό ήταν αιτία να αναβληθεί η επίθεση έως ότου φτάσει στην Ήπειρο ο αντικαταστάτης του, που ήταν ο Διάδοχος Κωνσταντίνος. Η κυβέρνηση έκανε την αντικατάσταση αυτή μετά από εκθέσεις των διπλωματών και άλλων αντιπροσώπων στις 23 Δεκεμβρίου 1912, που παρακολουθούσαν τις επιχειρήσεις εκ μέρους των υπουργείων Εξωτερικών και Στρατιωτικών, που παρουσίαζαν την κατάσταση στην Ήπειρο άκρως επικίνδυνη. Θεωρούσαν ότι υπήρχε διάσταση απόψεων μεταξύ του αρχηγού και ορισμένων διοικητών Μεραρχιών και ότι δεν υπήρχαν συγκεκριμένα σχέδια ενεργειών. Επίσης υποβλήθηκε μια έκθεση του διοικητή της IV Μεραρχίας, ο οποίος θεωρούσε ότι πρέπει να πραγματοποιηθεί μια γενική επίθεση  από τα δύο πλευρά και το κέντρο του μετώπου ώστε να επιτευχθεί η ταχεία πτώση των Ιωαννίνων.

          Υπήρξε όμως και άλλο αιφνιδιαστικό περιστατικό. Στις 6 Ιανουαρίου 1913 αυτομόλησαν από το ελληνικό στράτευμα δύο τουρκόφωνοι στρατιώτες, που έκλεψαν ένα αυτοκίνητο και κατευθύνθηκαν προς τα Ιωάννινα. Επειδή οι επιτελείς φοβήθηκαν ότι οι αυτομολήσαντες θα μεταφέρουν στους Τούρκους πληροφορίες για τον προετοιμαζόμενη επίθεση, αποφασίστηκε να γίνει αιφνιδιαστικά η επίθεση στις 7 Ιανουαρίου. Η τύχη του Μπιζανίου είχε κριθεί. Οι μάχες που ακολούθησαν υπήρξαν σφοδρές και άκρως αιματηρές. Διεξήχθηκαν κάτω από δυσμενέστατες καιρικές συνθήκες. Αλλά τα Ιωάννινα στις 21Φεβρουαρίου έπεσαν και ο Ελληνικός Στρατός μπήκε θριαμβευτής στην πόλη. Την επομένη μπήκε και ο Διάδοχος Κωνσταντίνος και τελέσθηκε δοξολογία, με το πλήθος να παραληρεί.

*Το "Σκριπ" με το λάθος στον τίτλο του... "Μετζητιέ" αντί του "Χαμηδιέ"

Το «Χαμηδιέ» κανονιοβολεί τη Σύρο

          Την επομένη της Πρωτοχρονιάς του 1913 μια είδηση συντάραξε τον κόσμο. Το τουρκικό καταδρομικό «Χαμηδιέ»  εκμεταλλευόμενο την πυκνή ομίχλη βγήκε τη νύχτα από τα Στενά όπου τους είχε αποκλείσει ο ελληνικός στόλος και  μπόρεσε το μεσημέρι να εμφανισθεί μπροστά από τη Σύρο και με τα κανόνια του να χτυπήσει την Ερμούπολη. Απέτυχε να ανατινάξει μια πυριτιδαποθήκη και μια αποθήκη γαιανθράκων, αλλά μπόρεσε να καταστρέψει το ηλεκτρικό εργοστάσιο. Έπληξε επίσης ένα υπερωκεάνιο που είχε επιταχθεί από το στόλο, το «Μακεδονία», με 15 βλήματα. Ο κυβερνήτης προς του κινδύνου να καταστραφεί το σκάφος, διέταξε την εκκένωσή του από το πλήρωμα και την προσωρινή βύθισή του.

*Η "Μακεδονία" που χτυπήθηκε από το "Χαμηδιέ".

          Οι Τούρκοι έλπιζαν ότι τα ελληνικά πλοία θα καταδίωκαν το «Χαμηδιέ» και έτσι θα αραίωναν τη διάταξη των ελληνικών πολεμικών σκαφών, που τους είχαν αποκλείσει στα Στενά των Δαρδανελίων. Αυτό θα τους επέτρεπε να διασπάσουν τον κλοιό και να ξαναβγούν στο Αιγαίο. Ο Κουντουριώτης κατάλαβε το κόλπο των Τούρκων και άφησε το «Χαμηδιέ» να φύγει προς τα νότια, απ’ όπου δεν μπόρεσε να ξαναγυρίσει… 

          Το «Χαμηδιέ» έφυγε από τη Σύρο και κατευθύνθηκε προς τις ακτές του Λιβάνου, όπου και παρέμεινε έως το τέλος του πολέμου, ενώ ο υπόλοιπος τουρκικός στόλος δεν τόλμησε να βγει από τα στενά των Δαρδανελίων.

          Το 1913, επεφύλασσε ένα ακόμα νικηφόρο πόλεμο για τον Ελληνικό Στρατό. Τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, όταν η Ελλάδα πολέμησε εναντίον της Βουλγαρίας.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ:

*«Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913»  Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ 1992.

*Τύπος εποχής.