ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ

*Συλληφθέντες αντάρτες από αυτούς που κανονιοβόλησαν τη Θεσσαλονίκη 

τα Χριστούγεννα του 1948

*Χριστούγεννα με επιθέσεις ανταρτών

*Η πολιορκία της Κόνιτσας

*Ο Κανονιοβολισμός της Θεσσαλονίκης

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

            Χριστούγεννα σήμερα και οι Έλληνες παρά την οικονομική δυσπραγία των περισσοτέρων, συγκεντρώνονται με τις οικογένειες ή τους φίλους τους και γιορτάζουν τη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης.  Η οικονομική δυσχέρεια είναι δεδομένη για το πλείστον του πληθυσμού. Η αγάπη όμως για τους δικούς τους και τους φίλους τους είναι απεριόριστη. Και το κυριότερο, είναι ότι γιορτάζουμε εν ειρήνη!!!

            Γιατί στη νεώτερη ιστορία μας, υπήρξαν και Χριστούγεννα, που οι Έλληνες τα γιόρτασαν σκοτώνοντας άλλους Έλληνες!!!

            Είναι τα δραματικά χρόνια του εμφυλίου πολέμου. Τα χρόνια που ακολούθησαν τα μαύρα χρόνια της ναζιστικής Κατοχής. Στα χρόνια του εμφυλίου 1946-1949 υπήρξαν περιοχές που τα Χριστούγεννα δοκίμαζαν μια πρόσκαιρη ηρεμία, οφειλόμενη είτε στο Στρατό είτε στους αντάρτες, αλλά αυτό δεν αλλάζει την δραματικότητα εκείνης της περιόδου. Είναι οι χρονιές με τα μαύρα Χριστούγεννα.

            Εικόνα- κατ’ ανάγκην όχι πλήρη- των Χριστουγέννων του εμφυλίου, επιχειρούμε να δώσουμε σήμερα, με βάση τα στρατιωτικά αρχεία- όσα διασώθηκαν-  και τον Τύπο της εποχής.

1944

            Είμαστε στο 1944… Χριστούγεννα σε μια Ελλάδα καθημαγμένη από την ναζιστική Κατοχή, αλλά ελεύθερη.

            Το 147 Τάγμα Εθνοφυλακής γιορτάζει και αυτό τη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης, χωρίς να μπορεί  κανένας από τους ανύποπτους φαντάρους και τους αξιωματικούς που το επανδρώνουν, να προβλέψει πως τα επόμενα Χριστούγεννα και για μερικά χρόνια, θα είναι αιματηρά, αδυσώπητα, αδελφοκτόνα…

*"Ηθικόν ανδρών άριστον"

            Στο Ημερολόγιο ο αρμόδιος αξιωματικός γράφει: «Ηθικόν ανδρών άριστον, καιρός ψυχρός». Οι λόχοι του τάγματος παρέμειναν στις προφυλακές, επιτηρώντας διάφορες οδεύσεις,  εκκαθαρίζοντας διάφορες οικίες και συλλαμβάνοντας διάφορα ύποπτα άτομα.  

            «Άγια Νύχτα σε προσμένουν…» κάπου αλλού μπορούσαν να τραγουδούν… Αλλά και στο 147 Τάγμα Εθνοφυλακής, κατά το Ημερολόγιό του «Η νυξ διήλθεν ήρεμος». Ευτυχώς…

1945

            Είμαστε ακόμα στο 1945. Δεν έχει αρχίσει ο εμφύλιος, αλλά σε όλη τη χώρα υπάρχει ένταση και φόβος. Στο 554 Τάγμα Πεζικού επικρατεί ησυχία, την παραμονή των Χριστουγέννων. Το Τάγμα με ενέργειές του συγκεντρώνει δέματα που στέλνουν διάφορες κοινότητες της περιοχής και τα προωθεί σε ακρίτες στα φυλάκια.

            Ο καιρός είναι καλός έγραφε το Ημερολόγιο του 528 Τάγματος Πεζικού. «Αργία. Εγένετο εκκλησιασμός των ανδρών. Είς Δόκιμος- έφεδρος διαγράφεται απολυθείς». Όλα ήταν σχετικά ήσυχα ακόμα…

1946

            Χριστούγεννα 1946. Ο εμφύλιος έχει αρχίσει για τα καλά. Η Ελλάδα φλέγεται…

            Στο 506 Τάγμα Πεζικού νιώθουν τους αντάρτες κοντά τους. Την ημέρα των Χριστουγέννων στις 5 το απόγευμα το Ημερολόγιο γράφει ότι σύμφωνα με πληροφορίες από το Τσοτύλι, οι αντάρτες πήραν ψωμιά το προηγούμενο βράδυ από το χωριό Μπουχωρίνα. Τα χωριά Καλλονή, Άγιος Κοσμάς, Κορυφή, κατέχονται από ανταρτικές δυνάμεις, άνω των 200 ανδρών.

            Την επομένη 26 Δεκεμβρίου 1946, κατά πληροφορίες από την Μόρφη Τσοτυλίου, αντάρτες εισήλθαν στο χωριό αυτό και «έλαβον 200 οκάδες άρτου και απήλθαν. Ως εξηκριβώθη ούτοι κατέχουν τα χωρία Κορυφή, Χρυσαυγή, Άγιος Κοσμάς. Καλλονή, Κυπαρίσσι».

*"Αι ενέδραι παραμένουσι..."

            Το 522 Τάγμα Πεζικού, γιορτάζει με βροχερό καιρό και ομίχλη. Σύμφωνα με το Ημερολόγιό του στις 25 Δεκεμβρίου 1946 διαθέτει από τις 5 μμ τον 1^ο Λόχο του που είναι εκπαιδευόμενος, στο φυλάκιο του υψώματος Μύλος. Ο 2^ος Λόχος διέθεσε δύο διμοιρίες να φυλάνε το ύψωμα Μητροπόλεως. Ο 3^ος και ο 4^ος Λόχος με στοιχείο όλμων παρέμεινε στο χωριό Ξυνονέρι. Επίσης έστησε δύο φυλάκια στις οδεύσεις Πορτίτσας- Καρδίτσας και Αγίου Γεωργίου- Καρδίτσας. 

            Ο χριστουγεννιάτικος μποναμάς για το 524 Τάγμα Πεζικού, ήταν τα τρόφιμα!!! Το Ημερολόγιο του Τάγματος μας με ημερομηνία 25 Δεκεμβρίου 1946, πληροφορεί ότι «Καιρός πολύ καλός. Φάλαγξ μεταφέρουσα τρόφιμα έφθασεν 12^ην μεσημβρινήν εις Αγιόφυλλον. Επέστρεψεν αυθημερόν Καλαμπάκαν».

            Δυσανάγνωστο το Ημερολόγιο του 592 Τάγματος Πεζικού. Ωστόσο από κατοίκους της Μικρής Σάντας φτάνουν πληροφορίες ότι  200 έως 300 αντάρτες διανυκτέρευσαν στις 21 Δεκεμβρίου στο χωριό και μετά αναχώρησαν προς την κατεύθυνση των Σερβίων, ενώ στο χωριό  Ίσβορος επιστράτευσαν 6 άνδρες. Στην περιοχή επικρατούσε χιονοθύελλα.

           

1947

            Τα Χριστούγεννα του 1947, ήταν σκληρά. Βαρύτατος χειμώνας επικρατούσε σε όλη την Ελλάδα. Η σφοδρή κακοκαιρία επηρέαζε τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων σε όλους τους πολεμικούς τομείς. Στρατιώτες και αντάρτες, είχαν να παλέψουν όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και με τα στοιχειά της φύσης. Το χιόνι, τη βροχή, τον αέρα, την υγρασία, την ομίχλη. Αλλά και την πείνα, κυρίως οι αντάρτες.

            Εκείνα τα Χριστούγεννα το πανελλήνιο ενδιαφέρον μονοπώλησε η επίθεση εναντίον της Κόνιτσας, με τους 5.000 κατοίκους.

            Η μάχη της Κόνιτσας τον Δεκέμβριο του 1947, υπήρξε μια από τις κρισιμότερες μάχες του εμφυλίου πολέμου.

*Η αναγγελία σχηματισμού κυβέρνησης στο Γράμμο με πρωθυπουργό τον Μάρκο Βαφειάδη

            Το ΚΚΕ, στις  24 Δεκεμβρίου, είχε αναγγείλει τον σχηματισμό κυβέρνησης στο Γράμμο με πρωθυπουργό  το Μάρκο Βαφειάδη. Στόχος ήταν, ταυτόχρονα με τον  σχηματισμό  κυβέρνησης να καταληφθεί η Κόνιτσα για να καταστεί πρωτεύουσα του κομμουνιστικού κράτους, με την ελπίδα να αναγνωρισθεί αυτό από τη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν και στη συνέχεια από όλες τις άλλες χώρες του Παραπετάσματος.

*Στο μέτωπο μαθαίνουν οργισμένοι τα νέα...

Η μεγάλη μάχη της Κόνιτσας

            Υπό την ηγεσία των καπετάνιων Σοφιανού και Παλαιολόγου, δύο ταξιαρχίες ανταρτών πραγματοποίησαν οργανωμένη και αιφνιδιαστική επίθεση κατά της Κόνιτσας. Τη γενική εποπτεία είχε ο Μάρκος Βαφειάδης. Η επίθεση άρχισε στις 5 το πρωί της παραμονής.

            Την πόλη υπερασπίζονταν η 75η Ταξιαρχία υπό τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Δόβα με δύναμη μόνο δύο Ταγμάτων Πεζικού. Το 582 και το 584 Τάγμα Πεζικού Υπήρχαν επί πλέον δύο Μοίρες Πυροβολικού και μικρή εφεδρεία στο Καλπάκι. Το 582 Τάγμα Πεζικού κατείχε το ύψωμα Προφήτης Ηλίας, το οποίο δεσπόζει της Κόνιτσας.  Το 584 κατείχε άλλα διπλανά υψώματα.

            Η επίθεση των ανταρτών υπήρξε σφοδρή. Οι μάχες φοβερές. Μόνο την πρώτη ημέρα της επίθεσης υπολογίζεται ότι εβλήθη η Κόνιτσα  από 300 οβίδες Πυροβολικού και 500 βλήματα όλμων. Το 584 Τάγμα Πεζικού αναγκάσθηκε να συμπτυχθεί. Οι δυνάμεις στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία κρατούσαν αμυνόμενες, αν και οι επιτιθέμενοι αντάρτες κατόρθωσαν να προσεγγίσουν στις παρυφές της Κόνιτσας. Άλλες ισχυρές δυνάμεις κατέλαβαν τη Γέφυρα Μπουραζανίου και άλλους . Εκεί σκοτώθηκε πολεμώντας ο διοικητής του 3ου  Λόχο του 582 Τάγματος υπολοχαγός Βήτος.

 *Ο Κωνσταντίνος Δόβας

Χειροβομβίδα κατά του Κων. Δόβα

            Ο Κωνσταντίνος Δόβας- ο μεταγενέστερα αρχηγός ΓΕΕΘΑ και υπηρεσιακός πρωθυπουργός το 1963- έπεσε σε ενέδρα και τραυματίστηκε σοβαρά, όταν ενεδρεύοντες αντάρτες, πέταξαν εναντίον του χειροβομβίδα. Ο Δόβας μέσα στη νύχτα μετέβαινε με μοτοσυκλέτα σε ένα από τα μαχόμενα τμήματα της ταξιαρχίας του, δύο χιλιόμετρα έξω από την Κόνιτσα.

            Στην περιοχή κατέφθασαν δυνάμεις του Στρατού που άρχισαν αντεπίθεση από το Καλπάκι και νοτιότερα.

            Οι άγριες μάχες κράτησαν επτά μέρες και νύχτες με αμείωτη ένταση. Αλλά το ύψωμα Προφήτης Ηλίας κρατούσε και καθιστούσε ανέφικτη  την κατάληψη της πόλης.

            Μια Μοίρα των ΛΟΚ κατόρθωσε να διεισδύει τη νύχτα μέσα από τις εχθρικές γραμμές και να ανατρέψει τους αντάρτες από τις θέσεις που κατείχαν. Διοικητής της Μοίρας ήταν  ο παλαιός Ιερολοχίτης ταγματάρχης Γιάνναρης.

            Ταυτόχρονα ένα Σύνταγμα Χωροφυλακής  που το αποτελούσαν πρώην αντάρτες του ΕΔΕΣ υπό τον οπλαρχηγό Αλέκο Παπαδόπουλο και τον αξιωματικό Δημήτριο Ιωάννου, διεισδύει νύχτα κατά μήκος της οδού προς Κόνιτσα και μέσω της Βίγλας και της γέφυρας Αώου φτάνει στα πρόθυρα της Κόνιτσας, στα πλευρά και στα νώτα των ευρισκομένων ανταρτών.  Εν τω μεταξύ το 581 Τάγμα Πεζικού υπό τον ταγματάρχη Στυλιανό Τζουβάρα, επιτίθεται από το Καλπάκι και τα Δολιανά και ανακαταλαμβάνει τη Γέφυρα Μπουραζανίου. Το 527 Τάγμα Πεζικού  της 43ης Ταξιαρχίας υπό τον ταγματάρχη Λυγεράκη (πολεμιστής του ΕΔΕΣ στην Κατοχή) επιτίθεται προς Καλπάκι- Γκραμπάλα, όπου και ανατρέπει του αντάρτες που  κατείχαν τα υψώματα προς τα νότια.

*Η γέφυρα Μπουραζάνη, όπου συνήφθησαν σφοδρές μάχες για τον έλεγχό της

            Τις πρώτες πρωινές ώρες της 3ης Ιανουαρίου 1948, η μεγάλη και κρίσιμη μάχη είχε λήξει με νίκη του Στρατού. Την περιοχή της Κόνιτσας επισκέφθηκε αμέσως η βασίλισσα Φρειδερίκη.

            Στην ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας εκείνα τα Χριστούγεννα χύθηκε πολύ αίμα και από τις δύο πλευρές. Φαίνεται πως τότε οι άγγελοι, δεν κατέβηκαν από τον ουρανό να ψάλουν το «Επί γης ειρήνη…».

Χάθηκαν πολλές ζωές…

            Οι αντάρτες είχαν 458 νεκρούς στο διάστημα από 25 Δεκεμβρίου 1947 έως τις 7 Ιανουαρίου 1948. Οι 240 καταμετρήθηκαν στο πεδίο της μάχης. Άλλοι 218 είχαν χάσει τη ζωή τους από τις 19 Οκτωβρίου 1947 έως τις 7 Ιανουαρίου 1948 στην περιοχή της Μουργκάνας. Αντίστοιχα εγκαταλείφθηκαν στα πεδία των μαχών 217 τραυματισμένοι αντάρτες (71+140). Συνελήφθησαν 20 (15+5) και παραδόθηκαν 17 αντάρτες (2+15).

            Από την πλευρά των κρατικών δυνάμεων σκοτώθηκαν αντίστοιχα 10 αξιωματικοί (7+3) και 149 φαντάροι (97+52). Τραυματίσθηκαν ακόμα 29 αξιωματικοί (11+7) και 548 φαντάροι (334+214). Υπήρχαν επίσης 2 αγνοούμενοι αξιωματικοί στην περιοχή της Κόνιτσας και 69 φαντάροι (51+18). Το αίμα έτρεξε σαν ποτάμι, εκείνο το μαρτυρικό Δεκέμβριο. Αίμα ελληνικό, άδικα χυμένο…

            Ταυτόχρονη με την Κόνιτσα, ήταν και η επίθεση των ανταρτών εναντίο της Κωμόπολης του Τσαμαντά, βορειοανατολικά των Φιλιατών. Η επίθεση ήταν βίαια και υποστηρίζονταν από βαρέα όπλα και όλμους. Οι αντάρτες είχαν ορμητήρια τα υπερκείμενα του Τσαμαντά υψώματα. Η επίθεση αποκρούσθηκε μετά από σκληρό αγώνα.

*Μαθητές της Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών Κέρκυρας, που μεταφέρθηκαν 

στην περιοχή της Κόνιτσας και πήραν μέρος στις μάχες προς το Καλπάκι και τη Βίγλα.

Άλλες Χριστουγεννιάτικες επιθέσεις

            Επίθεση δέχτηκε και η περιοχή Αγρινίου από περίπου 1500 αντάρτες, οι οποίοι χτύπησαν μια διλοχία του Στρατού, που υπεράσπιζε κάποια υψώματα. Εναντίον των επιτιθεμένων έσπευσαν δυνάμεις από το Αγρίνιο. Άλλες δυνάμεις κινήθηκαν από το Καρπενήσι για να επιτεθούν στους αντάρτες από τα νώτα. Έγινε όμως αντιληπτό το σχέδιο  και οι αντάρτες διέφυγαν στο όρος Παναιτωλικό.

            Ανάστατος χριστουγεννιάτικα και ο νομός Ροδόπης. Περίπου 20 Χιλμ. βορειοανατολικά της Κομοτηνής μικρό στρατιωτικό τμήμα συνεπλάκη με ισχυρό συγκρότημα των ανταρτών. Η μάχη άρχισε στις 8 μμ της παραμονής των Χριστουγέννων και συνεχίσθηκε ανήμερα έως τις 10 πμ. Οι στρατιώτες κατόρθωσαν να κρατήσουν τις θέσεις τους και να καταδιώξουν τους αντάρτες. Επί τόπου καταμετρήθηκαν 30 πτώματα ανταρτών, οι οποίοι εγκατέλειψαν επίσης 9 αυτομολήσαντες και αρκετά πολεμοφόδια.  Λόγω της κακοκαιρίας όμως που επικρατούσε στα ορεινά της Ροδόπης, δεν κατέστη δυνατή η επιμελής εξερεύνηση της περιοχής. Στην χριστουγεννιάτικη αυτή μάχη σκοτώθηκε ο αξιωματικός που διοικούσε το τμήμα. Τραυματίσθηκε ένας ακόμη αξιωματικός και τρεις οπλίτες ελαφρά.

            Ο Εμφύλιος έχει επεκταθεί. Στις Σέρρες τη νύχτα των Χριστουγέννων, ομάδα 15 ανταρτών επιχειρεί μια εντυπωσιακή  επίθεση εναντίον των ακραίων σπιτιών του Σαργκέτ Μαχαλά. Οι επιτιθέμενοι βάλλον εναντίον των σπιτιών με αντιαρματικά όπλα που τα ονόμαζαν «μπουζούκια». Τελικά καταδιώχθηκαν. Σκοτώθηκε μόνο ο ιδιώτης Θ. Τερζίδης. Τη νύχτα των Χριστουγέννων οι αντάρτες προσέβαλαν και ένα λόχο μεταφορών μέσα στις Σέρρες, αλλά καταδιώχθηκαν. Πριν από αυτή την επίθεση ανατίναξαν ένα κεραμοποιείο στις παρυφές της πόλης.

*Στο 555 Τάγμα Πεζικού "εγένετο λειτουργία και κήρυγμα...".

            Την ίδια «άγια νύχτα» άλλη πολυμελής ανταρτών επιτέθηκε στα βορειοανατολικά φυλάκια του Σιδηροκάστρου. Επακολούθησε σφοδρή συμπλοκή, που κράτησε τρείς ώρες, οπότε αποχώρησαν οι επιτιθέμενοι. Ένα τμήμα αυτής της ομάδας έπεσε σε ενέδρα του Στρατού. Στη μάχη που έγινε σκοτώθηκε ένας αντάρτης και ένας τραυματίσθηκε.

            Τηλεγραφήματα της Ανώτερης Διοίκησης Χωροφυλακής Μακεδονίας ανέφεραν ότι τη νύχτα των Χριστουγέννων μεγάλη δύναμη 200 ανταρτών επιτέθηκε εναντίον του χωριού Φυτιά της περιοχής Βέροιας. Οι αντάρτες εξουδετέρωσαν τα φυλάκια των ΜΑΥδων και επιχείρησαν να εξουδετερώσουν και τον Λόχο της Χωροφυλακής, που υπήρχε εκεί. Οι χωροφύλακες που πολεμούσαν ως τις 5 το πρωί,  αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν και οι αντάρτες κατέλαβαν το χωριό. Πριν φύγουν πήραν πολλά πράγματα από τα σπίτια, που τα φόρτωσαν σε 30 μουλάρια. Πυρπόλησαν περίπου 40 σπίτια. Ανεξακρίβωτος παρέμεινε ο αριθμός των νεκρών και από τις δύο πλευρές. Ο στρατός που έσπευσε μπήκε στο χωριό και το ανακατέλαβε στις 26 Δεκεμβρίου, αλλά οι αντάρτες είχαν φύγει προς το Βέρμιο.

            Άλλες πληροφορίες από τη Νάουσα, που δημοσίευαν οι εφημερίδες, ανέφεραν ότι τις δύο τελευταίες μέρες παραδόθηκαν περίπου τριάντα αντάρτες με τον οπλισμό τους. Ένας άλλος αντάρτης που παραδόθηκε, αποκάλυψε στις αρχές ασφαλείας τοποθεσία στην οποία υπήρχε καταυλισμός ανταρτών. Στην τοποθεσία αυτή στάλθηκαν ισχυρές δυνάμεις και ανακάλυψαν πολλά τρόφιμα και πολεμοφόδια. 

*Από το Ημερολόγιο του 505 Τάγματος Πεζικού

            Ολιγόλογο το Ημερολόγιο του 505 Τάγματος Πεζικού για τα Χριστούγεννα «25-12-47. Νυξ διήλθεν άνευ επεισοδίου τινός. Καιρός αμετάβλητος. Κατόπιν Δ/γής ΙΙ Μεραρχίας, 2ος Λόχος εκινήθη από Τσοτυλίου και εγκατεστάθη εις Σιάτισταν. Υπόλοιπος διάταξις αμετάβλητος». 

            Χριστούγεννα του 1947. Στο 518 Τάγμα Πεζικού (με δύναμη 29 παρόντων αξιωματικών και  505 οπλιτών) ο καιρός  είναι «Αίθριος- Ψυχρός». Το Τάγμα όμως είναι σε κίνηση, πλην του 1ου Λόχου που παρέμεινε στη Βέροια.  Η υπόλοιπη δύναμη κινείται χριστουγεννιάτικα προς τη Νάουσα, όπου έφτασε στις 12 το μεσημέρι.

            Στα Τρίκαλα στα δυο στενά… Χριστούγεννα, αλλά η 41^η  Ταξιαρχία διατάσσει την μετακίνηση του 521 Τάγματος Πεζικού στις 7 το πρωί της επομένης για να αναλάβει τη ζώνη ευθύνης του 523 Τάγματος Πεζικού στην περιοχή Πεύκης. Πρωί- πρωί στις 26 Δεκεμβρίου 1947 ο καιρός είναι βροχερός. Το Τάγμα αναχωρεί, ευτυχώς για τα φανταράκια, με αυτοκίνητα. Καθ’ οδόν όμως φτάνει διαταγή του επιτελάρχη της ΙΧ  Μεραρχίας να συνεχίσουν την κίνηση προς Μέτσοβο, όπου έφτασαν το απόγευμα στις 7 μμ αλλά με διαταγή πλέον της VIII Μεραρχίας προωθήθηκαν χωρίς διακοπή στο Μπισδούνι Ιωαννίνων.     

            «Καιρός βροχερός. Ραγδαιοτάτη βροχή από πρωΐας. Ορατότης ελαχίστη. Την 0800 ώραν απεστάλησαν κτήνη συνοδευόμενα υπό διμοιρίας του 3^ου Λόχου εις χωρίον ΜΑΓΕΙΡΑ επί δημοσίας οδού δια παραλαβήν τροφίμων- Καθ’ όλην την ημέραν και νύκτα συνεχίσθη ραγδαιοτάτη βροχή μετά σφοδρού ανέμου. Εγένετο εκκλησιασμός οπλιτών εις ναόν χωρίου ΛΑΛΑ. Συμβάντα 0» έγραφε για τις 25-12-48 το Ημερολόγιο του 522 Τάγματος Πεζικού.

            Στο 523 Τάγμα Πεζικού η διάταξη ήταν αμετάβλητη τα Χριστούγεννα εκείνης της χρονιάς. Ωστόσο το  Τάγμα έλαβε διαταγή να είναι έτοιμο για αναχώρηση.

*Από το Ημερολόγιο του 565 Τάγματος Πεζικού

            Στα χωριά, σε όσα υπάρχει μια σχετική ασφάλεια, ακούγονται παιδικές φωνές να λένε τα κάλαντα. Στο 565 Τάγμα Πεζικού όμως τα πράγματα είναι σοβαρά την παραμονή των Χριστουγέννων. Αντάρτες δυνάμεως ενός Λόχου προσέβαλαν με σφοδρότητα ένα τμήμα του Τάγματος στις 9 το βράδυ.  Από το Ημερολόγιό του Τάγματος πληροφορούμαστε ότι: «Επίθεσις εξεδηλώθη δι’ ισχυράς προπαρασκευής όλμων. Εκ μη  εκραγέντων βλημάτων εξηκριβώθη χρησιμοποίησις δύο γερμανικών όλμων 3’’ και 2 ιντσών. Εγγίσαντες συρματοπλέγματα τμήματος εχρησιμοποίησαν 2 ΠIAT». Αλλεπάλληλες επιθέσεις έως τις 12 τα μεσάνυχτα αποκρούσθηκαν. Έτσι οι επιθέσεις των ανταρτών μετά τις 12, περιορίσθηκαν μόνο σε δραστικές βολές όλμων. Τμήματα του Στρατού κινήθηκαν για να επιτεθούν στους αντάρτες από τα νώτα και να αποκόψουν την υποχώρησή τους. 

            Τι έγινε τελικά δεν μας λέει το Ημερολόγιο. Προφανώς οι αντάρτες έφυγαν μέσα στο σκοτάδι για τα βουνά.  Μας λέει όμως κάτι άλλο το Ημερολόγιο: «Απώλεια ημετέρων ουδείς, εχθρού ασφαλείς πλην ανεξακρίβωται».

            Την επομένη 25 Δεκεμβρίου 1947, διατάχθηκε η εξερεύνηση της περιοχής από τμήματα του Τάγματος. Τίποτα όμως αξιοσημείωτο δεν βρέθηκε. Όπως και από τις περιπολίες και τις ενέδρες…  Πέρασε η ημέρα ειρηνικά αν και ο φόβος φώλιαζε παντού.

*Στη γέφυρα Μπουραζάνη έγιναν πολλές φορές πολύνεκρες μάχες. Σε μια από αυτές έχασε τη ζωή του το 1948, ο στρατιώτης Παντελής Μπακιρτζής, 
από τις Σάππες, ετών 21. 

Φωτογραφία Γιώργου Κεραμυδά 

            Τη μέρα των Χριστουγέννων του 1947, το μεσημέρι, μια ομάδα περίπου 150 ανταρτών, προσέβαλε αιφνιδιαστικά δύο κινητά αποσπάσματα Χωροφυλακής 26 ανδρών και 2 αξιωματικών συνολικά, που έδρευαν στο Φλαμπουράρι στα Ζαγόρια. Η μάχη έληξε υπέρ των ανταρτών που συνέλαβαν τους χωροφύλακες (πλην τεσσάρων που διέφυγαν και πρόλαβαν να κρυφτούν). Εκτέλεσαν ένα ανθυπομοίραρχο και 10 χωροφύλακες. Τους υπόλοιπους τους άφησαν ελεύθερους στις 29 Δεκεμβρίου.

            Ας πάμε νοτιότερα στην περιοχή της Λαμίας. Μια πολυμελής ομάδα ανταρτών που πορεύονταν προς την Μακρακώμη. Έγινε αντιληπτή από το στρατό και εβλήθη με εύστοχα πυρά Πυροβολικού και ταυτόχρονα δέχθηκε επίθεση τμημάτων του Στρατού. Οι αντάρτες διασπάσθηκαν σε μικρές ομάδα και κατέφυγαν στα βουνά.

Επιθέσεις και στη Βόρεια Ελλάδα

            Χριστός γεννάται, αλλά στη Βόρεια Ελλάδα οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις συνεχίζονται.

            Στο 591 Τάγμα Πεζικού τίποτα δεν ησυχάζει. Ο 1^ος Λόχος με άλλα τμήματα έλαβε μέρος στις διεξαχθείς επιχειρήσεις του 574 Τάγματος. Ο Μέραρχος αναχώρησε στις 12.30 μμ από τα Ασπρόγεια για την Πτολεμαΐδα.

            Τα τηλέφωνα χτυπούν…  Δεν είναι οι καμπάνες με τα αγγελούδια… 

*Στο 591 Τάγμα Πεζικού "η εορτή των Χριστουγέννων διήλθε εν ηρεμία..."

            Επικοινωνεί κάποια στιγμή ο διοικητής του Τάγματος με τον Μέραρχο και αυτός δίνει εντολή μέσω της 73^ης Ταξιαρχίας, η διλοχία του Μπέλλου να κρατηθεί σε επιφυλακή ώστε ένας Λόχος να έτοιμος να επέμβει να ενισχύσει τμήματα της 61^ης ή της 45^ης Ταξιαρχίας οι οποίες θα ενεργήσουν προς την ΕΛΑΤΕΙΑ- ΔΡΟΣΟΠΗΓΗ- ΤΡΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ, τη νύχτα των Χριστουγέννων. Πάντως κατά το Ημερολόγιο, «η εορτή των Χριστουγέννων διήλθε εν ηρεμία. Ο Δ/της επεσκέφθη άπαντα τα τμήματα και ηυχήθη εις τους στρατιώτας».  

            Χριστούγεννα του 1947 και από τα ραδιόφωνα των ανατολικών χωρών ανακοινώνεται ο σχηματισμός της κυβέρνησης του βουνού στο Γράμμο.

            Στο 593 Τάγμα Πεζικού γιορτάζουν οι 31 αξιωματικοί και οι 581 οπλίτες.

            Ο Διοικητής του Τάγματος γράφει στο Ημερολόγιο ιδιοχείρως: «Γέννησις του Θεανθρώπου. Αργία. Καιρός εξαίρετος. Οι άνδρες μετέβησαν εις τα εκκλησίας. Την μεσημβρίαν διενεμήθη άφθονον και ποικίλον συσσίτιον. Ο υποφαινόμενος συνέφαγε με τους Αξ/κούς. Ανηγγέλθη ο σχηματισμός κυβερνήσεως «των βουνών» υπό του Αρχισυμμορίτου Μάρκου και λοιπών αρχιπροδοτών και παλαιών αποστατών της Εθνικής ιδέας και της Ελλάδος».

 *Ήρθαν τα μετάλλια...

1948

            Η εντυπωσιακή επίθεση των ανταρτών εναντίον της Θεσσαλονίκης τα Χριστούγεννα του 1948, ήταν γεγονός που ενέτεινε την αγωνία του κόσμου για την έκβαση της εμφύλιας σύρραξης.

            Η επίθεση αυτή άρχισε με ρίψη οβίδων εναντίον της Θεσσαλονίκης και του Λαγκαδά, από την 1 μετά τα μεσάνυχτα της ξημερώνοντας η εορτή των Χριστουγέννων. Οι αντάρτες- περίπου 400-  ξεκίνησαν από το όρος Βερτίσκος και κατευθύνθηκαν προς το χωριό Φίλλυρος, που απέχει 6 χιλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Το πυροβόλο τους είχε ταχθεί στα αντερείσματα του Χορτιάτη, απ’ όπου έριξε κατά της Θεσσαλονίκης και του αεροδρομίου Σέδες, περίπου 30 βλήματα.

            Το Γ’ Σώμα Στρατού κινητοποίησε αμέσως ισχυρές δυνάμεις καταδιώκοντας τους αντάρτες. Τα στρατιωτικά τμήματα συνεπλάκησαν με τις οπισθοφυλακές των ανταρτών στα υψώματα του Καρτάλ Ντάγ και συνέλαβαν 23, ανάμεσα στους οποίους ήταν και οι 10 αντάρτες που αποτελούσαν τη συνοδεία του πυροβόλου. Η καταδίωξη όμως διακόπηκε λόγω της κακοκαιρίας που ενέσκηψε. Οι επιτιθέμενοι κατόρθωσαν να διαφύγουν προς το Βερτίσκο.

            Από την Χριστουγεννιάτικη επίθεση σκοτώθηκε μια γυναίκα, η Μαρία Κουσίδου από τη Δράμα. Τραυματίσθηκαν τα δύο παιδιά της ο Χρήστος 13 ετών και η Φρίντα  22 ετών και οι Γεώργιος και Αστέριος Τζωρτζάκης 20 και 18 ετών αντίστοιχα, Βασίλειος Τζάβας σερβιτόρος ετών 31 και η Άννα Ζαφειρίου ετών 28.  Κατά την καταδίωξη τρεις αντάρτες έχασαν τη ζωή τους, καθώς και δύο στρατιώτες. Χριστούγεννα με αίμα…

            Τις πρώτες πρωινές ώρες της παραμονής των Χριστουγέννων αντάρτες χτύπησαν στο χωριό Σταυροχώρι στα βορειοδυτικά του Κιλκίς. Την νύχτα της ίδια μέρας ισχυρή δύναμη ανταρτών επιτέθηκε κατά του Πολυκάστρου δυτικά του Κιλκίς. Παρά την αντίσταση του 95^ου Τάγματος Εθνοφρουράς και ανδρών των ΜΕΑ οι αντάρτες μπήκαν στην κωμόπολη και πήραν τρόφιμα και άλλα είδη από σπίτια και καταστήματα. Απήγαγαν και τέσσερις κοπέλες. Στο Στρατό όμως παραδόθηκαν έξι αντάρτες. Η δύναμη των ΜΕΑ είχε ένα νεκρό, δύο τραυματίες και ένα αγνοούμενο. Την νύχτα της 26^ης Δεκεμβρίου οι αντάρτες ξαναχτύπησαν το Πολύκαστρο, αλλά αυτή τη φορά δεν μπόρεσαν να μπουν μέσα. Μαύρα Χριστούγεννα για τους άμαχους κατοίκους…

*Στο 504 Τάγμα Πεζικού άνοιξαν οι ουρανοί... και έπεφταν όλμοι την παραμονή!!!

            Στο 504 Τάγμα Πεζικού, την νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων όλμος των ανταρτών έριξε από τα αντερείσματα της Τριανταφυλλιάς περί τα 30 βλήματα «άνευ αποτελέσματος».

            Για την ημέρα των Χριστουγέννων όμως το Ημερολόγιο του τάγματος είναι λιτό. «Διάταξις αμετάβλητος- Συμβάντα μηδέν».  Πάλι καλά…

            Ηρεμία και στη ζώνη ευθύνης του 505 Τάγματος Πεζικού. Συνοπτικά στο Ημερολόγιο για το διάστημα από 15 έως 31 Δεκεμβρίου 1948. Αναγράφεται: «Ουδέν το αξιοσημείωτον. Μεμονωμένη παράδοσις συμμοριτών ενόπλων ή αόπλων- Παραμονή Χριστουγέννων εγένετο λειτουργία και κήρυγμα υπό ιερέως και θεία μετάληψις των ανδρών οίτινες με πραγματικήν κατάνυξιν και ευλάβειαν παρηκολούθησαν ταύτα. Ηθικόν ανδρών άριστον».

            Ο εμφύλιος μαίνεται, αλλά τα πράγμα φαίνονται πιο ήρεμα στην περιοχή του 555 Τάγματος Πεζικού. 

            Στο 572 Τάγμα Πεζικού, φαίνεται πως πέρασαν μετά από αρκετές μάχες βέβαια, ήρεμα Χριστούγεννα. Έτσι με χαρά είδαν ότι τρείς μέρες αργότερα, στις 28 Δεκεμβρίου 1948, ήρθε από την 45^η Ταξιαρχία έγγραφο, με το οποίο απονέμονταν τα μετάλλια Πολεμικού Σταυρού Γ’ Τάξεως στους: Λοχίες Μπαρδώκα Άγγελο, Κουτσοχέρα Λάζαρο και στους στρατιώτες Γεωργηλά Απόστολο, Φακάκη Στέφανο, Μπαμπατζάνη Νικόλαο, Τράτσο Παναγιώτη και Συμελίδη Κωνσταντίνο.

            Το έγγραφο υπέγραφε ο ταγματάρχης Πεζικού Π. Καλοκαιρινός.

            Στο 582 Τάγμα Πεζικού, τη μέρα των Χριστουγέννων πρέπει να πέρασαν καλά… Για τη μέρα της μεγάλης γιορτής το Ημερολόγιο, έχει μια μόνο φράση: «Κατάσταση 18^ης ώρας ησυχία»!!! Κάποιο άγγελοι στον ουρανό φαίνεται πως έψαλαν το «Επί γης ειρήνη…».

            Την επομένη το απόγευμα μια διμοιρία εστάλη για ενέδρα. Ένας ιδιώτης έφερε την πληροφορία ότι οι αντάρτες με καπετάνιο τον Λευτέρη προτίθενται να κατεβούν στα χωρία του Αώου για να επιστρατεύσουν χωρικούς. «Κατάστασις 18^ης ώρας ησυχία». Πάλι καλά…. 

*594 Τάγμα Πεζικού. "Καιρός: Ομιχλώδης μετά πτώσεως χιόνος"

Πίπτει χιών καθ’ όλην την ημέραν…

            Χριστούγεννα και τι πιο φυσικό να πέφτει χιόνι και να έχει ομίχλη, όπως τα Χριστούγεννα στην περιοχή του 594 Τάγματος Πεζικού. Το τάγμα όμως που είχε παρόντες εκείνη τη μέρα 26 Αξιωματικούς, 535 οπλίτες και 148 μουλάρια, δεν ησύχαζε.  Χριστουγεννιάτικα οργάνωσαν τις θέσεις του Τάγματος και εγκατέστησαν το Λόχο Διοικήσεως στη θέση Αλέξη Βρύση. Ευτυχώς δεν είχαν άλλα δυσάρεστα συμβάντα.

            Στη ζώνη ευθύνης του 601 Τάγματος Πεζικού, δεν κουνιέται φύλλο. Ούτε αντάρτες φυσικά… Και πώς να κινηθούν; Η εγγραφή είναι σαφής: «Πίπτει χιών καθ’ όλην την ημέραν. Διάταξις αμετάβλητος. Ουδέν έτερον άξιον λόγου».

            Παραμονή Χριστουγέννων χωρίς κάλαντα… στο 602 Τάγμα Πεζικού παρουσιάσθηκαν και παραδόθηκαν τέσσερις βιαίως στρατολογηθέντες από τους αντάρτες, χωρικοί. Ο καιρός «χιονώδης». Και μια διαταγή άνωθεν, τους έκανε όλους άνω- κάτω.  Το Τάγμα έπρεπε να κινηθεί την επομένη προς τα Φάρσαλα. Ξημέρωσαν Χριστούγεννα… Η κίνηση όμως αναβλήθηκε γιατί δεν υπήρχαν τόσα διαθέσιμα βαγόνια στο τρένο. Και έτσι, κατά το Ημερολόγιο «Χριστούγεννα εωρτάσθησαν υπό συνθήκας νευρικότητος λόγω της ετοιμότητος προς κίνησιν, με πραγματοποιηθείσης. Καιρός χιονώδης».

Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο

            Στην Πελοπόννησο, εξελίσσονταν ευρείες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

            Στις νότιες πλαγιές του όρους Παναχαϊκό, κινούνταν ένα τμήμα του Στρατού και μερικοί φαντάροι μπήκαν στο χωριό. Τους υποδέχθηκε ο πρόεδρος της Κοινότητας και προθυμοποιήθηκε να φιλοξενήσει μερικούς στο σπίτι του. Πράγμα τρείς στρατιώτες πήγαν εκεί, αλλά ψάχνοντας μέσα στο σπίτι ένα αντάρτη κρυμμένο με το αυτόματό του. Συνελήφθησαν αμέσως κοινοτάρχης και αντάρτης…. Τα απρόοπτα των Χριστουγέννων.

            Τις πρώτες πρωινές ώρες των Χριστουγέννων, η διλοχία του κάμπου της Αβίας στη Λακωνία, συνεπλάκη με αντάρτες κοντά στο χωριό Τσέργια. Έχασε τη ζωή του ένας αντάρτης. Στο χωριό Σελίτσα, μια άλλη ομάδα ανταρτών απήγαγες τρία νεαρά κορίτσια τα οποία απελευθέρωσε αργότερα.

            Το 1948 φοβερή κακοκαιρία είχε πλήξει τα περισσότερα μέρη της χώρας τις μέρες των Χριστουγέννων, δυσκολεύοντας τόσο τις επιθέσεις των ανταρτών όσο και τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Στρατού.

1949

           

            Παραμονή Χριστουγέννων 1949. Η μέρα ξημέρωσε χωρίς κανένα νυχτερινό συμβάν στην περιοχή του 505 Τάγματος Πεζικού. Αντί για Κάλαντα, οι στρατιώτες φορτώθηκαν στο τρένο και με το δρομολόγιο  Κιλκίς- Θεσσαλονίκη- Βέροια, έφτασαν στη Βέροια όπου και εγκαταστάθηκαν. «Έτερα συμβάντα ημέρας ουδέν. Καιρός καλός». Υπογράφουν ο διοικητής του Τάγματος  ταγματάρχης Τιμόθεος Ξυλούρης, και ο λοχαγός Τηλ. Μπρακατσούλας.

            Στο 522 Τάγμα Πεζικού όλα συνεχίζονταν σχεδόν όπως πρώτα.  Ημέρα των Χριστουγέννων του 1949. Η διάταξη της μονάδας αμετάβλητη. Εντούτοις κατά το Ημερολόγιο του Τάγματος έγινε εκείνη τη μέρα ιχνηλασία από οπλίτες και ειδικευμένους οδηγούς. Οι ενέδρες που είχαν εγκατασταθεί σε διάφορα σημεία από την προηγούμενη μέρα, παρέμειναν στις θέσεις τους. «Συμβάντα μηδέν».

            Ο εμφύλιος από τον Αύγουστο έχει τερματισθεί. Η Ελλάδα αναπνέει, έστω και καθημαγμένη.

            Στο 564 Τάγμα Πεζικού, φαίνονται όλοι ανακουφισμένοι. Ο εμφύλιος πόλεμος έληξε. Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις δεν υφίστανται. Η διάταξη του Τάγματος είναι αμετάβλητη. Το Ημερολόγιο λιτό σε εγγραφές. «25 Δεκεμβρίου 1949. Εκ των περιπόλων ουδέν. Εορτασμός της γεννήσεως του Χριστού μας. Περίπολος επί της οδού ΓΑΒΡΟΣ- ΓΕΦΥΡΑ ΒΑΤΟΧΩΡΙΟΥ και ΧΑΛΑΡΑ- ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ».

*Γάλα και μαρμελάδα στο 595 Τάγμα Πεζικού... Έφτασε η ειρήνη...

Η Ελλάδα επιτέλους αναπνέει

            Ωραίο πράγμα η ειρήνη. Στο 595 Τάγμα πεζικού γιορτάζουν Χριστούγεννα με αίθριο καιρό. Το πρωί τους δίνουν γάλα και μαρμελάδα… Το μεσημέρι τρώνε μακαρόνια και κρέας κονσέρβα… Γαλοπούλα δεν είχε, αν και τα πράγματα ειρήνευσαν. Στο δείπνο είχαν πατάτες και ελιές… Σπολάτη! Τουλάχιστον δεν σκότωναν και δεν σκοτώνονταν…

            Ο στρατός αλλάζει μορφή. Μονάδες διαλύονται και γίνονται νέοι σχηματισμοί.

            Μεταξύ άλλων το 516 Τάγμα Πεζικού διαλύεται. Το Ημερολόγιό του λιγόλογο.

            «25-12-49. Επίσημος διάλυσις του Τάγματος. Αξ/κοί  λαμβάνουν φύλλα πορείας δια άλλα τάγματα της Μεραρχίας και άλλας μονάδας- Κλείεται με την σήμερον 25-12-49».

            Έκλειναν πολλά βιβλία και ημερολόγια τότε… Ήταν το κλείσιμο βιβλίων, με δραματικό περιεχόμενο.

            Άνοιγαν καινούργια βιβλία και ημερολόγια για την Ελλάδα, αλλά με πολύ αίμα και πόνο και με καθυστέρηση δέκα ετών στην ανασυγκρότηση της χώρας… 

  

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ:

*Αρχεία ΔΙΣ/ΓΕΣ

*Τύπος εποχής