Ο Ανδρέας Παπανδρέου μετά τα Ιουλιανά

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_28/07/2013_528298

*Η δυναστεία των Παπανδρέου

*Ο Ελληνοαμερικανός Τζιμ Πύρρος

καταγράφει στο ημερολόγιό του

μια συζήτηση που είχε

με το ζεύγος Παπανδρέου

Του Σπύρου Δραΐνα*

          Στις 13 Οκτωβρίου 1965, ο Τζιμ Πύρρος, επικεφαλής του πολιτικού γραφείου ενός φιλελεύθερου βουλευτή των Δημοκρατικών από το Ντιτρόιτ των ΗΠΑ, πέρασε ολόκληρο το μεσημέρι στην οικία του Ανδρέα και της Μαργαρίτας Παπανδρέου στο Ψυχικό, όπου τον είχαν καλέσει για φαγητό.

          Σε μία συναρπαστικά λεπτομερή καταχώριση στο ημερολόγιό του για εκείνη την ημέρα, η οποία σήμερα δημοσιεύεται εδώ για πρώτη φορά, ο Πύρρος εξιστορεί τις συζητήσεις του με το νεαρό ζεύγος Παπανδρέου. Η επίσκεψή του έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της πολιτικής κρίσης που ξέσπασε εκείνον τον Ιούλιο όταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος εξανάγκασε τον πατέρα του Ανδρέα να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία. Τρεις εβδομάδες πριν από την επίσκεψη του Πύρρου, ο διορισθείς από τον βασιλιά Στέφανος Στεφανόπουλος είχε μετά βίας επιβιώσει μιας αμφιλεγόμενης διαδικασίας παροχής ψήφου εμπιστοσύνης στη Βουλή, προσφέροντας έτσι μια προσωρινή ανάσα από την πολιτική κρίση.


           Η κυβέρνηση «αποστατών» του Στεφανόπουλου- αποτελούμενη από μία ομάδα βουλευτών με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, οι οποίοι είχαν αποσχιστεί από την Ένωση Κέντρου, και με την υποστήριξη της ΕΡΕ υπό τον νέο της ηγέτη, Παναγιώτη Κανελλόπουλο- θα παρέμενε στην εξουσία για τους επόμενους 15 μήνες. Και αυτό παρά «τα απαράδεκτα μέσα»- όπως θα τα χαρακτήριζε αργότερα ο ίδιος ο Κανελλόπουλος σε ένα προσωπικό του μνημόνιο στον βασιλιά- που χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου η κυβέρνηση αυτή να αποκτήσει την πλειοψηφία.

*Η οικογένεια του Ανδρέα Παπανδρέου

Τα σημεία τριβής

          Αξίζει να σημειωθεί ότι η συζήτηση του Πύρρου με το ζεύγος Παπανδρέου οριακά μονάχα αναφέρεται στα Ιουλιανά και στα θυελλώδη τους επακόλουθα. Περισσότερη ώρα αφιέρωσαν στις πολυάριθμες συγκρούσεις του Ανδρέα με την αμερικανική πρεσβεία, ιδιαίτερα αυτές για τη μη συνεργάσιμη στάση του στο Κυπριακό, μία στάση σαφώς υπέρ του Μακαρίου. Ένα άλλο σημείο τριβής υπήρξε η απόφαση του Ανδρέα το 1964, ως υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ, να ακυρώσει τις μεταδόσεις της «Φωνής της Αμερικής» στο ελληνικό κρατικό ραδιόφωνο, οδηγώντας ουσιαστικά στην απέλαση του Vincent Joyce, του επικεφαλής της αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην Αθήνα. Αλλά και η Μαργαρίτα είχε καταφέρει να δυσαρεστήσει Αμερικανούς αξιωματούχους όταν ένα γράμμα της, της 8ης Ιουλίου, προς Αμερικανούς φίλους της- στο οποίο ασκούσε κριτική στην πρεσβεία για την υποστήριξη που παρείχε στον βασιλιά, στη σύγκρουσή του με τον Γεώργιο Παπανδρέου- αποτέλεσε τη βάση μιας στήλης του Αμερικανού δημοσιογράφου Drew Pearson, η οποία είχε μεγάλη αναγνωσιμότητα.

          Αυτές οι συγκρούσεις έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην αλλαγή στάσης απέναντι στον Ανδρέα, η οποία συντελέστηκε στους κύκλους εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Ενώ πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι αρχικά έβλεπαν τον Ανδρέα ως μία φιλική δύναμη μέσα στην κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του πατέρα του, τώρα πλέον τον θεωρούσαν, ειδικά στην αμερικανική πρεσβεία, ως μια επικείμενη απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην Ελλάδα, ιδιαιτέρως λόγω της αυξανόμενης δημοτικότητάς του στους Ελληνες ψηφοφόρους. Για τον Ανδρέα, οι συγκεκριμένες συγκρούσεις αντικατόπτριζαν την έναρξη μιας διαδικασίας ριζοσπαστικοποίησης. Αυτή θα τον οδηγούσε να αποκηρύξει τις απόψεις που είχε υιοθετήσει κατά τις δύο δεκαετίες της ζωής του ως αναδυόμενη μορφή της αμερικανικής φιλελεύθερης διανόησης, και να εναγκαλιστεί τις αρχές ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού, που θα εκφράζονταν την 3η Σεπτεμβρίου του 1974 στην ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ.

*Από τα επεισόδια του Ιουλίου 1965

          Το μεσημέρι που πέρασε ο Πύρρος στο Ψυχικό προσφέρει λοιπόν αποκαλυπτικές ματιές στην πρώιμη φάση της πολιτικής εξέλιξης του Ανδρέα. Φυσικά, η καταχώριση πρέπει επίσης να διαβαστεί στο πλαίσιο της επίγνωσης του Ανδρέα και της Μαργαρίτας, ότι συνομιλούσαν με κάποιον που ήταν μέρος της αμερικανικής πολιτικής διαδικασίας. Έτρεφαν όμως και συμπάθεια για τον Πύρρο, όπως εξάλλου και ο ίδιος γι’ αυτούς. Τη μέρα πριν από τη συνάντηση με το ζεύγος Παπανδρέου, ο Πύρρος είχε ενημερωθεί από τον Τζον Όουενς, πολιτικό σύμβουλο στην πρεσβεία των ΗΠΑ, σχετικά με τις αμερικανικές ανησυχίες για τον Ανδρέα. Ο Πύρρος έβρισκε τον Τζον Όουενς «πολύ απορροφημένο» από τον Ανδρέα, που «καταλαμβάνει πολύ χώρο στη σκέψη του (του Όουενς)». Ενώ δεν προσφέρει οριστικές απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν την εξέλιξη του Ανδρέα, η συζήτηση στο Ψυχικό αποτελεί μια πολύτιμη προσθήκη στην καταγραφή της Ιστορίας, ειδικά γι’ αυτούς που ενδιαφέρονται να κατανοήσουν το ευρύτερο παζλ της πολιτικής του Παπανδρέου.

          Σε ό,τι αφορά τον Τζιμ Πύρρος, ο δραστήριος Ελληνοαμερικανός θα διαδραμάτιζε αργότερα έναν σημαντικό για την Ελλάδα ρόλο. Το 1974, στον απόηχο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, υπήρξε βασικός συντελεστής στην κινητοποίηση του αμερικανικού Κογκρέσου, προκειμένου να εγκριθεί το εμπάργκο που τελικά επιβλήθηκε στην Τουρκία εκείνη τη χρονιά.

* Ο κ. Σπύρος Δραΐνας είναι ιστορικός και πολιτικός αναλυτής που ζει στην Αθήνα. Το βιβλίο του, «Ανδρέας Παπανδρέου: Η Γέννηση ενός Πολιτικού Αντάρτη» θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

*Η Μαργαρίτα Παπανδρέου, εξώφυλλο στο βιβλίο της

Η γυναίκα του είναι τόσο Αμερικανίδα...

          -Μεσημέρι με τον Ανδρέα και τη Μαργαρίτα Παπανδρέου στο σπίτι τους στο Ψυχικό, Αθήνα, Ελλάδα, Τετάρτη 13 Οκτωβρίου 1965

          Αυτό το μεσημέρι κάναμε μια πολύ ενδιαφέρουσα επίσκεψη διάρκειας τρεισήμισι ωρών στον Ανδρέα και τη Μαργαρίτα Παπανδρέου. Ζουν στην οδό Γύζη 58, στο Ψυχικό, ένα μοδάτο προάστιο της Αθήνας... Ο ταξιτζής μας δεν ήταν σίγουρος για την τοποθεσία και τη διαδρομή, αλλά, χρησιμοποιώντας έναν φθαρμένο χάρτη, τη βρήκε. Αυτή είναι μια ωραία γειτονιά με μονοκατοικίες. Ενας σιδερένιος φράχτης περιβάλλει την οικία Παπανδρέου, αλλά είναι τόσο χαμηλός που θα μπορούσα να περάσω άνετα από πάνω του. Για να γίνει κανείς δεκτός, πρέπει πρώτα να χτυπήσει το κουδούνι.

          Το σπίτι έχει δύο ορόφους και είναι επιπλωμένο λιτά. Μας άνοιξε η υπηρέτρια. Ενώ περιμέναμε για λίγο στο σαλόνι, παρατηρήσαμε ότι δύο ή τρεις φωτογραφίες του «γέρου της ελληνικής πολιτικής»- του Γεωργίου Παπανδρέου- και δύο φωτογραφίες του Ανδρέα, της γυναίκας του και των τεσσάρων παιδιών τους, ήταν διακριτικά τοποθετημένες.

          Η Μαργαρίτα Παπανδρέου μπήκε στο δωμάτιο και μας καλωσόρισε. Δείχνει να πλησιάζει τα σαράντα, μια Αμερικανίδα από το Έλμχερστ του Ιλινόις, η οποία γνώρισε τον Ανδρέα το 1952 όταν και οι δύο ήταν στη Μινεσότα. Στην αρχή ήταν συγκρατημένη αλλά μέσα σε πέντε λεπτά είχαμε αρχίσει μια ζωηρή και ειλικρινή συζήτηση. Μας έκανε εντύπωση το γεγονός ότι μιλούσε αγγλικά με ελληνική προφορά που θύμιζε πολύ τον Ανδρέα όταν μιλάει. Περνάει ίσως τόσο πολύ χρόνο μαζί του και τόσο λίγο με Αμερικανούς, που έχει πάρει προφορά. Ωστόσο, καθώς προχωρούσε το μεσημέρι, έχασε εντελώς αυτήν την ελληνική προφορά.

          «Ο Ανδρέας μου έχει πει ότι ασχολείστε με την πολιτική», ήταν τα πρώτα της λόγια, και συνεχίσαμε από εκεί. Και η ίδια ενδιαφέρεται για την αμερικανική πολιτική. Το βιβλίο του Theodore White, «The Making of the President, 1964», βρισκόταν σε ένα κοντινό τραπέζι. Εκείνον τον καιρό, το διάβαζε. Μας σερβίρανε ούζο και ένα ποτήρι παγωμένο νερό. Της άρεσε το γεγονός ότι ήμασταν νιόπαντροι.

Η θεματολογία

          Ο Ανδρέας κατέφτασε περίπου 15 λεπτά αργότερα. Πριν από εκείνη τη στιγμή, η Μαργαρίτα κι εγώ μιλήσαμε για διάφορα θέματα: 1) Τη στήλη του Drew Pearson σχετικά με το γράμμα της σε φίλους νωρίτερα εκείνη τη χρονιά. Είχε θετική απήχηση, και στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ. 2) Τα τέσσερα παιδιά της, που μιλούσαν αγγλικά στην κουζίνα, είχαν γυρίσει από το σχολείο. 3) Εξέφρασε απογοήτευση όταν τη ρωτήσαμε για το διαμέτρημα της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον. Έδειξε ενδιαφέρον όταν άκουσε ότι μέσω του Γραφείου Τύπου της, η ελληνική πρεσβεία σιωπούσε για την πολιτική κρίση εδώ. 4) Ο Phillip Deane (σ.σ. Τσιγάντες), είπε, είχε δεχθεί ευχαρίστως τη βοήθεια του Ανδρέα για να τοποθετηθεί στην πρεσβεία, μετά τους τέσσερις μήνες του ως υπασπιστής του βασιλιά, μία θέση που δεν φαινόταν να του ταιριάζει. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, τώρα ο Deane έχει πάρει το μέρος του βασιλιά στη σύγκρουσή του με τον Γεώργιο Παπανδρέου... Ο πρέσβης Μάτσας, στην Ουάσιγκτον, δεν είναι άνθρωπος του Παπανδρέου.

«Ο πεθερός μου δεν θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει χωρίς να προξενήσει κυβερνητική κρίση», είπε.

          Όντως, ως πρωθυπουργός, ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν μπορούσε να διορίσει πρέσβεις της επιλογής του χωρίς να συγκρουστεί σκληρά με το ελληνικό κατεστημένο.

          Τότε ήρθε κι ο Ανδρέας. Οπωσδήποτε δεν είχε την εμφάνιση ενός απογοητευμένου, απαισιόδοξου και κακόκεφου ανθρώπου τον οποίον πολιορκούσαν. Το αντίθετο. Ούτε και ήταν «απότομος», ένα αγαπημένο επίθετο που του απεύθυναν οι εχθροί του και επαναλάμβανε η αμερικανική πρεσβεία. Συνεχίζει να είναι γοητευτικός, με δομημένο λόγο και ειλικρινής. Έτσι, τουλάχιστον, τον βρήκαμε εμείς. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πάντα έτσι, ούτε σημαίνει ότι δεν τροποποιεί την προσέγγισή του ανάλογα με την εθνικότητα του συνομιλητή του.

          Η γυναίκα του είναι τόσο Αμερικανίδα όσο είναι και η μηλόπιτα αμερικανική, βλέπει τα πράγματα σαν Αμερικανίδα, ενδιαφέρεται για αμερικανικά ζητήματα - μέχρι και για τα σκορ του μπέιζμπολ.

          «Δεν μπορώ να συνηθίσω τις πολιτικές αξίες εδώ πέρα», είπε. «Και οι άνδρες αλλάζουν την κομματική τους αφοσίωση τόσο εύκολα».

          Κάποια στιγμή, ενώ συζητούσαμε για την παγκόσμια πολιτική των ΗΠΑ, και ο Ανδρέας και η Μαργαρίτα είπαν: «Πρέπει να κάνουμε αυτό», μιλώντας ως Αμερικανοί. Αυτό που είπαν, φάνηκε να τους ήρθε εκ του φυσικού. Κι αν όχι, τότε σίγουρα λειτούργησε αποτελεσματικά.

*Η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου πριν από την αποστασία, στη Βουλή

Βλέπει το Κέντρο ως αντίβαρο στην Αριστερά

          Σύντομα καθίσαμε για ένα γεύμα δυόμισι ωρών, το οποίο μας σερβίρισε μία γυναίκα χαμηλών τόνων, που ήταν και υπηρέτρια και μαγείρισσα. Ένα καλό ελληνικό γεύμα, το οποίο φάγαμε με το πάσο μας, αρκετά πιάτα, φρούτα και τυρί στο τέλος, όλα συνοδεία δύο μπουκαλιών κρασιού. Καλύψαμε πληθώρα θεμάτων σε μια απολύτως ειλικρινή και εκτεταμένη συζήτηση. Θα προσπαθήσω να τα συνοψίσω:

          - Βλέπει το Κέντρο ως αντίβαρο στην Αριστερά. «Αν ο πατέρας μου κι εγώ φύγουμε, θα υπάρξει ένα κενό, και η Αριστερά θα το καλύψει», είπε. Συμφωνήσαμε ότι σε γενικές γραμμές μια δημοκρατική Αριστερά είναι σε καλύτερη θέση να νικήσει τους κομμουνιστές απ’ ό,τι μια συντηρητική Δεξιά.

Ο Τζον Όουενς

          - Τον ρώτησα ευθέως για τις διαφορές του με την αμερικανική πρεσβεία. Του είπα ότι είχα πάει στην πρεσβεία και μεταξύ άλλων είχα δει και τον Όουενς, και πήρε μια βαθιά ρουφηξιά από το τσιγάρο του όταν του είπα: «Καταλαμβάνεις μεγάλο μέρος της σκέψης του για την Ελλάδα».

          - Ήταν πολύ προβληματισμένος με την υπόθεση του Vince Joyce, η οποία του είπα ότι στο εξωτερικό φαινόταν ως μια προσπάθεια από πλευράς του, να διαψεύσει τις κατηγορίες ότι ήταν αμερικανόφιλος, και αυτό εις βάρος του Joyce. Και με δηλώσεις που εξυπηρετούσαν τον ίδιο, μιας και οι δυο τους ήταν οι μόνοι άνθρωποι στο δωμάτιο. Όχι, είπε, δεν το διέρρευσε αυτός. Είχε απλά αναφέρει την κόντρα τους στο υπουργικό συμβούλιο. Ήταν στο πλαίσιο μιας απόφασης να ακυρωθεί όλος ο «ελεύθερος χρόνος» στο ελληνικό ραδιόφωνο που δινόταν αυτομάτως στη Γαλλία, την Αγγλία και τις ΗΠΑ (μόνο οι Φιλιππίνες επέτρεπαν στις ΗΠΑ τέτοιο ελεύθερο χρόνο). Δύο μήνες αργότερα, έπεσε στα χέρια ενός εχθρού του Joyce, ονόματι Δημητρακόπουλου, από την Athens Post. Ο πατέρας του, όταν ρωτήθηκε από τον Τύπο, είπε Ναι, είχε υπάρξει μια διαφωνία. Η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου.

          «Σας βοήθησε στο εσωτερικό μέτωπο, πάντως, έτσι δεν είναι;», είπα. «Αυτό ήταν το καθαρό αποτέλεσμα».

          «Ναι», παραδέχθηκε. Το περιστατικό προφανώς τον προβλημάτιζε περισσότερο από κάθε άλλη διαμάχη.

*Κωνσταντίνος και Γ. Παπανδρέου στη Μητρόπολη

Ο βασιλιάς διέπραξε «μια μεγάλη γκάφα»

          Η δεύτερη εκ των τριών κύριων επικρίσεων εναντίον του από την πρεσβεία, ήταν ότι παρότρυνε, έως και έπεισε, τον πατέρα του να μην συναντηθεί με τον Ινονού όταν και οι δύο βρίσκονταν στις ΗΠΑ. «Ήθελαν τους δυο τους να πάνε σε κάποιο μέρος σαν το Καμπ Ντέιβιντ και να καταλήξουν σε έναν διακανονισμό για την Κύπρο. Η στιγμή δεν ήταν σωστή. Ο Μακάριος δεν θα συμφωνούσε». Μοιραζόμαστε την άποψη ότι καμία συμφωνία δεν θα ήταν βιώσιμη χωρίς τη συγκατάθεση του Μακαρίου. Το να έπαιρνε κανείς διαφορετική θέση, θα είχε μειώσει την επιρροή της Ελλάδας πάνω στον Μακάριο.

          - Είπε ότι δεν πίεσε για την εγκατάσταση ρωσικών πυραύλων στην Κύπρο. «Πρώτος ο Μακάριος το ανέφερε όταν παραβρέθηκε σε μια συνεδρίαση του ελληνικού υπουργικού συμβουλίου. Δεν είχα προηγούμενη γνώση, οπότε πώς θα μπορούσα να είχα συμβουλέψει και παροτρύνει τον πατέρα μου για κάτι τέτοιο; Ο πατέρας μου δεν δεσμεύτηκε. Αν ήμουν στη θέση του Μακαρίου, μπορεί να είχα κάνει κι εγώ το ίδιο».

          Του αντέτεινα ότι η απόφαση του Μακαρίου ήταν ένα λάθος, μιας και η λύση στο Κυπριακό είναι απίθανο να είναι στρατιωτική. Η πρόταση οπωσδήποτε έστρεψε την αμερικανική κοινή γνώμη κατά των Ελληνοκυπρίων. Και προσκαλούσε τη Σοβιετική Ένωση στην ανατολική Μεσόγειο, ένα κρίσιμο βήμα. Τότε είπε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να υπερασπιστεί την Κύπρο (στρατιωτικά) στο έδαφος, ωστόσο, ελληνικά αεροσκάφη με βάση τους την Κρήτη, μπορούσαν να πετάξουν μόνο για ενάμιση λεπτό πάνω από την Κύπρο λόγω περιορισμών στα καύσιμα. Θα μπορούσαν απλώς να «δείξουν τη σημαία». Ως εκ τούτου, από τη σκοπιά των Ελληνοκυπρίων, οι πύραυλοι ήταν ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας.

Οι άνθρωποι της CIA

          - Ο Ανδρέας είπε ότι στην Ελλάδα η CIA είχε 180 ανθρώπους στη δούλεψή της. Έλαβα την εντύπωση ότι λίγοι μόνο απ’ αυτούς είναι Αμερικανοί. Οι υπόλοιποι είναι Ελληνες στο μισθολόγιο των Αμερικανών. Δεν πίεσα παραπάνω σε αυτό το θέμα. Τώρα που το σκέφτομαι, αυτό θα μπορούσε να είναι ανησυχητικό. Κάθε γραφειοκρατία, κάθε οργανισμός τείνει να δικαιολογεί τον εαυτό του, και αυτή η τάση μπορεί να τον οδηγήσει να κάνει πράγματα, να επεκταθεί, να παραμείνει δραστήριος, ακόμα και όταν τέτοια συμπεριφορά δεν ενδείκνυται.

          - Είπε ότι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, 25 ετών, είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, με ένα απολυτήριο λυκείου το πολύ. «Είναι ειρωνεία», πρόσθεσε, «που αυτός “ο φίλος της Δύσης” δεν έχει προσανατολισμό προς τη Δύση. Ποτέ του δεν φοίτησε σε δυτικό σχολείο. Βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην “αυλή” του, την οποία αποτελούν σύμβουλοι επιλεγμένοι από τους γονείς του».

          -Αναγνώρισε ότι ίσως η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου θα μπορούσε να είχε πέσει σε έξι μήνες εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων της χώρας. Ωστόσο, πιστεύει ότι γινόταν να αναστηλώσει την οικονομία. Είχε συζητήσεις επί τούτου τη στιγμή ακριβώς που έπεσε η κυβέρνηση.

          -Αντιθέτως με αυτά που γράφει σε άρθρο του ο C.L. Sulzberger (σ.σ. αρθρογράφος των New York Times επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής, με μεγάλη επιρροή), είναι θετικός και απέναντι στο ΝΑΤΟ και σε ένα νέο αμερικανικό δάνειο στην Ελλάδα.

*Ανδρέας Παπανδρέου και Μητσοτάκης. Τότε, αγαπημένοι...

Μόνος ικανός ο Μητσοτάκης

          -Δεν πιστεύει ότι «οι αποστάτες» περιλαμβάνουν, όπως λένε μερικοί, πολλά από τα πιο ικανά στελέχη της Ενωσης Κέντρου. Ως ικανό άνδρα, από την ομάδα των αποστατών, θεωρεί μόνο τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.

          -Ο Sulzberger, είπε ξανά, σχετίζεται με το Παλάτι και επηρεάζεται απ’ αυτό. Ο George Bailey, του περιοδικού Reporter, ο οποίος έγραψε ένα μάλλον επικριτικό άρθρο για τον ίδιο, «ούτε καν μπήκε στον κόπο να μου τηλεφωνήσει». Λέγεται ότι έχει βασιστεί στον Πεπελάση, έναν πρώην συνάδελφο του Ανδρέα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και τώρα αρχιεχθρό του... Μίλησε με θερμά λόγια για τον Irving R. Levine, του NBC, και τον Bernard Nossiter, της Washington Post, οι οποίοι βρίσκονταν εδώ για σύντομο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια της κρίσης. Και έκανε υποτιμητικά σχόλια για τον John Rigos, της Christian Science Monitor.

          -Εξέφρασα πάλι την άποψη, όπως είχα κάνει και τη Δευτέρα από το τηλέφωνο, ότι δεκαπέντε ή είκοσι άτομα, το πολύ, κατευθύνουν ή επηρεάζουν την πολιτική των ΗΠΑ για την Ελλάδα... Το ζεύγος Παπανδρέου εξέφρασε με κάποιο παράπονο την επιθυμία του, ένας Lippmann, ένας Childs, ή Alsop να έγραφε ένα άρθρο ευνοϊκό για την Ελλάδα. Ωστόσο, αναγνώρισαν ότι αυτοί οι αρθρογράφοι επικεντρώνονται σε άλλα ζητήματα.

          -Η απόδοση του υφυπουργού Εξωτερικών George Ball σχετικά με το Κυπριακό μέχρι στιγμής είναι πολύ κακή. «Φέρθηκε βλακωδώς», παρατήρησα. «Ακριβώς», είπε ο Ανδρέας... Ο Ball δεν έδειξε ίχνος κατανόησης για το «φιλότιμο» που είναι τόσο σημαντικό στην Ελλάδα και το Λεβάντε.

          -Κατά την άποψη του Ανδρέα, ο Μακάριος φιλοδοξεί να γίνει πρωθυπουργός της Ελλάδας.

          -Και ο Ανδρέας και η Μαργαρίτα είπαν ότι είναι «αμερικανόφιλοι» και δεν βλέπουν γιατί θα έπρεπε να κουράζουν το θέμα... Μίλησε για την εκ νέου ανάγκη αμερικανικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Είχε διακοπεί πολύ γρήγορα, εξαιτίας μιας υπερβολικά αισιόδοξης εκτίμησης από την A.I.D., η οποία επιζητούσε να ικανοποιήσει ένα Κογκρέσο που ήθελε να κάνει οικονομία.

          -Ο βασιλιάς διέπραξε «μια μεγάλη γκάφα» όταν εκδίωξε τον Γεώργιο Παπανδρέου. Αυτό θέτει το ίδιο το Στέμμα σε κίνδυνο. Ο Γέρος δεν τάσσεται υπέρ της κατάργησης της μοναρχίας, ωστόσο, νιώθει ότι το Στέμμα θα έπρεπε να έχει ρόλο περισσότερο εθιμοτυπικό, και να μην είναι η δύναμη που ελέγχει τα πράγματα.

          -«Πιστεύουμε ότι μπορούμε να διατηρήσουμε καλή τη διάθεσή μας. Ο λαός είναι μαζί μας», είπαν.

Ανησυχεί για τους μετανάστες στη Γερμανία

          Συζητήσαμε για τη μετανάστευση. Ο Ανδρέας ανησυχεί πολύ για τον αριθμό των Ελλήνων εργατών που πάνε στη Γερμανία κάθε χρόνο (100.000 πέρυσι). «Θα τους κρατούσα να εργάζονται εδώ σε δρόμους έως ότου η βιομηχανία να μπορούσε να τους απορροφήσει», είπε. Μας είπε ότι επισκέφθηκε Έλληνες εργάτες στη Γερμανία και τον ανησύχησε μια αναμφισβήτητα αριστερή ροπή ανάμεσά τους, και η πίκρα τους. Λόγω του εμποδίου της γλώσσας, λίγοι, πρόσθεσε, θα αποκτήσουν διοικητικές δεξιότητες.

          -Και ο Ανδρέας και η Μαργαρίτα χάρηκαν με την υπόσχεσή μου να τους στέλνω αποκόμματα σχετικά με την Ελλάδα, από τον αμερικανικό Τύπο. Η ανυπομονησία τους ήταν προφανής. Η ελληνική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον δεν τους στέλνει τίποτα.

          -Σχετικά με την Κύπρο, οι ΗΠΑ τους είπαν «Σταματήσαμε μια τουρκική εισβολή δύο φορές, δεν μπορούμε να το κάνουμε ξανά. Δεν μπορούμε να εγγυηθούμε κατά ενός τέτοιου ενδεχόμενου». Ο Ανδρέας πρόσθεσε «Πολλές νύχτες έτρεχα να φτάσω σπίτι με αυτοκίνητο ή αεροπλάνο, και ξενυχτούσα περιμένοντας μία εισβολή στην Κύπρο».

          -Υποστήριξα τη θεωρία ότι εμείς, οι ΗΠΑ, δεν πρέπει να παρεμβαίνουμε στις ελληνικές υποθέσεις, παρά μόνο εκτός εάν οι κομμουνιστές απειλούν να καταλάβουν την εξουσία. «Ακριβώς, συμφωνούμε», απάντησε ο Ανδρέας.

*Από τις διαδηλώσεις των Ιουλιανών του 1965 

Η απήχηση του Κένεντι

          -Ο John F. Kennedy έχει μεγάλη απήχηση στην κοινή γνώμη εδώ πέρα. Είναι μία εικόνα που ο Ανδρέας προσπαθεί να φέρει στο μυαλό τους.

          -Έχει αποκτηθεί γη για ένα κολέγιο στην Πάτρα, ενώ νέα πανεπιστήμια στην Κρήτη και «στα βόρεια» δεν έχουν προχωρήσει πέρα από το στάδιο σχεδιασμού.

          -Τον ρώτησα σχετικά με την πρόσφατη ομιλία του πατέρα του ενώπιον ενός μεγάλου πλήθους στην Κρήτη, κατά την οποία το παρότρυνε «Αντισταθείτε στην κυβέρνηση όπως αντισταθήκατε στη Γερμανία».

          «Κατ’ ουσίαν, αυτό ήταν ένα κάλεσμα στα όπλα, δεν ήταν;», ρώτησα.

          «Οχι ακριβώς», απάντησε ο Ανδρέας. «Ο πατέρας μου μπορεί να συνεπάρει τα πλήθη και μετά να τα συγκρατήσει λίγο προτού στραφούν στη βία». Μας έδωσε το παράδειγμα ενός πλήθους 500.000 ανθρώπων που είχαν συγκεντρωθεί στην Αθήνα τον Ιούνιο, έτοιμων για μάχη, και ο πατέρας του τους είπε να διαλυθούν ειρηνικά.

          Και πάλι, πιστεύω ότι αυτό είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι. Και όποτε ο Ανδρέας και ο πατέρας του αποκαλούν την τωρινή κυβέρνηση «κατοχική» και αντισυνταγματική, θεωρώ τη γλώσσα αυτή υπερβολική.

          -Ο Ανδρέας ρώτησε για τον Walter Adams, καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, έναν κοινό φίλο... Η Μαργαρίτα ζήτησε την άποψή μου για τον κυβερνήτη George Romney του Μίσιγκαν και τον κυβερνήτη William Scranton της Πενσυλβάνιας. Σχετικά με τον Scranton, της είπα ότι το παλιό αστείο στην Πενσυλβάνια είναι «Κρίμα που ο Scranton δεν είναι ούτε κατά το ήμισυ τόσο άνδρας όσο ήταν η μητέρα του» (η μητέρα του Scranton, μια παλιά καβγατζού, ήταν εκπρόσωπος της Εθνικής Επιτροπής των Ρεπουμπλικάνων στην Πενσυλβάνια επί δύο δεκαετίες). Αυτό έκανε τη Μαργαρίτα να μας πει ότι ο Στεφανόπουλος είναι εργένης με μία ισχυρογνώμονα 82χρονη μητέρα. «Διακόπτει τις συνεδριάσεις του υπουργικού συμβουλίου προκειμένου να της τηλεφωνήσει για συμβουλές», είπε.

          -Ήταν όλα ελεύθερα και εύκολα, αδεξιότητα δεν υπήρχε. Όλοι ήμασταν κατά κάποιο τρόπο συντονισμένοι στο ίδιο μήκος κύματος. Σημείωσαν τη διεύθυνσή μας στην Ουάσιγκτον αλλά τόνισαν ότι θέλουν να μας δουν μια ή δυο φορές ακόμα αφού επιστρέψουμε από τον Μοριά, όπου ελπίζουμε να επισκεφθούμε τις προγονικές μας εστίες... Η Μαργαρίτα μου έκανε το κομπλιμέντο να με ρωτήσει «Πότε θα κατεβείτε στην πολιτική;».

          Ο Ανδρέας επέστρεφε στο γραφείο του στις πέντε και μισή, και κατεβήκαμε μαζί του με το αυτοκίνητο στο κέντρο. Σε γενικές γραμμές, ήταν ένα πολύ ευχάριστο μεσημέρι.

          Περάσαμε ένα ήσυχο απόγευμα, με δείπνο και μια βόλτα, απολαμβάνοντας τις εικόνες και τους ήχους αυτής της αρχαίας πόλης. Δεν είχαμε πρόγραμμα και κανέναν συγκεκριμένο σκοπό. Αύριο θα πάμε ολοήμερη εκδρομή με το λεωφορείο στην αρχαία Κόρινθο, στις Μυκήνες και στην Επίδαυρο. Την Παρασκευή πρόκειται να πάμε κρουαζιέρα στην Κύπρο με το υπερωκεάνιο «Βασίλισσα Άννα Μαρία». Καθώς το πλοίο έχει καθυστερήσει στη θάλασσα, το ένα σκέλος του ταξιδιού, αυτό για τη Χάιφα, έχει ακυρωθεί. Θα αποβιβαστούμε στη Λεμεσό.