1913: Το δραματικό ημερολόγιο του Αδριανουπολίτη Ι. Αποστολίδη

*Πολίτες και στρατιώτες Βούλγαροι, φυλάσσουν γέφυρα του ποταμού Άρδα, που κατέστρεψαν οι Τούρκοι.

*Ενδιαφέρουσα αυθεντική καταγραφή

των γεγονότων της πολιορκίας της Αδριανούπολης κατά το 1912-13.

*Αξίζει να εκδοθεί αυτό το Ημερολόγιο 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης          

                Ένα άγνωστο ντοκουμέντο, που αξίζει να προσεχθεί ιδιαίτερα από τους ποικίλους Θρακικούς φορείς, αφορά την φοβερή πολιορκία της Αδριανούπολης το 1912-13 από τους Βουλγάρους. Πρόκειται για λεπτομερή ημερολογιακή καταγραφή από τον Αδριανουπολίτη Ι. Αποστολίδη, ο οποίος παραχώρησε το ημερολόγιό του στην αθηναϊκή εφημερίδα «Πατρίς».

                Η δημοσίευση του ημερολογίου του Ι. Αποστολίδη άρχισε από το Σάββατο 20 Απριλίου 1913 στην εφημερίδα «Πατρίς» και περιλαμβάνει καταγραφές γεγονότων από τις 18 Σεπτεμβρίου 1912, ημέρα Τρίτη, όταν τα τουρκικά στρατεύματα άρχισαν να κινητοποιούνται, έως  και το φύλλο της 18ης Μαΐου 1913. Οι μαρτυρίες του Αποστολίδη, που έζησε τα γεγονότα μέσα στην Αδριανούπολη, έχουν την αξία αυθεντικού ντοκουμέντου, ειδικά για τα όσα υπέστησαν οι Χριστιανοί κάτοικοι της μεγάλης αυτής πόλης, όχι μόνο από τα δεινά των μαχών, αλλά και από την εχθρική στάση των Τούρκων.

                Για τον λόγο αυτό προτείνω να βρεθεί τρόπος να εκδοθεί αυτό το πολύτιμο ημερολόγιο σε μορφή βιβλίου έστω και κολοβό- γιατί δεν ολοκληρώθηκε η δημοσίευσή του- ώστε να γνωρίσουν οι νεώτερες γενεές των Θρακών ένα σημαντικό μέρος της ιστορίας των προγόνων τους. Θα ήταν ευχής έργο μάλιστα να συσχετισθούν τα γεγονότα που περιγράφονται στη Ημερολόγιο με άλλα γεγονότα της εποχής εκείνης στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης.

*Ο στρατηγός Ιβανώφ με το επιτελείο του στην όχθη του ποταμού Έβρου.

              Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι η Αδριανούπολη κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, υπέστη τα πάνδεινα. Ειδικά κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, όταν πολιορκήθηκε στενά από τους Βούλγαρους και τους Σέρβους, δοκιμάστηκε από σφοδρούς βομβαρδισμούς, δοκιμάστηκαν οι κάτοικοι της από φοβερή πείνα και λιμούς, ενώ τα κυρίως θύματα υπήρξαν οι Χριστιανοί (Έλληνες και Βούλγαροι) από το εξαγριωμένο πλήθος φανατικών και από την κρατική διοίκηση.

               Όπως είναι γνωστό, όταν κηρύχθηκε ο Βαλκανικός Πόλεμος εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα συμμαχικά κράτη Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο, η Θράκη αποτέλεσε αντικειμενικό πολεμικό στόχο της Βουλγαρίας, η οποία ενισχύθηκε και από Σερβικές δυνάμεις.

                Οι Τούρκοι, αρχικά είχαν πρόθεση να αμυνθούν σταθερά στην περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών. Η οργάνωση του τουρκικού στρατού δεν ήταν καλή και οι Βούλγαροι επέτυχαν να καταλάβουν αυτή την πόλη, που ήταν η δεύτερη μετά την Αδριανούπολη οχυρωμένη πόλη. Οι Τούρκοι συμπτύχθηκαν προς το Λουλέ Μπουργκάς. Οι μάχες που έγιναν ήταν αιματηρές.

 *Πρόσφυγες φεύγουν από τις εμπόλεμες περιοχές και κατευθύνονται προς το χωριό Μπελοπολυάνε, το οποίο βρίσκεται ακριβώς απέναντι 

από το ελληνικό χωριό Αλεποχώρι Διδυμοτείχου εγγύς στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα

               Οι δυνάμεις των Βουλγάρων που επιτέθηκαν εναντίον της Αδριανούπολης, αρχικά δεν είχαν μεγάλες επιτυχίες, κατόρθωσαν όμως να καθηλώσουν και να κυκλώσουν τις τουρκικές δυνάμεις, από τις αρχές Οκτωβρίου. Η Αδριανούπολη τελικά έπεσε στα χέρια τους στις 13 Μαρτίου 1913, μετά από μακρά, αιματηρή και σκληρή πολιορκία. Το αρχηγείο των βουλγαρικών δυνάμεων ήταν στο Διδυμότειχο απ’ όπου ξεκίνησαν για να μπουν θριαμβευτικά στην Αδριανούπολη.

                Οι εφημερίδες έγραψαν τότε ότι στην Αδριανούπολη αιχμαλωτίσθηκαν 51.000 Τούρκοι. Μεταξύ τους υπήρχαν 17 Πασάδες, 12 Ταξίαρχοι και 1220 αξιωματικοί. Οι Βούλγαροι πήραν ως λάφυρα 54.000 όπλα και 620 τηλεβόλα. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους υπήρχαν 64 Γερμανοί αξιωματικοί, 18 Ρουμάνοι και 6 Βέλγοι.

*Οθωμανική προπαγανδιστική καρτ ποστάλ με το Σουκρή Πασά (συλλογή Παντελή Αθανασιάδη)

                Ο ίδιος ο Σουκρή Πασάς συνελήφθη αιχμάλωτος από το 27ο Βουλγαρικό Σύνταγμα και κρατήθηκε στο Διοικητήριο. Ο Βασιλεύς Φερδινάνδος αναχώρησε αμέσως από τη Σόφια και πήγε στην Αδριανούπολη όπου συναντήθηκε με τον Σουκρή Πασά, ο οποίος του παρέδωσε συμβολικά το ξίφος του. Ο Φερδινάνδος τιμώντας τον αντίπαλό του, το επέστρεψε σ’ αυτόν.

                Η Αδριανούπολη δεν έμεινε για πολύ στα χέρια των Βουλγάρων. Την ανακατέλαβαν οι Τούρκοι, όταν οι Βούλγαροι, είχαν υποστεί εντυπωσιακές ήττες από τους Έλληνες στο Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο αλλά τα μόνιμα θύματα ήταν και πάλι οι χριστιανικοί πληθυσμοί και κυρίως οι Έλληνες. Για παράδειγμα, οι ελληνικές διπλωματικές υπηρεσίες στην Τουρκία, συγκέντρωσαν στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία ένοπλοι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στα ελληνικά χωριά των περιοχών Μαλγάρων, Χαριούπολης, Μακράς Γέφυρας και Κεσσάνης. Η πυρπόληση και οι ποικίλες καταστροφές, αφορούσαν 48 αμιγώς ελληνικά χωριά, που λεηλατήθηκαν πρώτα από Τούρκους και στη συνέχεια πυρπολήθηκαν.

         *Προδιαφήμιση της δημοσίευσης του ημερολογίου του Ι. Αποστολίδη       

Το Ημερολόγιο του Ι. Αποστολίδη

                Ας δούμε όπως τις πολύτιμες σημειώσεις του Αποστολίδη από τις 12 Σεπτεμβρίου 1912. Επειδή είχε γίνει γνωστό πως τα συνασπισμένα χριστιανικά κράτη Βαλκανικής θα άρχιζαν πόλεμο κατά της Τουρκίας, άρχισαν να σημειώνονται κινήσεις στρατευμάτων. Αυτό συνέβη και στην Αδριανούπολη. Οι στρατιωτικοί όταν ρωτήθηκαν τι συμβαίνει, απέφυγαν να αποκαλύψουν τον πραγματικό σκοπό της κινητοποίησης και απλώς αρκούνταν να απαντούν ότι θα γίνονταν μεγάλα γυμνάσια του τουρκικού στρατού στην πεδιάδα του Διδυμοτείχου. Έτσι άρχισαν τα μαρτύρια της Αδριανούπολης και των κατοίκων της, όλων των εθνικοτήτων.

                Τι ήταν το ημερολόγιο αυτό που γράφονταν κάθε μέρα;

                Στην ουσία υπήρξε μια μοναδική εξιστόρηση και ζωντανή περιγραφή της ζωής της Αδριανούπολης στη διάρκεια της στενής πολιορκίας από τα συμμαχικά Βουλγαρικά και Σερβικά στρατεύματα. Περιγράφει, πώς οι Τούρκοι στις αρχές του πολέμου υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό τον στρατιωτική διοικητή της περιοχής, τον επιλεγόμενο «Ντελή Σουκρή Πασά», βέβαιοι ότι θα τους οδηγήσει στη νίκη.

                Οι Τούρκοι όλο αυτό το διάστημα απειλούσαν τους Χριστιανούς ότι θα τους περάσουν «εν στόματι ρομφαίας». Τελικά σκότωσαν αρκετούς και άλλους του έριξαν στις τρομερές φυλακές του τεμένους Σελήμ. Ο Αποστολίδης αναφέρεται και στα απαίσια τηλεγραφήματα για ωμότητες, που συνέβαιναν στις Σαράντα Εκκλησίες.

                Οι Τούρκοι τελικά ηττήθηκαν ολοσχερώς σε όλα τα πεδία. Οι Βούλγαροι από την έναρξη του πολέμου πίεζαν και συνεχώς προσέγγιζαν προς την  Αδριανούπολη μέσα στην οποία κατά την περιγραφή του Αποστολίδη ακούγονταν οι βροντές των τηλεβόλων τους.

*Ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος Βαρβάκης (συλλογή Παντελή Αθανασιάδη)

  

Η δράση του Πολύκαρπου Βαρβάκη

                Ο  Έλληνας Μητροπολίτης Πολύκαρπος Βαρβάκης αγωνίζονταν όλο αυτό διάστημα να σώζει τους Χριστιανούς από τον εξαφθέντα φανατισμό των Τούρκων. Στην Αδριανούπολη και την ευρύτερη περιοχή της σημειώθηκαν ημέρες και νύχτες απερίγραπτου πανικού. Πολλές φορές οι κάτοικοι πολιορκούσαν τις αμαξοστοιχίες και τις ανάγκαζαν να τους μεταφέρουν κατά χιλιάδες στην Κωνσταντινούπολη.

                Οι μάχες γύρω από την πόλη ήταν σφοδρές και τα τουρκικά στρατηγικά σχέδια απέτυχαν να συγκρατήσουν τους Βουλγάρους έξω από την Αδριανούπολη. Η πόλη είχε μεταβληθεί σε κόλαση. Πτώματα Τούρκων υπήρχαν παντού. Η εξέλιξη της πολιορκίας υπήρξε τρομακτική για τον άμαχο πληθυσμό.

                Μερικές αναφορές από τις καταγραφές του φιλότιμου Ι. Αποστολίδη, αξίζει να αναφερθούν ενδεικτικά για να φανεί το κλίμα που επικρατούσε στην Αδριανούπολη. Στην πόλη υπήρχαν 150 Βουλγαρικές οικογένειες και 9.500 Ελληνικές.

                Έτσι, όταν στις 5 Οκτωβρίου 1912 επιδόθηκε προς την Τουρκία η νότα κήρυξης του πολέμου εναντίον της από τα συμμαχικά βαλκανικά κράτη, φανατίσθηκαν τόσο πολύ οι Τούρκοι «ώστε απειλούν τους Χριστιανούς, ότι μόλις αρχίσει ο πόλεμος και αυτά ακόμη τα βρέφη των θα τα κομματιάσουν με τα σπαθιά τους». Και προς το βράδυ, ήρθε το πρώτο άγγελμα ότι στις Σαράντα Εκκλησίες έγινε η πρώτη μάχη μεταξύ Τούρκων και Βουλγάρων. Οι Τούρκοι νίκησαν. Η νίκη προκάλεσε τρελό ενθουσιασμό. Όμως δύο μέρες αργότερα συγκρούσθηκαν Τούρκοι και Βούλγαροι στην περιοχή του Χάσκιοϊ περί τα 23 χιλμ. από την Αδριανούπολη. Οι Τούρκοι υπέστησαν μεγάλη ήττα. Εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης με τα όπλα, τα πολεμοφόδια και τα πυρομαχικά τους.

                Μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα, άρχισε η περιπέτεια των Βαλκανικών Πολέμων για την Αδριανούπολη. Τρείς μέρες μετά την έναρξη του πολέμου τα πέριξ της Αδριανούπολης είχαν κυκλωθεί από τους Βουλγάρους και τους Σέρβους. Μόνο η ανατολική πλευρά της πόλης είχε μείνει ελεύθερη και εκεί οι σιδηρόδρομοι αποβίβαζαν συνεχώς στρατό και πυρομαχικά από την Κωνσταντινούπολη. Το μεσημέρι στο κέντρο της πόλης και στις συνοικίες της τοιχοκολλήθηκε η ακόλουθη ειδοποίηση:

                «Όσοι έχουν τροφή για ένα δίμηνο μπορούν να μείνουν στην πόλη. Όσοι δεν έχουν και δεν μπορούν να την εξασφαλίσουν, ιδίως δε οι γέροντες, οφείλουν να απέλθουν δια να μην διαμαρτύρονται αργότερον». Πανικός στον πληθυσμό… Ήταν φανερό ότι η Αδριανούπολη είχε αρχίσει να πολιορκείται στενά. Στις 8 Οκτωβρίου 1912 οι Βούλγαροι, μπόρεσαν να διακόψουν το δίκτυο ύδρευσης της πόλης, χωρίς όμως σοβαρές συνέπειες γιατί την Αδριανούπολη διέσχιζαν τρία ποτάμια, όπως είναι γνωστό.

                Οι πανικόβλητοι Τούρκοι, έφτασαν στο σημείο να απαγορεύσουν στους Χριστιανούς, να συνομιλούν πλέον  των 2-3 στους δρόμους!!!

*Άλλη προδημοσίευση για το Ημερολόγιο Ι. Αποστολίδη

                Σε κάποια φάση της πολιορκίας, ο Αποστολίδης, αναφέρεται στον μητροπολίτη Πολύκαρπο, γράφοντας χαρακτηριστικά:

                «Ο Μητροπολίτης ακούραστος τρέχει εις όλας τας αρχάς, ζητών να σώση τους κινδυνεύοντας Χριστιανούς . Πόσον άγιος αλήθεια ο αγών αυτός του Μητροπολίτου μας! Οι Αδριανουπολίται θα τον θυμούνται πάντοτε, ως θαύμα ενεργετικότητος, καλωσύνης, χριστιανικής αγάπης».

Σεισμόν προκαλεί το ακατάπαυστον πυρ…

                Στις 10 Οκτωβρίου μεταφέρθηκαν μέσα στην πόλη 7000 πρόσφυγες χωρικοί από τα γύρω χωριά. Από αυτούς 2000 ήταν Χριστιανοί και αμέσως η Μητρόπολη έσπευσε να τους εγκαταστήσει σε διάφορα σχολεία και άλλα χριστιανικά οικοδομήματα.

                ΟΙ μάχες εγγύς της πόλης συνεχίζονταν και στις 10 Οκτωβρίου ο Αποστολίδης σημείωνε: «Καθ’ όλην την ημέραν σήμερον τα Τουρκικά φρούρια βάλλουν κατά του εχθρού. Τα προάστεια της πόλεως τρέμουν διαρκώς από τον σεισμό που προκαλεί το ακατάπαυστον πυρ». Παντού κόλαση…

                Οι Τούρκοι εξακολουθούν με το παραμικρό να φυλακίζουν Χριστιανούς. Τόσο πολύ παράγινε το κακό, που ο Ρώσος πρόξενος πήγε στον Σουκρή Πασά ζητώντας αποφυλακίσεις των κρατουμένων για πολικά εγκλήματα. Πράγματι αποφυλακίσθηκαν αρκετοί για τους οποίους ο Αποστολίδης σημείωνε: «Ό,τι διηγούνται οι ατυχείς αυτοί άνθρωποι περί της ζωής τους εις τας φυλακάς, είναι φρίκη. Αρκεί όμως να τους ίδη κανείς δια να αντιληφθεί πώς έζησαν εις του τάφους εκείνους των φυλακών του Σελίμ. Είναι χλωμοί, τα μάτια των βαθειά και έντρομα και τα πρόσωπά των αποστεωμένα». Από τις 24 Οκτωβρίου άρχισε να γίνεται εμφανής και η έλλειψη τροφίμων… 

                Μέσα σε τέτοια βαριά ατμόσφαιρα συνεχίστηκε η πολιορκία της Αδριανούπολης επί μέρες.

                Στις αρχές Νοεμβρίου ο Αποστολίδης, λόγω της απουσίας τροφίμων εκτιμούσε ότι τα επτά όγδοα του τουρκικού στρατού είχαν να φάνε μόνο ψωμί και φαγητά εντελώς ανάλατα. Γιατί εξαφανίσθηκε το αλάτι… Ο κόσμος όμως τι έκανε χωρίς αλάτι; Ένας τρόπος που επινόησαν τότε, ήταν να αγοράζουν κενούς σάκους αλατιού, να τους βράζουν και να διατηρούν αυτό ζουμί για τα φαγητά τους!!!

                Η αλληλεγγύη όμως έδειχνε το ανθρώπινο πρόσωπο της μέσα στον ορυμαγδό της μάχης. Στις 3Νοεμβρίου 1912 ο Αποστολίδης έγραφε:

«Η Αδριανούπολις θα χρεωστή αιωνίαν ευγνωμοσύνην εις τον Άγιον Μητροπολίτην της. Χάρις εις την Α. Σεβασμιότητα αι τεσσαράκοντα χιλιάδες περίπου Ελλήνων και Βουλγάρων προσφύγων έχουν τον καθημερινόν άρτον των, κατόπιν δε ενεργειών του η Δημογεροντία και πάντες οι πλούσιοι Έλληνες της πόλεώς μας καταβάλλουν τον οβολόν των υπέρ των χριστιανών θυμάτων του πολέμου».

*Από την εφημερίδα "Πατρίς" (4 Νοεμβρίου 1912)

Σφαγή Ελλήνων στις Καστανιές

Την επομένη όμως ημέρα ο Σουκρή Πασάς με τρείς μεραρχίες κατευθύνθηκε προς το Τσιορέκιοϊ (σημερα χωριό Καστανιές) όπου συνήψε σφοδρή μάχη με τους Βουλγάρους τους οποίους απώθησε και μπήκαν οι Τούρκοι στο χωριό. Όμως…

«Οι Τούρκοι εισβαλλόντες αλλόφρονες εις Τσιορέκιοϊ σφάζουσι τους αθώους χωρικούς του χωρίου τούτου ως δήθεν καλώς υποδεχθέντας τον Βουλγαρικόν στρατόν. Ευτυχώς όμως ο στρατός περιωρίσθη εις σφαγήν ολίγων χριστιανών και τούτο τη επεμβάσει μερικών αξιωματικών του φιλελευθέρου κόμματος. Οι προ ημερών όμως κληθέντες παρά του φανατικού Νομάρχου Χαλήλ Πασά Αλβανοί και χωρικοί, αμέσως μεταβαίνουν εις το ειρημένον χωρίον και αρχίζουσι τας σφαγάς και είτα τας λεηλασίας. Εν τη αγριότητί των δεν σέβονται ούτε τα γυναικόπαιδα. Πολλούς χριστιανούς ρίπτουσιν εις το πυρ και άλλους εις τα πηγάδια». Σημειώνει ο Ι. Αποστολίδης με πόνο καρδιάς…

Στις 8 Νοεμβρίου 1912 άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός της Αδριανούπολης από τους Βουλγάρους, που κράτησε πολλές μέρες. Στις 2 Δεκεμβρίου τοιχοκολλάται αγγελία με την οποία ειδοποιείται ο λαός για κρούσματα χολέρας. Νέος πανικός για τους δυστυχείς Αδριανουπολίτες. Τελικά τα κρούσματα ήταν ελάχιστα και αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς.  Ο Τουρκικός στρατός  όμως αρχίζει να δοκιμάζεται από λιποταξίες στρατιωτών του.

Οι μάχες συνεχίζονταν, μαζί και με φαινόμενα στασιασμού από ομάδα 53 φιλελεύθερων αξιωματικών, που τους φυλάκισε ο Σουκρή Πασάς.  Ο ίδιος όμως ήταν ήδη σε δεινή θέση. Στις 21 Ιανουαρίου 1913 αναγκάστηκε λόγω της εξέλιξης του πολέμου  να τους αποφυλακίσει. Προσπάθειες ανακωχής απέτυχαν. Οι σφοδροί βομβαρδισμοί επαναλήφθηκαν. Ήταν καθημερινό φαινόμενο. Στα καταστήματα, εξέλιπε το ρύζι…  Η πείνα απειλούσε τους πάντες.

*Αδριανούπολη 1913. Οι Βούλγαροι εισέρχονται στην πόλη...

Κεριά από ψόφια άλογα!!!

Εκείνες τις μέρες η Αδριανούπολη έμεινε κατασκότεινη. Δεν υπήρχε φωτισμός. Ο Αποστολίδης στις 30 Ιανουαρίου 1913 γράφει: «Η πόλις είναι σκοτεινή. Οι άνθρωποι αγοράζουν δυσώδη κηρία, τα οποία κατασκευάζονται ενταύθα από λίπος θνησκόντων ίππων και τα οποία μολονότι μικρά, βρωμερά και μη διαρκούντα περισσότερον της μιας ώρας πωλούνται προς 50-60 λεπτά έκαστον».

Οι βομβαρδισμοί συνεχίζονταν με μικρά διαλείμματα. Στις 2 Φεβρουαρίου άρχισε να πέφτει πυκνό χιόνι. Το ψύχος ήταν δριμύτατο. Αμέσως, εκατόν πενήντα στρατιώτες κοκαλωμένοι από το αφόρητο κρύο μεταφέρθηκαν από τη νότια πτέρυγα νεκροί μέσα στην Αδριανούπολη. Άλλοι 649 πέθαναν από ψύξη στη βόρεια πτέρυγα. Επίσης περίπου 2000 Οθωμανοί στρατιώτες μεταφέρθηκαν μέσα στην πόλη ημιθανείς από το κρύο και τις κακουχίες. Στις 10 Φεβρουαρίου το χιόνι είχε ξεπεράσει το ένα μέτρο. ΟΙ θάνατοι από το κρύο πολλαπλασιάζονται συνεχώς. Στις 10 Φεβρουαρίου 1913 ένα τουρκικός λόχος αυτομολεί στους Βουλγάρους με τα όπλα του. Την επομένη, στα προχώματα των Μαρασίων ολόκληρο τάγμα του Τουρκικού στρατού στασιάζει, εγκαταλείπει τις γραμμές του και αυτομολεί στον Σερβικό στρατό. Το βράδυ άλλο ένα τάγμα αυτομολεί προς τους Σέρβους.

*Από την τελευταία δημοσίευση. Ακολουθεί έγραφε, αλλά δεν ακολούθησε...

Η δημοσίευση του ημερολογίου του Ι. Αποστολίδη στην εφημερίδα «Πατρίς» σταμάτησε ξαφνικά στις 18 Μαΐου 1913 για άγνωστους λόγους, αν και η εφημερίδα είχε αναγγείλει στην τελευταία δημοσίευση, ότι…  «ακολουθεί»! Η τελευταία καταγραφή του Αποστολίδη αφορούσε την 11 Φεβρουαρίου 1913. Ωστόσο αυτό το ανεξήγητο γεγονός δεν μειώνει καθόλου την ιστορική αξία των καθημερινών καταγραφών, τις ζοφερές εκείνες ημέρες.

Το Ημερολόγιο του Αποστολίδη, δεν πρέπει να αφεθεί να σκεπάζεται από τη σκόνη της Ιστορίας.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Υ.Γ1. Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από τη Βουλγαρική ιστοσελίδα lostbulgaria

Υ.Γ2. Για την φοβερή πολιορκία της Αδριανούπολης το 1912-13 βλέπετε και στη θέση 
http://sitalkisking.blogspot.gr/2016/01/1912-13.html