Ο σεισμός, που ισοπέδωσε τη Χίο, το 1881

*Το κάστρο της Χίου σε παλαιά χαλκογραφία

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Η Χίος φέρει βαρύ φορτίο στην ιστορία της, ένα Ολοκαύτωμα το Μάρτιο του 1822 και μια βιβλική καταστροφή από φοβερό σεισμό το 1881. Η σφαγή στη Χίο από τους Τούρκους είναι γνωστή και διδάσκεται στα σχολεία. Επιπλέον έχει εμπνεύσει το Γάλλο ζωγράφο Ευγένιο Ντελακρουά, ο οποίος με καταπληκτικούς πίνακες διεκτραγώδησε το δράμα του νησιού σε όλο τον κόσμο και συντήρησε την μνήμη ενός ανθρωπιστικού εγκλήματος.

               Η άλλη καταστροφή από το σεισμό, έγινε πάλι Μάρτιο μήνα, το 1881 και άφησε θάνατο και ερείπια. Η καταστροφή αυτή είναι άγνωστη και δεν έχει διασωθεί στη συλλογική μνήμη.

               Οι πρώτες πληροφορίες που έφτασαν στην Αθήνα ανέφεραν ότι από τον ισχυρό σεισμό της Χίου υπήρχαν 3.000 νεκροί και τραυματίες, οι μετασεισμοί εξακολουθούσαν, ενώ όλος ο πληθυσμός βρισκόταν στο ύπαιθρο. Ο σεισμός σημειώθηκε γύρω στις 2 μμ. Ήταν 22 Μαρτίου, ημέρα Κυριακή. Έγινε αισθητός ακόμα και στην Αθήνα, ενώ σείσθηκαν και τα ανατολικά παράλια της Εύβοιας.

Οι πρώτοι που προσέτρεξαν και πρόσφεραν βοήθεια ήταν οι ναύτες του γαλλικού πολεμικού Bouvel. Προσέτρεξαν επίσης πληρώματα πολεμικών των Μεγάλων Δυνάμεων που έπλεαν στο Αιγαίο.

               Λίγες μέρες αργότερα δημοσιεύθηκαν πληροφορίες ότι ο αριθμός των νεκρών έως τις 23 Απριλίου ανέρχονταν σε 4.000. Μόνο η πόλη της Χίου είχε 1.000 νεκρούς. Αργότερα ο αριθμός των νεκρών του νησιού έφτασε τις 5.000!!! 

*Η εφημερίδα "Αιών" για το σεισμό της Χίου

               Ο σεισμός έπληξε το κτίριο της Μητρόπολης, τα εκπαιδευτήρια και τα σπίτια που είχε κτίσει και είχε δωρίσει στη Χίο ο αείμνηστος Δρομοκαΐτης. Καταστράφηκε όμως και το φρούριο της Χίου μέσα στο οποίο κατοικούσαν Οθωμανοί, πολλοί από τους οποίους έχασαν τη ζωή τους κάτω από τα ερείπια. Αναφέρεται μάλιστα ότι σαράντα προσκυνητές, που είχαν επιστρέψει από τη Μέκκα και βρέθηκαν σε τέμενος να προσεύχονται, καταπλακώθηκαν όλοι. Καταπλακώθηκαν επίσης 50 μαθήτριες τουρκικού σχολείου. Στην είσοδο του λιμανιού υπήρχαν δύο βυζαντινοί φάροι που μεταβλήθηκαν σε συντρίμμια.

               Στην πόλη της Χίου αλλά και στα χωριά του νησιού σχεδόν όλα τα σπίτια καταστράφηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Ιδιαίτερα επλήγησαν τα χωριά Σαρικό,  Καλλιμασιά (μεταβλήθηκε σε ερείπια η Μονή Παναγίας Πλακιδιώτισσας), Βασηλιά, Κοινή, Θυμιανά (με 380 οικογένειες είχαν 300 νεκρούς), Δαφνών, Νένητα και Βερεβάτο. Το χωριό Μερμήγκι με 200 κατοίκους, εξαφανίσθηκε εντελώς κάτω από τα ερείπια των σπιτιών του. Τα χωριά Καρυές και Βροντάδο καταστράφηκαν. «Οι δονισμοί εξακολουθούσιν. Οι κάτοικοι αιτούνται άρτον» έγραφαν οι εφημερίδες.

               Η «Παλιγγενεσία» δημοσίευσε από τη Χίο:

               «Ο εν Χίω συμβάς σεισμός υπήρξε τρομερός. Τριάκοντα κώμαι της νήσου εντελώς κατεστράφησαν, εις πολλά δε χιλιάδας ανέρχονται τα εκ του σεισμού τούτου θύματα. Τεσσαράκοντα χιλιάδες ανθρώπων μένουσιν άστεγοι, γυμνοί και εστερημένοι και αυτού του επιουσίου άρτου».

*Η Χίος σε παλαιά χαλκογραφία

Καταστράφηκε και το Ελληνικό προξενείο

 

               Από το σεισμό καταστράφηκε και το οίκημα, στο οποίο στεγάζονταν το ελληνικό προξενείο. Ένα μέρος του αρχείου του, όσο διασώθηκε μέσα από τα συντρίμμια, μεταφέρθηκε επάνω σε ελληνικό εμπορικό πλοίο, στο οποίο πλοίαρχος ήταν ο Νικόλαος Μωραΐτης από το Γαλαξείδι. Όταν λίγες μέρες αργότερα κατέφθασε στο λιμάνι της Χίου το πολεμικό «Σαλαμινία» στήθηκε εκ των ενόντων ένα πλήρες προξενικό γραφείο έως ότου ανεγερθεί στην ξηρά ένα παράπηγμα για να χρησιμεύσει ως προξενείο και κατάλυμα του προξένου, γιατί αυτός δεν μπορούσε πλέον να μπει ούτε στο γραφείο του ούτε στο σπίτι του, για να διασώσει κάποια από τα περιουσιακά του στοιχεία. Οι μετασεισμοί που εξακολουθούσαν δεν το επέτρεπαν αυτό. Καταστράφηκε επίσης και το κτίριο του Γαλλικού προξενείου.

               Στη Χίο τραυματίσθηκε ελαφρά στο πόδι ο πρόξενος της Ελλάδας Κουντουμάς κατά τη διάρκεια περιοδείας του στα σεισμόπληκτα χωριά. Ο θυρωρός του Ελληνικού προξενείου που συνόδευε τον πρόξενο, καταπλακώθηκε από τον καταρρεύσαντα πύργο της εξοχικής κατοικίας του διοικητή του νησιού Σαδίκ Πασά.

               Περίπου ένα μήνα μετά το μεγάλο σεισμό του Μαρτίου, έγινε δυνατόν να ανεγερθεί ένα παράπηγμα και το Προξενείο μεταφέρθηκε εκεί από το πλοίο «Σαλαμινία». Μεταφέρθηκαν και τα υπόλοιπα αρχεία, που τα ξέθαψαν από τα ερείπια του προξενείου. 

*Το Κάστρο της Χίου, Υπέστη μεγάλες καταστροφές το 1881

Η Ελληνική κυβέρνηση στέλνει βοήθεια

              

Στην Αθήνα η κυβέρνηση διέταξε αμέσως το πολεμικό πλοίο «Αμφιτρίτη» με τον πλοίαρχο Κουτζούκο, με ποσότητες αλεύρου, ρυζιού, άλλων τροφίμων, εφοδίων και ζωοτροφών, καθώς και με βοήθεια σε χρήματα ύψους 30.000 δραχμών, να σπεύσει στο νησί, που ανήκε ακόμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, για να βοηθήσει τα θύματα του σεισμού. Ταυτόχρονα προσφέρθηκαν οικειοθελώς και έσπευσαν στη Χίο ο καθηγητής Χρηστομάνος και οι γιατροί Λούης, Κατερινόπουλος, Αναστασιάδης και Μακκάς (υιός). Μαζί τους πήγαν οι επίκουροι γιατροί Σπάθης, Κουτσομητόπουλος και Παπαδάκης με όλα τα αναγκαία μέσα και φάρμακα.

Ο Παπαδάκης λίγες μέρες μετά την άφιξή του έστειλε ένα τηλεγράφημα στην Αθήνα, στο οποίο περιέγραψε το δράμα της Χίου.

«Η πόλις της Χίου- ανέφερε- και τα χωρία, προ πάντων δε τα Μαστιχοχώρια, εντελώς κατερειπώθησαν, εις επέκεινα δε των πεντακισχιλίους αριθμούνται οι φονευθέντες».

 Η ελληνική κυβέρνηση διέταξε αμέσως με το πρώτο ατμόπλοιο που θα έφευγε να μεταβούν στη Χίο οι ανθυπίατροι Α. Αιγειαλίδης και Α, Ιωαννίδης, οι επίκουροι δόκιμοι ιατροί Ν. Καρακίτσος, Β. Γαβριήλ, Κ. Νικολόπουλος, Π. Χατζηχρήστος, Ι. Φαρμάκης και Γ. Ολύμπιος και να αναλάβουν υπηρεσία στο νοσοκομείο που ιδρύθηκε στο νησί, για να περιθάλπονται οι τραυματίες.

Με το πολεμικό «Αμφιτρίτη» ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός έστειλε τον εθελοντικά προσφερθέντα γιατρό Ιούλιο Γαλβάνη με τους βοηθούς του Παναγόπουλο και Δέδε, πολλά τρόφιμα και ένα εξειδικευμένο νοσοκόμο. Έστειλε επίσης φάρμακα και άλλα εφόδια για την περίθαλψη ασθενών και τραυματιών και χρηματικό ποσό για βοήθεια των φτωχών.

Μία από τις μέριμνες της ελληνικής κυβέρνησης ήταν να στείλει αμέσως και στρατιώτες του Μηχανικού υπό τον ταγματάρχη Παπαγεωργίου και τον υπολοχαγό Τσαβέλα με ανάλογα εργαλεία για να βοηθήσουν στην κατασκευή παραπηγμάτων για τους άστεγους

Με το ίδιο πλοίο διατάχθηκε ο  υπάλληλος των Τηλεγραφείων Χαραλάμπης να μεταβεί στο σεισμόπληκτο νησί για να βοηθήσει στην αποκατάσταση των τηλεγραφικών επικοινωνιών, που είχαν υποστεί ζημιές σε διάφορα σημεία.

Ο Δήμος Σύρου ψήφισε έκτακτο κονδύλιο 10.000, ενώ η εφοπλιστική εταιρεία, που είχε το ατμόπλοιο «Ύδρα» το πρόσφερε αφιλοκερδώς και έστειλε γιατρούς, τρόφιμα, γαλέτα  και ξυλεία για την κατασκευή παραπηγμάτων για να στεγασθούν άστεγοι. Στην επιστροφή του παρέλαβε τραυματίες και τους μετέφερε στο νοσοκομείο της Σύρου.

Η εταιρεία Γαλούση, διέθεσε πλοίο και μετέφερε από τη Σμύρνη στη Χίο, τρόφιμα. Ο νομάρχης Σμύρνης έστειλε σκηνές και ξυλεία για κατασκευή παραπηγμάτων.

Η Ηγεμονία της Σάμου έστειλε με ακταιωρό ψωμιά, παξιμάδι και άλλα τρόφιμα.

Η Οθωμανική κυβέρνηση έστειλε 150 σκαπανείς, δύναμη ανεπαρκής. Βέβαια δεν έλειψαν και οι ανοησίες των Τούρκων. Κατά την εφημερίδα «Παλιγγενεσία» ο Τούρκος διοικητής δεν επέτρεψε στους Έλληνες στρατιώτες του Μηχανικού να αποβιβασθούν φορώντας την στολή τους. Υποχρεώθηκαν να φορέσουν ρούχα εργατών. Δεν τους επέτρεψε να βοηθήσουν μέσα στην πόλη. Τους έστειλε στα χωριά. Γάλλοι και Αμερικανοί ναύτες που έσπευσαν να βοηθήσουν, στις σκηνές που έμεναν ύψωσαν τις σημαίες των κρατών τους. Ο Τούρκος διοικητής Σαδίκ Πασάς το απαγόρευσε. Τελικά μόνο οι Αμερικανοί δέχτηκαν να υποστείλουν τις σημαίες τους!!!

               Ο Οικουμενικός Πατριάρχης με σειρά τηλεγραφημάτων του, ζήτησε τη βοήθεια των Χριστιανών για τους σεισμοπαθείς της Χίου.

               Η εφημερίδα «Αιών» αμέσως ανέλαβε την πρωτοβουλία εράνου για να συγκεντρωθούν χρήματα, τα οποία θα παραδίδονταν στην ειδική επιτροπή που αναμένονταν να συσταθεί στη Χίο, για να τα διανείμει σε αναξιοπαθούντες σεισμοπαθείς. Η εφημερίδα συνέστησε στην Αθήνα επιτροπή η οποία θα διαχειρίζονταν τα χρήματα του εράνου και θα τα διαβίβαζε στη Χίο.

               Η ίδια εφημερίδα δημοσίευσε και μια εικόνα που παρουσίαζε η Χίος με την ολοκληρωτική καταστροφή της, γράφοντας:

«Η καταστροφή ην ο τελευταίος φοβερός σεισμός επήγαγεν επί της πολυτλήμονος Χίου και Κρήνης (Τσεσμέ) εστίν απερίγραπτος. Πανταχού συντρίμματα και ερείπια,  υφ΄ ά πολλοί εκ των ταλαιπώρων κατοίκων ζώντες ετάφησαν. Ουδέν άλλο δ’ ακούεται ειμή θρήνος και οιμωγή χιλιάδων θρηνούντων τους οικείους και στερουμένων και αυτού του άρτου».

Ανάλογες ζημιές και πολλούς νεκρούς είχε ο σεισμός και στην γειτονική, επί της Μικράς Ασίας, Κρήνη (Τσεσμές) καθώς και στα Αλάτσατα, στην περιφέρεια της Σμύρνης. Η πόλη της Κρήνης είχε τότε 2.600 σπίτια. Από αυτά τα 1.00 σπίτια καταστράφηκαν εντελώς και τα υπόλοιπα είχα υποστεί σοβαρές ζημιές. Τα Αλάτσατα είχαν 1.880 σπίτια, από τα οποία τα 800 κατέρρευσαν, ενώ τα υπόλοιπα με τις ζημιές που είχαν ήταν ακατοίκητα.

               Από τις 22 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου 1881, δηλαδή επί 12 μέρες μετρήθηκαν 422 δονήσεις από τις οποίες 5 ή 6 ήταν σφοδρότατες. Βύθιση του εδάφους δεν είχε σημειωθεί σε κανένα σημείο.

               Ιστορικά αναφέρθηκε ότι μεγάλος σεισμός είχε καταστρέψει τη Χίο το έτος 17 μ.Χ. Ο σεισμός εκείνος εκτός της Χίου είχε καταστρέψει και άλλες 12 σπουδαίες πόλεις της Μικράς Ασία, όπως τις Σάρδεις, την Σίπυλο της Μαγνησίας, τη Φιλαδέλφεια, την Τήμνο κοντά στον ποταμού Έρμο, τις Αιγές, την Απολλωνιάδα, την Ιεροκαισάρεια, την Κύμη της Αιολικής Δωδεκάπολης, τη Μοστήνη, τη Μύρινα, τη Λαοδίκεια και τα Θυάτειρα.

               Η Χίος, το όμορφο νησί, που ονομάσθηκε «μυροβόλος», που παράγει την μοναδική μαστίχα, που ανέδειξε σημαντικούς εφοπλιστές και ανθρώπους των γραμμάτων με πρώτο και σημαντικότερο τον Αδαμάντιο Κοραή, δοκιμάσθηκε σκληρά. Παρ’ όλες τις δοκιμασίες, σήμερα διακρίνεται σαν στολίδι του Αιγαίου.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό αρχείο υπουργείου Εξωτερικών

*Αρχείο εφημερίδων «Αιών» και «Παλιγγενεσία» Αθηνών, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων