Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Τα Δεκεμβριανά του 1944,
αποτελούν άκρως μελανές σελίδες της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Γιατί, όταν οι
λαοί της Ευρώπης έβλεπαν την πτώση του Ναζισμού, που έρχονταν ραγδαία σε όλα τα
μέτωπα, στην Ελλάδα ξεσπούσε ένας ανωφελής, αλλά αιματηρός εμφύλιος πόλεμος. Τα
γεγονότα εκείνων των ημερών δεν είναι άγνωστα. Ενδιαφέρον όμως είναι να μην τα
ξεχνάμε, αλλά και να βλέπουμε πώς η Ελλάδα με τη βοήθεια των συμμάχων απέφυγε
ένα θανάσιμο κίνδυνο, να βρεθεί ξαφνικά στο Ανατολικό μπλοκ, αν επικρατούσε η
ανταρσία των ημερών εκείνων.
Βασικά γνωρίζουμε σήμερα, ότι η μεγάλη σύγκρουση ήταν μεταξύ του ΚΚΕ, που θέλησε αμέσως μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Ναζί, βασισμένο στον ΕΛΑΣ, που αριθμούσε δύναμη 50.000 ανδρών σε όλη την Ελλάδα, να επιβληθεί καταλαμβάνοντας ουσιαστικά την εξουσία. Ο αστικός κόσμος, δηλαδή η λεγόμενη Δεξιά και το Κέντρο, ήταν πρακτικά εκμηδενισμένος.
Τα αιματηρά γεγονότα άρχισαν στις 3 Δεκεμβρίου του 1944, με πυροβολισμούς των αστυνομικών δυνάμεων μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη ενάντια στη διαδήλωση του ΕΑΜ, που είχε οργανωθεί ως δυναμική απάντηση στο τελεσίγραφο της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου την 1η Δεκεμβρίου 1944 για τον αφοπλισμό όλων των ένοπλων ομάδων της Αριστεράς. Η αντίδραση του ΚΚΕ συνδυάστηκε με μεγάλη απεργία στις δημόσιες υπηρεσίες.
Ξαφνικά η Ελλάδα, βρέθηκε στο κέντρο του ενδιαφέροντος των διπλωματικών αντιπροσωπειών της Αθήνας. Ειδικά οι Βρετανοί, που διέθεσαν στρατεύματα και είχαν άμεση ανάμιξη στις μάχες, που μαίνονταν στους δρόμους της πρωτεύουσας. Ο πληθυσμός της Αθήνας βρέθηκε ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά, αλλά και σε ελλείψεις βασικών αγαθών. Πείνα και φόβος συμπλήρωναν το εφιαλτικό σκηνικό, των επιλεκτικών δολοφονιών και πολυάριθμων απαγωγών ομήρων.
Ταυτόχρονα με τις άγριες μάχες στους δρόμους της Αθήνας, η χώρα αντιμετώπιζε και πολιτική αστάθεια.
Η Αμερικανική ματιά για την έναρξη των γεγονότων
Όταν ξέσπασε η γενική απεργία, παρέλυσαν όλες οι δημόσιες υπηρεσίες. Η κηδεία των θυμάτων της πρώτης μέρας, ήταν το κορυφαίο γεγονός, γιατί με αφορμή των εκφορά των σορών, με τα φέρετρα να διασχίζουν το κέντρο της Αθήνας, ξέσπασαν τα ένοπλα επεισόδια. Από τα πρώτα επεισόδια που έχουν καταγραφεί ήταν και η επίθεση ενόπλων εναντίον της κατοικίας του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου στην πλατεία Ρηγίλλης. Οι αντάρτες πέταξαν χειροβομβίδα, ενώ έπεσαν και πολλοί πυροβολισμοί. Την κατάσταση έσωσε ο επικεφαλής της φρουράς του, αστυνομικός Κανελλάκης.
Μια ενδιαφέρουσα εικόνα, υπάρχει στο τηλεγράφημα που έστειλε ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα, Λίνκολν Μακβή στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, στις 4 Δεκεμβρίου 1944, για άμεση ενημέρωση της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Το κείμενό του, που υπάρχει στα Εθνικά Αρχεία των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι το ακόλουθο:
«Η γενική απεργία τέθηκε σε ισχύ σήμερα και επηρεάζονται όλες οι
δημόσιες υπηρεσίες. Μεγάλη κηδεία διοργάνωσε σήμερα το πρωί το ΕΑΜ για τα
θύματα των χθεσινών γεγονότων και σημειώνονται πυροβολισμοί σε πολλά σημεία της
Αθήνας όλη την ημέρα, ενώ η σχολή Ναυτικών Δοκίμων στον Πειραιά που
περιλαμβάνει και σημεία ενδιαφέροντος του Ναυτικού πολιορκήθηκε για αρκετές ώρες
από τον ΕΛΑΣ, που επίσης περικύκλωσε και κατέλαβε αρκετά αστυνομικά τμήματα στην
ίδια πόλη. Το της σχολής απελευθερώθηκε από τους Βρετανούς, αλλά όχι πριν
σκοτωθεί ένας Έλληνας υπολοχαγός και τραυματιστούν τρεις Βρετανοί. Στα χέρια
του ΕΛΑΣ βρίσκεται και το Φάληρο. Τις πρώτες πρωινές ώρες μια φάλαγγα του ΕΛΑΣ
που βάδιζε από τη Θήβα, αναχαιτίστηκε από μια βρετανική τεθωρακισμένη μονάδα,
αφοπλίστηκε ειρηνικά, δόθηκε καφές στους άνδρες και εστάλησαν στα σπίτια τους.
Όμως ο ΕΛΑΣ φαίνεται αποφασισμένος να καταλάβει την πόλη της Αθήνας και οι
Βρετανοί φοβούνται ότι με διείσδυση από τα προάστια που ελέγχουν οι δυνάμεις
του, μπορεί να επιτύχει να συγκεντρώσει σημαντικές δυνάμεις εδώ.
Εν τω μεταξύ, ο στρατηγός Σκόμπι, του οποίου η στάση σύμφωνα με τον
Βρετανό πρέσβη ήταν διαχρονικά σύμφωνη με τις επιθυμίες του πρωθυπουργού
Τσώρτσιλ, εξέδωσε σήμερα το απόγευμα μια προκήρυξη δηλώνοντας ότι θα
υποστηρίξει τη συνταγματική κυβέρνηση με όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του
μέχρι να διεξαχθούν ελεύθερες εκλογές.
Ο Βρετανός πρέσβης μου ανέφερε ότι έχει ενημερώσει το Φόρεϊν Όφις, πως ο Παπανδρέου δεν πρέπει πλέον να ηγείται της κυβέρνησης και ότι ο συνασπισμός που έχει αποτύχει θα πρέπει να αντικατασταθεί από μια νέα πολιτική κυβέρνηση, η οποία θα πρέπει να συσταθεί το συντομότερο δυνατό. Οι διαπραγματεύσεις όπως είπε, τώρα τείνουν προς ένα υπουργικό συμβούλιο υπό τον Σοφούλη με τον Παπανδρέου ως υπουργό χωρίς χαρτοφυλάκιο».
Εκείνη τη μέρα ανακοινώθηκε από τις ελληνικές αρχές, ονομαστικός κατάλογος με θύματα του ΕΛΑΣ, νεκρούς και τραυματίες. Επρόκειτο κυρίως για άνδρες της οργάνωσης Χ του Γεωργίου Γρίβα, που μάχονταν στη Θησείο. Σημειώνονταν συνεχώς επιθέσεις σε πολλές συνοικίες των Αθηνών και ιδιαίτερα σε αστυνομικά τμήματα.
Οι σκληρές εντολές του Τσώρτσιλ προς το Σκόμπι
Οι δρόμοι και οι γειτονιές της Αθήνας, είχαν γίνει από την πρώτη μέρα, πεδία μαχών. Η απόφαση του Τσώρτσιλ να μην επικρατήσει στις μάχες της Αθήνας ο ΕΛΑΣ, ακόμα και με αιματοχυσία αν χρειαστεί, έγινε γνωστή στην Καζέρτα, όπου έδρευε τα Ανώτατο Συμμαχικό Στρατηγείο και από εκεί στην Ουάσιγκτον, με τηλεγράφημα του αντιπροσώπου των ΗΠΑ στο Συμβουλευτικό Όργανο για την Ιταλία, πρέσβη Αλεξάντερ Κερκ.
Στις 5 Δεκεμβρίου, ενώ στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες μεταξύ του ΕΛΑΣ, και των Βρετανών καθώς και των ισχνών ελληνικών δυνάμεων, όπως έγινε γνωστό στην Καζέρτα, όπου ο Άγγλος αρχιστράτηγος Χάρολντ Αλεξάντερ είχε το αρχηγείο του ελέγχοντας τη Μεσόγειο, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ουίνστον Τσώρτσιλ, έστειλε μήνυμα στον στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι στην Αθήνα, δηλώνοντας ότι έδωσε οδηγίες ώστε να βεβαιωθεί, ότι όλες οι βρετανικές δυνάμεις στην Ελλάδα θα μείνουν εκεί και θα πρέπει να σταλούν όσες ενισχύσεις απαιτηθούν. Ενημέρωσε τον Σκόμπι ότι θα τον θεωρούσε υπεύθυνο για τη διατήρηση της τάξης στην Αθήνα και για την εξουδετέρωση ή την καταστροφή όλων των ομάδων του ΕΑΜ–ΕΛΑΣ, που έρχονται κοντά στην πρωτεύουσα.
Εκείνη τη μέρα μάλιστα, το απόγευμα, Βρετανικές δυνάμεις και αποσπάσματα της Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας, κατέλαβαν τα γραφεία της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ επί της οδού Κοραή, στο κέντρο της Αθήνας. Λίγοι ένοπλοι που βρίσκονταν μέσα παρέδωσαν τα όπλα και παραδόθηκαν. Άλλα ελληνικά τμήματα κατέλαβαν τα γραφεία του στρατηγείου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ στη γωνία των οδών Σίνα και Βησσαρίωνος, όπου αφόπλισαν 30 άνδρες, οι οποίοι δεν αντιστάθηκαν.
Με αιματοχυσία αν χρειαστεί…
Ο Τσώρτσιλ εν τω μεταξύ, εξουσιοδότησε τον Σκόμπι να εκδίδει όλους τους κανονισμούς και τις διαταγές που επιθυμεί για ισχυρό έλεγχο των δρόμων ή για περιορισμό οποιουδήποτε αριθμού ακραίων στοιχείων. Επισήμανε ότι περίμενε πως ο ΕΛΑΣ, θα έβαζε γυναίκες και παιδιά στην πρώτη γραμμή κατά την έναρξη των πυροβολισμών και ότι ο ίδιος, ο Σκόμπι, πρέπει να συμπεριφερθεί έξυπνα σε αυτό το ζήτημα και να αποφύγει τα λάθη. Ο Τσώρτσιλ πρόσθεσε ότι ο Σκόμπι δεν πρέπει να διστάσει να πυροβολήσει εναντίον οποιουδήποτε ένοπλου άνδρα στην Αθήνα, που θα επιτεθεί στις βρετανικές αρχές ή σε ελληνικές αρχές με τις οποίες συνεργάζονται οι Βρετανοί. Ο Βρετανός πρωθυπουργός δήλωσε ότι θα ήταν καλό, αν η διοίκηση του Σκόμπι μπορούσε να ενισχυθεί με κάποιες εξουσίες της ελληνικής κυβέρνησης και πρόσθεσε ότι ο πρέσβης της χώρας του στον Γεώργιο Παπανδρέου θα έλεγε να μην διστάσει...
Επιπλέον, ο Τσώρτσιλ δήλωσε ότι ο Σκόμπι δεν θα έπρεπε να διστάσει να ενεργήσει σαν να βρισκόταν σε μια κατακτημένη πόλη, όπου εξελίσσονταν μια τοπική εξέγερση και πρότεινε ότι με τις δυνάμεις που είχε υπό τις διαταγές του, θα μπορούσε να δώσει στις ομάδες του ΕΛΑΣ που πλησίαζαν από έξω από την Αθήνα ένα μάθημα, που θα κάνει τους άλλους να μην συμπεριφέρονται παρόμοια.
Το μήνυμα του Τσώρτσιλ στον Σκόμπι ολοκληρώθηκε με τη δήλωση ότι θα έδινε όλη την υποστήριξή του στον Σκόμπι σε όλες τις ενέργειες που θα αναλάμβανε σε αυτή τη βάση και πρόσθεσε, ότι οι Βρετανοί πρέπει να κρατήσουν και να κυριαρχήσουν στην ελληνική πρωτεύουσα. Σχολίασε μάλιστα, ότι θα ήταν υπέροχο εάν ο Σκόμπι μπορούσε να το κάνει αυτό χωρίς αιματοχυσία, αν ήταν δυνατόν, αλλά ότι δεν θα έπρεπε να διστάσει να επικρατήσει με αιματοχυσία εάν χρειαστεί!!!
Το τηλεγράφημα του Κερκ προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, έδινε σαφή εικόνα της κόλασης που επικρατούσε στην Αθήνα, αλλά και της αδυσώπητης αποφασιστικότητας του Τσώρτσιλ να μην επιτρέψει την επικράτηση του ΕΛΑΣ, που θα άλλαζε το ρου της ιστορίας στον ελληνικό χώρο, αλλά και στα Βαλκάνια.
Η επίθεση στη Γενική Ασφάλεια στην Πατησίων
Στις 5 Δεκεμβρίου, έγινε και η μεγάλη επίθεση από ένοπλους που κρύβονταν μέσα στο θέατρο Παπαϊωάννου και από ένοπλους φοιτητές που κρύβονταν στο Πολυτεχνείο, εναντίο του κτιρίου της Γενικής Ασφάλειας της Αστυνομίας Πόλεων στην οδό Πατησίων. Επικεφαλής των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, χειριζόμενος οπλοπολυβόλο, ήταν ο Γερμανός αξιωματικός, Όττο Βέρνερ, ο οποίος είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ. Προσέτρεξαν στην περιοχή Βρετανικές δυνάμεις. Μάλιστα αγγλικά τεθωρακισμένα, παραβίασαν την εξωτερική πύλη του Πολυτεχνείου και μπήκαν μέσα για να εκδιώξουν τους εξεγερμένους. Συνελήφθησαν 90 Ελασίτες ο Βέρνερ και δύο άλλοι Γερμανοί αξιωματικοί. Αναμεσα στους Ελασίτες ήταν ο μετέπειτα γνωστός φιλόσοφος Κώστας Αξελός και ο Ιάννης Ξενάκης, μέλος της ΕΠΟΝ, φοιτητής του Πολυτεχνείου και μετέπειτα διάσημος συνθέτης και αρχιτέκτονας. Μετά την εισβολή του βρετανικού άρματος μάχης και τη ρίψη οβίδων από τους Άγγλους προς τους φοιτητές, ο Ξενάκης τραυματίστηκε σοβαρά, με αποτέλεσμα να χάσει το αριστερό του μάτι και να αλλοιωθεί η αριστερή πλευρά του προσώπου του. Το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας καταστράφηκε. Σε άλλες μάχες συνελήφθησαν ηγετικά στελέχη του ΕΛΑΣ.
Στις 6 Δεκεμβρίου, συνεχίζονταν οι συμπλοκές. Οι ελληνικές δυνάμεις άρχισαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και στις 11 το πρωί, κατέλαβαν τα γραφεία του ΚΚΕ στην οδό Όθωνος στο Σύνταγμα, μέσα στα οποία αμύνονταν περίπου 400 κομμουνιστές.
Στις 7 του μηνός, οι κομμουνιστές προχώρησαν και πίεζαν ασφυκτικά την περιοχή του κέντρου της Αθήνας, όπου βρίσκονταν η έδρα της κυβέρνησης στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» που την φρουρούσαν Βρετανοί στρατιώτες. Ο Σκόμπι με ανακοίνωσή του απέτρεψε τους πολίτες που ζητούσαν να πάρουν τα όπλα για να αμύνονται. Η Αθήνα ζούσε μέρες κόλασης, με δολοφονίες πολιτών, απαγωγές, βασανισμούς, λεηλασίες σπιτιών και καταστημάτων. Εκείνη τη μέρα ορκίσθηκε ως υφυπουργός Στρατιωτικών ο στρατηγός Λεωνίδας Σπαής.
Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου σε δηλώσεις του σε ξένους δημοσιογράφους είχε τονίσει ότι η παρουσία των Βρετανών στην Ελλάδα, δεν είναι επέμβαση και εξήγησε:
«Όταν ένα λαός δεν έχει αποκτήσει τας πολιτικάς του ελευθερίας διότι κατέχεται από μίαν ένοπλον μειονότητα, τότε η βοήθεια δεν λέγεται επέμβασις, αλλά απελευθέρωσις».
Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, εξακολουθούσε να είναι περιπλεγμένη. Ο Βρετανός Πρέσβης Ρέτζιναλντ Λήπερ το απόγευμα της 8ης Δεκεμβρίου, είπε στον Αμερικανό συνάδελφό του Λίνκολν Μακβή, ότι ενώ οι διαπραγματεύσεις ήταν σε εξέλιξη μεταξύ των Ελλήνων πολιτικών από το πρωί για ανασχηματισμό της κυβέρνησης, έλαβε οδηγίες από το Λονδίνο ότι δεν πρέπει να υπάρξει πολιτική αλλαγή αυτή τη στιγμή. Οι Βρετανοί είχαν αναλάβει να προστατέψουν την Αθήνα από τις ένοπλες επιθέσεις των κομμουνιστών και θα πρέπει να συνεχίσουν τη δουλειά τους, ενώ οι Έλληνες, θα πρέπει να αναβάλουν τα παιχνίδια της πολιτικής, για να τελειώσει η κρίση.
Ως αποτέλεσμα, όλων αυτών, ο Παπανδρέου μετά την παραίτησή του που ανακοίνωσε, ανέλαβε να συνεχίσει ως πρωθυπουργός. Ο στρατηγός Σκόμπι- πληροφορούνταν οι Αμερικανοί διπλωμάτες- συγκέντρωνε στρατεύματα συμπεριλαμβανομένης της Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας στο κέντρο της Αθήνας. Το βρετανικό καταδρομικό «Orion» βρίσκονταν σε κατάσταση ετοιμότητας για να βοηθήσει εάν χρειαστεί στην περαιτέρω υπεράσπιση της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στον Πειραιά. Η κατάσταση έδειχνε να εξελίσσεται ραγδαία προς μια σύγκρουση μεταξύ Βρετανών και Ελλήνων.
Ο Σκόμπι δήλωσε στους ανταποκριτές το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου:
«Δεν μπορώ να υποσχεθώ ότι αν τα βρετανικά στρατεύματα πυροβοληθούν δεν θα πυροβολήσουν» και πρόσθεσε ότι άλλες φάλαγγες του ΕΛΑΣ, κινούνταν προς την πόλη των Αθηνών. Εν τω μεταξύ οι ελληνικές πολιτικές φατρίες συνέχιζαν τον «σπασμωδικό εμφύλιό τους» σε διάφορα σημεία της αστικής περιοχής των Αθηνών.
Οι τελευταίες αναφορές που έφτασαν στον Βρετανό πρέσβη από τη Θεσσαλονίκη, ανέφεραν ότι ο ΕΛΑΣ έχει αποκηρύξει την κυβέρνηση και έχει αρχίσει να λεηλατεί καταστήματα.
Ανασκοπώντας την όλη κατάσταση, ο Σκόμπι είπε: «Βασικά το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε αρκετά στρατεύματα. Πρέπει να έχουμε αρκετά στρατεύματα για να γίνει σωστά αυτή η δουλειά». Υπό τις παραπάνω συνθήκες, έχω διατάξει όλα τα μέλη της Αποστολής Βοήθειας, που ζουν στο κέντρο της πόλης ή γύρω από αυτήν να μετακομίσουν είτε στο κτίριο της Πρεσβείας είτε στην Αμερικανική Σχολή προς το παρόν». (σ.σ. υπονοούσε το κτίριο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, όπου έδρευε η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή).
Στις 9 Δεκεμβρίου σημειώθηκε μεγάλος αριθμός απαγωγών αστυνομικών. Ανακοινώθηκε επίσης ότι μέχρι εκείνη την ημέρα οι νεκροί, οι τραυματίες και οι αιχμάλωτοι των κομμουνιστών, είχαν φτάσει τις 4.000.
Οι Βρετανοί ανησυχούσαν για τις εξελίξεις στην Αθήνα. Σύμφωνα με τηλεγράφημα του Κερκ προς την Αμερικανική κυβέρνηση, στις 11 Δεκεμβρίου, ο Μόνιμος Υπουργός για τη Μεσόγειο Χάρολντ Μακμίλαν και ο Στρατάρχης σερ Χάρολντ Αλεξάντερ αναχώρησαν το πρωί για την Αθήνα. Ο Μακμίλαν πριν από την αναχώρησή του δήλωσε ότι ο Τσώρτσιλ του είχε ζητήσει να πάει αμέσως στην Ελλάδα και «να προσπαθήσει να βάλει τέλος στις μάχες με κάποιου είδους συμβιβασμό». Πρόσθεσε, ότι ο Τσώρτσιλ του είχε δώσει ευρεία εξουσία να κάνει κάποιου είδους συμφωνία εάν κάτι τέτοιο ήταν δυνατό.
Όταν ρωτήθηκε τι σήμαινε αυτό, ο Μακμίλαν είπε ότι ήταν απολύτως σαφές ότι ο Παπανδρέου θα έπρεπε πιθανότατα να θυσιαστεί, αλλά πριν αποφασίσουν οι Βρετανοί να το κάνουν αυτό, θα έπρεπε να ερευνηθεί η κατάσταση στην Αθήνα για πλήρη ενημέρωση του Βρετανού πρωθυπουργού. Εξήγησε, ότι δεν είναι καθόλου αισιόδοξος για τις προοπτικές, αλλά δήλωσε ότι πιστεύει πως οι μάχες στην Ελλάδα πρέπει να τερματιστούν στο άμεσο μέλλον με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ο Βρετανός μόνιμος υπουργός δήλωσε ότι περίμενε να επιστρέψει με τον Αλεξάντερ στην Καζέρτα στις 13 Δεκεμβρίου.
Την ίδια ημέρα ο Σκόμπι ανακοίνωσε ότι οι στασιαστικές δυνάμεις αύξησαν την επιθετική τους δράση, ενώ γίνονταν αποφασιστικές επιθέσεις εναντίον των στρατώνων της Χωροφυλακής, στην περιοχή Μακρυγιάννη. Εξίσου αποφασιστική και ηρωική ήταν και η στάση των υπερασπιστών των στρατώνων.
Εν τω μεταξύ είχαν καταφτάσει έξι εμπορικά πλοία φορτωμένα με τρόφιμα και παρέμεναν έξω από τη Σαλαμίνα, γιατί δεν μπορούσαν να ξεφορτώσουν στο λιμάνι των Πειραιά λόγω των συνεχιζόμενων συγκρούσεων, αλλά και λόγω της απεργίας των λιμενεργατών, που είχε κηρύξει το ΚΚΕ.
Στις 12 Δεκεμβρίου, σημειώθηκε διακοπή υδροδότησης σε αρκετές περιοχές της πρωτεύουσας. Άσχετα με τον δράστη, ο πληθυσμός εκτός από την έλλειψη τροφίμων είχε να αντιμετωπίσει και την έλλειψη νερού.
Προκύπτει Αντιβασιλεύς
Στην Καζέρτα όπου περίμεναν την επιστροφή του Μακμίλαν πληροφορήθηκαν στις 13 Δεκεμβρίου από κάποιον πράκτορα με την κωδική ονομασία Broad51 ότι ο Βρετανός υπουργός έλαβε οδηγίες από τον Τσώρτσιλ να παραμείνει στην Αθήνα για να βρει μια λύση για το ελληνικό πρόβλημα. Τους δήλωσε ότι ο Παπανδρέου «τελείωσε» και ο Τσώρτσιλ ευχόταν τώρα στον Μακμίλαν να αφιερώσει τις προσπάθειές του, για να κάνει πρωθυπουργό τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό.
«Πληροφορούμαι- τηλεγραφούσε ο πρέσβης Κέρκ προς την αμερικανική πρωτεύουσα- ότι ο Στρατάρχης Αλεξάντερ εξετάζει το ενδεχόμενο να καταλήξει σε μια συμβιβαστική διευθέτηση στην Ελλάδα σχετικά με κάποια «πρόταση σωτηρίας» βασισμένη στον πλήρη αφοπλισμό όλων των ομάδων τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς μετά τον οποίο, θα διεξαχθούν αμέσως εκλογές υπό την επίβλεψη Βρετανών και Αμερικανών παρατηρητών για να διαπιστωθεί ότι η δικαιοσύνη απονέμεται σε όλους. Αυτή η ιδέα βρίσκεται ακόμη σε προκαταρκτική φάση, αλλά οι σύμβουλοι του Αλεξάντερ του ζητούν να την παρουσιάσει στον πρωθυπουργό (σ.σ. Τσώρτσιλ) προκειμένου ο τελευταίος να την συζητήσει με τον Πρόεδρο (σ.σ. Ρούζβελτ)».
Ο Πορφυρογένης στον Σκόμπι
Ο Αμερικανός πρέσβης Μακβή στις 13 Δεκεμβρίου τηλεγραφούσε προς τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ ότι οι αντάρτες έχουν πλέον σχηματίσει ένα δακτύλιο γύρω από τους Βρετανούς στο κέντρο της Αθήνας, διακόπτοντας ουσιαστικά κάθε επικοινωνία με τον Πειραιά καθώς και με το Αεροδρόμιο των Καλαμών εκτός αν χρησιμοποιούσε κάποιος για την μετακίνησή του από τεθωρακισμένα αυτοκίνητα.
Στις 12 και 13 Δεκεμβρίου κατά τον Μακβή έγιναν «ανεπίσημες συναντήσεις» μεταξύ του Πορφυρογένη που εκπροσωπούσε το ΕΑΜ και του στρατηγού Σκόμπι, αλλά δεν είχε γίνει τίποτα γνωστό στους ξένους διπλωμάτες .
Ο Στρατάρχης Αλεξάντερ, αφού εξέτασε τη στρατιωτική κατάσταση επέστρεψε την προηγούμενη μέρα στην Ιταλία αφήνοντας τον Μακμίλαν στην Αθήνα. Σύμφωνα με τον Βρετανό Πρέσβη, μια ταξιαρχία ενισχύσεων έφτασε στις 12 του μηνός στον Πειραιά και επιχειρήθηκε η εκκαθάριση της πόλης και η αποκατάσταση των επικοινωνιών με την Αθήνα. Είπε ακόμα, ότι οι συνολικές ενισχύσεις που θα έρθουν, τελικά θα ξεπεράσουν τις δύο μεραρχίες, αλλά ότι εν τω μεταξύ πρόεκυψε ενδεχόμενος κίνδυνος χολέρας και τύφου. Ο Βρετανός πρέσβης είπε στον Αμερικανό συνάδελφό του ότι αισθάνεται πως δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο για τη δημιουργία μιας κυβέρνησης στην Αθήνα με κάποια εξουσία. Επιβεβαίωσε ότι άσκησε πιέσεις στο Λονδίνο για να επιτραπεί η δημιουργία Αντιβασιλείας υπό τον Αρχιεπίσκοπο και είπε ότι έλαβε την πλήρη και κατανοητή υποστήριξη του Μακμίλαν ως προς αυτό, αλλά ότι μέχρι στιγμής δεν έχει λάβει καμία απάντηση από το Λονδίνο, όπου όχι μόνο πρέπει να κερδηθεί ο Τσώρτσιλ αλλά να πειστεί ο Βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Β’ να δώσει τη συγκατάθεσή του.
Η επιστροφή του Πλαστήρα ύστερα από 12
χρόνια
Στις 13 Δεκεμβρίου 1944 επέστρεψε στην Αθήνα ο στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας, μετά από απουσία 12 ετών και συναντήθηκε αμέσως με τον υφυπουργό Στρατιωτικών Λεωνίδα Σπαή. Η κατάσταση είχε εκτραχυνθεί. Πολλές ανατινάξεις κτιρίων στις οδούς Αθηνάς, Ευαγγελιστρίας, Μιλτιάδου, Αθηναΐδος και Ευρυπίδου και λεηλασίες καταστημάτων. Πολλοί όλμοι έπεσαν σε κτίρια των οδών Ακαδημίας, αλλά και Θεμιστοκλέους. Το κτίριο της Τροχαίας Κινήσεως, πυρπολήθηκε.
Στις 14 Δεκεμβρίου και ενώ ήρθαν νέες Βρετανικές ενισχύσεις, ένα τμήμα του ΕΛΑΣ παραδόθηκε στους Βρετανούς, στην περιοχή των στρατώνων στα Παραπήγματα.
Ο στρατιωτικός διοικητής Αττικής συνταγματάρχης Παυσανίας Κατσώτας, ανακοίνωσε επέκταση των περιορισμών της κίνησης πολιτών στους δρόμους από τις 12 το μεσημέρι έως τις 2 μ.μ.
«Παν άτομον ευρισκόμενον εκτός των θυρών […] θα συλλαμβάνεται, εν περιπτώσει δε αντιστάσεως ενδέχεται να πυροβοληθεί» προειδοποιούσε η ανακοίνωση του Κατσώτα.
Στις 15 Δεκεμβρίου ο Βρετανός πρέσβης είχε συνομιλία με τον Αμερικανό πρέσβη και τον πληροφόρησε, ότι ο Βασιλιάς απάντησε από το Λονδίνο ότι πρέπει να έχει τη συμβουλή των υπουργών του πριν συμφωνήσει με την προτεινόμενη Αντιβασιλεία. Ο Παπανδρέου συμφωνούσε ήδη με την πρόταση και οι Βρετανοί ανέμεναν ότι την ίδια μέρα μπορεί να ληφθεί και η συναίνεση των υπολοίπων αρχηγών. Θεωρούσαν οι δύο πρέσβεις των μεγάλων δυνάμεων ότι η λύση που προτάθηκε ήταν πολύ ελπιδοφόρα για επιτυχία στην αναχαίτιση του εμφυλίου, καθώς ο Αρχιεπίσκοπος είναι βέβαιος ότι μπορεί να αντιμετωπίσει τον ΕΛΑΣ. Το πρόγραμμά του, εάν ονομαστεί Αντιβασιλέας, ήταν να διακηρύξει αμέσως ότι εάν κατατεθούν τα όπλα (1) θα υπάρξει γενική αμνηστία (2) ο Βρετανικός Στρατός θα φροντίσει να μην υπάρξουν αντίποινα κατά του ΕΛΑΣ και (3) θα σχηματίσει μια νέα κυβέρνηση όλων των κομμάτων και των κινημάτων αντίστασης.
«Ρώτησα τον κ. Λήπερ- γνωστοποιούσε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ ο Μακβή- εάν υπάρχει κάτι που θα μπορούσαμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε να τερματιστούν οι παρούσες τρομερές συνθήκες στην Αθήνα και είπε: «Ελπίζω ότι η αμερικανική κυβέρνηση θα υποστηρίξει αυτή την προσπάθεια καθώς αποτελεί τη μόνη λογική ελπίδα για τη διάσωση των Άγγλο- Αμερικανικών θέσεων εδώ». Προσωπικά αισθάνομαι ότι η προσπάθεια είναι τόσο καλά σχεδιασμένη, όσο θα μπορούσε να γίνει κάτω από τις παρούσες συνθήκες, όπου ο συμβιβασμός και η μετριοπάθεια φαίνονται απαραίτητα, αν και η αμνηστία για την οποία αναφέρεται ότι ο ΕΛΑΣ, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική και η αποδοχή του Κομμουνιστικού Κόμματος στην κυβέρνηση την υποχρεώνει να είναι αντιδημοφιλής στην ακροδεξιά. Εν τω μεταξύ, οι Βρετανοί συνεχίζουν να φέρνουν ενισχύσεις και θα πρέπει να έχουν και τις δύο νέες μεραρχίες τους εδώ σήμερα ή αύριο. Το σχέδιό τους σύμφωνα με τον Βρετανό πρέσβη είναι να φανούν αρκετά δυνατοί για να αντιμετωπίσουν κάθε ενδεχόμενο, ενώ ταυτόχρονα επιχειρούν να επιτύχουν συνεννόηση και θέτουν τη διευθέτηση των εσωτερικών πολιτικών ζητημάτων στα χέρια των Ελλήνων».
Πολιτικοί ελιγμοί του Γ. Παπανδρέου
Στις 16 Δεκεμβρίου Λήπερ και Μακβή είχαν νέα συνομιλία. Ο Μακβή τηλεγραφούσε στον υπουργό του:
«Ο Βρετανός Πρέσβης μόλις μου είπε, ότι ενώ ο Σοφούλης ως επικεφαλής του Κόμματος των Φιλελευθέρων τηλεγράφησε χθες στον Βασιλιά υποστηρίζοντας την πρόταση να ονομαστεί ο Αρχιεπίσκοπος ως Αντιβασιλέας (15 Δεκεμβρίου, μεσημέρι) ο Παπανδρέου απροσδόκητα απέτυχε να συμφωνήσει και έπεισε το Υπουργικό Συμβούλιο ότι μια καλύτερη ιδέα θα ήταν να υπάρχει ένα τριμελές συμβούλιο αντιβασιλείας, αποτελούμενο από τον Αρχιεπίσκοπο και τους Νικόλαο Πλαστήρα και Φίλιππο Δραγούμη υφυπουργό Εξωτερικών. Ένα τηλεγράφημα που περιείχε αυτή την πρόταση έχει πάει επομένως και στον Βασιλιά. Είναι προφανές ότι εάν αυτό το συμβούλιο των τριών συγκροτούνταν θα ενίσχυε τις πιθανότητες του Παπανδρέου να διατηρήσει την πρωθυπουργία καθώς θα αφαιρούσε το ενδεχόμενο ανταγωνισμού από τον Πλαστήρα και η ονομασία του βασιλόφρονα Δραγούμη, θα φαινόταν ότι είχε συμπεριληφθεί ως δόλωμα για εξασφαλιστεί η αποδοχή του Βασιλιά. Ωστόσο, οι Άγγλοι είναι πολύ ανήσυχοι καθώς και αηδιασμένοι με αυτή την αναζωπύρωση των πολιτικών ελιγμών σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή και θεωρούν -όπως πιστεύω σωστά- ότι τα πάθη μπορούν τώρα να ηρεμήσουν, μόνο με τον διορισμό ενός μόνο αρχηγού κράτους που απολαμβάνει την εμπιστοσύνη του λαού και με μια πράξη που θα αφαιρέσει εντελώς και ξεκάθαρα το ζήτημα του Βασιλιά από την παρούσα εικόνα. Έχουν, λοιπόν, τηλεγραφήσει στον Τσώρτσιλ ότι έπρεπε πάση θυσία και σήμερα, αν είναι δυνατόν, να πείσει τον Βασιλιά να διορίσει τον Αρχιεπίσκοπο ως μοναδικό Αντιβασιλέα. Εν τω μεταξύ η μάχη της Αθήνας συνεχίζεται με τις βρετανικές δυνάμεις να εδραιώνουν τις νέες ενισχύσεις τους στον Πειραιά και να προετοιμάζουν μια μετακίνηση προς την Αθήνα όπου προς το παρόν παραμένουν σε άμυνα».
Ο Γεώργιος Β’ δεν ήθελε την Αντιβασιλεία
Η απάντηση του Γεώργιου Β΄ στην κυβέρνησή του, που ελήφθη στις 16 Δεκεμβρίου έδειχνε ότι δεν είναι πεπεισμένος πως είναι απαραίτητη μια Αντιβασιλεία. Αυτή η απάντηση φαίνεται ότι οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, στο γεγονός ότι το τηλεγράφημα του Υπουργικού Συμβουλίου περιλάμβανε, μαζί με την πρόταση τριμελούς συμβουλίου, μια δήλωση- άγνωστη στον Βρετανό Πρέσβη- ότι οι ίδιοι οι υπουργοί δεν ήταν υπέρ μιας αντιβασιλείας και έκαναν την πρότασή τους μόνο επειδή οι Βρετανοί επιθυμούσαν μια τέτοια λύση, συμπέρανε ο Μακβή. Μόλις έλαβαν την απάντηση του Βασιλιά, ο Λήπερ και ο Μακμίλαν συζήτησαν το βράδυ με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος υποσχέθηκε ότι θα τηλεγραφούσε ξανά στον Βασιλιά αυθημερόν δηλώνοντας αυτή τη φορά, ότι είναι η επιθυμία της Ελληνικής Κυβέρνησης να ανατεθεί η Αντιβασιλεία στον Αρχιεπίσκοπο. Ο Λήπερ έλπιζε ότι αυτό θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, αλλά τα τηλεγραφήματα (που καταλάβαινε καλά ο Μακβή) ότι ο Βασιλιάς είχε στείλει σε άλλα πρόσωπα στην Αθήνα, συμπεριλαμβανομένου του Καφαντάρη ακόμη και του στρατηγού Πλαστήρα, φαίνεται να δείχνουν ότι βρίσκεται ο ίδιος για άλλη μια φορά σε μια από τις χαρακτηριστικές του διαθέσεις μοιραίας αναποφασιστικότητας.
Εν τω μεταξύ, ο στρατηγός Σκόμπι, είπε στον ΕΛΑΣ, ότι μπορεί να υπάρξει παύση των εχθροπραξιών μόνο εάν οι «τακτικές» δυνάμεις του τελευταίου από τις επαρχίες αποσυρθούν εκτός των ορίων της Αττικής, περίπου 10.000, καταθέτοντας τα όπλα. Έως εκείνη τη στιγμή, οι Αμερικανοί διπλωμάτες θεωρούσαν ότι ο ΕΛΑΣ έχει δηλώσει προθυμία να αποδεχτεί τον πρώτο από αυτούς τους όρους, αλλά ο ΕΛΑΣ δεν έκανε καμία αναφορά στον δεύτερο, ενώ κοινοποίησε μια μακρά λίστα με παράπονα και δικές του αντιπροτάσεις. Η Βρετανική πρεσβεία πίστευε ότι το ηθικό του ΕΛΑΣ μπορεί να εξασθενούσε, αν και αυτό δεν φαίνονταν στις μάχες. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, ο Αρχιεπίσκοπος τείνει τώρα, σε περίπτωση που γίνει αντιβασιλέας να μην κάνει καμία αλλαγή στην κυβέρνηση μέχρι να γίνουν δεκτοί οι όροι του Σκόμπι και στη συνέχεια να καλέσει τον στρατηγό Πλαστήρα στην πρωθυπουργία με τον Σοφούλη και τον Παπανδρέου ως αντιπροέδρους. Οι πρωθυπουργοί- έλεγε ο Μακβή- σχηματίζουν το υπόλοιπο υπουργικό συμβούλιο αφού λάβουν συστάσεις από ένα συμβούλιο όλων των πολιτικών αρχηγών και ηγετών της αντίστασης. Ο Λήπερ λέει ότι με την εμφάνιση βρετανικών ενισχύσεων οι ηγέτες της Δεξιάς φαίνονταν να ελπίζουν ότι οι Βρετανοί θα συνεχίσουν τη μάχη για αυτούς, σε ολόκληρη την Ελλάδα, αλλά τόνιζε ότι οι Βρετανοί σκοπεύουν μόνο να προστατεύσουν την Αθήνα και στη συνέχεια με κάθε δυνατό μέσο να επιτύχουν την πραγματοποίηση συνδιαλλαγής. Επιβεβαίωσε τις πληροφορίες του Μακβή, ότι τα προβλήματα εξακολουθούσαν να απειλούν σοβαρά τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα, αλλά ότι είχε την ελπίδα και αναμένει ότι δεν θα εξελιχθούν έτσι τα πράγματα ώστε να μπορέσουν να ρυθμιστούν σύντομα, σύμφωνα με τις τρέχουσες προσπάθειες.
Ωστόσο, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είχαν επιτεθεί σε ινδικές μονάδες βόρεια του Πατραϊκού Κόλπου και αυτές οι μονάδες είχαν απομακρυνθεί από τα στρατόπεδά τους, αφού υπέστησαν κάποιες απώλειες.
Στις 16 Δεκεμβρίου, έγινε γνωστό ότι ο ΕΛΑΣ, ανατίναξε την οικία του στρατηγού Μαζαράκη, στην οποία φυλάσσονταν πολύτιμα ιστορικά έγγραφα και αρχεία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, οικογενειακά κειμήλια των Μαζαράκη- Αινιάν.
Τσώρτσιλ και Ρούζβελτ για την Αθήνα
Στις 17 Δεκεμβρίου ο Τσώρτσιλ από το Λονδίνο, έστειλε τηλεγράφημα στον Αμερικανό πρόεδρο Ρούζβελτ. Με αυτό του εξηγούσε ότι η κατάσταση στην Αθήνα είναι πως οι εκπρόσωποί των χωρών τους επί τόπου, ο Μακμίλαν και ο Λήπερ, συνέστησαν σθεναρά τον διορισμό του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού ως αντιβασιλέα. Αυτό- έλεγε- δεν είναι συμπαθές για την Κυβέρνηση Παπανδρέου, αν και μπορεί να πειστεί να υποστηρίξει μια Αντιβασιλεία τριών, δηλαδή με τον Αρχιεπίσκοπο, τον στρατηγό Πλαστήρα και τον Δραγούμη. Και πρόσθετε, διατυπώνοντας ένα παράπονο κατά της αμερικανικής κυβέρνησης.
«Υπάρχει υποψία, έλεγε ο Τσώρτσιλ- ότι ο Αρχιεπίσκοπος φιλοδοξεί να
αποκτήσει την κυρίαρχη πολιτική εξουσία και υποστηριζόμενος από το ΕΑΜ, θα τη
χρησιμοποιήσει ανελέητα εναντίον των υπαρχόντων υπουργών. Αν αυτό είναι αλήθεια
ή όχι, δεν μπορώ να το πω. Τα δεδομένα αλλάζουν από ώρα σε ώρα. Δεν αισθάνομαι
καθόλου σίγουρος ότι με τη σύσταση μιας μονοπρόσωπης Αντιβασιλείας μπορεί να
μην επιβάλλουμε δικτατορία στην Ελλάδα. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη το
γεγονός, ότι ο Βασιλιάς αρνείται, νομίζω άκαμπτα, να διορίσει μια Αντιβασιλεία,
οπωσδήποτε όχι μια μονοπρόσωπη Αντιβασιλεία του Αρχιεπισκόπου, τον οποίο δεν
εμπιστεύεται και φοβάται. Σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα, ο διάδοχος είναι
Αντιβασιλέας σε απουσία του Βασιλιά. Ο Βασιλιάς δηλώνει επίσης ότι όλοι οι υπουργοί
του επί Παπανδρέου τον συμβουλεύουν να μην κάνει τέτοιο βήμα και ότι γνωρίζοντας
τη Συνταγματική Μοναρχία δεν μπορούμε να είμαστε υπεύθυνοι.
Το Πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε να περιμένει για 3 ή 4 ημέρες την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Οι ενισχύσεις μας φτάνουν γρήγορα και οι πληροφορίες του Βρετανικού Γενικού Επιτελείου λένε ότι δεν υπάρχουν περισσότεροι από 12.000 άνδρες του ΕΛΑΣ σε Αθήνα και Πειραιά. Η εκτίμηση του Έλληνα Βασιλιά είναι 15 με 22.000 άνδρες. Όπως και να έχει, μέχρι τα μέσα της επόμενης εβδομάδας θα είμαστε πολύ ανώτεροι σε αριθμούς. Δεν είμαι διατεθειμένος, να υποχωρήσω σε αντισυνταγματική βία υπό τέτοιες συνθήκες. Άμεσο καθήκον μας είναι να εξασφαλίσουμε τον έλεγχο της Αθήνας και του Πειραιά. Σύμφωνα με τελευταίες πληροφορίες, ο ΕΛΑΣ μπορεί να συμφωνήσει να αναχωρήσει. Αυτό θα μας δώσει μια σταθερή βάση για να διαπραγματευτούμε την καλύτερη δυνατή διευθέτηση μεταξύ των αντιμαχόμενων ελληνικών φατριών. Σίγουρα θα πρέπει να προβλεφτεί ο αφοπλισμός των ανταρτικών δυνάμεων. Ο αφοπλισμός της Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας, που κατέλαβε το Ρίμινι και του Ιερού Λόχου, που έχουν πολεμήσει τόσο καλά στο πλευρό των βρετανικών και αμερικανικών στρατευμάτων θα αποδυνάμωνε σοβαρά τις δυνάμεις μας και σε κάθε περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να τις εγκαταλείψουμε για σφαγή. Ωστόσο, μπορούν να διατεθούν αλλού ως μέρος μιας γενικής διευθέτησης. Είμαι βέβαιος ότι δεν θα επιθυμούσατε να εγκαταλείψουμε το επίπονο και άχαρο έργο μας αυτή τη στιγμή. Το ξεκινήσαμε με την πλήρη συγκατάθεσή σας. Δεν επιθυμούμε τίποτα από την Ελλάδα παρά να κάνουμε το καθήκον μας για τον κοινό σκοπό. Εν μέσω του καθήκοντός μας να φέρουμε τροφή και ανακούφιση και να διατηρήσουμε τα βασικά στοιχεία της τάξης για μια κυβέρνηση που δεν έχει ένοπλες δυνάμεις. Έχουμε εμπλακεί σε έναν έξαλλο αλλά όχι ακόμη πολύ αιματηρό αγώνα. Έχω καταλάβει πολύ καλά γιατί δεν μπόρεσες να δώσεις μια λέξη εξήγησης για τη δράση μας, αλλά καταλαβαίνω τις δυσκολίες σου».
Πλαστήρας: «Σπείρα κακοποιός αναρχικών στοιχείων»
Στις 19 Δεκεμβρίου είχαν αρχίσει να φαίνονται κάποια σημάδια για παύση των εχθροπραξιών.
Ο πρέσβης Μακβή ειδοποιούσε την κυβέρνησή του στην Ουάσιγκτον για το γεγονός αυτό και παρατηρούσε ταυτόχρονα ότι ο Βασιλιάς προφανώς εξακολουθούσε να διστάζει να συμφωνήσει με τις βρετανικές προτάσεις σχετικά με την Αντιβασιλεία. Οι ελπίδες για παύση των εχθροπραξιών βασίζονταν στο γεγονός ότι ο «σύντροφος» (σ.σ. έτσι το γράφει στο τηλεγράφημα) Πορφυρογένης, ο κομμουνιστής απεσταλμένος του ΕΑΜ, συνομίλησε την προηγούμενη μέρα με τον Πλαστήρα και σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες ανέφερε ότι επιθυμία της Αριστεράς ήταν, ο Πλαστήρας να είναι είτε Αντιβασιλέας είτε πρωθυπουργός, αφού η Αριστερά έχει εμπιστοσύνη σ’ αυτόν, ότι εκπροσωπεί τις δημοκρατικές αρχές για τις οποίες αγωνίζεται. Όταν ο Πλαστήρας απάντησε ότι επιθυμεί να μείνει έξω από την πολιτική, ο Πορφυρογένης είπε- κατά τον Μακβή- ότι το ΕΑΜ θα δεχόταν τον Σοφούλη για πρωθυπουργό. Από στρατιωτικής πλευράς παρουσίασε στη συνέχεια μια νέα σειρά όρων με τους οποίους ο ΕΛΑΣ θα ήταν διατεθειμένος να εκκενώσει την Αττική. Ενώ όμως κανένα από αυτά δεν φαινόταν αδύνατο από τη βρετανική σκοπιά, δεν έκανε καμία αναφορά σε αμνηστία. Οι όροι αυτοί παρουσιάστηκαν ως εξαρτώμενοι από τον Πλαστήρα, που έδειχνε να εγγυάται την επιθυμητή δημοκρατική πολιτική λύση. Δεν κάνουν όμως καμιά αναφορά στην κατάθεση των όπλων από την πλευρά των «πολιτικών εφεδρειών» του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, κάτι στο οποίο ο στρατηγός Σκόμπι επέμενε.
Ο Πορφυρογένης αναμενόταν να δει τον Στρατηγό Σκόμπι για περαιτέρω συζητήσεις, αλλά έστειλε μήνυμα ότι οι μάχες καθιστούν την είσοδό του στο κέντρο της Αθήνας πολύ επικίνδυνη. Αυτό μπορεί να ίσχυε, αλλά από την άλλη μετά τη συνομιλία του με τον Πλαστήρα ο τελευταίος βγήκε με δήλωση στην φιλοκυβερνητική εφημερίδα «Ελλάς» καταδικάζοντας, σύμφωνα με τις απόψεις του, που είχε εκφράσει και στον Μακβή «τα αναρχικά στοιχεία και τους άτακτους γκάνγκστερ» για την προετοιμασία και την επιτάχυνση εμφυλίου πολέμου «αφού παρέσυραν ορισμένους Έλληνες πατριώτες με δόλο ή βία» και είναι πιθανό η απόφαση του Πορφυρογένη να μην έρθει να δει τον Σκόμπι να προκλήθηκε από αυτή τη δήλωση.
Πράγματι, στην εφημερίδα «Ελλάς» δημοσιεύθηκε έκκληση του Πλαστήρα, στην οποία μεταξύ άλλων υπογράμμιζε:
«Μία ολιγάριθμος κακοποιός σπείρα εξ αναρχικών στοιχείων παρεσκεύασεν
από μακρού χρόνου και εξαπέλυσε κατά του Έθνους άγριον εμφύλιον, αφού παρέσυρεν
ένα αριθμόν πατριωτών Ελλήνων είτε δια δόλου είτε δια βίας. Θλίβομαι βαθύτατα
όταν αναλογίζομαι ότι άνευ δικαιολογημένης αιτίας χύνεται αφειδώς τόσον
πολύτιμον ελληνικόν αίμα και επισωρεύονται ερείπια επί ερειπίων».
Βυζαντινολογούσαν, ενώ οι μάχες δεν σταματούσαν
Σε σχέση με το γεγονός ότι δεν είχε ληφθεί ακόμη η αναμενόμενη απάντηση από τον Βασιλιά Γεώργιο Β΄, ο Βρετανός πρέσβης Λήπερ, είπε στο Αμερικανό πρέσβη Μακβή ότι ο πρωθυπουργός Παπανδρέου, ενώ τηλεγράφησε τη σύστασή του, επέτρεψε στα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου να τηλεγραφούν και μεμονωμένα στο Βασιλιά και ότι μια σειρά από πολιτικές προσωπικότητες, σημαντικές ή ασήμαντες εκτός της παρούσας κυβέρνησης, έχουν επίσης στείλει προσωπικά μηνύματα, ώστε ο Γεώργιος, ως συνήθως, να κατακλυστεί από συμβουλές. Ο Λήπερ είπε ότι «ξέρει» πως εκτός από αυτό το γεγονός, ο Σοσιαλδημοκράτης Γεώργιος Παπανδρέου, οι Φιλελεύθεροι Θεμιστοκλής Σοφούλης, Γεώργιος Καφαντάρης και Ιωάννης Σοφιανόπουλος, ο Αγροτικός Αλέξανδρος Μυλωνάς και ο ανεξάρτητος Θεμιστοκλής Τσάτσος, συνέστησαν όλοι τον διορισμό Αρχιεπισκόπου και ότι επιπλέον ο Αλέξανδρος Σβώλος του ΕΑΜ είναι προσωπικά υπέρ αυτού. Ο Πορφυρογένης, του ΚΚΕ, υπέδειξε τον Βενιζελικό Πλαστήρα και ότι η Αριστερά θα το καλωσόριζε.
«Ως εκ τούτου- τηλεγραφούσε ο Μακβή στις 20 Δεκεμβρίου- οι συμβουλές που έχει λάβει ο Βασιλιάς
εναντίον του προσώπου του Αντιβασιλέα, θα μπορούσαν να προέρχονται μόνο από το
Λαϊκό Κόμμα, που τώρα προφανώς επανενώνεται για να υποστηρίξει τη βασιλεία.
Αυτή η ομάδα και η πεισματική προτίμηση του Βασιλιά για τα συμφέροντα της δυναστείας
του έναντι όλων των άλλων εκτιμήσεων σε αυτή τη χώρα, φαίνεται να απειλεί τώρα
να επεκτείνει επ' αόριστον τον παρόντα αξιοθρήνητο αγώνα. Ο Λήπερ πιστεύει, ότι
ανά πάσα στιγμή ο ΕΛΑΣ μπορεί να συμφωνήσει με τους όρους του στρατηγού Σκόμπι
μετά τον οποίο θα πρέπει αμέσως να συγκληθεί μια πολιτική διάσκεψη και
επισημαίνει ότι η Αριστερά σίγουρα δεν θα συμφωνήσει να προσέλθει σε μια
διάσκεψη που θα γίνει υπό οποιαδήποτε αιγίδα εκτός από αυτές που αισθάνονται
ότι μπορούν να εμπιστευτούν. Ο Μακμίλαν πήγε στην Ιταλία για να διαβουλευτεί με
τον Αλεξάντερ και ο Λήπερ θέτει επειγόντως στο Φόρεϊν Όφις αυτόν τον κίνδυνο
κατάρρευσης μιας πιθανής στρατιωτικής διευθέτησης λόγω της στάσης και από τις
δύο πλευρές για την εξεύρεση πολιτικής λύσης».
Οι μέρες περνούσαν, αλλά οι συμπλοκές στις γειτονιές της Αθήνας συνεχίζονταν, όπως και οι δολοφονίες και οι λεηλασίες κατοικιών. Στις 18 Δεκεμβρίου είχε γίνει γνωστό ότι η Αστυνομία Πόλεων και η Χωροφυλακή πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος. Μεταξύ των κατοικιών που λεηλατήθηκαν ήταν και του Αρχηγού της Αστυνομία Πόλεων και του Αστυνομικού Διευθυντού Αθηνών και του διοικητή της Ορεινής Ταξιαρχίας συνταγματάρχη Θρασύβουλου Τσακαλώτου κοντά στο Άλσος Παγκρατίου.
Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις
Από τη Δευτέρα 18 Δεκεμβρίου άρχισαν ευρείες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις από τα Βρετανικά στρατεύματα με στόχο να εκκαθαριστεί η οδός Φαλήρου- Αθηνών και να εξασφαλισθεί η γραμμή επικοινωνίας από Πειραιά στην Αθήνα. Ένας από τους αντικειμενικούς σκοπούς ήταν ο λόφος Σικελίας, που ήταν χώρος συγκέντρωσης των Ελασιτών και το εργοστάσιο Φιξ, που ήταν ένα από τα οχυρά του ΕΛΑΣ. Στη συνέχεια κατελήφθη ο λόφος Αρδηττού. Με σφοδρή μάχη κατελήφθη και ο λόφος Φιλοπάππου. Στις επιχειρήσεις αυτές έπαιρναν μέρος και αεροσκάφη της RAFπου πολυβολούσαν θέσεις των στασιαστών. Προηγουμένως οι Ελασίτες πραγματοποίησαν επίθεση εναντίον των φυλακών «Αβέρωφ» με σκοπό να απελευθερώσουν τους κρατούμενους κατάδικους και υπόδικους. Μπόρεσαν να καταλάβουν ένα τμήμα των γυναικείων φυλακών αλλά τελικά αποκρούσθηκαν. Στο επεισόδιο εκείνο και μέσα στην γενική αναταραχή, κατόρθωσε να δραπετεύσει ο κρατούμενος ως δοσίλογος κατοχικός πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης, ο οποίος συνελήφθη τελικά στις 20 του μηνός.
Τραγικά Χριστούγεννα. Στην Αθήνα ο Τσώρτσιλ.
Τα Χριστούγεννα ήρθαν στην Αθήνα ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ και ο υπουργός Εξωτερικών Άντονυ Ήντεν. Προσγειώθηκε το αεροπλάνο τους στο αεροδρόμιο Χασανίου και οι ίδιοι έφτασαν στο κέντρο της Αθήνας μέσα σε τεθωρακισμένο όχημα, λόγω των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών και της ύπαρξης ακροβολιστών, παρά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.
Αμέσως άρχισαν τις διαβουλεύσεις διατυπώνοντας πρόσκληση και προς το ΕΑΜ να στείλει εκπροσώπους του για να βρεθεί λύση.
Η οργάνωση της Εθνοφυλακής συνεχίζονταν και έως τα Χριστούγεννα είχαν καταταχτεί 10.000 άνδρες και είχαν σχηματιστεί 20 τάγματα με 500 οπλίτες και 30 αξιωματικούς το καθένα. Έως τις 30 Δεκεμβρίου είχαν συλληφθεί 7.500 Ελασίτες.
Η βελτίωση της κατάστασης οδήγησε στην επέκταση των ωρών της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών. Έτσι επετράπη η κυκλοφορία από τις 9 π.μ. έως το 5 μ.μ.
Παρ’ όλα αυτά τη νύχτα της 26ης Δεκεμβρίου οι στασιαστές ανατίναξαν το εργοστάσιο των κλωστών «Κιθάρα» στην οδό Ερμού.
Τα συμφέροντα της δυναστείας
Εν τω μεταξύ στην Καζέρτα, τη μέρα των Χριστουγέννων 1944 επικρατούσε άλλη ατμόσφαιρα. Από τις αναφορές του πρέσβη Κερκ προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, προκύπτει ότι ο Μακμίλαν ενημέρωσε τον Τσώρτσιλ πως έχουν περάσει δύο εβδομάδες από τότε που του πρότεινε να διοριστεί Αντιβασιλέας ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών από τον Βασιλιά. Δήλωνε ότι αν ο Βασιλιάς είχε δεχτεί τη συμβουλή που του είχαν προσφέρει ο Τσόρτσιλ και ο Ήντεν, πιθανότατα θα υπήρχε ειρήνη και λιγότερες ζωές Βρετανών θα είχαν θυσιαστεί (σ.σ. για τους Έλληνες δεν φαίνονταν τα νοιάζονταν κανένας…) Ο Μακμίλαν είπε ότι πίστευε ότι ο Βασιλιάς δεν κατάλαβε ποτέ αυτή την πρόταση και θεωρούσε το ελληνικό ζήτημα υπερβολικό από την άποψη των συμφερόντων της δυναστείας του.
Ο Μακμίλαν πρόσθεσε ότι δεν χρειαζόταν να υπενθυμίσει στον Τσώρτσιλ ότι ο Βασιλιάς είχε μια πολύ δύσκολη και διαφωτιστική εμπειρία με Έλληνες πολιτικούς, προτού επιτρέψει τον έλεγχο της χώρας να αναλάβει ο Μεταξάς. Αυτή η εμπειρία επαναλήφθηκε τις κρίσιμες μέρες μετά το θάνατο του Μεταξά όταν οι Ναζί πλησίασαν την Αθήνα. Ο Μακμίλαν δήλωσε ότι ο Βασιλιάς πρέπει να γνωρίζει επομένως ότι ακόμη και σε μια σοβαρή κρίση οι συμβουλές αυτών των πολιτικών είναι πιθανό να είναι αβέβαιες. Επεσήμανε ότι στην παρούσα κατάσταση οι Υπουργοί που συμβούλευσαν τον Βασιλιά να μην συμφωνήσει με την Aντιβασιλεία ένιωθαν τόσο ασφαλείς πίσω από τις βρετανικές ξιφολόγχες, που προτίμησαν να παραμείνουν στην εξουσία και να διατηρήσουν την τρέχουσα πορεία τους, παρά να διακινδυνεύσουν τον διορισμό ενός ανθρώπου που θα μπορούσε να ακολουθήσει ευρύτερη οπτική και εργασία για τη συμφιλίωση, ίσως αποκαθιστώντας τους στη διαδικασία. Ο Μακμίλαν δήλωσε επίσης στους συμμάχους στην Καζέρτα, ότι αυτά τα κίνητρα έπαιξαν ίσως τον κύριο ρόλο στις συμβουλές που έδωσαν αυτοί οι πολιτικοί στον Βασιλιά. Είπε ακόμα ότι είχε αναφερθεί χωριστά για τις οικονομικές και χρηματοοικονομικές προοπτικές που ήταν αρκετά κακές, αλλά δήλωσε ότι εάν ο εμφύλιος συνεχιστεί περισσότερο, οι Έλληνες μπορεί να δυσκολευτούν πολύ να κερδίσουν πίσω τη Μακεδονία, που είναι το «χαρούμενο κυνήγι» όπως είπε, διαφόρων ειδών Σλάβων, για τους αντάρτες των οποίων το Κρεμλίνο δεν δείχνει καμία προφανή επιθυμία να ελέγξει.
Πρόσθεσε ότι η διατήρηση της Μακεδονίας είναι ζωτικής σημασίας για το ελληνικό κράτος με τον σημερινό πληθυσμό του και δεδομένου ότι υπήρξε αύξηση του πληθυσμού μετά την εισροή προσφύγων από την Τουρκία, η Ελλάδα εντούτοις δεν μπορεί να ανακάμψει χωρίς τη Μακεδονία. Ο Τσώρτσιλ ενημερώθηκε επίσης από τον Μακμίλαν ότι ο λόγος που πίστευε ότι ο Αρχιεπίσκοπος θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ειρήνη ήταν επειδή όχι μόνο είχε την εμπιστοσύνη ενός μεγάλου κύκλου μεταξύ των πολιτικών, αλλά τον εμπιστεύονταν οι άνθρωποι σε πολλούς τομείς της ζωής, εκτός από τους πολιτικούς. Αυτό ισχύει-έλεγε- ιδιαίτερα για άτομα με αριστερές συμπάθειες, που δεν έχουν καμία σχέση με τους κομμουνιστές και ανησυχούν από την παρούσα διαμάχη στην Ελλάδα.
Ο Μακμίλαν δήλωσε ότι εάν ο Αρχιεπίσκοπος διοριστεί Αντιβασιλέας, σκόπευε να προσκαλέσει τον στρατηγό Πλαστήρα για πρωθυπουργό και να σχηματίσει κυβέρνηση προσωπικοτήτων εκτός κομματικών σχηματισμών, που θα αντιπροσώπευαν πολλές αποχρώσεις πολιτικών απόψεων και θα τους σέβονταν. Κατά τη γνώμη του Μακμίλαν, αυτή η διαδικασία θα έδινε μια ευκαιρία για μια νέα αρχή.
Ο Μακμίλαν εξήγησε ότι ένιωθε ότι διακυβεύονταν τόσα πολλά για τους Βρετανούς καθώς και για τους Έλληνες και ότι η ανάγκη ήταν τόσο επιτακτική, που παρακάλεσε τον Τσώρτσιλ να κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να πείσει τον Βασιλιά να λάβει ευνοϊκή απόφαση χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση. .
Συνεχίζοντας δήλωσε ότι ο θόρυβος της μάχης στην Αθήνα μέρα με τη μέρα για σχεδόν τρεις εβδομάδες είναι μια πολύ ισχυρή υπενθύμιση του ολέθρου που προκαλείται ηθικά και υλικά στον δυστυχισμένο και διχασμένο ελληνικό λαό. Είπε ότι αν υπάρχει άνθρωπος που μπορεί να σώσει τον ελληνικό λαό από όλα αυτά, θα πρέπει να του δοθεί αμέσως μια ευκαιρία. Πρόσθεσε ότι ο ίδιος ο Δαμασκηνός είναι πεπεισμένος ότι μπορεί να τα καταφέρει.
Ο Στρατάρχης Αλεξάντερ, που βρίσκονταν ακόμα στην Αθήνα, πριν από δύο ημέρες είχε στείλει μήνυμα στο Πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο δηλώνοντας ότι η ειρηνική διευθέτηση της ελληνικής υπόθεσης πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατό με τις δυνάμεις που υπήρχαν στη διάθεσή του για επιχειρήσεις στο Ελλάδα, γιατί δεν θα μπορούσε να αναλάβει κάτι περισσότερο από την ειρήνευση της περιοχής Αθηνών-Πειραιώς και θα ήταν παράλειψη καθήκοντος αν δεν έλεγε στο Πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο ότι θα ήταν μάταιο για τους Βρετανούς να επιχειρήσουν να ελέγξουν την Ελλάδα με ένοπλη δύναμη. Επανέλαβε ξανά την παρατήρηση που είχε κάνει σε αρκετές περιπτώσεις ότι, τελικά, οι Ναζί δεν μπόρεσαν να το κάνουν με απείρως περισσότερες δυνάμεις από αυτές που είχαν στη διάθεσή τους οι Βρετανοί και ότι ακόμα και οι Ναζί έπρεπε να κάνουν πολιτικές συμφωνίες με τους Έλληνες, στην Κατοχή.
Στρατιωτικές αναφορές που λήφθηκαν στις 25 Δεκεμβρίου 1944, έδειχναν ότι ενώ τα βρετανικά στρατεύματα συνεχίζουν να σημειώνουν πρόοδο στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς, υπήρχαν σκληρές μάχες στην Ήπειρο, όπου οι δυνάμεις του Ζέρβα συνέχιζαν να αποσύρονται προς την ακτή.
Οι συνεδριάσεις με τον Τσώρτσιλ
Στις 26 Δεκεμβρίου ο Τσώρτσιλ συγκέντρωσε ορισμένες κορυφαίες ελληνικές προσωπικότητες και ηγέτες των εξεγερμένων και όταν οι ξένοι αποχώρησαν από την αίθουσα του Συμβουλίου, οι συζητήσεις που ακολούθησαν υπήρξαν σκληρές κατά τις πληροφορίες του Αμερικανού πρέσβη Λίνκολν Μακβή.
Σε τηλεγράφημά του προς την Αμερικανική κυβέρνηση ο Μακβή έγραφε χαρακτηριστικά :
«Σχεδόν βίαιη στροφή εξαιτίας μιας πύρινης ομιλίας του Σιάντου, ο
οποίος ισχυρίστηκε ότι μιλούσε εξ ονόματος του λαού της Ελλάδας και δήλωσε ότι
ο ΕΛΑΣ θα πολεμούσε για την ελευθερία και 40 χρόνια αν χρειαστεί. Ωστόσο, όπως
ανέφερε στους Βρετανούς σήμερα το πρωί, ο Αρχιεπίσκοπος κατάφερε τελικά να
κάνει τους διαφωνούντες να στραφούν στην εξέταση εποικοδομητικών μέτρων και
τώρα «δεν αποκλείει» την πιθανότητα συμφωνίας για μια κυβέρνηση γενικά
αποδεκτών αλλά μη πολιτικών προσωπικοτήτων, πιθανόν με επικεφαλής τον Πλαστήρα.
Σε αυτό το πλαίσιο, μια αυστηρά πολιτική κυβέρνηση δεν ήταν ενδεδειγμένη, καθώς
μπορεί να ήταν αδύνατο να αποκλειστεί το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο πιστεύει
ότι θα χρησιμοποιούσε τη συμμετοχή του μόνο για να σαμποτάρει εποικοδομητικές
προσπάθειες όπως μέχρι τώρα. Από την άλλη πλευρά, είναι βέβαιος ότι η
εξασφάλιση συμφωνίας για μια μη πολιτική κυβέρνηση θα είναι σίγουρα πολύ
δύσκολη και πιστεύει ότι ο διορισμός του ως Αντιβασιλέα θα ήταν πολύ χρήσιμος
αν όχι απολύτως προαπαιτούμενος. Οι εκπρόσωποι της Αριστεράς δήλωσαν οπωσδήποτε
ότι είναι υπέρ μιας Αντιβασιλείας και οι υπόλοιποι εκπρόσωποι που ήταν παρόντες
συμφώνησαν όλοι. Αυτοί ήταν, εκτός από τον Παπανδρέου για την Κυβέρνηση, οι
«πρεσβύτεροι πολιτευτές», ο Σοφούλης, ο Καφαντάρης και ο Μάξιμος, που
εκπροσωπούσαν τη φιλελεύθερη και μετριοπαθή λαϊκή άποψη, ο Πλαστήρας,
παρευρισκόμενος ως πρώην αρχηγός του Κράτους, ο Αρχιεπίσκοπος και ο Σιάντος,
επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο στρατηγός Μάντακας, διοικητής του
ΕΛΑΣ, και ο Παρτσαλίδης, Γενικός Γραμματέας του ΕΑΜ. Συνεχίζονται σήμερα το
πρωί οι διαβουλεύσεις με την προσθήκη στις παραπάνω ομάδες του ηγέτη των
Αγροτικών Μυλωνά, των Σοσιαλιστών Σοφιανόπουλου και των Βασιλικών Κωνσταντίνου Τσαλδάρη,
Πέτρου Ράλλη και Σπύρου Θεοτόκη. Ο Τσαλδάρης και ο Ράλλης είναι ιδιαίτερα
ένθερμοι βασιλικοί και μάλλον δεν θα συμφωνήσουν με την ιδέα της Αντιβασιλείας.
Ωστόσο, τόσο ο κ. Τσώρτσιλ όσο και ο κ. Ήντεν εντυπωσιάστηκαν από τον
Αρχιεπίσκοπο και τώρα συζητείται στη βρετανική πρεσβεία εάν δεν πρέπει να
ασκηθεί περαιτέρω πίεση στον Βασιλιά για να λάβει μια απόφαση που όλοι, εκτός
από μια μικρή ομάδα. Πριν ο Τσώρτσιλ φύγει από το Λονδίνο, προσπάθησε να πείσει
τον Βασιλιά με αυτή την έννοια, αλλά ο τελευταίος αρνήθηκε απολύτως.
Μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει παύση των εχθροπραξιών, οι αντιπρόσωποι
των ανταρτών προχωρούν από και προς το Υπουργείο Εξωτερικών από ασφαλείς διαδρομές
που κανόνισαν οι Βρετανοί στρατιώτες, ενώ ο Τσώρτσιλ μένει σε καταδρομικό
ανοιχτά του Πειραιά και προχωρά από και προς τη Βρετανική Πρεσβεία με
θωρακισμένο αυτοκίνητο».
Στις 28 Δεκεμβρίου, Τσώρτσιλ αναχώρησε για το Λονδίνο συνοδευόμενος από τον Ήντεν αφού είπε στους συμβούλους του ότι είχε καταλήξει στο συμπέρασμα πως έχουν απόλυτο δίκιο στην εκτίμηση της κατάστασης και ότι σκοπεύει να πει στον Έλληνα Βασιλιά, ότι πρέπει να διορισθεί ο Αρχιεπίσκοπος ως Αντιβασιλέας χωρίς άλλη καθυστέρηση.
Επιπλέον, κατά την Αμερικανική πρεσβεία, ο Παπανδρέου υποσχέθηκε στους Βρετανούς το προηγούμενο βράδυ, ότι θα τηλεγραφούσε αμέσως στον Γεώργιο για τα εξής:
1. Η πολιτική διάσκεψη που ξεκίνησε από τον Τσώρτσιλ) ψήφισε ομόφωνα το απόγευμα, για την δημιουργία Αντιβασιλείας υπό τον Αρχιεπίσκοπο.
2. Όλοι, εκτός από τους εκπροσώπους του Λαϊκού Κόμματος ψήφισαν ότι η Αντιβασιλεία έπρεπε να συσταθεί αμέσως. Τα μέλη του Λαϊκού Κόμματος ψήφισαν ότι θα έπρεπε να συσταθεί, μόνο μετά την παύση των εχθροπραξιών για να μην εμφανιστεί ως παραχώρηση στους εξεγερμένους.
3. Ο ίδιος ο Παπανδρέου, ψήφισε για άμεσο διορισμό Αρχιεπισκόπου.
«Όπως έχει τώρα η κατάσταση, τηλεγραφούσε ο Μακβή, η πολιτική διάσκεψη έχει διακοπεί και δεν
θα γίνει τίποτα άλλο μέχρι να διευθετηθεί το θέμα της Αντιβασιλείας. Ο
Αρχιεπίσκοπος δεν θα συζητήσει προς το παρόν αυτό που έχει στο μυαλό του για το
σχηματισμό μιας μη πολιτικής ή αυτού που ο Βρετανός πρέσβης αποκαλεί
«υπηρεσιακή κυβέρνηση», αλλά προφανώς πιστεύει ότι μπορεί να συγκεντρώσει μια
αντιπροσωπευτική ομάδα που θα έχει την εμπιστοσύνη του ΕΑΜ ενώ κανένας από τους
επαγγελματίες πολιτικούς δεν θα διατηρεί επαρκή επιρροή στη χώρα γενικά ώστε να
κάνει τις αντιρρήσεις του επικίνδυνες».
Την ίδια μέρα 28 Δεκεμβρίου, ο Μακβή ενημέρωνε τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, ότι οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει ο Αρχιεπίσκοπος σε περίπτωση που διοριστεί Αντιβασιλέας μπορεί να κριθούν από ορισμένα αιτήματα, η αποδοχή των οποίων τέθηκε από τους αριστεριστές στη συνεδρίαση της διάσκεψης ως προϋπόθεση για τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Αυτοί οι όροι, όπως αναφέρθηκε από τη Γραμματεία της διάσκεψης σε ανακοινωθέν που δημοσιεύθηκε από το Αρχηγείο του στρατηγού Σκόμπι, είναι οι εξής:
1. Συμμετοχή της «Ακροαριστεράς» στην Κυβέρνηση σε ποσοστό 40 με 50 τοις εκατό.
2. Στην «Ακραία Αριστερά» να δοθούν τα Υπουργεία Εσωτερικών και Δικαιοσύνης και Υπουργείων Πολέμου και Εξωτερικών.
3. Αποστράτευση Χωροφυλακής.
4. Αποστράτευση της Ορεινής Ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου και των νέων ταγμάτων της Εθνοφυλακής.
5. Δημοψήφισμα την πρώτη Κυριακή του Φεβρουαρίου.
6. Εκλογές για Συντακτική Συνέλευση τον Απρίλιο.
Το ανακοινωθέν συνέχιζε λέγοντας ότι δεν έγινε συζήτηση για αυτά τα αιτήματα αλλά ότι τόσο ο στρατηγός Πλαστήρας όσο και εκπρόσωποι του Λαϊκού Κόμματος βρήκαν την ευκαιρία να τα χαρακτηρίσουν ως απαράδεκτα αποχώρησαν από τη συνεδρίαση πριν από την αναβολή, σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
«Δεν είναι γνωστό- απορούσε ο Μακβή- γιατί κρίθηκε σκόπιμο να δημοσιευτούν οι παραπάνω λεπτομέρειες όλη αυτή τη στιγμή ή τουλάχιστον να γίνει χωρίς εξήγηση ότι δεν αποτελούν θέματα προς συζήτηση εκτός και μέχρις ότου συσταθεί η Αντιβασιλεία. Σίγουρα η δημοσίευση δημιούργησε μια ατυχή εντύπωση στην Αθήνα ότι η διάσκεψη που είχε μόλις αναβληθεί έχει ήδη καταλήξει σε αποτυχία τη στιγμή που ο κ. Τσώρτσιλ και οι σύμβουλοί του αισθάνονται αισιόδοξοι για την τελική επιτυχία της».
Σχόλια Τσώρτσιλ για Παπανδρέου και
Δαμασκηνό
Η 28η Δεκεμβρίου 1944, είχε και άλλη μία εξέλιξη. Μήνυμα του Τσώρτσιλ προς τον πρόεδρο Ρούζβελτ, τον οποίο αρχικά ευχαριστούσε πολύ για την ενθάρρυνση που του παρέσχε σε πολλές άλλες δυσκολίες. Πληροφορούσε επίσης τον Αμερικανό πρόεδρο ότι είχε μια ακόμη τηλεφωνική επικοινωνία με τον Μακβή.
« Όπως όλοι οι άλλοι εδώ, είναι πεπεισμένος ότι μια Αντιβασιλεία υπό
τον Αρχιεπίσκοπο είναι ανοιχτή αυτή τη στιγμή. Έχω δει τον Αρχιεπίσκοπο πολλές
φορές και μου έκανε πολύ καλή εντύπωση με την αίσθηση δύναμης και την απόφαση
που μετέφερε καθώς και από τις οξυδερκείς πολιτικές του κρίσεις. Δεν θα
περιμένετε να μιλήσω εδώ για τις πνευματικές-θρησκευτικές του ιδιότητες, γιατί
πραγματικά δεν είχα επαρκή ευκαιρία να τις μετρήσω, συνέχισε ο Τσώρτσιλ στα
μήνυμα του.
Η διάσκεψη για την οποία θα έχετε πλήρη αναφορά από άλλες πηγές,
εισηγήθηκε ομόφωνα μια Αντιβασιλεία. Αυτό υποστηρίχθηκε σθεναρά από το ΕΑΜ.
Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι ο Αρχιεπίσκοπος είναι καθόλου Αριστερή Πτέρυγα με την
κομμουνιστική έννοια. Αντίθετα, φαίνεται λίγο-πολύ εξαιρετικά αποφασιστικός
άνθρωπος, που θέλει να δημιουργήσει ένα μικρό ισχυρό στέλεχος στην Ελλάδα για
να αποτρέψει τη συνέχιση του εμφυλίου πολέμου.
Επομένως, επιστρέφω με τον Άντονυ στην Αγγλία για να πιέσουμε τον
Βασιλιά της Ελλάδας να διορίσει τον Αρχιεπίσκοπο, Αντιβασιλέα. Το αποτέλεσμα
αυτού, εάν συμφωνήσει ο Βασιλιάς, θα σημαίνει φυσικά ότι ο Αρχιεπίσκοπος θα
σχηματίσει κυβέρνηση με 10 ή λιγότερους «καλύτερης θέλησης» υπουργούς.
Σημειώνω, ότι θα έκανε πρωθυπουργό τον Πλαστήρα και ότι δεν θα περιλαμβανόταν ο
Παπανδρέου. Φυσικά δεν μπορούσα να ψάξω πολύ, ενώ όλα αυτά τα θέματα είναι ακόμα
υποθετικά.
Κατά την επιστροφή μας θα συμβουλεύσουμε τους συναδέλφους μας που έχουν
ήδη την τάση να ακολουθήσουν αυτή την πορεία ότι πρέπει να ασκήσουμε ισχυρότερη
πίεση στον Έλληνα Βασιλιά να αποδεχθεί τη συμβουλή του πρωθυπουργού του κ.
Παπανδρέου, που άλλαζε γνώμη περίπου τρεις φορές την ημέρα, αλλά τώρα
υποσχέθηκε να στείλει τηλεγράφημα με τα δικά του λόγια αλλά με την έννοια του
αμέσως επόμενου μηνύματός μου.
Εάν η έκθεση του Πρέσβη Μακβή για αυτά τα θέματα ανταποκρίνεται στη
δική μου άποψη, ελπίζω πολύ να αισθάνεστε ότι μπορείτε να στείλετε ένα
προσωπικό μήνυμα στον Βασιλιά της Ελλάδας τις επόμενες ημέρες υποστηρίζοντας
την εκπροσώπηση που θα του κάνουμε για την οποία θα σας κρατάμε ενήμερους . Η
ιδέα μου είναι ότι η Αντιβασιλεία θα πρέπει να είναι μόνο για ένα χρόνο ή έως
ότου ένα δημοψήφισμα μπορεί να διεξαχθεί υπό συνθήκες που κυριολεκτικά
ονομάζονται «κανονική ηρεμία».
Ο Αρχιεπίσκοπος άφησε αυτό το θέμα εξ ολοκλήρου στα χέρια μου για να
μπορέσω να θέσω την υπόθεση αυτή με τον πιο ευνοϊκό τρόπο στον Βασιλιά. Φυσικά,
εάν και αφού ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες και ο Αρχιεπίσκοπος είναι
Αντιβασιλέας, αισθάνεστε ότι μπορείτε να του στείλετε ένα τηλεγράφημα υποστήριξης,
θα διευκόλυνε το έργο μας. Κύριε Πρόεδρε, χάσαμε πάνω από 1.000 άνδρες και
παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος της Αθήνας είναι πλέον ξεκάθαρο, είναι οδυνηρό
θέαμα να βλέπεις αυτή την πόλη με τις οδομαχίες να μαίνονται και φτωχούς
ανθρώπους που είναι όλοι αποστεωμένοι και διατηρούνται ζωντανοί σε πολλές
περιπτώσεις με σιτηρέσια που τους μεταφέρουμε, συχνά με απώλεια ζωής, στις
διάφορες αποθήκες. Οτιδήποτε μπορείτε να πείτε για την ενίσχυση αυτής της προσπάθειας,
καθώς έρχεται η ώρα, θα είναι πολύτιμο και μπορεί να επιφέρει την αποδοχή από
τον ΕΛΑΣ των όρων ανακωχής τους οποίους διατύπωσε ο στρατηγός Σκόμπι. Για αυτό
εμείς, ενισχύουμε όσο χρειάζεται. Η συντριπτική πλειοψηφία του λαού λαχταρά μια
διευθέτηση που θα τον απαλλάξει από τον κομμουνιστικό τρόμο. Πρέπει να
σκεφτούμε μια ενδιάμεση συμφωνία που θα μπορεί να επανεξεταστεί όταν
πραγματοποιηθεί η πολυπόθητη συνάντησή μας. Αυτή η ημερομηνία δεν πρέπει τώρα
να είναι πολύ μακρινή. Τότε θα είναι δυνατό να συσχετίσουμε τις απόψεις και τις
πράξεις μας. Εν τω μεταξύ δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να προτείνουμε τη
δημιουργία μιας νέας και πιο ικανής εκτελεστικής κυβέρνησης υπό την
Αντιβασιλεία του Αρχιεπισκόπου και να συνεχίσουμε το βαρύ και άχαρο έργο μας να
καθαρίσουμε την Αθήνα από πολύ επικίνδυνα, ισχυρά, καλά οργανωμένα και καλά
κατευθυνόμενα στοιχεία, που τώρα πιέζουν στην περιοχή».
Ο Γεώργιος Β΄ είπε το «Ναι»
Στο πολιτικό επίπεδο όμως η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου υπέβαλε παραίτηση στις 30 Δεκεμβρίου ενώ υπήρξε και η δήλωση του Γεωργίου Β’ ότι διορίζει τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό Αντιβασιλέα «δια την περίοδον της παρούσης εκρύθμου καταστάσεως» και τον εξουσιοδοτεί να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την αποκατάσταση της τάξης και της γαλήνης. Η ορκωμοσία του Δαμασκηνού ως Αντιβασιλέως έγινε στις 31 Δεκεμβρίου στο υπουργείο Εξωτερικών.
Η τρομακτική εκείνη χρονιά, έκλεισε με συνέχιση μαχών σε διάφορες περιοχές της Αθήνα και μαζικές απαγωγές γυναικοπαίδων. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Σκόμπι σημειώθηκε πρόοδος στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Καισαριανή και στο Παγκράτι και στις περιοχές Κυνοσάργους και Κατσιποδίου. Σίγησαν τα όπλα στην πλατεία Ομονοίας και στη συνοικία Ρουφ.
Ο Πλαστήρας πρωθυπουργός
Την Πρωτοχρονιά του 1945, συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις για επίτευξη ανακωχής και αποχώρηση των στασιαστών εκτός της Αττικής, αλλά χωρίς σημαντικά αποτελέσματα.
Με το νέο έτος 1945, ο Πλαστήρας δέχτηκε στις 2 Ιανουαρίου να σχηματίσει κυβέρνηση. Την επομένη έγινε η ορκωμοσία της κυβέρνησής του.
Οι διπλωματικοί κύκλοι έλπιζαν ότι ο Βασιλιάς θα απομακρυνθεί από την άμεση εικόνα των γεγονότων και ο Αρχιεπίσκοπος με τον Πλαστήρα στην κεφαλή των υποθέσεων του κράτους θα παράσχουν κάποιες πρακτικές αποδείξεις, εκτός από τις επαναλαμβανόμενες προφορικές διαβεβαιώσεις του Τσώρτσιλ, ότι δεν υπάρχει κίνδυνος αναγκαστικής επιστροφής των βασιλικών και πιθανής αποκατάστασης μιας φασιστικής δικτατορίας. Ανέμεναν όλοι ότι θα φανεί εάν η δημοκρατική Ελλάδα:
(1) Θα είναι ικανοποιημένη και ότι η συνέχιση των εχθροπραξιών μπορεί να ωφελήσει μόνο τους κομμουνιστές και
(2) Μπορεί να εκφράσει ικανοποίηση, ανάλογα με το πόσο μακριά είναι η κομμουνιστική ηγεσία της εξέγερσης που προσπάθησε να δημιουργήσει ένα γνήσιο Κόκκινο Στρατό από τον ΕΛΑΣ.
Το σχέδιο του Αρχιεπισκόπου- κατά τους διπλωμάτες των συμμαχικών χωρών- ήταν να διαχειρίζεται την εκκαθαρισμένη περιοχή και τα νησιά που παρέμειναν πιστά στην κυβέρνηση, ενώ οι δημοκρατικοί Έλληνες πολεμούσαν μέχρι τώρα ενάντια στους εξεγερμένους. Η πλευρά της ελληνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας θα έλκεται σταδιακά στην κυβέρνηση αφήνοντας μόνο τους σχετικά λίγους κομμουνιστές που υποτίθεται ότι υπάρχουν στην Ελλάδα για να φτάσουν με τέτοιους ανεύθυνους ληστές που αναπόφευκτα παρήγαγαν οι καιροί, να συνεχίσουν τον αγώνα για την κατάρρευση του κοινωνικού συστήματος της χώρας και της οικονομικής ζωής. Σε αυτό το σχέδιο ο Βρετανός Πρέσβης Λήπερ είπε στο Μακβή ότι ο Αρχιεπίσκοπος θα έχει την πλήρη υποστήριξη των Βρετανών καθώς φαίνεται η μόνη εναλλακτική λύση σε μια δέσμευση εκ μέρους των τελευταίων να εκκαθαρίσουν ολόκληρη τη χώρα, μετά τα όσα συνέβησαν τώρα στην Αθήνα.
Πάντως από τις 5 Ιανουαρίου είχαν αρχίσει να σταματούν σταδιακά οι μάχες στις γειτονιές της Αθήνας. Μεγάλες περιοχές της πρωτεύουσας είχαν εκκαθαρισθεί.
Στις 6 Ιανουαρίου έφθασε στην Αθήνα ο Στρατάρχης Αλεξάντερ και συναντήθηκε συνοδευόμενος από τον στρατηγό Σκόμπι, με τον πρωθυπουργό Νικόλαο Πλαστήρα.
Στο λιμάνι του Πειραιά συνέχισαν να καταφτάνουν εμπορικά πλοία με τρόφιμα, για διανομή προς τον πληθυσμό.
Η διπλωματική άποψη
Πώς έβλεπαν την κατάσταση στην Ελλάδα, οι διπλωμάτες;
Στις 6 Ιανουαρίου 1945, ο διευθυντής του Γραφείου Υποθέσεων Εγγύς Ανατολής και Αφρικής Γουάλας Μάρεϋ έστειλε στον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον υπόμνημα για την κατάσταση στην Ελλάδα, διευκρινίζοντας ότι:
1. Το πρόβλημα κατ’ αυτό ήταν: Ο άμεσος τερματισμός των εχθροπραξιών και ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης επαρκώς αντιπροσωπευτικής όλων των φατριών για να διασφαλιστεί σταθερότητα στη διανομή των προμηθειών βοήθειας στον πληθυσμό. Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι περιλαμβάνουν τη διεξαγωγή, υπό δίκαιες και ελεύθερες συνθήκες, δημοψηφίσματος και εκλογών για την επιστροφή του Βασιλιά και της μελλοντικής κυβέρνησης.
2. Βασικοί παράγοντες: Η παρούσα κρίση φαίνεται να έχει προκύψει από τη βαθιά δυσπιστία μεταξύ διαφόρων ελληνικών παρατάξεων. Οι αντιστασιακές ομάδες υποψιάζονταν ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου, με τη βρετανική υποστήριξη, επιθυμούσε να αποκαταστήσει τον Βασιλιά και ένα συντηρητικό καθεστώς. Αυτή η δυσπιστία έφτασε στο τέλος με την απαίτηση για τον αφοπλισμό των δυνάμεων της αντίστασης, χωρίς παρόμοια μεταχείριση για τις κυβερνητικές δυνάμεις, οι οποίες είχαν εκκαθαριστεί από τους υποστηρικτές του ΕΑΜ στην Αίγυπτο την περασμένη άνοιξη. Οι εμφύλιες διαμάχες επισπεύδονταν μετά την παραίτηση έξι αριστερών υπουργών και παρά την απόφαση των Βρετανών να στηρίξουν τον Παπανδρέου και να προσπαθήσουν να ελέγξουν την περιοχή Αθηνών-Πειραιώς μέχρι να εξουδετερωθεί ο ΕΛΑΣ και να γίνουν ελεύθερες εκλογές. Παρά τη δημιουργία Αντιβασιλείας υπό τον Δαμασκηνό και την ανακοίνωση του σχηματισμού Κυβέρνησης Πλαστήρα, δεν είχε ακόμη επιτευχθεί εκεχειρία.
3. Ενέργειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα: Αυτή η κυβέρνηση κατέστησε ολοένα και πιο σαφή, την πολιτική της, ότι η μορφή διακυβέρνησης που θα εγκατασταθεί στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση θα πρέπει να επιλέγεται ελεύθερα από τον ίδιο τον ελληνικό λαό, εκπροσωπώντας δημοκρατικά τις επιθυμίες του η πλειοψηφία του έθνους. Στις 13 Δεκεμβρίου ένα τηλεγράφημα του Προέδρου προς τον Τσώρτσιλ, συνιστούσε στον Βασιλιά να συναινέσει σε μια Αντιβασιλεία, να οριστούν εκλογές για μια συγκεκριμένη ημερομηνία, ανεξάρτητα από το πόσο μακριά στο μέλλον, και να αφοπλιστούν όλες οι ένοπλες ομάδες στην Ελλάδα με έναν νέο συνασπισμό κυβερνητικό. Η τάξη θα διατηρείται εν τω μεταξύ από τα βρετανικά στρατεύματα.
4. Πιθανή μελλοντική δράση: Η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, με τη βρετανική υποστήριξη, να συμμετάσχει σε μια αγγλο-αμερικανική-ρωσική επιτροπή για την επίβλεψη ενός ελεύθερου και μυστικού δημοψηφίσματος στην Ελλάδα για το ζήτημα του καθεστώτος (μοναρχία ή δημοκρατία) και τις επακόλουθες εκλογές για μια συντακτική συνέλευση. Η επιτροπή θα πρέπει να διαθέτει επαρκές στρατιωτικό προσωπικό και προσωπικό πολιτικών υποθέσεων.
Το υπόμνημα εξέφραζε την άποψη ότι τέτοιο προσωπικό θα χρειαζόταν στην Ελλάδα πιθανώς όχι περισσότερο από έξι εβδομάδες και θα μπορούσε πιθανώς να ληφθεί από την Ιταλία ή τη Γερμανία. Το υπόμνημα ανέφερε επίσης ότι εάν το ΕΑΜ–ΕΛΑΣ αντιταχθεί με όπλα στις προσπάθειες του Αρχιεπισκόπου-Αντιβασιλέα να βρει μια λογική πολιτική λύση στην Ελλάδα, τότε θα ήταν σαφές ότι η ακροαριστερή μειοψηφία επιδίωκε να πάρει την εξουσία με τη βία.
Εν τω μεταξύ οι στασιαστές είχαν αρχίσει να υποχωρούν προς τη Θήβα, όπου διαλύονταν σιγά- σιγά, χωρίς να απελευθερώσουν τον ομήρους, που τους κατεύθυναν με δραματικές πορείες προς την Ευρυτανία.
Εκπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην Αθήνα
Στις 9 Ιανουαρίου επισκέφθηκαν τον στρατηγό Σκόμπι οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Μήτσος Παρτσαλίδης και ο ταγματάρχης Θεόδωρος Μακρίδης, για να συζητήσουν τους όρους της ανακωχής. Διανυκτέρευσαν στο ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρετανίας».
Στις 18 Ιανουαρίου 1945, ο πρέσβης Μακβή είχε μια συνομιλία το απόγευμα με τον Πλαστήρα, ο οποίος του είπε ότι δεν έχει γίνει καμία προσέγγιση προς την κυβέρνηση από τους ηγέτες των εξεγερμένων και ότι η στάση της κυβέρνησης παραμένει ως τώρα ίδια, δηλαδή ότι οι αντάρτες πρέπει να καταθέσουν τα όπλα ως πρώτη προϋπόθεση για τυχόν περαιτέρω συνομιλίες. Αν δεν το κάνουν, είπε, η κυβέρνηση θα συνεχίσει να τους καταδιώκει έως ότου απελευθερωθεί όλη η Ελλάδα από αυτό που περιέγραψε ως «διεθνή απειλή» η οποία δεν περιορίζεται μόνο στην Ελλάδα αλλά απειλεί όλες τις χώρες και πρόσθεσε ότι αυτό θα πρέπει να είναι και προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα κράτη, καθώς και άλλες δυνάμεις πρέπει να βοηθήσουν να αποτραπεί αυτή η απειλή εδώ στην Ελλάδα όπου «για πρώτη φορά εμφανίζεται». Τόνισε επανειλημμένα, ότι το κίνημα εδώ δεν έχει ελληνικό χαρακτήρα, και έχει λάβει μέχρι τώρα διαβεβαιώσεις από πολλούς ενθουσιώδεις νέους Έλληνες οι οποίοι παραπλανήθηκαν από ψεύτικη προπαγάνδα και μίλησε με πικρία για τους ομήρους των κομμουνιστών, που προφανώς τον απασχολούν και αποτελούν το κύριο άγχος του αυτή τη στιγμή. Είπε ότι θεωρεί την παρούσα εξέγερση «τελειωμένη στα εννέα δέκατα», ότι η σοβαρή στρατιωτική αντίσταση του ΕΛΑΣ δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από «μία εβδομάδα ή δέκα ημέρες» ενόψει μάλιστα των πολλών αποστασιών που λαμβάνουν χώρα τώρα στις τάξεις τους και του ελέγχου, που έχει πλέον καθιερωθεί από την Κυβέρνηση για τα κύρια κέντρα πληθυσμού. Αν οι κομμουνιστές συνεχίσουν να πολεμούν όσο και αν αντέχουν, τώρα η κυβέρνηση έχει αρκετές ελληνικές δυνάμεις υπό τις διαταγές της για να αντιμετωπίσει τον μικρό αριθμό τους είτε οι Βρετανοί αποσυρθούν είτε όχι.
Δήλωσε ότι δεν γνωρίζει τις προθέσεις των Βρετανών σε αυτό το θέμα, αν και προφανώς θα ήταν ευκολότερο για αυτόν εάν συνεχίσουν να προσφέρουν τη βοήθειά τους εδώ, αλλά η ξένη βοήθεια που επιθυμεί περισσότερο, έχει να κάνει με εξοπλισμό ιδιαίτερα μηχανοποιημένο εξοπλισμό για το δικό του στρατό. Σχετικά με το μέγεθος του τελευταίου είπε ότι 50.000 ή 60.000 άνδρες θα ήταν αρκετοί για την τοπική ασφάλεια της Ελλάδας, αλλά μίλησε επίσης για συγκέντρωση έως και 300.000 με την ιδέα ότι αυτοί θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους Συμμάχους σε ενεργά θέατρα όπως η Άπω Ανατολή!!!
Ο Πλαστήρας, όπως τηλεγραφούσε ο Μακβή, έδειξε πολύ ανήσυχος για τις ξένες αντιδράσεις στην κυβέρνησή του και μπερδεμένος, πώς να προχωρήσει ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητό στο εξωτερικό ότι οι σκοποί του είναι καθαρά δημοκρατικοί και όχι δικτατορικοί. Είπε ότι σκέφτηκε ότι εάν οι ξένοι ανταποκριτές συμβουλεύουν τα έντυπά τους για τα γεγονότα όπως πραγματικά συμβαίνουν, αυτό θα έκανε τα πράγματα καλύτερα και μίλησε εκτενώς για τις προθέσεις του να δώσει στην Ελλάδα το καθεστώς που θέλει με τη μέθοδο των ελεύθερων λαϊκών εκλογών. Συγκεκριμένα, όσον αφορά την Αμερική σε αυτό το θέμα, είπε ότι ήταν καθήκον της «ελληνικής πρεσβείας του» στην Ουάσιγκτον είναι να καταστήσει σαφή την πολιτική της κυβέρνησής του, αλλά ότι δεν είχε ακόμη προλάβει να σχηματίσει μια εκτίμηση της ικανότητας αυτής της Πρεσβείας.
Ο Βρετανός Πρέσβης εξάλλου είπε στον Μακβή ότι ο στρατηγός Πλαστήρας από τότε που ανέλαβε τη θέση του πρωθυπουργού, έδειξε την επιθυμία να φέρει τον παλιό του φίλο και συνεργάτη στρατηγό Γονατά στην κυβέρνηση ενάντια στις βρετανικές συμβουλές, που επισήμαιναν την ακραία αντιπάθεια και δυσπιστία που είχε ο Γονατάς μεταξύ των Φιλελευθέρων, καθώς και αριστερών στοιχείων, μέσω της υποστήριξής του στα τάγματα ασφαλείας κατά τη γερμανική κατοχή.
Ο Τύπος το ίδιο πρωί έγραψε για τον πιθανό διορισμό του Γονατά ως Γενικού Διοικητή της Μακεδονίας και εάν αυτός ο διορισμός πραγματοποιηθεί μπορεί να θεωρηθεί ότι δείχνει πως ο Πρωθυπουργός είναι αποφασισμένος να επιβάλει τη δική του άποψη, αλλά και ότι είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει σημαντικές αντιρρήσεις της κοινής γνώμης.
Υπενθυμίζεται ότι ο Γονατάς είχε συμμετάσχει μαζί με τον Πλαστήρα στις αντιβασιλικές εξεγέρσεις το 1922 και το 1935.
Από τις 15 Ιανουαρίου άρχιζε να επικρατεί μια ιδιότυπη κατάπαυση των πυρών εκατέρωθεν αν και οι Βρετανικές δυνάμεις συνέχισαν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Φυλή και τη Θήβα.
Στις 17 Ιανουαρίου έφτασαν πάλι στην Αθήνα ο Βρετανός υπουργός για τη Μεσόγειο Μακμίλαν και ο στρατάρχης Αλεξάντερ. Αυτή ήταν η τέταρτη επίσκεψη του Αλεξάντερ.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούζβελτ σε συγχαρητήριο τηλεγράφημά του προς τον πρωθυπουργό Νικόλαο Πλαστήρα το διαβεβαίωνε ότι οι ΗΠΑ σε συνεργασία με τους συμμάχους είναι έτοιμες να βοηθήσουν στην αναδιοργάνωση της Ελλάδας.
Προσπάθειες απελευθέρωσης των ομήρων
Δυο μέρες αργότερα στις 20 Ιανουαρίου 1945 ο Μακβή επανήλθε στην συνάντηση που είχε με τον Πλαστήρα και συνέχισε να ενημερώνει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Σύμφωνα με τον στρατηγό Πλαστήρα δεν είχε ληφθεί κάποια ειδοποίηση από το αρχηγείο των εξεγερμένων, ότι οι όμηροι θα απελευθερωθούν και ότι οι διεθνείς φιλανθρωπικές οργανώσεις όπως η IRC, η ML36 και η UNRRA έστειλαν φορτηγά αμέσως με ανθρωπιστική βοήθεια για τους ομήρους. Ο συνολικός αριθμός των ομήρων που συγκεντρώθηκαν σε σημεία στην Κεντρική Ελλάδα όπως στη Λαμία και τη Λιβαδειά ανέρχονταν συνολικά σε 12.000 και υπολογίζεται ότι 1.000 την ημέρα μπορούσαν να επιστρέφονται με μεταφορικό μέσα που ήταν διαθέσιμα.
Αυτή η εξέλιξη- εκτιμούσε ο Αμερικανός πρέσβης- θα πρέπει να διευκολύνει σημαντικά τις επερχόμενες ειρηνευτικές συνομιλίες, για τις οποίες ο πρωθυπουργός επιβεβαίωσε ότι πρόκειται να ξεκινήσουν προσωρινά στις 25 Ιανουαρίου. Πρόσθεσε, ότι το μεγάλο ζήτημα που απόμενε ήταν να διευθετηθεί η κατάθεση των όπλων από τον ΕΛΑΣ και σε αυτό το θέμα εξέφρασε ξανά την πεποίθηση ότι το αντάρτικο κίνημα καταρρέει.
Θεωρούσε την τελευταία ομιλία του Τσώρτσιλ ως μεγάλη συμβολή στην απόφαση για τους ομήρους και μίλησε με ενθουσιασμό το μήνυμα του Προέδρου Ρούσβελτ προς αυτόν Είναι ίσως η αισιόδοξη πεποίθησή του- συμπέραινε ο Μακβή- ότι όλη η Ελλάδα θα ειρηνεύσει γρήγορα, μόλις ο ΕΛΑΣ συμφωνήσει να καταθέσει τα όπλα αφού ο λαός, είπε, έχει βαρεθεί να πολεμά και θέλει την ειρήνη πάνω απ' όλα. Ωστόσο, για την επανέναρξη των κανονικών συνθηκών, τόνισε ότι η Ελλάδα χρειάζεται άμεση οικονομική και υλική βοήθεια. Δεν είπε πλέον για τη συγκέντρωση στρατού 300.000 για να πολεμήσει στο πλευρό των Συμμάχων στην Άπω Ανατολή πιθανώς επειδή, όπως είχε πει, ο Στρατάρχης Αλεξάντερ στον Μακβή, του εξήγησε τις τελευταίες ημέρες, ότι η αποστολή επαρκούς συμμαχικού εξοπλισμού ακόμη και για τον στρατό που είναι απαραίτητος για την εσωτερική ασφάλεια της Ελλάδας, θα χρειασθεί χρόνος. Αναμφίβολα, τα όσα έλεγε ο Πλαστήρας στους ξένους διπλωμάτες για τη στρατιωτική βοήθεια των Συμμάχων, οφείλονταν στην αίσθηση από την πλευρά του, ότι μπορεί να επιτύχει ευνοϊκό αποτέλεσμα και η παρατήρησή του, ότι αυτό που ήθελαν περισσότερο οι Έλληνες ήταν η ειρήνη. Αυτό άλλωστε, αντιπροσώπευε την πραγματική του άποψη για την κατάσταση.
Η συμφωνία της Βάρκιζας
Οι συζητήσεις που είχαν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχαν προχωρήσει εν τω μεταξύ και οδήγησαν σε κάποια προσέγγιση με την κυβέρνηση και τους Άγγλους. Οι ουσιαστικές συναντήσεις μεταξύ εκπροσώπων της Ελληνικής Κυβέρνησης και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ άρχισαν στις 3 Φεβρουαρίου και επρόκειτο να διαρκέσουν έως τις 12 Φεβρουαρίου. Οι κρίσιμες συνομιλίες πραγματοποιήθηκαν στη βίλα του βιομήχανου Πέτρου Κανελλόπουλου στη Βάρκιζα.
Η συμφωνία της Βάρκιζας, που έβαλε τέλος σε μια ολέθρια εποχή αλληλοσπαραγμού, είναι μια άλλη σελίδα στην ιστορία της Ελλάδας…
Υστερόγραφο: Πολλές από τις φωτογραφίες εδώ, είναι του φωτογράφου του περιοδικού Life, Ντμίτρι Κέσσελ.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
ΠΗΓΕΣ
*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/)
*Αθηναϊκός Τύπος εποχής
Βασίλης Γρηγορόπουλος Πολύ ενδιαφέρον και πάντα επίκαιρο.
ΑπάντησηΔιαγραφήMichalis Dimitriou
ΑπάντησηΔιαγραφήΔιατριβή ολόκληρη, τη διάβασα όλη. Πολύ σε ευχαριστώ
Να είσαι καλά Μιχάλη, 10.024 λέξεις.
ΔιαγραφήΕνδιαφέρον άρθρο!!!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕνδιαφέρον άρθρο!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚρίτων Βασιλικόπουλος
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτη φωτογραφία του Δαμασκηνού με τους τρεις αξιωματικούς, ο αξιωματικός του Στρατού είναι ο παππούς μου, ο στρατηγός Κριτόλαος Βασιλικόπουλος, με τον οποίο ήταν και παιδικοί φίλοι.