Βήμα-βήμα στον γκρεμό των Ιουλιανών

ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  

http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=523180&wordsinarticle=

*Ο Ανδρέας Παπανδρέου με δημοσιογράφους, την εποχή των Ιουλιανών

*Το αρχείο του Παναγιώτη Πιπινέλη, 

η εμμονή στον Ανδρέα Παπανδρέου 

και οι «ιδιαιτέρως επικίνδυνοι» αξιωματικοί

Της κ. Φωτεινής Τομαή

           Αν και τα γεγονότα είναι γνωστά με δεκάδες εκδόσεις που, είτε με τη μορφή απομνημονευμάτων είτε βασισμένες σε Αρχεία, περιγράφουν το ζοφερό κλίμα μίας περιόδου οξύτατης πολιτικής έντασης που οδήγησε στα Ιουλιανά και εντεύθεν στη χούντα, σημαδεύοντας οριστικά τον νεότερο πολιτικό βίο της χώρας μας, το σημερινό άρθρο, κάνοντας χρήση πληροφοριακών δελτίων της ΚΥΠ από το αρχείο Π. Πιπινέλη, θα δώσει μια διαφορετική, εσωτερική ματιά στα γεγονότα της διετίας 1963-1965

          Το τέλος της γνωστής ως δημιουργικής οκταετίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή χαρακτηρίστηκε από μία αντιφατική εσωτερική πολιτική που από τη μία έκανε ορισμένα φιλελεύθερα ανοίγματα, αλλά από την άλλη προωθούσε τη θεσμοποίηση ενός αυταρχικότερου κράτους με «μέτρα ασφαλείας», αναθεώρηση του Συντάγματος κ.ά. Την ίδια στιγμή, η δράση παρακρατικών οργανώσεων, το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων Βενιζέλου - Πιπινέλη για συμβιβασμό ΕΡΕ και ΕΚ προκειμένου να εξεταστούν από κοινού οι προϋποθέσεις επανόδου στην ομαλότητα, η άνοδος των ποσοστών της ΕΔΑ και η εντονότερη παρουσία της στο πολιτικό προσκήνιο, οδήγησαν σε ακόμη μεγαλύτερη όξυνση την πολιτική κατάσταση της χώρας.

          Στις 22 Μαΐου 1963, η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη κάνει πλέον την πολιτική ατμόσφαιρα ασφυκτική. Με κύριο σύνθημα «να παραιτηθεί η κυβέρνηση» η χώρα σαρώνεται από μαζικές διαδηλώσεις. Ο Καραμανλής συγκρούεται με το παλάτι και παραιτείται. Ο βασιλιάς αναθέτει στον υπουργό Εμπορίου της κυβέρνησης Καραμανλή, έμπειρο διπλωμάτη και πιστό των ανακτόρων Παναγιώτη Πιπινέλη, επονομαζόμενο και «μικρό καγκελάριο», τον σχηματισμό κυβέρνησης.

          Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ο Πιπινέλης, διέθετε μία σπάνια πολιτική διορατικότητα και ευθυκρισία, τουλάχιστον σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, όπως αποδεικνύει η ανάγνωση διπλωματικών εγγράφων του ιδίου από κρίσιμα πόστα όπου διετέλεσε πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (Παρίσι, Τίρανα, Σόφια, Βουδαπέστη), αλλά και στη διάρκειά του (Μόσχα, Κιουμπίσεφ).

*Ο Παναγιώτης Πιπινέλης

          Ο Πιπινέλης κατέλιπε ένα πλούσιο αρχείο ιδιόγραφων σημειώσεων, ιστορικές μελέτες και αποκόμματα Τύπου, έδειχνε όμως ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών. Ανάμεσα σε αυτές των ετών 1963-1965, κάποιες αφορούν εκτιμήσεις για την εσωτερική κατάσταση της χώρας, το στράτευμα, τις εκλογές στον ελληνοσοβιετικό σύνδεσμο, τον Ανδρέα Παπανδρέου, τις κινήσεις ξένων πρακτόρων στη χώρα κ.ά.

          Στην πρώτη κατηγορία κυριαρχεί η εκτίμηση ότι το ενδεχόμενο πολιτικών εκλογών θα οδηγούσε σε δημιουργία «Λαϊκού μετώπου» της ΕΔΑ με μερίδα στελεχών της ΕΚ και ότι «στόχος του λεγόμενου εκδημοκρατισμού, ήτοι της αποφυλακίσεως κομμουνιστών κατασκόπων (σ.σ.: κατονομάζονταν οι Βέττας, Λουλές και Τσακίρης, μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ) και εκκαθαρίσεως του κρατικού μηχανισμού και των ενόπλων δυνάμεων από τα φασιστικά στοιχεία» ήταν να θέσουν «ενώπιον του αστικού καθεστώτος την απαίτησιν δι' ένα "ειρηνικόν πέρασμα" προς την εξουσίαν και εις περίπτωσιν αρνήσεως του πολιτικού μας κόσμου να εφαρμόσουν ένοπλον βίαν» (υπογραφή Ν.)

          Για τον Ανδρέα τόσο ο ίδιος όσο και οι συντάκτες των δελτίων που συνέλεγε είχαν πραγματική εμμονή. Αλλού αναφερόταν «οργανωμένος εις Τεταρτοδιεθνιστάς (Τροτσκιστάς)» και ότι «γενομένης ερεύνης εις την οικίαν του, κειμένης κάτωθι Αγίου Νικολάου Πευκακίων, ανεκαλύφθη και κατεσχέθη πολύγραφος και διάφορα κομμουνιστικά έντυπα. Εις τον πολύγραφον» αναφερόταν «εξετυπούτο η εφημερίς "Προλετάριος", όργανον των τεταρτοδιεθνιστών». Κατέληγε δε «Ολίγας ημέρας μετά την σύλληψίν του εξεδήλωσε την μεταμέλειάν του και υπέβαλε δήλωσιν μετανοίας». Σε άλλο δελτίο οι πληροφορίες ανέφεραν ότι σε περιοδεία του στη Θεσσαλία και συγκεκριμένα στη Λάρισα «ούτος (ο Ανδρέας) εις στενόν κύκλον αριστερών νέων (σοσιαλιζόντων) εδήλωσεν ότι το μελλοντικόν του σχέδιον είναι η απομάκρυνσις του Βασιλέως και η ανακήρυξις της Ελλάδος εις Δημοκρατίαν με πρόεδρον τον πατέρα του και πρωθυπουργόν τον ίδιον».

*Διαδηλώσεις κατά τη διάρκεια των Ιουλιανών

          Της παρακολουθήσεως, πλην των πολιτικών προσώπων, δεν διέφευγαν ούτε οι υπάλληλοι της Βουλής (εις εξ αυτών αναφέρεται ως «έμμισθος πράκτορας της ΕΔΑ»), και φυσικά οι αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων.

          Σε ιδιόχειρο σημείωμα παρατίθενται 23 ονόματα αξιωματικών με την υποσημείωση «Αι πληροφορίαι χαρακτηρίζονται ως Α₁» και «Οι διά σταυρού σημειούμενοι χαρακτηρίζονται ως ιδιαιτέρως επικίνδυνοι». Ανάμεσα σε αυτούς, γνωστοί για τα δημοκρατικά τους φρονήματα, ο συνταγματάρχης Σκαλαίος, ο αντισυνταγματάρχης Κ. Μηλιός, οι επίλαρχοι Γ. Αϋφαντής, Π. Χονδροκούκης, Γ. Γρηγορόπουλος, Δ. Θάνος, Κ. Παπαϊωάννου, ο ίλαρχος Αθ. Δήμου και ο υπίλαρχος Γ. Κορωναίος. Με κόκκινο μελάνι δίπλα σε ονόματα της λίστας, ο Πιπινέλης σημείωνε ενός εκάστου την απόκλιση φρονημάτων προς τα δεξιά ή τα αριστερά. Σε άλλο δελτίο γίνεται αναφορά στον βαθμό «αριστεροσύνης» των αξιωματικών από Α' ως Ε'. Για έναν εξ αυτών (κατηγορίας Ε'), τον Αθ. Στούνα, αναφέρεται ότι μετετέθη στην Κύπρο, μαζί με τον ίλαρχο Βλάχο, «στενό συνεργάτη του Μπουλούκου».

          Ενδιαφέρουσες παρουσιάζονται και οι πολιτικές αναλύσεις που μάλλον φανερώνουν ένα αρκετά υψηλό επίπεδο των συντακτών τους. Σε μία εξ αυτών (Ιανουάριος 1965), έναν σχεδόν χρόνο μετά την άνοδο της ΕΚ στην εξουσία, επισημαίνεται ότι κατεβλήθη προσπάθεια προκειμένου «η έκθεσις να είναι ειλικρινής και αποκαλυπτική κατά δύναμιν, ώστε να περιλαμβάνει και εκείνας τας καταστάσεις αι οποίαι είτε ακουσίως αγνοούνται είτε ηθελημένως παρασιωπώνται». Ως βάσις και δείγμα της πολυσέλιδης αυτής ανάλυσης χρησιμοποιήθηκε μέρος της κοινής γνώμης και συγκεκριμένα «ενός νομού της Μακεδονίας», ο οποίος όμως δεν κατονομάζεται. Στην έκθεση καταγράφονται απόψεις και συμπεράσματα τόσο επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής (κυρίαρχο θέμα της εποχής η Κύπρος και ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης) όσο και θεμάτων της οικονομίας, της διοίκησης, του Στρατού, της Βουλής, της Χωροφυλακής και της νεολαίας.

Η πρόβλεψη για τη δικτατορία

«Οι στρατιωτικοί θα αναλάβουν τα ηνία»...

          Η επιδείνωση της οικονομίας, οι διαρκείς αυξήσεις του τιμαρίθμου, η υποταγή της Διοίκησης στο κυβερνών κόμμα («Η ΕΚ δεν αφήκε αξιωματικόν Χωροφυλακής εις την θέσιν του. Μετά έπληξε τους Νομάρχας. Κατόπιν έδωσε μερικά πλήγματα εις μεμονωμένους, ακόμη και υπαλλήλους της ΑΤΕ» σημειωνόταν πολύ χαρακτηριστικά), η διαφαινόμενη διάλυση της ΕΚ και η απειλητική άνοδος της ΕΔΑ που κατά τον συντάκτη του δελτίου έδει να επιβάλει «συνεργασία ΕΡΕ και ΕΚ δια τον σχηματισμόν Κυβερνήσεως» περιγράφουν πολύ παραστατικά το κλίμα της εποχής, αλλά και αφήνουν έκδηλη την απογοήτευση του συντάκτη για τη στάση των κομμάτων και τούτο παρά την προσπάθειά του να παρουσιάζει με αντικειμενικότητα τα γεγονότα. Μόνος ανεπηρέαστος παρέμεινε ο Στρατός. «Είναι παρήγορον ότι ο Στρατός φέρεται ως ευρισκόμενος εκτός της κυβερνητικής επιρροής. Αποτελεί κατά τα φαινόμενα την κυρίαν εγγύησιν του Καθεστώτος. Υπάρχει η αντίληψις ότι αν τυχόν τα πράγματα κλίνουν επικινδύνως αριστερά, θα αναλάβουν τα ηνία είτε παρακινούμενοι εκ των άνω είτε εξ ιδίας εθνικής πρωτοβουλίας» έγραφε.

          Από κανέναν προσεκτικό και υπεύθυνο παρατηρητή δεν θα μπορούσε να διαφύγει η επικίνδυνη τροπή που είχαν λάβει τα πολιτικά πράγματα της χώρας στην κρίσιμη τριετία προτού οι επίορκοι συνταγματάρχες πάρουν την τύχη της στα χέρια τους. Ανάμεσα στους παράγοντες που καταλυτικά συνέδραμαν στην πτώση της χώρας στον γκρεμό ήταν και το παλάτι.