Η έκθεση του συνταγματάρχη Ζήρα, γεμάτη συναίσθημα αλλά και οδύνη

*Η έκθεση του συνταγματάρχη Γ. Ζήρα διοικητή της ΧΙ Μεραρχίας

 

*Περιγραφή της δραματικής φυγής

από την Ανατολική Θράκη το 1922

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Με άσχημα συναισθήματα τον Οκτώβριο του 1922 οι στρατιωτικοί, εγκατέλειπαν την Ανατολική Θράκη, στην οποία μετά από λίγες ημέρες θα εγκαθίσταντο οι Τούρκοι, με προτροπή μάλιστα των Μεγάλων Δυνάμεων. Θα την καταλάμβαναν χωρίς να δώσουν καμιά μάχη, χωρίς να ρίξουν ούτε μία σφαίρα. Σε δραματικότερη θέση βρέθηκε ο άμαχος πληθυσμός, δηλαδή οι γηγενείς Θράκες, υποχρεώθηκαν μέσα σε ασφυκτικές προθεσμίες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τις περιουσίες τους και να φύγουν στο άγνωστο μόνο με όσα μπορούσαν να μεταφέρουν οι ίδιοι.

Συμπτωματικά και οι καιρικές συνθήκες εκείνων των ημερών ήταν οι χειρότερες δυνατές. Το σκηνικό στην Ανατολική Θράκη ήταν εφιαλτικό. Έκλαιγαν οι διωγμένοι, έκλαιγε και ο ουρανός…

Οι μαρτυρίες που διασώθηκαν από εκείνο τον ξεριζωμό του Ελληνισμού, προφορικές και γραπτές, είναι οδυνηρές. Ταυτόχρονα αποτελούν την ιστορική παρακαταθήκη για να μην ξεχασθούν ποτέ γεγονότα, τα οποία έχουν  χαραχθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων, σαν βαθειά αγιάτρευτη πληγή του Έθνους.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν  οι εκθέσεις των μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών, οι οποίες διασώθηκαν και πρέπει να θεωρούνται, η πρώτη ύλη για την συγγραφή των περιπετειών της αγνοημένης από την Εθνική ιστοριογραφία, ελληνικής γης της Ανατολικής Θράκης. Αυτής της γης, που για χίλια και πλέον χρόνια έτρεφε την πρωτεύουσα του Βυζαντίου την Κωνσταντινούπολη και στο έδαφός της αναπτύχθηκαν πολλές άλλες πόλεις και χωριά με δραστήριους και δημιουργικούς Έλληνες και σπουδαία Παιδεία.

*Οι φάλαγγες με τους αραμπάδες (Αρχείο βρεtανικών κινηματογραφικών επικαίρων PATHE)

Οι εκθέσεις αυτές, που διασώθηκαν, βρίσκονται για τους μελετητές στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών. Πρόκειται για αυθεντικές περιγραφές της άδικης εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης, κατά κανόνα αδημοσίευτες. Είναι κείμενα που πρέπει να ερευνηθούν από τους μελετητές και τα Πανεπιστήμιά μας.  Η ιστοσελίδα αυτή άρχε να δημοσιεύει σταδιακά αυτές τις στρατιωτικές εκθέσεις που δίνουν ανάγλυφα το δράμα του Θρακικού Ελληνισμού.

Σήμερα θα παρουσιάσουμε την έκθεση του συνταγματάρχη Γεώργιου Ζήρα διοικητή της ΧΙ Μεραρχίας, η οποία ήταν στρατοπεδευμένη στο Καραγάτς, όπου κατέφθαναν και συνωστίζονταν για να περάσουν τον ποταμό Έβρο, οι φάλαγγες των διωγμένων Ελλήνων.

                    Ο Γεώργιος Ζήρας ήταν εμπειροπόλεμος αξιωματικός. Πήρε μέρος ως νεαρός ανθυπολοχαγός στον Μακεδονικό Αγώνα. Πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους και στην Μικρά Ασία. Το 1923 πήρε μέρος στο αποτυχημένο κίνημα των στρατηγών Γαργαλίδη και Λεοναρδόπουλου.  Ήταν αντιβενιζελικός. Πέθανε το 1927.

*Μακρά Γέφυρα: Ελληνικά στρατιωτικά τμήματα, εκκενώνουν την περιοχή

                    Ακολουθεί η έκθεση του συνταγματάρχη Γεωργίου Ζήρα, διοικητή της ΧΙ Μεραχίας:

ΧΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ

Επιτελ. Γραφείον ΙΙον

Αριθ. Ε.Π. 8493/2701/ΙΙ

ΕΚΘΕΣΙΣ

Δεινοπαθημάτων Θρακών Ελλήνων προσφύγων

#####################

 

               Δεν είχε παρέλθει εισέτι η σκληρά εντύπωσις του ατυχήματος της Μ. Ασίας ότε απαίσιοι θρύλοι ήρχισαν να διαδίδωνται, ότι η Ελληνική Θράκη έμελλε να επανέλθη και πάλιν υπό τον ζυγόν των Τούρκων.

               Ουδείς το επίστευεν. Ουδείς ήθελε να παραδεχθή ότι η ημισέληνος έμελλε να κυματίση επί εδαφών, εις ά τόσον αίμα εχύθη δια την απελευθέρωσιν των. Εις πάντας είχε χαραχθή αμετάτρεπτος ιδέα ότι, η Θράκη θα μείνη Ελληνική ή αύτη θα είναι ο τάφος των. Πλην πόσον ηπατήθησαν εις τας ελπίδας των. Οι ισχυροί της Γης απεφάσισαν να την παραδώσουν εις τους Τούρκους. Προ της αποφάσεως ταύτης οι Θράκες έπρεπε να υποκύψουν, ο δε Στρατός αμαχητεί να παραδώση ταύτην εις τους Κεμαλικούς.

               Η απόφασις λαμβάνεται. Οι Θράκες θα εγκαταλείψωσι την πατρώαν γην, προτιμώντες

την πενίαν, την  δυστυχίαν  την εξορίαν, από τας ατιμώσεις και τας σφαγάς, τας δηώσεις των Κεμαλικών. Εις την μνήμην  των ακόμη είναι νωπά τα αίσχη των Κεμαλικών εις την Μ. Ασίαν. ‘Αλλως τε την δουλείαν υπό τους Τούρκους εγνώριζον πολύ καλά.

               Εκ του σημείου τούτου άρχονται τα μαρτύρια, τα δεινά των Θρακών εγκαταλειπόντων την γενέτειραν γην δια να αποφύγωσι την δουλείαν, δια να μη επανίδωσι την Τουρκικήν κυριαρχίαν.

               Ως άλλοι Σουλιώται και Παργινοί, επισκέπτονται δια τελευταίαν φοράν  τους τάφους  ων προσφιλών των άλλοτε υπάρξεων τους οποίους δια τελευταίαν φοράν ραίνουσι με δάκρυα, αναπέμπουσι την τελευταίαν προσευχήν των επί των Εκκλησιών εις τας οποίας άλλοτε τοσάκις είχον συνενώσει τας προσευχάς των δια την απελευθέρωσιν και ετοιμάζονται να απέλθουν δια το άγνωστον.

               Πλην τα μεταφορικά μέσα είναι ανεπαρκή, αι δε αποσκευαί των εις τας οποίας προσετίθετο η εφετεινή μεγάλη σιτοπαραγωγή, μεγάλαι. Έπρεπε να γίνη εκλογή τι θα παρελάμβανον μαζί των είς ή δύο αραμπάδες κατά μέσον όρον αντεστοίχουν δια μίαν εκάστην οικογένειαν. Δι΄ αυτών έπρεπε να μεταφερθώσιν.

               Εγκαταλείπουσι τα πάντα. Ούτε ιματισμόν δεν δύνανται να μεταφέρωσιν δια των διατιθεμένων μέσων  και όμως αντί παντός άλλου προτιμούν εικόνας των οικείων των, τας εικόνας των Αγίων, μετά των οποίων τόσαι αναμνήσεις τους συνδέουσιν και τίθενται εις πορείαν με όλα τα γλίσχρα ταύτα μέσα, δια πορείαν ήτις έμελλε να διαρκέση ημέρας ολοκλήρους, έως ότου διαπεραιωθώσιν εις την Δυτικήν Θράκην.

               Έβλεπέ τις ατελεύτητον σειράν από αραμπάδες, ανθρώπους πάσης ηλικίας και φύλου, γέροντας, μόλις δυναμένους να βαδίσουν , γυναίκας, αίτινες πρώτην φοράν εξήρχοντο του οίκου των, φέρουσαι μεθ’ εαυτών νήπια ή ακολουθούμεναι υπό ετέρων μικρών παιδίων. Παντού είναι εζωγραφισμένη η κατήφεια και η θλίψις. Πάντες κλαίουσι δια την απροσδόκητον δυστυχίαν . Και όμως φεύγουν , φεύγουν , δια να μην ατενίσουν τας ορδάς του Κεμάλ.

               Βαδίζουν ημέρας και νύκτας. Κοιμώνται εις το ύπαιθρον βρεχόμενοι και υπομένοντες πάσας τας κακουχίας του καιρού όστις υπήρξε κατά την εποχήν της μεταναστεύσεώς των λίαν δυσμενής, επαυξάνων τας δυστυχίας του. Aπό τας κακουχίας ταύτας πολλοί  ευρίσκουσιν τον θάνατον, τον οποίον πολλοί επικαλούνται, ίνα απαλλαγώσιν των δεινών.

               Εις τας πορείας λαμβάνουν χώραν γεγονότα απίστευτα. Έβλεπέ τις γυναίκας, αίτινες δια πρώτην φοράν εξήρχοντο των οικιών των, γέροντας κύπτοντες υπό το βάρος των ετών των, παιδία αμάθητα και αβροδίαιτα να βαδίζουν εις τον πηλόν και εις τας σχηματισθείσας μικράς λίμνας επί ημέρας ή βοηθούντα τον αραμπάν των να εξέλθη εκ των λάκκων, εισερχόμενα εντός αυτών, γυμνόποδα.

               Πολλοί αραμπάδες καταστρέφονται και τότε τα ολίγα μεταφερόμενα είδη ή εγκαταλείπονται  ή μεταφέρονται υπ’ αυτών των ιδίων.

*Οι δραματικές στιγμές της εκκένωσης (Αρχείο PATHE)

               Και δεν ήρκουν μόνον αυτά. Οι μέχρι προ ολίγου κάτοικοι Τούρκοι απολαμβάνοντες της ισοπολιτείας με τους Έλληνας ευρίσκοντες πάντοτε το δίκαιόν των όπου και αν κατέφευγον, έστω και δια την παραμικροτέραν ζημίαν προστατευόμενοι  από τας επιδρομάς κομιτατζήδων υπό την προστασίαν του Στρατού μας, εν τούτοις παρ’ όλας τας χάριτας ταύτας, ήρχισαν να επιτίθενται κατά των δυστυχών Θρακών, πολλοί δε τούτων εύρισκον τον θάνατον υπό την μάχαιραν του αγρίου επιδρομέως.

               Επί του σημείου τούτου, αρίστη υπήρξεν η διαγωγή του στρατού μας. Καίτοι προκαλούμενοι υπό των Τούρκων, καίτοι είχον εις την διάθεσίν των τα χωρία τα οποία ηδύναντο να καύσωσιν, εν τούτοις υπακούοντες εις δοθείσας Διαταγάς, έτρεχον μόνον εις βοήθειαν των προσφύγων και επροστάτευον αυτούς από τας επιδρομάς των Τούρκων. Διαγωγή αληθώς αρίστη, διότι καίτοι εγκατέλειπον την Θράκην άνευ μάχης, καίτοι εις την Θράκην είχον τας ωραιοτέρας αναμνήσεις των και είχον συνδεθή εν αυτή, εν τούτοις χάριν γενικωτέρων συμφερόντων, χάριν αυτής της Πατρίδος, έπνιγον παν αίσθημα και υπεχώρουν κανονικώς. Διαγωγή, η οποία δεν είναι κατωτέρα της των Σπαρτιατών κατά την εν Πλατεαίς μάχην. 

               Υπό τας κακουχίας και τα δεινά ταύτα, εβάδιζον οι δυστυχείς πρόσφυγες της Θράκης προς τας Γεφύρας του ΄Εβρου, ίνα καταφύγωσιν εν ασφαλεία εις την Δυτικήν Θράκην.

               Αι Στρατιωτικαί αρχαί παρέχουσιν παν μέσον ευκολίας αλλά αδύνατον να επαρκέσωσιν εις τας μεγάλας απαιτήσεις των προσφύγων.

               Η Μεραρχία ευρίσκετο τότε εις την περιοχήν Αδριανουπόλεως. Από Αδριανουπόλεως μέχρι Ορεστιάδος (σ.σ. Καραγάτς) έβλεπε τις σειράν ατελεύτητον βοδαμαξών μέχρι τοιούτου συνωστισμού ώστε πολλαί τούτων παρέμενον επί του αυτού σημείου επί δύο και τρεις ημέρας διότι δεν ηδύναντο ως εκ του συνωστισμού να κινηθώσιν. Και όσοι μεν τούτων εγκαθίστανται εις τα πλησίον της Ανατολ. Όχθης του Έβρου χωρία δια των βοδαμαξών μετεφέροντο μέχρις εκεί, όσοι όμως έμελλον να εγκατασταθώσιν μακράν, δεν εγνώριζον πού να μεταβώσιν διήρχοντο όπως όπως τον Έβρον και εγκαθίσταντο εις οιανδήποτε γωνίαν της περιφερείας Ορεστιάδος, άστεγοι, γυμνοί, πεινώντες και περιφερόμενοι τήδε κακείσε εκ της απελπισίας των. Ο Σταθμός είναι πλήρης. Τα πέριξ ομοίως, το κρηπίδωμα , εφ΄ ού επιβιβάζονται τα υλικά του Στρατού και οι Στρατιώτες, βρίθουσιν ανθρώπων απηλπισμένων. Αι οικίαι της Ορεστιάδος επληρώθησαν. Παντού ένθα υπάρχει κενός χώρος πληρούται και ολόκληρον το ανθρώπινον υλικόν αναμένει να αποχωρήση. Υποφέρουν τα πάνδεινα, παραμένοντες εις το ύπαιθρον όπου έβρεχεν, όπου άνεμος επάγωνεν, τα μικρά παιδία απέθνησκον εις τας αγκάλας των μητέρων.

*Υπογραφή: Μέραρχος Γ. Ζήρας

               Η προθεσμία λήγει την 7^ην Νοεμβρίου. Αι Κεμαλικαί Αρχαί εγκαθίστανται πλέον εις την Αδριανούπολιν, η διαρροή των προσφύγων έληξε πλέον σχεδόν πάντες οι πρόσφυγες ευρίσκοντο επί της δεξιάς όχθης του Έβρου ρίπτουσιν δια τελευταίαν φοράν  βλέμματα εις τας εγκαταλειφθείσας Πατρίδας των και με λυγμούς αποστέλλουσι το ύστατον χαίρε. Ποίος γνωρίζει μετά πόσον χρόνον θα επανίδωσιν την γενέτειραν Πατρίδα των. Ποίος γνωρίζει πότε να ανατείλη και πάλιν ο ήλιος της Ελευθερίας.

               Αποχωρούν προς το εσωτερικόν ζητούντες την σωτηρίαν των από την μητέρα Ελλάδα.

               Ήδη η Ανατολική Θράκη είναι πλέον έρημος. Εκεί όπου άλλοτε εβασίλευεν η τάξις, η ασφάλεια, ένθα ήκμαζεν ο Ελληνισμός, η βιομηχανία ήδη υπό το πέλμα του κατακτητού, σιγά τον παν. Η εστία του  Πολιτισμού μετεφέρθη αλλαχού, ίνα από εκεί ετοιμασθή δια νέαν λάμψιν.

Τ.Τ. 928 τη 19-11-1922

Ο

Μέραρχος

Γ. ΖΗΡΑΣ

Συν/χης

Ακριβές αντίγραφον

              Το                                                                                        Κοινοποιείται

ΙΙον Επιτελ. Γραφείον                                      Στρατιάν Θράκης επί υπ΄ αριθ. 3112/4284

 Διαταγής της.                                                    Δ. Σ. Στρατού 

(υπογραφή δυσανάγνωστη)                                  (υ.τ.α.)

                                                                             ΧΙ Μεραρχία

                                                                            

ΣΤΡΑΤΙΑ ΘΡΑΚΗΣ

Αριθ. Εμπιστ. Πρωτ. 4809

Ελήφθη τη 23-11-1922

 

*Κείμενο για το θάνατο του Γεωργ. Ζήρα στην εφημερίδα "Σκριπ" στις 12 Νοεμβρίου 1927

               Τα κείμενα των μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών για τη βίαιη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης κατά κανόνα θεωρούνται αυθεντικές πηγές ιστορίας. Οι στρατιωτικοί διοικητές που υποβάλλον εκθέσεις φροντίζουν να είναι ακριβείς στις περιγραφές και τα άλλα στοιχεία, διότι ουσιαστικά κρίνεται και η σταδιοδρομία των ίδιων και η περαιτέρω βαθμολογική εξέλιξή τους. Κατά συνέπεια αποτελούν πρώτης τάξεως ιστορικές πηγές όταν αναφέρονται σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης