Τα πάθη των χωριών του Τριγώνου κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους

*Πανηγύριζαν γιατί έφυγαν οι Βούλγαροι, αλλά γρήγορα αντιλήφθηκαν πως οι Νεότουρκοι που ήρθαν δεν ήταν καλύτεροι.... (Από την εφημερίδα "Καιροί" 25 Αυγούστου 1913)

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Μια από τις πιο σκοτεινές και άγνωστες σελίδες της ιστορίας της Θράκης, είναι αυτή του τέλους των Βαλκανικών Πολέμων, που βρήκε τους κατοίκους της τα υφίστανται τα πάνδεινα από τους ηττημένους Βουλγάρους σε όλα τα μέτωπα του πολέμου, που υποχωρούσαν σκοτώνοντας αμάχους και κλέβοντας ό,τι εύρισκαν και να δοκιμάζονται  από  τους αλαζονικούς Νεότουρκους, που έρχονταν με σχέδιο να διώξουν τους Έλληνες για να ομογενοποιήσουν το κράτος τους.

               Το έτος 1913 κληροδότησε στην επόμενη χρονιά το λεγόμενο «Μαύρο Πάσχα των Θρακών» και το έτος 1914 κληροδότησε τις επόμενες φοβερές γενοκτονίες Ποντίων, Αρμενίων και Ασσυρίων, που κράτησαν έως το 1918 και έβαψαν με αίμα και ντροπή τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων ήταν η δόξα της Ελλάδας, που διπλασίασε την επικράτεια της και τον πληθυσμό και η δυστυχία της Θράκης, που προσδοκούσε την απελευθέρωση και τελικά είδε τη δυστυχία και τον όλεθρο από τους δύο δυνάστες της, τους Βουλγάρους και τους Τούρκους.

               Στη συλλογική μνήμη απογόνων πολλών χωριών που ερημώθηκαν τότε και ίδιοι αργότερα το 1922 εκτοπίσθηκαν, διατηρείται η ζωντανή μνήμη των παθών εκείνης της δύσκολης εποχής. Για παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε την καταστροφή του χωριού Ζαλούφι στην Ανατολική Θράκη. Οι εκτοπισμένοι Ζαλουφιώτες ακόμα και σήμερα στα ανταμώματά τους τραγουδούν με πόνο, αυτό που διέσωσε η δημοτική μούσα. Όπως στο Ρήγιο Διδυμοτείχου. Λίγοι στίχοι μαρτυρούν το μεγάλο δράμα, που δεν θα το σβήσει ποτέ ο χρόνος.

Φωτιά καπνός, αντάρα,

σε όλο το χωριό,

σκοτώσαν τετρακόσιους

και ζώα εκατό.

Ποτάμι μεσ’ στους δρόμους

τα ξακουστά κρασιά

και σμίγουν με το αίμα

τ’ αθώα τα παιδιά.

Το ηρωικό Ζαλούφι

με θύματα πολλά,

στα μαύρα εντυθήκαν

μανάδες και παιδιά.

Το έγκλημα που διαπράχθηκε τότε στην Ανατολική Θράκη, αποδείχθηκε ιστορικά ότι επρόκειτο για σχέδιο εθνοκάθαρσης που εφάρμοσε η νεοτουρκική ηγεσία, με τεχνικές συμβουλές και οδηγίες από τους Γερμανούς και χωρίς να αντιμετωπίσει σοβαρή αντίδραση στο έγκλημα από τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. 

*Οχυρωματικά έργα Haidirlic για την υπεράσπιση της Αδριανούπολης

Το ιστορικό πλαίσιο

 

               Το καλοκαίρι του 1913 τα χωριά του Βορείου Έβρου και τα περισσότερα χωριά της Ανατολικής Θράκης, όλα με πυκνό Ελληνικό πληθυσμό, βρέθηκαν μέσα στη ζώνη των πολεμικών επιχειρήσεων.

               Η Βουλγαρία ηττημένη σε όλα τα μέτωπα προσπαθούσε να κρατήσει ανεπιτυχώς τα νέα εδάφη που απέκτησε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1912. Ο Βουλγαρικός στρατός όμως είχε χάσει κάθε δυνατότητα επιχειρησιακής πρωτοβουλίας.

               Ήδη από το Μάιο του 1913 στο Λονδίνο είχε υπογραφεί συνθήκη με την οποία η Τουρκία παραιτήθηκε από όλα τα εδάφη της στη Χερσόνησο του Αίμου, υπέρ των συμμαχικών κρατών, αλλά συλλογικά. Δεν είχε γίνει διανομή των εδαφών, ανά σύμμαχο. Η προοπτική της διανομής των εδαφών άνοιγε την επεκτατική όρεξη της Βουλγαρίας. Ελλάδα και Σερβία που αντιλήφθηκαν τις βουλγαρικές διαθέσεις συνήψαν συμμαχία στις 19 Μαΐου για να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική πλεονεξία. Η σύγκρουση δεν άργησε να έρθει. Στις 16 Ιουνίου έγινε επίθεση εναντίον των Ελληνικών δυνάμεων στο Παγγαίο. Ταυτόχρονα έγινε επίθεση και εναντίον των Σέρβων στη Νότια Σερβία. Στις 28 Ιουνίου ο Ρουμανικός στρατός πέρασε το Δούναβη και εισέβαλε στο βουλγαρικό έδαφος. Την επομένη οι Τούρκοι που είχαν στριμωχθεί στην Ανατολική Θράκη επανέλαβαν τις επιχειρήσεις με στόχο να διώξουν τους Βουλγάρους και να ανακαταλάβουν την Αδριανούπολη.

               Η Δυτική Θράκη είχε απελευθερωθεί από το Ελληνικό Ναυτικό και ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης είχε φτάσει ο ίδιος έως την Κορνοφωλιά, 4 χιλμ. νότια του Σουφλίου, με τις απελευθερωτικές δυνάμεις του.

               Και ενώ συνεχίζονταν οι νικηφόρες επιχειρήσεις εναντίον των Βουλγάρων, στις 17 Ιουλίου άρχισαν στο Βουκουρέστι οι εργασίες διάσκεψης για την ειρήνευση. Μέσα από σειρά παρασκηνιακών διπλωματικών διαβουλεύσεων στις 28 Ιουλίου, υπογράφηκε η συνθήκη με την οποί τερματίζονταν και ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος και ρυθμίζονταν οι εδαφικές διεκδικήσεις των εμπολέμων. Η Ελλάδα αποκτούσε την ελληνική Ανατολική Μακεδονία, αλλά έχανε την ελληνική Δυτική Θράκη, που οι Μεγάλοι την έδωσαν στην ηττημένη Βουλγαρία. Και οι Τούρκοι έπαιρναν πάλι την Ανατολική Θράκη. Αυτό ήταν το ιστορικό πλαίσιο του καλοκαιριού του 1913. 

*Η ανακατάληψη της Αδριανούπολης από τους Τούρκους

Η κατάσταση κάθε μέρα χειροτέρευε…

 

               Η κατάσταση όμως για τους Θρακιώτες, δεν άλλαξε καθόλου. Αντίθετα κάθε μέρα χειροτέρευε.

               Από τις αρχές Ιουλίου, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο έφταναν τα άσχημα μαντάτα. Ήταν η φάση, που στη Θράκη ο Τουρκικός στρατός κατανικώντας τους Βουλγάρους ανακαταλάμβανε τις περιοχές που είχε χάσει στην Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Η επάνοδος όμως των Τούρκων ενώ για του ομογενείς αρχικά είχε θεωρηθεί λυτρωτική από τον Βουλγαρικό ζυγό, στην πράξη αποδεικνύονταν τρομακτική γιατί οι Τούρκοι επανέρχονταν με εκδικητική διάθεση. Την κατάσταση έκαναν ακόμα πιο τρομακτική οι βασιβουζούκοι που ακολουθούσαν τον τακτικό στρατό και σκότωναν χωρίς δισταγμό και οι πρόσφυγες (μουατζίριδες), που έρχονταν να αρπάξουν για να ζήσουν, αλλά και εθελοντικά τάγματα Κούρδων και Αράβων, που πίστευαν ότι οι Νεότουρκοι θα τους έδιναν τη δυνατότητα να κάνουν δικό τους κράτος…

               Μητροπολίτες και επιτροπές των μερών που ανακαταλάμβανε ο Τουρκικός στρατός και επιτροπές απελπισμένων κατοίκων έφθαναν καθημερινά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και διεκτραγωδούσαν την οικτρή κατάσταση των ομογενών. Η Ιερά Σύνοδος έστειλε τους Μητροπολίτες Προύσας Δωρόθεο και Μαρώνειας Νικόλαο στον υπουργό Εσωτερικών Ταλαάτ Μπέη. Εισέπραξαν διαβεβαιώσεις ότι όλα προκλήθηκαν εξαιτίας της πολεμικής κατάστασης και όλα θα ομαλοποιηθούν!!!

               Η πρεσβεία της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη έδινε μια αδρή εικόνα, με αναφορά της προς τον υπουργό Εξωτερικών Λ. Κορομηλά.

               «Τας καταστροφάς άς επήνεγκον εις την ατυχή Θράκην οι Βούλγαροι συμπληρούσιν ήδη οι Τούρκοι επανερχόμενοι. Οι ομογενείς κάτοικοι σφάζονται, αι γυναίκες ατιμάζονται, χωρία πυρπολούνται, περιουσίαι και ποίμνια διαρπάζονται, οι δε δια της φυγής σωζώμενοι εκ των κατοίκων καταφεύγουσιν εις τα όρη ή τα σπήλαια ή όσοι κατορθούσι τούτο εις τας παραλίους πόλεις εν απογνώσει».

               Επτά εκθέσεις μητροπολιτών της Ανατολικής Θράκης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και μια επιστολή του καθολικού ιερέως της Ραιδεστού προς τον υποπρόξενο της Ιταλίας, έδιναν ολοκληρωμένη εικόνα της συντελούμενης καταστροφής. Λίγο αργότερα σ’ αυτές τις εκθέσεις προστέθηκαν και άλλες τρείς. Των μητροπολιτών Αδριανούπολης, Σαράντα Εκκλησιών και Δαρδανελίων.

               Ειδικά ο μητροπολίτης Αδριανούπολης Πολύκαρπος αναφέρονταν σε θηριωδίες που έκαναν οι Βούλγαροι κατά την αποχώρησή τους, αλλά και οι Τούρκοι που τους διαδέχθηκαν αμέσως. Είχε απευθύνει και τακρίριο προς το νομάρχη Χατζή Αδήλ Βέη καταγγέλλοντας συγκεκριμένα την καταστροφή των χωριών Ζαλουφάκι, Εσκήκιοϊ, Καπουτζή, ΕντέκιοΪ και Καρασαχλή.

               Ένα άλλο χαρακτηριστικό γεγονός των δραματικών εκείνων ημερών, ήταν η αποστολή ανθρώπου της Γερμανικής πρεσβείας να διαπιστώσει τι συμβαίνει στην Ανατολική Θράκη. Όταν επέστρεψε, χωρίς να επισκεφθεί καίρια σημεία των εγκλημάτων  ισχυρίσθηκε ότι όλα όσα καταγγέλθηκαν ήταν υπερβολικά!!!

               Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γερμανός, βλέποντας την εξέλιξη της κατάστασης και ανησυχώντας για την τύχη των χριστιανικών πληθυσμών, παρέδωσε στις 14 Ιουλίου 1913 στην Ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, τηλεγράφημα για να επιδοθεί στον Βασιλέα των Ελλήνων Κωνσταντίνο. Στο τηλεγράφημα μιλούσε για τα δεινά «άτινα υφίσταται η δύστηνος Θράκη υπό διπλών τυράννων» και ανέφερε ότι 500.000 χριστιανοί δεν πρέπει να διατεθούν σαν είλωτες. Καταλήγοντας ο Πατριάρχης ζητούσε από την Ελλάδα να πάρει χωρίς αναβολή κάθε μέτρο, που θα συντελούσε «εις την απαλλαγήν από παντός οιουδήποτε ζυγού των Ελλήνων της Θράκης».

               Στο Βασιλέα Κωνσταντίνο εστάλη και μια άλλη έκκληση απελπισίας, όταν μαθεύτηκε ότι η Δυτική Θράκη, επιδικάσθηκε στη Βουλγαρία. Ήταν από τους κατοίκους του Κουγιούν Κιοϊ της Ξάνθης (σήμερα Κιμμέρια).

               «Μετά τρόμου και φρίκης μαθόντες την εκ νέου επαναφοράν ημών εις τον Βουλγαρικόν ζυγόν του οποίου τας ακατονομάστους πικρίας και βάσανα επί οκτάμηνον αρκούντως εδοκιμάσαμεν καθικευτεύομεν Υμετέραν Μεγαλειότητα όπως μεριμνήσει περί της αποκαταστάσεώς μας καθ’ ότι θα προτιμήσωμεν τον θάνατον ή την υπαγωγήν μας εις τους απαισίους Βουλγάρους».

Την έκκληση υπέγραφαν ο ιερατικός προϊστάμενος του Κουγιούν Κιοϊ, Οικονόμος παπά Μαργαρίτης και τα μέλη της επιτροπής κατοίκων Αθανάσιος Βασιλείου, Κλεάνθης Αντωνίου, Νικόλαος Αποστόλου, Θεοχάρης Αποστόλου Νικόλαος Τυπάδης, Χαράλαμπος Δημητρίου και Ε. Παγκατζόγλους.

*Ο Ενβέρ Μπέης

 

Ο Ενβέρ Μπέης στο Θούριο Έβρου!!!

 

               Εικόνα της Τουρκικής πολιτικής θέσης έδωσε ο Ενβέρ Μπέης στο Λουλέ Μπουργκάς (Χαριούπολη) όταν αυτοπροβάλλονταν ως ήρωας της ελευθερίας και προελαύνοντας προς ανακατάληψη της Αδριανούπολης είχε δηλώσει ότι αφού… εξέπληξε την Ευρώπη με την ανακήρυξη Συντάγματος στην Οθωμανική Τουρκία, την ανατροπή του Κιαμήλ Πασά και το φόνο του Ναζήμ Πασά, θα την καταπλήξει και πάλι απελευθερώνοντας την Αδριανούπολη από τους Βουλγάρους.

               Λίγο αργότερα σταθμεύοντας στο Ουρλή (σήμερα Θούριο μεταξύ Διδυμοτείχου και Ν. Ορεστιάδας) έλεγε ότι δεν θα περιορισθεί στην κατάληψη της Αδριανούπολης και του Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ Βουλγαρίας) αλλά θα αναμετρηθεί στην συνέχεια με τους Έλληνες για να εξασφαλίσει υπέρ της Τουρκίας τη Δράμα και την Καβάλα. Η Τουρκία- έλεγε- διαθέτει στρατό 400.000 ανδρών καλά εξοπλισμών και εφοδιασμένων.

               Ο Ευθύμιος Κανελλόπουλος από την πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, που ειδοποιούσε το υπουργείο Εξωτερικών στις 22 Ιουλίου για όσα έλεγε ο Ενβέρ Μπέης, υπογράμμιζε:

               «Ταύτα βεβαίως δεν συνετέλουν εις τον κατευνασμόν των μετά του τακτικού στρατού πορευομένων Κούρδων και Βασιβουζούκων. Ταύτα πάντα ενδεικνύουσιν ότι ευρισκόμεθα πιθανώς προ συστηματικού σχεδίου καταστροφής των χριστιανικών πληθυσμών της Θράκης και εγκαταστάσεως εν αυτή Μουσουλμάνων προσφύγων».

*Ενδεικτικός τίτλος από την "Ακρόπολι" του Ιουλίου 1913 

Παντού καταστροφή

 

Στις 11 Ιουλίου 1913, ο Τουρκικός στρατός προελαύνοντας για να ανακαταλάβει την Κεσσάνη, κατέστρεψε, λεηλάτησε και πυρπόλησε όλα τα χωριά από την πλευρά της Καλλίπολης. Χωρίς σπίτια είχε μείνει το Αϊμαλί. Το Καρατζά Χαλίλ λεηλατήθηκε. Το Γκιούκκιοϊ, το Ντεβετζίκιοϊ και τα Καλύβια, πυρπολήθηκαν και ερημώθηκαν. Το Κούρτζαλι και το Πασάκιοϊ λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν ολοσχερώς. Στις Μαύρες Τούρκοι στρατιώτες και πρόσφυγες έβαλαν φωτιά και σκότωσαν 16 ομογενείς. Σε διπλωματικά έγγραφα διαβάζουμε ότι ο φόβος των Τούρκων ήταν, μήπως η Θράκη αυτονομηθεί και μέσα από την αυτονομία ο Ελληνικός πληθυσμός θα αναδεικνύονταν ανώτερος από τον Μουσουλμανικό. Γι’ αυτό καθημερινά έφερναν Μουσουλμάνους πρόσφυγες (μουατζίριδες) από άλλες περιοχές της Χερσονήσου του Αίμου, που της έχαναν στρατιωτικά.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα των αθηναϊκών εφημερίδων στα μέσα Ιουλίου ο Οικουμενικός Γερμανός με τηλεγράφημά του προς τον τσάρο της Ρωσίας Νικόλαο, ζήτησε την επέμβασή του για να κατασταλούν οι Βουλγαρικές φρικαλεότητες.

               Αναφερόμενοι στη μαζικότητα των σφαγών στα Μάλγαρα και τη Χαριούπολη, παραθέτουμε ένα μόνο χαρακτηριστικό απόσπασμα, από τηλεγράφημα των διπλωματών Κανελλόπουλου, Λεβίδη και Δραγούμη, της 18^ης Ιουλίου 1913, από την Κωνσταντινούπολη:

               «Επεβεβαιώθη σήμερον ότι δέκα χωρία περιφερειών Μαλγάρων και Χαριουπόλεωε κατεστράφησαν εντελώς, πολλά δε άλλα εν μέρει. Άλλων χωρίων αγνοείται εισέτι η τύχη. Εκ των κατοίκων πολλοί εξωλοθρεύθησαν οι δε λοιποί διασωθέντες λιμοκτονούσι Πτώματα κατάκεινται σωρηδόν άταφα και απειλούσιν επιδημίας. Βεβαιούται ότι αρχηγός 5^ης Μεραρχίας έδωκε σύνθημα διωγμού. Τουρκική κυβέρνησις απηύθυνεν αυστηράς διαταγάς προς τοπικάς αρχάς αλλ’ αύται ουδέ το ενδιαφέρον ουδέ την δύναμιν έσχον ν’ αναστείλωσι διωγμόν όστις μέχρι προχθές πολλαχού εξακολουθεί».

               Σε άλλο έγγραφο της 8^ης Αυγούστου 1913, ο Ευθύμιος Κανελλόπουλος, σημείωνε:

               «Η Οθωμανική κυβέρνησις, αν μη εκ προθέσεως (διότι εκ της εξακολουθήσεως του κακού θα ήγετό τις να διερωτηθή μη ευρισκώμεθα προ συστηματικού σχεδίου εξοντώσεως του ελληνικού πληθυσμού της Θράκης) αλλά πάντως εξ αδυναμίας ή ανικανότητος ανέχεται τα γενόμενα. Πλην γενικών διαταγών άς έδωκεν προς υπαλλήλους, ώ πολλοί υπήρξαν συνένοχοι των διαπραχθέντων εγκλημάτων, ουδέν έλαβε σοβαρόν και αποτελεσματικόν μέτρον προς άρσιν του κακού».

Και το κακό εις βάρος της Θράκης, συνεχίζονταν όλο και χειρότερα… 

*Ο μητροπολίτης Αδριανούπολης Πολύκαρπος

Τα ντοκουμέντα του μητροπολίτη Αδριανούπολης Πολύκαρπου

 

               Ο μαρτυρικός ιεράρχης της Αδριανούπολης Πολύκαρπος (κατά κόσμον Βαρβάκης) έσπευσε αμέσως να ενημερώσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με ιδιόγραφη έκθεσή του, στις 29 Σεπτεμβρίου 1913, η οποία σήμερα έχει αξία βαρυσήμαντου ιστορικού ντοκουμέντου. Η επαρχία του έγραφε «υπέρ πάσαν άλλην εδοκιμάσθη κατά τον πόλεμον και δοκιμάζεται έτι». Προφανώς ο Πολύκαρπος υπονοεί την φοβερή πολιορκία της πόλης από τους Βουλγάρους όταν την πήραν από τους Τούρκους, αλλά και τη δοκιμασία της κατά την ανακατάληψη. Οι Τούρκοι θεώρησαν πολύ σημαντική στρατιωτική επιτυχία την ανακατάληψη και εξέδωσαν τότε και ειδικά γραμματόσημα, για να γιορτάσουν το γεγονός (για την πολιορκία της Αδριανούπολης, βλέπετε στο  https://sitalkisking.blogspot.com/2017/11/1913.html).

*Μερικά από τα γραμματόσημα που εξέδωσε η Τουρκία για να γιορτάσει την ανακατάληψη της Αδριανούπολης από τους Βουλγάρους το 1913

       Οι πληροφορίες που δίνει ο μητροπολίτης, έχουν ιδιαίτερη αξία, γιατί παρέχουν  λεπτομερείς πληροφορίες για πολλά χωριά του Βορείου Έβρου και την πληθυσμιακή τους σύνθεση. Ας δούμε τα χωριά αυτά και τα όσα έπαθαν στη σκοτεινή εκείνη εποχή.

               Η έκθεση του μητροπολίτη Πολύκαρπου, αρχίζει από τις σημερινές και γνωστές μας Καστανιές, που τότε λέγονταν Τσιορέκ-κιοϊ. Απείχε 1,5 ώρα πεζοπορίας από την Αδριανούπολη και προ των Βαλκανικών πολέμων είχε 2.000 κατοίκους, όλους Έλληνες. Το χωριό χτυπήθηκε  από τις τουρκικές και τις βουλγαρικές οβίδες. Είχε εκκενωθεί έγκαιρα και ένα μέρος των κατοίκων διέφυγε προς το Ορτάκιοϊ (σήμερα Ιβαήλοβγραντ Βουλγαρίας), λιγότεροι πήγαν στο Καραγάτς. Τους υπόλοιπους η στρατιωτική διοίκηση τους οδήγησε στο τουρκικό χωριό Αχήρ-κιοϊ (Αχυροχώρι) που ήταν έδρα ναχιέ (οικισμού). Καθ’ οδόν όμως υπέστησαν επίθεση από άτακτους Τούρκους, οι οποίοι σκότωσαν περίπου 75 ομογενείς. Όταν το Αχήρ-κιοϊ καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους μετά από πολλές περιπέτειες όσοι βρέθηκαν εκεί οδηγήθηκαν στην Αδριανούπολη «πεινώντες και γυμνητεύοντες». Τους περιέθαλψε η ελληνική κοινότητα της Αδριανούπολης, Όλα τα σπίτια στις Καστανιές είχαν λεηλατηθεί και πυρποληθεί. Λεηλατήθηκε και η εκκλησία. Πυρπολήθηκε το μισό σχολείο. Όταν έπεσε η Αδριανούπολη στα χέρια των Βουλγάρων, οι κάτοικοι του χωριού άρχισαν να επανέρχονται και να προσπαθούν να ανασυστήσουν το χωριό τους. Ο Πολύκαρπος θύμιζε επίσης στην αναφορά ότι όταν έφυγαν οι Βούλγαροι έπνιξαν στον Έβρο 44  ομογενείς, από τους οι 27 «ήσαν Τσιορεκιώται» (Βλέπετε στο  https://sitalkisking.blogspot.com/2020/09/4-1913.html).

               Τα κοντινά Ρίζια, ήταν κώμη ελληνική με 1368 Έλληνες και 150 Τούρκους. Οι ομογενείς, όταν άρχισε ο πόλεμος κατόρθωσαν να διαφύγουν έξω από τη ζώνη των επιχειρήσεων και να καταφύγουν όταν καταλήφθηκε το Ορτάκιοϊ από τους Βουλγάρους, σε βουλγαροκρατούμενες περιοχές. Πίσω στο χωριό η εκκλησία και το σχολείο λεηλατήθηκαν και κατακάηκαν στη διάρκεια της πολιορκίας της Αδριανούπολης. Μετά την πτώση της οι κάτοικοι επανήλθαν στα Ρίζια και προσπάθησαν να στεγασθούν όπως- όπως και να μαζέψουν από τα χωράφια ό,τι είχε απομείνει. Όταν όμως οι Τούρκοι ανακατέλαβαν την Αδριανούπολη, μάζεψαν αμέσως όλα δημητριακά και έδωσαν αποδείξεις στους χωρικούς έναντι χρημάτων. Πολλοί κάτοικοι του χωριού είχαν φυλακισθεί και παρέμεναν στις φυλακές.

               Άλλο κοντινό χωριό ήταν τα Μαράσια, στην αντίπερα όχθη του Άρδα. Είχε περίπου 500 Ορθόδοξους κατοίκους και 100 Τούρκους. Το χωριό λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους Τούρκους. Από τους κατοίκους του άλλοι κατέφυγαν στην Αδριανούπολη και οι υπόλοιποι θεωρούνταν αγνοούμενοι, όπως σκόρπισαν. Βρέθηκαν μετά την πτώση της Αδριανούπολης σκορπισμένοι σε διάφορα άλλα χωριά. Οι Ορθόδοξοι κάτοικοι, όντας βουλγαρόφωνοι, όταν οι Τούρκοι ανακατέλαβαν την Αδριανούπολη ακολούθησαν τα βουλγαρικά στρατεύματα. Κάποιοι λίγοι βρέθηκαν μέσα στην Αδριανούπολη.

*Ο Σουκρή πασάς σε προπαγανδιστική τουρκική καρτ ποστάλ

               Περίπου μιάμιση ώρα από την Αδριανούπολη απείχε το Καδήν-κιοϊ, τα πολύ γνωστά μας Δίκαια, στην κορυφή του νομού Έβρου. Θεωρείτο Ορθόδοξο βουλγαρόφωνο χωριό, με 298 κατοίκους. Το χωριό με την εκκλησία του, το κατέστρεψαν οι Τούρκοι εκ θεμελίων. Οι κάτοικοι του χωριού υπέστησαν πολλά και μόνο όταν επενέβη ο στρατιωτικός διοικητής Σουκρή Πασάς και ο φρούραρχος Ισμαήλ Πασάς έγινε κατορθωτό οι κάτοικοι να μεταφερθούν με πολλούς κινδύνους μάλιστα στο Ιλδιρίμ της Αδριανούπολης και να στεγασθούν σε κοινοτικά ιδρύματα. Και επί βουλγαροκρατίας διέμεναν στην Αδριανούπολη. Όταν όμως επανήλθαν οι Τούρκοι οι περισσότεροι ακολούθησαν τους Βουλγάρους που υποχωρούσαν.

               Το Δεμερδέσιον ήταν το γνωστό μας Ντεμιρτάς. Κοντά στο προάστιο της Αδριανούπολης το Καραγάτς, στη σιδηροδρομική γραμμή. Ορθόδοξο ελληνικό χωριό με 558 κατοίκους. Βρίσκονταν στο νότια της Αδριανούπολης και σε ζώνη όπου έγιναν σφοδρές μάχες Τούρκων και Βουλγάρων. Το χωριό μπόρεσε να αντέξει στις επιθέσεις των Βουλγάρων όταν πολιορκούσαν την Αδριανούπολη. Σώθηκαν η εκκλησία και το σχολείο, αλλά οι κάτοικοι ξυλοκοπήθηκαν άγρια από τους προελαύνοντες βασιβουζούκους και Άραβες στρατιώτες. Οι τελευταίοι κατά τον μητροπολίτη Πολύκαρπο «διέπραξαν πολλάς ασχημίας (διεκόρευσαν και δύο παρθένους)».

               Ένα άλλο κοντινό μας χωριό το Βοσνοχώριον γνωστό και ως Μποσνάκιοϊ, που απείχε μιάμιση ώρα νοτιοανατολικά της Αδριανούπολης, είχε στην εποχή των Βαλκανικών Πολέμων 2.292 Ορθόδοξους Έλληνες κατοίκους. Κατά την πολιορκία της Αδριανούπολης διατηρήθηκαν η εκκλησία και το σχολείο ακέραια. Οι κάτοικοι όμως έπαθαν μεγάλες ζημιές στα ζώα και στα γεννήματά τους και από τους Τούρκους και από τους Βουλγάρους, οι οποίοι τα έπαιρναν με το έτσι θέλω και έδιναν «ράπισκες» Η «ράπισκα» ήταν η απόδειξη που έδιναν κυρίως οι Βούλγαροι, η οποία όμως… δεν είχε αντίκρυσμα!!! Μερικοί κάτοικοι φυλακίσθηκαν. Ένας έχασε τη ζωή του.

               Τα σημερινά Πετρωτά, επί τουρκοκρατίας ήταν γνωστά με τον όνομα Καράμπαγα. Νοτιοδυτικά του Μουσταφά Πασά, δεν απείχαν πολύ από την οροθετική γραμμή. Κατοικούσαν 1312 Έλληνες Ορθόδοξοι. «Ουκ ολίγα και εντεύθεν εκαρπώθησαν Τούρκοι τε και Βούλγαροι. Η εκκλησία και το σχολείον σώζωνται. Αγγαρίας και άλλου είδους πιέσεις εξακολουθούσιν υφιστάμενοι οι κάτοικοι» έγραφε ο Πολύκαρπος προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη.

               Η Γιαλιά (εγκαταλελειμμένη σήμερα) επάνω στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο και τότε βρέθηκε σχεδόν επί των τουρκοβουλγαρικών συνόρων. Είχε 500 Έλληνες Ορθόδοξους κατοίκους. Η επίσης εγκαταλελειμμένη  σήμερα Μπάρα, είχε τότε 410 κάτοικους. Η Μηλέα, τότε Μπεκτεσίδες, είχε 433 κατοίκους. Το Σαρή- Γιάρ σήμερα Θεραπειό είχε 461 κατοίκους. Ο Πεντάλοφος τότε Μπες Τεπέ είχε 750 κατοίκους. Το Κουμαρλή, σήμερα Κόμαρα είχε 395 κατοίκους Βουλγαρόφωνους κυρίως και 400 Τούρκους. Τα χωριά αυτά σε όλη τη διάρκεια του πολέμου και κατά την πολιορκία της Αδριανούπολης, δηλαδή το 1912 και το 1913 βρέθηκαν εκτός της πολιορκητικής ακτίνας και είχαν σχετική ηρεμία. Μετά την ανακατάληψη όμως της Αδριανούπολης από τους Τούρκους δοκιμάσθηκαν και αυτά και από τους Τούρκους, αλλά και από Βούλγαρους κομιτατζήδες. Πάντως οι εκκλησίες και τα σχολεία τους είχαν διασωθεί. Στο Θεραπειό είχαν στρατοπεδεύσει 400 Τούρκοι στρατιώτες από τους οποίους μερικοί τη νύχτα της 19^ης προς 20 Σεπτεμβρίου λεηλάτησαν την εκκλησία, έκλεψαν όλα τα ιερά σκεύη και τα έπιπλα, καθώς και όσα χρήματα βρήκαν στο παγκάρι!!!

*Το μοναστήρι της Λαμπούς σε σύγχρονη φωτογραφία

               Πολύ γνωστό το μοναστήρι της Λαμπούς, είχε επιδικασθεί στη Βουλγαρία. Η Δημογεροντία της Αδριανούπολης με κατάλληλες ενέργειες μπόρεσε να μεταφέρει στις Καστανιές τα ζώα και τα αιγοπρόβατα της μονής και συνέχισε τις προσπάθειες ώστε το δάσος που ήταν περιουσία της μονής όπως και διάφορα χωράφια να εξασφαλισθούν από ενδεχόμενη απώλεια.

               Το Σκούταρι ήταν ελληνικό χωριό, έδρα μουδίρη,  με 1.227 ομογενείς κατοίκους και 25 Μωαμεθανούς. Απείχε τρείς ώρες βορειοδυτικά από την Αδριανούπολη. Η εκκλησία και το σχολείο διατηρήθηκαν. ΟΙ κάτοικοι όμως έπαθαν πολλές ζημιές στα ζώα και στα προϊόντα τους. Το χωριό υπέφερε πολύ κατά την έναρξη των εχθροπραξιών το 1912. Όταν όμως επανήλθαν οι Τούρκοι νικώντας τους Βουλγάρους, την πρώτη μέρα που μπήκαν στο χωριό παραβίασαν την πόρτα της εκκλησίας και έκλεψαν… το παγκάρι!!! Η εκκλησία έμεινε άθικτη.

               Η Χαφσά ήταν άλλη μια μαρτυρική κωμόπολη. Απείχε έξι ώρες ανατολικά της Αδριανούπολης. Είχε 120 σπίτια που ανήκαν σε ομογενείς και 280 σπίτια που ανήκαν σε Τούρκους. Οι ομογενείς έκαναν χρήση και της τουρκικής γλώσσας. Έπαθαν πολλές ζημιές από τους Βουλγάρους, αλλά και από Τούρκους βασιβουζούκους. Οι βιαιότητες τις πρώτες μέρες της ανακατάληψης, ήταν απερίγραπτες κατά τον Πολύκαρπο. Ο αρχιερατικός επίτροπος ιερέας Αναστάσιος ξυλοκοπήθηκε και ληστεύθηκε. Το ίδιο και ο δάσκαλος. Περίπου 20 κάτοικοι φυλακίσθηκαν. Από αυτούς έξι απαγχονίσθηκαν στις 18 Σεπτεμβρίου αφήνοντας ορφανές πολυμελείς οικογένειες. Τις περιουσίες των χωρικών άρπαξαν οι βασιβουζούκοι. Όλα αυτά με πρόφαση, ότι επί βουλγαροκρατίας είχε δολοφονηθεί στο χωριό ένας Τούρκος αξιωματικός. Η εκκλησία και το σχολείο διασώθηκαν. Οι κάτοικοι ήθελαν να φύγουν από το χωριό. 

               Στο εκτεταμένο αυτό κείμενο αναφέρονται και πολλά άλλα χωριά, που σήμερα δεν ανήκουν στην Ελλάδα και οι κάτοικοί τους κατά διαστήματα είχαν εξορισθεί στην ελεύθερη Ελλάδα.

*Ο μητροπολίτης Αδριανούπολης Πολύκαρπος

Το τακρίριον του Πολύκαρπου

 

               Μια άλλη περιεκτική εικόνα των παθών του Θρακικού Ελληνισμού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, περιλαμβάνεται στο τακρίριον του Μητροπολίτη Αδριανούπολης προς τον νομάρχη Χατζή Αδήλ Βέη. Τακρίριο στην γλώσσα της τουρκικής διοίκησης σήμαινε αναφορά. Το κείμενό του είναι το ακόλουθο σε αντίγραφο μεταφρασμένο στο ελληνικά:

               «Εξοχώτατε,

Ως είχον την τιμήν να γνωρίσω τη Υμ. Εξοχότητι υποβάλλω υμίν τας σχετικάς πληροφορίας.

Μετά χαράς εδέχθημεν τον λυτρωτήν Οθωμ. Στρατόν εισελθόντα εις την πόλιν την 9^ην τρέχοντος μηνός, όστις απήλλαξε ημάς του φαύλου βουλγαρικού καθεστώτος και μετ’ ελπίδος ητενίζομεν και ατενίζομεν περί αναστηλώσεως και πάλιν των αρχών της ισότητος, αδελφότητος και δικαιοσύνης. Ουχ’ ήττον Εξοχώτατε, μετά λύπης επιτραπήτω ημίν να γνωρίσω ότι έλαβον χώραν ατοπήματα εν τοις προαστείοις και τη υπαίθρω χώρα.

Ίνα μη απασχολώ τον πολύτιμον καιρόν της Υμ.  Εξοχότητος, αναφέρω τα εν Δεμερδεσίω γενόμενα και εν Μεγάλω Ζαλουφίω λαβόντα χώραν.

Ταύτα παρά βασιβουζούκων γενόμενα εν ευρυτέρα κλίμακα ως έχω πληροφορίας εγένοντο και εν τη Υποδιοικήσει Διδυμοτείχου. Ούτω τα χωρία Ζαλουφάκι, Καπουτζή, Εδζέ Κιοϊ, Εσκή Κιοϊ, και Καρασακλή, διηρπάγησαν και επυρπολήθησαν. Έλαβε δε χώραν παν ό,τι  εις τοιαύτας περιστάσεις έπεται υπό των βασιβουζούκων κατά των Χριστιανών επί ανδρών, γυναικών και παίδων.

Απειλούνται δε να υποστώσιν την αυτήν τύχην τα χωρία , Πετράδες, Κούλελι Βουργάζ (Πύθιο), Καδή κιοϊ (Μάνη), Εβλεδίνιον (Λάδη), Κουρουτζή (Καρωτή), Γενήκιοί (Νεοχώρι) και Τατάρ (Στέρνα).

Της παρά το Διδυμότειχον Ιεράς Μονής του Αγ. Τάφου διηρπάγησαν τα πάντα και κατασυνετρίβησαν.

Και ναι μεν αι αρχαί φαίνονται πρόθυμοι εις της προστασίαν των πασχόντων αλλά το ολιγάριθμον των οργάνων της ασφαλείας αδυνατεί να προλάβη τα δεινά ταύτα. Διό θερμώς παρακαλώ την Υμ. Εξοχότητα όπως εν τη εγνωσμένη Αυτής φιλανθρωπία διατάξη συντόνως τα δέοντα προς προστασίαν της τιμής, ζωής και περιουσίας των πολυειδώς και πολυτρόπως από τετραμήνου δοκιμασθέντων ελληνικών πληθυσμών.

Η ευγνωμοσύνη δε των προστατευθησομένων έσται αΐδιος.

+ ο Αδριαν. Πολύκαρπος»

 

               Πέρασαν λίγες μέρες, χωρίς να βελτιώνεται η κατάσταση. Αντίθετα, όλο και χειροτέρευε. Έτσι στις 3 Αυγούστου ο Πολύκαρπος έστειλε νέα αναφορά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, διεκτραγωδώντας την κατάσταση. Η ασφάλεια στην ύπαιθρο δεν είχε αποκατασταθεί. Και οι μεν Βούλγαροι είχαν φύγει, όμως ενέσκηψαν οι βασιβουζούκοι οι οποίοι αναζητούσαν αφορμές για αντεκδικήσεις, αρπαγές και καταπιέσεις προς το χριστιανικό στοιχείο.

               «Οι ενταύθα καταφυγόντες κάτοικοι του Εδζέ- κιοϊ, Καρασακλή και Καρακασήμ, φόβω αδυνατούσι να μεταβώσιν εις τα καταστραφέντα χωρία των, συντηρούμενοι υπό της πλέον ή βεβαρυμένης οικονομικώς ομογενούς κοινότητος.

               Χθες κατέφυγον ενταύθα πλείσται γυναίκες εκ των χωρίων Ολ-Πασά και Χάσκιοϊ της περιφερείας Χαφσάς. Οι δυνάμενοι εκ των Αδριανουπολιτών εγκαταλείπουσι την πόλιν καταφεύγοντες εις Κωνσταντινούπολιν, οι δ’ εκ των χωρίων καταφεύγουσιν εδώ, πεινώντες και γυμνητεύοντες» ανέφερε ο μητροπολίτης Πολύκαρπος.

               Έτσι και ενώ η Ελλάδα πανηγύριζε για τις νίκες της, ο λαός της Θράκης ζούσε το δικό του βουβό δράμα, με τους εναλλασσόμενους δυνάστες. Η ελευθερία αργούσε. Έπρεπε να φτάσει ο Μάιος του 1920…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία 1913, αρ. φακ. 14

*«Επίτομη ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913» Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα 1992.