Ιωάννης Κοπτερός: Ένας άγνωστος ήρωας της Καβάλας

*Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, στην ιστοσελίδα της, έχει Αρχείο Πεσόντων, στους αγώνες του Έθνους. Αυτά τα λίγα γράφει για τον ήρωα δίοπο Ιωάννη Κοπτερό

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ποιος γνωρίζει σήμερα τον πραγματικό Άγνωστο Στρατιώτη και Ήρωα, τον δίοπο Ιωάννη Κοπτερό από το Πλωμάρι της Μυτιλήνης, που απαγχονίστηκε από τους Βουλγάρους στην κεντρική πλατεία της Δράμας το 1917, για την πατριωτική του δράση;

                Ο Ιωάννης Κοπτερός, αντιστάθηκε σθεναρά στους Βουλγάρους που κατέλαβαν ως σύμμαχοι των Γερμανών στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο την Ανατολική Μακεδονία και ειδικά την Καβάλα. Πριν όμως γνωρίσουμε την πατριωτική δράση του δίοπου Κοπτερού ας δούμε τι κατάσταση επικρατούσε στην Ελλάδα, στα δύσκολα εκείνα χρόνια του Εθνικού Διχασμού.

                Ο Αύγουστος του 1916, υπήρξε δραματικός για την Καβάλα αλλά και για όλη την Ελλάδα. Ο διχασμός κορυφώνονταν. Η χώρα όδευε ανάμεσα στον προσανατολισμό της προς τις δυνάμεις των Κεντρικών Αυτοκρατοριών δηλαδή της Γερμανίας ή προς τις δυνάμεις της Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αντάντ) δηλαδή των Αγγλογάλλων. Με άλλα λόγια αυτή η δύσκολη όδευση στο εσωτερικό της χώρας, αφορούσε την σύγκρουση του βασιλέως Κωνσταντίνου, που υποστήριζε το γερμανικό στρατόπεδο και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, που υποστήριζε τις δυνάμεις της Αντάντ.

Είναι γνωστό, ότι τελικά ο Βενιζέλος κάλεσε τους Αγγλογάλλους να μεταφέρουν στην Εγγύς Ανατολή 150.000 στρατιώτες, με έγκριση της Εθνοσυνέλευσης.

Στο κρίσιμο διάστημα 1915-1917 στη χώρα επικρατούσε πολιτική αστάθεια, όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς βλέποντας τις ακόλουθες εναλλαγές των βραχύβιων κυβερνήσεων:

*Ελευθέριου Βενιζέλου από 10 Αυγούστου έως 24 Σεπτεμβρίου 1915.

*Αλέξανδρου Ζαΐμη από 24 Σεπτεμβρίου έως 25 Οκτωβρίου 1915.

*Στέφανου Σκουλούδη από 25 Οκτωβρίου έως 9 Ιουνίου 1916.

*Αλέξανδρου Ζαΐμη από 9 Ιουνίου έως 3 Σεπτεμβρίου 1916.

*Νικόλαου Καλογερόπουλου από 3 Σεπτεμβρίου έως 27 Σεπτεμβρίου 1916.

*Σπυρίδωνος Λάμπρου από 27 Σεπτεμβρίου έως 21 Απριλίου 1917.

*Αλέξανδρου Ζαΐμη από 21 Απριλίου έως 14 Ιουνίου 1917.

*Ελευθέριου Βενιζέλου από 14 Ιουνίου 1917 έως 4 Νοεμβρίου 1920.

*Η "Τριανδρία" στην Θεσσαλονίκη επιθεωρεί συμμαχικά στρατεύματα. 

Από αριστερά Δαγκλής, Βενιζέλος, Κουντουριώτης

Στις 16 Αυγούστου 1916, εκδηλώθηκε το χωριστικό κίνημα της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη. Το υποστήριξε ο συμμαχικός στρατός που είχε στο μεταξύ αποβιβαστεί στη Θεσσαλονίκη, καθώς και φιλοβενιζελικοί αξιωματικοί. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τάχθηκε υπέρ του κινήματος και στις 26 Σεπτεμβρίου μετέβη στα Χανιά, όπου και σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση, με αρχικά μέλη την τριανδρία, που αποτελούσαν ο ίδιος, ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης και ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής. Από εκεί μετέβη στη Θεσσαλονίκη.  Η Ελλάδα, κόπηκε στα δύο…

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αρχίσει από το καλοκαίρι του 1914, η Ελλάδα όμως τηρούσε στάση ουδετερότητας, η οποία έπαυσε να υφίσταται μετά την αποβίβαση των Αγγλογάλλων.

*Βούλγαροι στρατιώτες στην Καβάλα (Αρχείο Imperial War Museum)

Το δράμα της Ανατολικής Μακεδονίας

Αυτή ήταν με λίγα λόγια η κατάσταση σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο. Η Ανατολική Μακεδονία, όμως ζούσε το δικό της δράμα.  

Η Βουλγαρία, άρχισε να διατυπώνει απαιτήσεις, από το 1915, που έθιγαν την κυριαρχία της Ελλάδας, ενώ το γερμανικό επιτελείο, θεώρησε ότι πρέπει η Βουλγαρία να καταλάβει το οχυρό Ρούπελ (κάτι που έγινε νωρίτερα) και να εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα. Τον Αύγουστο του 1916 έγινε η εισβολή και λίγο αργότερα η κατάληψη της Καβάλας Το Δ΄ Σώμα Στρατού που έδρευε στην πόλη, διχάσθηκε, παραδόθηκε και μεταφέρθηκε στο Γκέρλιτς στη Γερμανία,  ως «φιλοξενούμενο»! (σ.σ. για την υπόθεση του Γκέρλιτς, διαβάστε στη θέση  https://sitalkisking.blogspot.com/2013/12/blog-post_22.html )

«Η βουλγαρική προέλασις είχε τον χαρακτήρα επιδρομής aγρίων στιφών», γράφει ο Γεώργιος Βεντήρης στην Ιστορία του δεδομένου ότι τα τακτικά βουλγαρικά στρατεύματα ακολουθούσαν άτακτες ομάδες κομιτατζήδων, όπως ο διαβόητος για τη δράση του στον Μακεδονικό Αγώνα Πανίτσα. Αμέσως άρχισε τα δράμα του λαού της Μακεδονίας με τις μεταφορές ομήρων στη Βουλγαρία, τις δολοφονίες και τα άλλα μαρτύρια και τον απροκάλυπτο εκβουλγαρισμό των περιοχών αυτών.

Περί τα μέσα Αυγούστου και προ της Παναγίας, τρία γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν την πόλη της Καβάλας προκαλώντας πανικό στον άμαχο πληθυσμό, που έσπευσε να εγκαταλείψει την πόλη. Συμμαχικά πλοία που ήταν στο λιμάνι, έσπευσαν ολοταχώς να το εγκαταλείψουν ρίχνοντας αντιαεροπορικά πυρά εναντίον των Γερμανών. Αλλά και τα συμμαχικά πυρά έπληξαν και αυτά σημεία της πόλης, επιτείνοντας τον πανικό. Αεροπορικοί βομβαρδισμοί εναντίον της Καβάλας έγιναν αραιότεροι πάντως και τις επόμενες ημέρες έως ότου στα τέλη του μήνα η πόλη κατελήφθη από τους Βουλγάρους. 

*Οι πρωταγωνιστές του Εθνικού Διχασμού

Οι ντροπές του Εθνικού Διχασμού

 Στην Καβάλα μέσα, σημειώθηκαν εντελώς ντροπιαστικές σκηνές μεταξύ των στρατιωτικών ηγετών της πόλης, οφειλόμενες στο κλίμα του Εθνικού Διχασμού.

Σε σύσκεψη που έγινε με τη συμμετοχή των αρχών, των βουλευτών και των στρατιωτικών, αποφασίσθηκε να μεταφερθεί ο στρατός στη Θάσο. Ο διοικητής του Δ΄ Σώματος Στρατού Χατζόπουλος πρότεινε να παραδοθεί ο στρατός στους Βουλγάρους. Οι στρατιώτες χωρίσθηκαν στα δύο. Άλλοι μεν ακολούθησαν το Χατζόπουλο και άλλοι το συνταγματάρχη Χριστοδούλου, διοικητή της 6^ης Μεραρχίας, ο οποίος είχε ταχθεί με το κίνημα της Εθνικής Άμυνας.

Μέσα στο γενικό πανικό και τη διάλυση των πάντων, άνοιξαν και οι φυλακές και ξεχύθηκαν στους δρόμους λεηλατώντας σπίτια και καταστήματα, πάσης φύσεως κακοποιοί. Ανάμεσά τους και οι Βούλγαροι σφαγείς του Δοξάτου. Απελπισία παντού. Στο λιμάνι οι βάρκες φόρτωναν στρατιώτες και πολίτες για να τους μεταφέρουν στα πλοία που θα τους πήγαιναν στη Θάσο. Ο Χατζόπουλος όμως διέταξε να βυθίζουν αυτές τις βάρκες. Πνίγηκε κόσμος….

Ήταν  30 Αυγούστου, ημέρα Τρίτη (με το παλαιό ημερολόγιο) στις 4 το απόγευμα, όταν άρχισαν να μπαίνουν οι Βούλγαροι στην Καβάλα. Ένας Βούλγαρος αξιωματικός προπορεύονταν με 30 άλλους ιππείς. Ένας ανθυπολοχαγός ήταν ο… φρουραρχεύων!  Ο Βούλγαρος του δήλωσε ότι καταλαμβάνει την πόλη εν ονόματι του τσάρου και ότι καταλύει την ελληνική κυριαρχία. Παρέδωσε μάλιστα και το πρωτόκολλο κατάληψης της πόλης στον ανθυπολοχαγό, τον πάρεδρο Σιρδάρογλου και σε έναν Βουλγαρίζοντα ονόματι Παπαδόπουλο. Ο ανθυπολοχαγός και 10 στρατιώτες του αιχμαλωτίσθηκαν. Όλα είχαν τελειώσει….

Ο Ιωάννης Κοπτερός αντιστέκεται…

Και από αυτό το γενικό χάος και την διάλυση, προέκυψε ο Πλωμαρίτης δίοπος, ο ήρωας Ιωάννης Κοπτερός.

Όταν γίνονταν η παράδοση της Καβάλας, ο Κοπτερός είχε αποκλεισθεί στο Λιμεναρχείο και αντιστάθηκε με νύχια και με δόντια, για να μην παραδοθεί το Λιμεναρχείο στους Βουλγάρους. Τελικά, αναγκάσθηκε να υποκύψει. Οι Βούλγαροι κατέλαβαν το Λιμεναρχείο. Ο Κοπτερός πήρε μαζί του τη σημαία και την έκρυψε σαν ιερό κειμήλιο στο σπίτι της αδελφής του.

Και ενώ οι περισσότεροι εγκατέλειψαν την πόλη, αυτός παρέμεινε και δρούσε παράνομα. Μια από τις σημαντικές πράξεις του, ήταν να εντοπίσει τις βάσεις των γερμανικών υποβρυχίων στον κόλπο της Καβάλας και να πληροφορήσει με επιστολές του το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη στην «τριανδρία» της Θεσσαλονίκης. Οι Βούλγαροι τρομοκρατήθηκαν και βάλθηκαν να βρούνε το δράστη.

Ο άτυχος Κοπτερός, προδόθηκε και τελικά συνελήφθη. Στο σπίτι του κατασχέθηκαν ενοχοποιητικές επιστολές του. Όντας φυλακισμένος κατόρθωσε να σπάσει τα κιγκλιδώματα του παραθύρου της φυλακής του και να δραπετεύσει. Οι Βούλγαροι χρησιμοποίησαν κάθε μέσον για να τον εντοπίσουν. Ο αστυνόμος Πετκώφ προσέφυγε σε μια ερωμένη του Κοπτερού και σε μια φίλη της. Την Ελένη Π. και την Αφροδίτη Ε. Ο νεαρός δίοπος τελικά συνελήφθη στο σπίτι της αδελφής του Μυρσίνης Γιαννακοπούλου. Το σπίτι είχε αποκλεισθεί από ισχυρή στρατιωτική δύναμη.

*Η Καβάλα του 1917 (από το Lostbulgaria.com)

Παραπέμφθηκε στο Έκτακτο Στρατοδικείο του Βουλγαρικού Στρατού, όπου καταδικάστηκε σε θάνατο με απαγχονισμό. Η φοβερή ποινή εκτελέστηκε στην πλατεία της Δράμας, την 1^η Οκτωβρίου 1917…

Πριν από τον απαγχονισμό του ο ηρωικός δίοπος ζήτησε από τους δημίους του να πει λίγες λέξεις. Του επετράπη και τότε αυτός με θάρρος απροσμέτρητο είπε:

-Έπραξα ότι μπορούσα χάριν της πατρίδος μου. Δεν αρνούμαι τίποτα από το κατηγορητήριο. Να ζήσει ο ναύαρχος της Ελλάδος Κουντουριώτης. Ζήτω η Ελλάς!!!

Και έκανε νεύμα, ότι είναι στη διάθεση των δημίων του. Τότε συνέβη το απροσδόκητο!!!Και όπως έγραψε ο δημοσιογράφος Ανδρέας Κονιτόπουλος στην εφημερίδα «Πατρίς» (3 Ιουλίου 1919) «ο Κοπτερός μένει μετέωρος εις το κενόν, αλλ’ η αγχόνη σέβεται τον ήρωα. Το σχοινί κόπτεται. Αλλ’ οι Βούλγαροι, πατά τα κεκανονισμένα, διέταξαν τον εκ δευτέρου απαγχονισμόν του Κοπτερού μετά προηγουμένην συνεννόησιν μετά του Βουλγαρικού Στρατηγείου. Ούτως ο Κοπτερός εξέλιπεν, αλλ’ έμενον εκείναι αι οποίαι επρόδωσαν τον εθνομάρτυρα τούτον».   

*Η ώρα της Θείας Δίκης για τον απαγχονισμό του Ιωάννη Κοπτερού

Η δίκη των ενόχων

Η Θεία Δίκη για τον Κοπτερό, λειτούργησε όταν η Ελλάδα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επανέκτησε την Ανατολική Μακεδονία.

Η υπόθεση οδηγήθηκε στη Δικαιοσύνη. Στις 26 Ιουνίου διεξήχθη η δίκη των υπευθύνων για τον απαγχονισμό του Κοπτερού στο Έκτακτο Στρατοδικείο στη Δράμα. Προήδρευε ο πρόεδρος Πρωτοδικών Παπαφωτίου. Στη έδρα του Βασιλικού Επιτρόπου ήταν ο ταγματάρχης της Στρατιωτικών Δικαιοσύνης Κεφαλογιάννης. Συνήγορος των δύο υπευθύνων γυναικών που πρόδωσαν τον Κοπτερό είχε ορισθεί ο δικηγόρος Κ. Λάμπρος.

Οι μάρτυρες που κατέθεσαν στο Στρατοδικείο κατέθεσαν ότι η Ελένη Π. και η Αφροδίτη Ε. πρόδωσαν το κρησφύγετο του δίοπου. Ειδικότερα η μεγάλης ηλικίας Βασιλική Καραβά και ο Κωνσταντίνος Καραβάς κατέθεσαν ότι η ίδια η κατηγορουμένη Αφροδίτη Ε. έλεγε σ΄ αυτούς ότι πρόδωσε τον Κοπτερό μαζί με την Ελένη Π. για να παίρνουν ψωμί από τους Βουλγάρους. Η δεσποινίς Ραλλού Μπαλαμπάνου που είχε υποθάλψει για ένα διάστημα τον Κοπτερό, κατέθεσε ότι βασική αυτουργός ήταν η Ελένη Π. που την ανέχονταν η Αφροδίτη Ε. Τα ίδια περίπου κατέθεσαν και πολλοί άλλοι μάρτυρες,

Η κατηγορούμενη Αφροδίτη Ε. απολογούμενη είπε ότι τα έπραξε όλα αυτά με την Ελένη Π. χωρίς να γνωρίζει για ποιο λόγο καταδιώκονταν ο Κοπτερός. Η Ελένη Π. που είχε καταφύγει στη Βουλγαρία, δικάστηκε ερήμην.

Ο Βασιλικός Επίτροπος Κεφαλογιάννης στοιχειοθέτησε την ενοχή των δύο γυναικών, πρότεινε να καταδικαστούν για κατασκοπεία, συνέργεια σε φόνο και παροχή υπηρεσίας στον εχθρό και ζήτησε την εσχάτη τον ποινών.

*Το 1920 το υπουργείο Ναυτικών, ενέκρινε ένα βοήθημα για την αδελφή του Κοπτερού προς τιμήν του ηρωικού ναύτη

Ο συνήγορός του Κ. Λάμπρος, είπε ότι η Ελλάδα δεν έχει να επιδείξει γυναίκες προδότισσες, αλλά τουναντίον είχε πάντα ηρωίδες.. Ισχυρίσθηκε στη συνέχεια ότι και χωρίς τη συνεργασία των δύο γυναικών το αποτέλεσμα θα ήταν μοιραίο και το εθνικό δράνα θα συνετελείτο, διότι το κράτος εκείνο τότε διέθετε άριστα οργανωμένη μυστική αστυνομία, η οποία μάλιστα είχε επιδοθεί στην ανακάλυψη του Κοπτερού. Ειδικά για την Αφροδίτη Ε. επικαλέσθηκε την επιείκεια του Δικαστηρίου και κυρίως να μην εφαρμοσθεί το άρθρο 123 του ΣΠΚ για να μην της επιβληθεί η ποινή του θανάτου «καθόσον η γυνή αύτη εκυλίετο μεταξύ των μυλοπετρών της αμαθείας και της πενίας».

Το Έκτακτο Στρατοδικείο μετά από μακρά σύσκεψη καταδίκασε την διαφεύγουσα στη Βουλγαρία Ελένη Π. παμψηφεί εις θάνατον και την Αφροδίτη Ε. με ψήφους 4 έναντι 1 σε ισόβια δεσμά, καταλογίζοντας σ’ αυτήν μέτρια σύγχυση.

Έτσι  επήλθε η Θεία Δίκη για τον απαγχονισμό του πατριώτη δίοπου Ιωάννη Κοπτερού. Ταυτόχρονα όμως από τότε, άρχισε να σκεπάζει την περίπτωσή του, η λήθη. Η σκόνη της ιστορίας κατακάθισε για τα καλά επάνω του και το παράδειγμα του για τους επιγενόμενους παρέμεινε άγνωστο. Καθήκον επιτακτικό επιτελούμε, όταν αναδεικνύουμε το μέγεθος της θυσίας του Ιωάννη Κοπτερού, τον πατριωτισμό του και την αυτοθυσία του. Τα στοιχεία για τον αφανή αυτό ήρωα, που παραθέτω, μάλλον είναι ανεπαρκή. Φωτογραφία του δεν βρήκα. Προτομές του δεν ξέρω αν υπάρχουν. Όμως ποτέ δεν είναι αργά, για τους διαχρονικούς ήρωες, που παραμένουν αθάνατοι…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Πατρίς» Ιουλίου 1919 και «Αθήναι» Αυγούστου 1916