Η ανατίναξη του Οριάν Εξπρές στο σταθμό του Πυθίου, το 1903

*Η πρώτη είδηση για την ανατίναξη του Οριάν Εξπρές στην "Ακρόπολι"

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Το επείγον  τηλεγράφημα που έφτασε από την Αδριανούπολη στο υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα, το βράδυ της 14^ης Αυγούστου 1903, κινητοποίησε τους πάντες. Ο πρόξενος Νικολάου τηλεγραφούσε: 

               «Αμαξοστοιχία rapide εξ Ευρώπης κατερχομένη δια Κων/πολιν εν σταθμώ Kouleli Bourgas ανετινάχθη υπό Βουλγάρων επιβιβασθέντων εν τη αμαξοστοιχία εν Βουλγαρία. Εφονεύθησαν τινες και επληγώθησαν. Συνελήφθησαν πέντε επιβάται ένοχοι».

               Ακολούθησε και δεύτερο τηλεγράφημα:

               «Κατόπιν σημερινού τηλεγραφήματος καθέκαστα: Δύο βαγόνια εθραύσθησαν, 16   επληγώθησαν και 6 εφονεύθησαν ών είς Έλλην Δημήτριος Χαραλαμπάκος εξ Ουζούν Κιοπρού. Άπαντες λοιποί Οθωμανοί».

               Κάποιες μικρές ανακρίβειες ήταν λογικό να υπάρχουν αν σκεφθεί κανείς τις δυσχέρειες στις επικοινωνίες εκείνης της εποχής.

               Τι είχε συμβεί όμως στο Κούλελι Μπουργκάς, όπως ονομάζονταν επί Οθωμανοκρατίας το σημερινό Πύθιο;

*Το θρυλικό τρένο.

    Στο Πύθιο, κατέληγε η σιδηροδρομική γραμμή από την οποία περνούσε το περίφημο Οριάν Εξπρές, η Ταχεία της Ανατολής, πριν περάσει από τη γέφυρα επί του ποταμού Έβρου για να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη. Διένυε μια διαδρομή 2.740 χιλιομέτρων περίπου από το Παρίσι έως την Κωνσταντινούπολη, με ενδιάμεσες σύντομες στάσεις στο Στρασβούργο, το Μόναχο, τη Βιέννη, τη Βουδαπέστη και το Βουκουρέστι. Το Οριάν Εξπρές, το οποίο ταυτίστηκε με την ταξιδιωτική πολυτέλεια, άρχισε να λειτουργεί στις 5 Ιουνίου του 1883. Το 1977 η λειτουργία του σταμάτησε, γιατί δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό με το αεροπλάνο.

    Το μυθικό Οριάν Εξπρές όπως είναι γνωστό αποτέλεσε το χώρο, στον οποίο η φημισμένη συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων Άγκαθα Κρίστι, έγραψε το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές».

    Ας επανέλθουμε όμως στην έκρηξη που έγινε στο Κούλελι Μπουργκάς, το 1903.

          Οι πρώτες τηλεγραφικές ειδήσεις έφτασαν στην Αθήνα από την Κωνσταντινούπολη… μέσω Λονδίνου και έλεγαν ότι Βούλγαροι αντάρτες κατέστρεψαν με δυναμίτιδα το ευρωπαϊκό Οριάν Εξπρές Βουδαπέστης- Κωνσταντινούπολης. Μόλις έγινε γνωστό αυτό το γεγονός Οθωμανικός στρατός από την Αδριανούπολη έσπευσε να καταδιώξει τους δράστες… Αλλά το Πύθιο, με τα δεδομένα εκείνης της εποχής απείχε… τέσσερις ώρες με το τρένο!!!

*Το Οριάν Εξπρές, ήταν ταυτισμένο με τον κοσμοπολιτισμό και την ταξιδιωτική πολυτέλεια

            Αργότερα έγινε γνωστό ότι η τρομοκρατική έκρηξη έγινε στις 10.30 το βράδυ λίγο μετά την άφιξη της υπ’ αριθμ 12 αμαξοστοιχίας, στο σιδηροδρομικό σταθμό του Κούλελι Μπουργκάς και θα συνέχιζε προς Αδριανούπολη. Με το συγκεκριμένο τρένο ταξίδευαν επιστρέφοντας στην Ευρώπη, πολλές γυναίκες περιηγήτριες. Καπνοί και φλόγες έζωσαν το σταθμό. Ακούγονταν τρομερές εκπυρσοκροτήσεις. Τμήματα κάποιων βαγονιών τινάζονταν στον αέρα. Ατμόσφαιρα εφιαλτική. Πανικός του κόσμου. Ο αριθμός των νεκρών αναθεωρήθηκε μετά τις πρώτες εντυπώσεις. Σκοτώθηκαν επιτόπου 6 άτομα και τραυματίσθηκαν 18. Από τους νεκρούς οι δύο ήταν γυναίκες, καθώς και ένα παιδί, ένας μηχανοδηγός, ένας σιδηροδρομικός υπάλληλος, ο υπηρέτης του σιδηροδρομικού εστιατορίου και ένα ακόμα άτομο. Στους τραυματίες οι 11 ήταν γυναίκες και ένας άνδρας ελληνικής καταγωγής.

            Η αμαξοστοιχία διέθετε μία ατμομηχανή, ένα βαγόνι-αποθήκη, ένα ταχυδρομικό βαγόνι, μία κλινάμαξα, έξι βαγόνια της α΄ και της β΄ θέσης και ένα βαγόνι της γ’ θέσης.

            Στο σταθμό του Κούλελι Μπουργκάς υπήρχε για τη φύλαξή του ένα λόχος του Οθωμανικού στρατού. Η «Ακρόπολις» έγραψε ειρωνικά  ότι «οι Τούρκοι φύλακες επιτηρούσι τόσον καλώς τους σιδηροδρόμους όσον και τα σύνορα, δια των οποίων διέρχονται καθ΄ εκάστην νύκτα ουχί δεκάδες, αλλ’ εκατοντάδες επαναστατών εκ Βουλγαρίας».

            Οι πρώτες πληροφορίες έλεγαν ότι η έκρηξη προκλήθηκε από Βούλγαρο, ο οποίος μόλις έφτασε το τρένο στο σταθμό, επωφελούμενος από το σκοτάδι μπήκε στο τρένο και τοποθέτησε δεσμίδες δυναμίτιδας στα βαγόνια. Ο δράστης, ελέχθη τότε, κατόρθωσε να διαφύγει βάζοντας φωτιά στο φυτίλι.

            Το «Εμπρός» λίγες μέρες αργότερα έγραψε ότι είχαν προηγηθεί πολλές απόπειρες ανατίναξης του τρένου σε διάφορα σημεία, αλλά είχαν αποτύχει. Στο Κούλελι Μπουργκάς- υπενθύμιζε η ίδια εφημερίδα-ενώνονται οι γραμμές Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης, η μεν μία που κατευθύνονταν προς Κωνσταντινούπολη η δε άλλη προς Αδριανούπολη. Ήταν δηλαδή το Πύθιο, σημαντικός σιδηροδρομικός κόμβος. Επίσης έκαμνε λόγο για 6 επιβάτες διαμελισθέντες και 30 τραυματίες. Οι τραυματίες μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο της Αδριανούπολης, κατά το «Σκριπ». Στο χωριό, λόγω και της νυχτερινής ώρας επικράτησε πανικός. Πάντως κατά τη στιγμή της έκρηξης περνούσε και ένα τρένο προερχόμενο από την Αδριανούπολη, γεμάτο με Οθωμανούς στρατιώτες, που συνέχισε την πορεία του.

*Σκουριασμένη η ατμομηχανή του ιστορικούη τρένου παρατημένη κάπου στο Βέλγιο. Κάποια βαγόνια του έχουν ξεμείνει και στην Ελλάδα (Αρχείο mixanitouxronou.gr)

            Ελέχθη τότε ότι οι Βούλγαροι κομιτατζήδες είχαν προειδοποιήσει πριν από τέσσερις μέρες τον επιθεωρητή των σιδηροδρόμων να σταματήσει τη σιδηροδρομική συγκοινωνία, όσο διαρκεί… η επανάστασή τους!!! Οι Βούλγαροι ήθελαν  να προκαλέσουν επέμβαση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων.

            Στόχος των Βουλγάρων ήταν τότε οι σιδηροδρομικές μεταφορές. Σύμφωνα με αναφορά του προξενείου του Δεδέαγατς οι Βούλγαροι αποπειράθηκαν να ανατινάξουν με δυναμίτιδα τη σιδηροδρομική γραμμή και μια αποθήκη πετρελαίου στα μέσα Μαρτίου 1903 στο Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ της Βουλγαρίας). Οι Τούρκοι ανησύχησαν και ο μουτασερίφης Μεχμέτ Περτέβ συνοδευόμενος και από τον αυτοκρατορικό επίτροπο των σιδηροδρόμων, επιθεώρησαν τη σιδηροδρομική γραμμή μεταξύ Δεδέαγατς και Γκιουμουλτζίνας (μεταξύ Αλεξανδρούπολης και Κομοτηνής). Στο Δεδέαγατς έφτασε επίσης ο διοικητής χωροφυλακής του βιλαετιού της Αδριανούπολης Μουχλής Πασάς και στη συνέχεια πήγε και αυτός στη Γκιουμουλτζίνα. Σε όλους τους σταθμούς που έκανε το τρένο ο Μουχλής Πασάς διέταζε άμεση ενίσχυση των φρουρών, κυρίως μάλιστα στις γέφυρες και τις σήραγγες.

            Στις 21 Ιουνίου 1903 το προξενείο του Δεδέαγατς ανέφερε στο υπουργείο Εξωτερικών ότι σε απόσταση 56 χιλιομέτρων από το Δεδέαγατς προς Γκιουμουλτζίνα άγνωστοι δράστες είχαν τοποθετήσει δυναμίτιδα στις σιδηροδρομικές γραμμές, η οποία αν και ανεφλέγη από την τριβή των τροχών του τρένου που πέρασε, δεν προξένησε καμιά ζημιά και ο συρμός εξακολούθησε το δρομολόγιό του. Ο πρόξενος θύμιζε ότι σε έρευνα που είχε προηγηθεί χρονικά στα κοντινά χωριά με βουλγαρικό πληθυσμό, είχαν βρεθεί όπλα, πυρίτιδα και άλλα πολεμοφόδια. Και ο πρόξενος κατέληγε:

            «Άπαντες ενταύθα μετά πικρίας ήκουσαν την νέαν ταύτην εγκληματικήν πράξιν ήκιστα συντελούσαν προς καθησύχασιν των πεφοβισμένων πνευμάτων και αναζωογόνησιν της ήδη αδρανούσης εμπορικής συγκοινωνίας».

           Οι προσπάθειες καταστροφής των σιδηροδρομικών γραμμών συνεχίσθηκαν αν και  όχι επιτυχείς πάντα.

    Στις 29 Αυγούστου 1903 το ελληνικό προξενείο του Δεδέαγατς , ειδοποιούσε την Αθήνα, ότι την προηγούμενη νύχτα έγινε αποτυχημένη απόπειρα ανατίναξης με δυναμίτιδα το συρμού Θεσσαλονίκης- Δεδέαγατς έξω από το χωριό Χιρκάς (σήμερα Κίρκη). «Ουδέν δυστύχημα» τηλεγραφούσε το προξενείο. 

*Εύγλωττος τίτλος

Ένταση των βουλγαρικών επαναστατικών ενεργειών

 

   Εκείνες τις μέρες υπήρχε μια ένταση των επαναστατικών ενεργειών των Βουλγάρων κομιτατζήδων στη Μακεδονία, η οποία επεκτάθηκε και στο χώρο της Θράκης. Επρόκειτο για την λεγόμενη εξέγερση του Ίλιντεν δηλαδή την εξέγερση της μέρας του Προφήτη Ηλία. Ήταν δηλαδή μια επανάσταση σλαβοφώνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία οργανώθηκε και υλοποιήθηκε το 1903. Επίκεντρο ήταν το Μοναστήρι, αλλά οι Βούλγαροι έκαψαν ελληνικά και τουρκικά χωριά στη Θράκη, ανατίναξαν με δυναμίτιδα στρατώνες και δημόσια κτίρια, εκμηδενίζοντας τις τουρκικές φρουρές.

*Η καταστροφή του Βασιλικού

   Σύμφωνα με δημοσιογραφικά τηλεγραφήματα οι Βούλγαροι κομιτατζήδες κυρίευσαν διάφορα χωριά στο Μάλκο Τίρνοβο, και στο νομό Αδριανούπολης, φθάνοντας στα 160 χιλιόμετρα έξω από την Κωνσταντινούπολη. Όλα τα παραμεθόρια φυλάκια προς την Ανατολική Ρωμυλία, από το Ουρούμκιοϊ έως τον Εύξεινο Πόντο είχαν πυρποληθεί. Στο χωριό Ντερέκιοϊ έγινε μεγάλη σφαγή Τούρκων στρατιωτών. Τότε κατέλαβαν και το χωριό Βασιλικό, όπου αποπειράθηκαν να εγκαταστήσουν αυτονομιστική κυβέρνηση, αλλά διαλύθηκαν μέσα σε 20 μέρες από τον Οθωμανικό στρατό.

   Η «Ακρόπολις» στις 23 Αυγούστου δημοσίευσε την ακόλουθη χαρακτηριστική ανταπόκριση από την Αδριανούπολη:

   «Εάν η Ευρώπη εις τα ζητήματα της Ανατολής εις τα οποία δεν έχει ίδιον συμφέρον, ενόχως σιωπά, ίνα φανή αρεστή εις την Ρωσίαν την προστατεύουσαν τους Βουλγάρους, εάν λέγω η Ευρώπη δια της στάσεώς της συντελή όπως οι Βούλγαροι διαπράττωσιν εναντίον των εν  Θράκη απροστατεύτων Ελληνικών χωρίων τα θηριωδέστερα κακουργήματα δια δυναμίτιδος καίοντες και καταστρέφοντες ελληνικάς εκκλησίας, σχολεία και χωρία ολόκληρα, αποκλειστικώς Ελληνικά, ως ο Βασιλικός, η Μήδεια, η Βιζύη και τόσα άλλα, η Ελληνική Κυβέρνησις έχει νομίζομεν καθήκον άμα και δικαίωμα να ρήξη φωνήν, να μεταχειρισθεί άπαντα τα μέσα προς υπεράσπισιν των Ελληνικών συμφερόντων. Εν Θράκη, εν τω νομώ Αδριανουπόλεως υπάρχουσι 400.000 Έλληνες άοπλοι και απροστάτευτοι, των οποίων την ζωήν, τιμήν και περιουσίαν επαπειλούσιν οι εκ διαφόρων σημείων εισβάλλοντες λησταντάρται».

            Το «Εμπρός» της 14^ης Αυγούστου, πληροφορούσε τους αναγνώστες του ότι Βούλγαροι κομιτατζήδες είχαν κάψει πολλά χωριά και έφτασαν στα πρόθυρα της Αδριανούπολης. Οι στρατιώτες που τους καταδίωξαν, μάζεψαν 32 πτώματα, τα οποία ανήκαν σε χωρικούς. Τότε αναγγέλθηκε και η καταστροφή εκκλησιών και ελληνικών σπιτιών στον Πύργο (Μπουργκάς).

*Τετρακόσιες χιλιάδες άοπλοι και ανυπεράσπιστοι Έλληνες στην Αδριανούπολη

            Στις 23 Αυγούστου η «Ακρόπολις» δημοσίευσε ανταπόκριση από την  Αδριανούπολη, σύμφωνα με την οποία στην Ανατολική Θράκη υπήρχαν 400.000 Έλληνες άοπλοι και απροστάτευτοι με τη ζωή την τομή τους και την περιουσία τους να απειλούνται κάθε στιγμή από τους κομιτατζήδες που έμπαιναν κρυφά στην Οθωμανική επικράτεια. Η Οθωμανική κυβέρνηση εξόπλιζε τους τουρκικούς πληθυσμούς και οι Έλληνες έμεναν εντελώς ανυπεράσπιστοι. Η ίδια εφημερίδα υπογράμμιζε την ανάγκη εξοπλισμού των Ελλήνων, κάτι που έγινε πολύ αργότερα, από την πλευρά της Ελλάδας.

            «Καιρός είναι να δείξει- έγραφε για τον Ελληνισμό η εφημερίδα- ότι δεν αδρανεί, αλλ’ ότι δύναται να υπερασπίση το έν εκατομμύριον πληθυσμού, όπερ υπάρχει εν τοις νομοίς Αδριανουπόλεως, Θεσσαλονίκης και Βιτωλίων».

Ο Ελληνισμός της Θράκης, βρίσκονταν πάντα μεταξύ σφύρας και άκμονος, αντιμετωπίζοντας πότε Βούλγαρους και πότε Τούρκους.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία 1903, αρ. φακ. 50.

*Αρχείο εφημερίδων «Ακρόπολις», «Εμπρός» και «Σκριπ» Αυγούστου 1903

*Ένας παλαιός συρμός του Οριάν Εξπρέε, διασώζεται σήμερα στην Αδριανούπολη (Φωτογραφία Γ. Ζαφειρακίδη)