Το κλίμα στην Αδριανούπολη λίγο πριν από την απελευθέρωση του 1920.

*Ο Γεώργιος Τσαγρής

 

 

*Ανέκδοτες πληροφορίες

*Ο άτυχος Γεώργιος Τσαγρής

*Οι Γάλλοι ήθελαν προτεκτοράτο

 

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Ο Γεώργιος Τσαγρής, έφεδρος υπίατρος το 1920, κατά την εποχή δηλαδή της απελευθέρωσης της Θράκης υπηρετούσε αποσπασμένος στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, στην Αδριανούπολη. Εκτός από τα κύρια καθήκοντα του για την περίθαλψη ασθενών και παροχή φαρμάκων ενημέρωνε κρυφά και τις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις για την κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή όπου υπηρετούσε. Επιπλέον στήριξε αποφασιστικά τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο ενόψει της εισόδου του ελληνικού στρατού στην Αδριανούπολη, τον Ιούλιο του 1920.

               Ο Απρίλιος εκείνης της χρονιάς παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είχε αρχίσει με διακήρυξη του Τούρκου συνταγματάρχη Τζαφέρ Ταγιάρ, ότι κηρύσσει την ανεξαρτησία της Θράκης και δεν αναγνωρίζει πλέον την κυβέρνηση του σουλτάνου, η οποία είχε υπογράψει της ανακωχή με τους συμμάχους της Αντάντ.

               Στις 11 Απριλίου όμως, οι ειδήσεις, έδιναν  σάρκα και οστά στα όνειρα των Θρακών. Η Συνδιάσκεψη των πρωθυπουργών στο Σαν Ρέμο, συζήτησε και καθόρισε τα σύνορα των ευρωπαϊκών εδαφών της Τουρκίας. Σε επίσημη ανακοίνωση, η Ελλάδα έπαιρνε ολόκληρη τη Θράκη έως τη γραμμή της Τσατάλτζας καθώς και την Χερσόνησο της Καλλίπολης, η οποία θα αποτελούσε μέρος της κυριαρχίας της, αλλά θα τελούσε υπό τον έλεγχο της Διεθνούς Επιτροπής των Δαρδανελίων. Στην Κωνσταντινούπολη εγκαταστάθηκαν Ύπατοι Αρμοστές των Συμμαχικών Δυνάμεων.

               Στη φάση αυτή ο ρόλος του Τσαγρή, φαίνεται τώρα από σημειώματά του, που βρέθηκαν σε διάφορες καίριες υπηρεσίας και θα αναπτυχθούν παρακάτω.

Ο Γεώργιος Τσαγρής γεννήθηκε στο χωριό Βισταγή του Ρεθύμνου και σταδιοδρόμησε σαν γιατρός.  Έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην απελευθέρωση της Αδριανούπολης τον Ιούλιο του 1920 μαζί με τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο Μετά την απελευθέρωση της Θράκης εξελέγη βουλευτής Αδριανούπολης, την 1^η Νοεμβρίου 1920. Τον φοβερό Οκτώβριο του 1922 όταν εκδιώχθηκε ο Ελληνισμός από τα εδάφη της Ανατολικής Θράκης, ο Τσαγρής μαζί με τους άλλους Θράκες βουλευτές είχε κινηθεί και αυτός σε διάφορες ενέργειες για να προληφθεί αυτή η απώλεια. Είχε αγαπήσει τη Θράκη…

 Επανεξελέγη βουλευτής Ρεθύμνης το 1923- 1925. Διορίσθηκε νομάρχης Ρεθύμνου το 1941.

Υπήρξεν όμως άτυχος. Σκοτώθηκε από βομβαρδισμό των Γερμανών στις 22 Μαΐου 1941, κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης.

 

*Η Αδριανούπολη

Οι αποκαλυπτικές αναφορές του Τσαγρή

 

Μεγάλης αξίας για την κατάσταση που επικρατούσε στην Αδριανούπολη λίγο πριν από την απελευθέρωσή της από τον Ελληνικό στρατό και ενώ ο Τζαφέρ Ταγιάρ είχε αρχίσει να κινείται οργανώνοντας την δική του αντίσταση σ’ αυτό το ενδεχόμενο, είναι οι αναφορές του Τσαγρή τον Απρίλιο του 1920, προς τον Αρχηγό της Ελληνικής Στρατιωτικής Αρχής, που έδρευε στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Τσαγρής με ψυχραιμία και αντικειμενικότητα περιέγραφε την ατμόσφαιρα, που ήταν τεταμένη εξαιτίας των κινήσεων του Ταγιάρ, αλλά και της προσμονής των Ελλήνων, που περίμεναν το ελληνικό στρατό να μπει στην πόλη.    

Η πρώτη και βασική πληροφορία ήταν οι προθέσεις του Ταγιάρ να συνεργασθεί με τους Βουλγάρους, πραγματοποιούσε επαφές με Βουλγάρους αξιωματικούς επί Βουλγαρικού εδάφους και είχε την πρόθεση να μεταβεί στη Σόφια.

Από τις 22 Απριλίου 1920 είχε αρχίσει να εντείνεται η τουρκική προπαγάνδα για ανακήρυξη της αυτονομίας της Θράκης με ημερομηνία 9 Μαΐου. Στο λεγόμενο Στραταρχείο της πόλης πραγματοποιήθηκε και μια συνεδρίαση των μελών του Θρακικού Κομιτάτου, που προσπαθούσε να συντάξει  μια διακήρυξη σχετική με το κίνημα αυτό.

Στη συνεδρίαση αυτή- κατά τις πληροφορίες του Τσαγρή- ο Ταγιάρ δήλωσε ότι είναι αδύνατον οι Έλληνες να καταλάβουν την Ανατολική Θράκη, αφού δεν διαθέτουν παρά μόνο δύο Μεραρχίες, αυτές της Ξάνθης και των Σερρών και αυτές τελείως  ελλιπείς, Αυτές οι δύο Μεραρχίες ισχυρίζονταν με έπαρση, δεν μπορούν να παραταχθούν απέναντι σε 9.000  άνδρες του Τουρκικού στρατού με τα 110 τηλεβόλα, καθένα από τα οποία διαθέτει 500 οβίδες. Στη δύναμη αυτή θα προστεθούν και 15.000 κομιτατζήδες καλά οργανωμένοι. Επιπλέον θα σημειωθεί και αντιπερισπασμός των αδελφών Οθωμανών των περιφερειών Ξάνθης και Γκιουμουλτζίνας.

               Ο Τύπος της Αθήνας, δημοσίευε διαφορετικούς αριθμούς. Οι εφημερίδες έγραφαν ότι ο Ταγιάρ διέθετε 90 τηλεβόλα και 20 χιλιάδες άνδρες, από τους  οποίους οι 12 χιλιάδες ήταν άτακτοι Τούρκοι και Βούλγαροι. Στα στελέχη του στρατού του, περιλαμβάνονταν και Βούλγαροι αξιωματικοί.

-Εν γένει τα πάντα έχουν οργανωθεί τόσο καλά, ώστε είναι αδύνατη η προέλαση του Ελληνικού Στρατού, διακήρυσσε ο Ταγιάρ.

*O Τζαφέρ Ταγιάρ

Οι λόγοι, που εκφωνούσε δημόσια, βασίζονταν στη  διακήρυξη περί αυτονομίας της Θράκης. Η ιδέα της αυτονομίας έλεγαν όλοι στην Αδριανούπολη προέρχονταν από τις συνεχείς υποσχέσεις του Γάλλου λοχαγού Ζαμπά, ο οποίος όπως γνωρίζουμε από άλλες πηγές δρούσε παρασκηνιακά ώστε να καταστεί η Θράκη Γαλλικό προτεκτοράτο.  

Ο Τσαγρής ανέφερε επίσης πληροφορίες, πως θα διορισθεί Γενικός Πολιτικός Διοικητής παρά τω  στρατηγώ Αντουάν Σαρπύ ο δήμαρχος Αδριανούπολης Σεφκέτ Μπέης. Κατά τον Ταγιάρ, όσοι συντελέσουν στην αυτονομία θα αμειφθούν αναλόγως, όπως έδειξε και το παράδειγμα της Διασυμμαχικής Θράκης, όπου σε πολλές εμπιστευτικές θέσεις διορίσθηκαν Τούρκοι. Σαν παράδειγμα για να πείσει ο Ταγιάρ ανέφερε την περίπτωση του φανατικού Νεότουρκου ανθυπολοχαγού Νασμή, ο οποίος είχε διορισθεί στην υπηρεσία πληροφοριών Διδυμοτείχου, όπου υποχρεώθηκε να αλλάξει το όνομά του και να μην συναναστρέφεται με άλλον Τούρκο για λόγους μυστικότητας.

Ο υπασπιστής του Ταγιάρ, ο Τζεμάλ Μπέης πρότεινε στον πολιτικό Νηίρ Μπέη να λάβει μέρος στην συνέλευση της 9^ης Μαΐου. Ο Νηίρ Μπέης έθεσε όμως σαν όρο να του δοθεί ο λόγος τιμής του Ταγιάρ και του Σεφκέτ, ότι πρώτον, θα έχει ελευθερία του λόγου και δεν θα διακόπτεται όταν ομιλεί και δεύτερον δεν θα πάθει τίποτα για όσα θα πει και δεν θα καταδιωχθούν οι ομόφρονες οπαδοί του. Δεν του δόθηκε όμως άμεση απάντηση.

Ο νομάρχης Αδριανούπολης κατά τις πληροφορίες του Τσαγρή διέταξε την άρση της λογοκρισίας και απαγόρευσε την έκδοση διαβατηρίων για την Βουλγαρία για να σταματήσει το κύμα φυγής των κατοίκων. Πάντως ο τεφτερντάρης (σ.σ. ο αρμόδιος για την είσπραξη φόρων) έφτασε στην Αδριανούπολη μεταφέροντας 100.000 τουρκικές λίρες.

*Ο Γεώργιος Τσαγρής

Ο Έλληνας υπίατρος, είχε πληροφορίες και από το Αρχηγείο της Χωροφυλακής. Σύμφωνα με αυτές, πλείστοι οπαδοί του Ανζαβούρ κατέφυγαν από τη Βίγα των Δαρδανελίων, απέναντι στην Καλλίπολη και τα Γανόχωρα. (σ.σ. Ο Ανζαβούρ υπήρξε αρχηγός ατάκτων Κιρκασίων και είχε ταχθεί κατά των Κεμαλικών, προσφέροντας υπηρεσίες στον Ελληνικό στρατό της Μικράς Ασίας). Ο νομαρχεύων Σεφκέτ Μπέης έδωσε εντολή να συλληφθούν και να φυλακιστούν όλοι. Με τη διαταγή αυτή συμφωνούσε και ο βουλευτής Καλλιπόλεως Σακήρ Μπέης. Ανάμεσα στους συλληφθέντες υπήρχε και ένας Έλληνας ονόματι Μουτούσης, παλαιότερα οπαδός του Ελληνικής καταγωγής λήσταρχου Καραμπιγιούκ (σ.σ. για τον Καραμπιγιούκ διαβάστε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2022/08/blog-post_29.html#more). Ο Μουτούσης μετά το θάνατο του Καραμπιγιούκ μαζί με άλλους Έλληνες της περιοχής Μαλγάρων είχαν ενωθεί με τον Κιρκάσιο Ανζαβούρ. Για τη σύλληψη του Μουτούση είχαν δοθεί 100 λίρες Τουρκίας στον αποσπασματάρχη διοικητή Χωροφυλακής Καλλίπολης και ανά 50 λίρες στους  δύο ανθυπολοχαγούς συνοδούς. Τελκά είχαν συλληφθεί τότε 78 οπαδοί του Ανζαβούρ και φυλακίστηκαν.

Κάτι που είχε βάλει σε υποψία του Τούρκους και το πληροφορήθηκε ο Τσαγρής ήταν η πληροφορία που περιείχε κρυπτογραφικό τηλεγράφημα του διοικητή Χωροφυλακής Ραιδεστού ότι ελληνικό πολεμικό πλοίο που προσέγγισε στις ακτές της Ηράκλειας, αποβίβασε τρείς αξιωματικούς και ένα άγημα για πραγματοποίηση ανίχνευσης της περιοχής που διήρκεσε έξι ώρες.

Μια άλλη πληροφορία του Τσαγρή ήταν ότι για τις οργανώσεις αντίστασης του Ταγιάρ στην Ξάνθη και την Γκιουμουλτζίνα μετέβαινε για συνεννοήσεις οδηγίες ο βουλευτής της Τουρκικής Βουλής Τζελάλ Μπέης «Νευροκοπλής» φανατικός Νεότουρκος, που αργότερα είχε εκλεγεί και βουλευτής της Βουλγαρικής Βουλής (Σοβράνιε). Ο Τζελάλ Μπέης πήρε το τρένο με τον Χασάν Ταχσίν από το Καραγάτς στις 6 Μαΐου για Κομοτηνή. Κατά τον Τσαγρή επρόκειτο για επικίνδυνη αποστολή, γιατί την ίδια μέρα  αναχώρησε για τη Σόφια η σύζυγός του, που έκλαιγε συνέχεια. Η καμαριέρα του ξενοδοχείου τη ρώτησε γιατί κλαίει και αυτή της εξήγησε ότι ο σύζυγός της μεταβαίνει στην Κομοτηνή για να να οργανώσει αντίσταση κατά των Ελλήνων και δεν ήξερε αν θα τον ξαναδεί!!! Ο Χασάν Ταχσίν από την πλευρά του που πρόσφατα είχε μνηστευθεί την γυναικαδέλφη του Τζελάλ, όταν την αποχαιρέτισε της είπε ότι τώρα τουλάχιστον θα υπάρχει κάποιος να τον κλάψει εάν στην εκτέλεση του καθήκοντός του προς την πατρίδα του συμβεί κάτι κακό!!!

Πρόσωπο ενδιαφέροντος είχε καταστεί ο μυστηριώδης Γάλλος λοχαγός Ζαμπά, που τον ρωτούσαν οι Τούρκοι αν στον ελληνικό στρατό που θα προελάσει στην Ανατολική Θράκη θα υπάρχουν και Γάλλοι αξιωματικοί. Ζητούσαν επίσης πληροφορίες, που θα είναι ο επικεφαλής της ελληνικής δύναμης προέλασης, αν και οι ίδιο συχνά είχαν πληροφορίες για τις κινήσεις των Ελλήνων.

Στον Ζαμπά είχε μιλήσει και ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος και του εξήγησε πως αν εξαιρέσει λίγους που είναι πέριξ του Ταγιάρ, οι λοιποί Τούρκοι θα υποδεχθούν τον Ελληνικό στρατό. Ο Γάλλος λοχαγός έσπευσε και ενημέρωσε τον Ταγιάρ και αυτός με τη σειρά του τα είπε στο δήμαρχο Σεφκέτ.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο Γάλλος στρατιωτικός διοικητής Καραγάτς  αποκαλούσε ειρωνικά την Αδριανούπολη «Domaine Anglais» δηλαδή «Αγγλική περιφέρεια».

Ο Τσαγρής μετέδιδε πληροφορίες που αφορούσαν τις εκτός Αδριανουπόλεως περιοχές και κυρίως τις πολιτικές εκτιμήσεις των συμμάχων διοικητών.

Ο στρατιωτικός διοικητής Σουφλίου Γάλλος αξιωματικός Μπονζέ μετέδιδε ότι οι Έλληνες κάτοικοι δεν κρύβουν τη χαρά τους, που την εξωτερικεύουν, ώστε να υπάρχει κίνδυνος επεισοδίων. Υπήρχαν στην περιοχή Βούλγαροι κομιτατζήδες, οι οποίοι όπως πίστευε ο Γάλλος αξιωματικός έλαβαν υπόψη τους το μοιραίο για τη Βουλγαρία, αλλά διακήρυτταν με πείσμα ότι και ένας μόνο Έλληνας στρατιώτης αν έρθει, αυτοί θα κάψουν τα χωριά!!! Βούλγαροι αξιωματικοί και στρατιώτες πίστευαν ενδόμυχα ότι τελικά η Γαλλική κυβέρνηση δεν θα θελήσει να βοηθήσει μια ελληνική κατοχή εκεί.

Τελικά δεν ήταν μόνο ο λοχαγός Ζαμπά, που δούλευε στο παρασκήνιο για να γίνει η Θράκη γαλλικό προτεκτοράτο. Υπήρχαν και άλλοι, που έκαναν τέτοιες σκέψεις. Ιδού τι μετέδιδε ο Τσαγρής για τον Γάλλο, που διοικούσε το Διδυμότειχο.

Ο στρατιωτικός διοικητής Διδυμοτείχου Γάλλος αξιωματικός Κορνέτ, γνωστοποιούσε ότι στην περιοχή του πλεόναζε εντυπωσιακά  το ελληνικό στοιχείο και οι Βούλγαροι είχαν πεισθεί ότι γι’ αυτούς επήλθε το μοιραίον και συμπλήρωνε: «Οι  Έλληνες καίτοι πλεονάζουν, μας αγαπούν και μας συμπαθούν και αν επρόκειτο να γίνει μυστική ψηφοφορία θα εψήφιζαν όλοι υπέρ ημών και θα είχομεν την πλειονοψηφίαν. Εάν όμως η ψηφοφορία γίνει φανερά το πατριωτικόν αίσθημα  και η εντροπή θα κινήσει τους πάντας να ψηφίσουν υπέρ της Ελλάδος»!!! Γαλλικά αποικιοκρατικά όνειρα…

Ο στρατιωτικός διοικητής του Καραγάτς Λεφέβρ πληροφορούσε τους προϊσταμένους του ότι εκεί υπήρχε και εξακολουθούσε να ενεργεί δραστήρια, η ελληνική προπαγάνδα. Για τους Βούλγαρους έλεγε ότι ήταν ήρεμοι εκεί.

*Τουρκικά στρατεύματα στην Αδριανούπολη

Εν τω μεταξύ ο Ταγιάρ εκινείτο να εξασφαλίσει Βουλγαρική βοήθεια στο εγχείρημα του να αντισταθεί στην προέλαση του Ελληνικό στρατού στην Ανατολική Θράκη.

Ο Τσαγρής πληροφορούσε ότι στις 24 Απριλίου 1920 ο Τζαφέρ Ταγιάρ μετέβη τη νύχτα από την αμαξιτή οδό άρα αυτό ήταν εν γνώσει των Γάλλων, στο Βιράν Τεκέ του Μουσταφά Πασά (σ.σ. σημερινό Σβίλεγκραντ) 22 χιλμ από την Αδριανούπολη. Εκεί συναντήθηκε με Βούλγαρους πληρεξούσιους με τους οποίους καθόρισε τις λεπτομέρειες της συνεργασίας τους. Και όταν επανήλθε στην Αδριανούπολη δήλωσε στους συνεργάτες του ότι επέτυχε τέλεια συμφωνία και ότι η Βουλγαρία θα διαθέσει, μόλις προελάσει ο Ελληνικός στρατός, 15.000 κομιτατζήδες σε ομάδες των 100-150 ανδρών. Όλοι θα προέρχονται από τον τακτικό στρατό, θα έχουν τους αξιωματικούς τους και τα αναγκαία εφόδια. Αμέσως μετά ο Ταγιάρ πήγε και στις Σαράντα Εκκλησίες.

   Ο πολυπράγμων λοχαγός Ζαμπά, συναντήθηκε με τον Βαλή (νομάρχη) Αδριανούπολης και προσπάθησε να τον πείσει για τις απόψεις του περί αυτονομίας της Θράκης υπό Γαλλική προστασία. Ο Βαλής θέλοντας να τον αποφύγει απάντησε ότι οι υπηρεσίες του είναι αποκλειστικά διοικητικές και δεν έχει το δικαίωμα να αναμιχθεί σε τέτοια ζητήματα, εφόσον μάλιστα δεν έχει σχετική κυβερνητική διαταγή.

Εν τω μεταξύ ο Μουφτής Μεστάν εφέντης φανατικός οπαδός του Ταγιάρ επανήλθε από την Κωνσταντινούπολη με άλλες αντιλήψεις μετά την υπόσχεση του σουλτάνου ότι θα τον διορίσει στην πρωτεύουσα.

Ο Τσαγρής στο σημείο αυτό επεσήμαινε ότι γίνονταν προσπάθειες να κοινοποιηθεί το γεγονός αυτό στους κατοίκους, ότι δηλαδή ο Μουφτής επανήλθε με μετριοπαθείς απόψεις έναντι του σκληρού και αδιάλλακτου Ταγιάρ.

Τελικά εξέφραζε την άποψη ότι ο Ταγιάρ θα επιχειρήσει να αντισταθεί στην προέλαση του ελληνικού στρατού στην Ανατολική Θράκη, παρά το γεγονός ότι πολλοί Τούρκοι παρέμεναν απαθείς, χωρίς καμιά διάθεση ενδιαφέροντος.

               Στις 8 Ιουνίου 1920 ανακοινώθηκε ότι οι Τούρκοι έπληξαν επί 30 λεπτά  με Πυροβολικό ελληνικές θέσεις  του Κούλελι Μπουργκάς (σημερινό Πύθιο). Τα πυρά ανταπέδωσε το ελληνικό Πυροβολικό, ενώ ένα ελληνικό αεροπλάνο που απογειώθηκε αμέσως έρριξε μερικές βόμβες κατά των βαλλουσών  τουρκικών πυροβολαρχιών. Στον τομέα του Καραγάτς ο εχθρός έπληξε με πυρά Πεζικού ελληνικές θέσεις χωρίς αποτέλεσμα. Στη Γαλλική συνοικία του Καραγάτς, μια οικία πήρε φωτιά από τους βομβαρδισμούς.

               Εν τω μεταξύ από τις 8 Ιουλίου είχε αρχίσει και η απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στα λιμάνια Σουλτάνκιοϊ, Ηράκλειας και Ραιδεστού από τα ελληνικά πολεμικά πλοία. Αριθμός μεταγωγικών πλοίων, συνοδευόμενα από τα θωρηκτά «Αβέρωφ» και «Κιλκίς» καθώς και τα αντιτορπιλικά «Λέων», «Αετός» και «Ιέραξ» μετέφεραν ελληνικές δυνάμεις και άρχισε η κατάληψη της Ραιδεστού και άλλων πόλεων της παραλιακής ζώνης από την θάλασσα του Μαρμαρά. Επί του «Αβέρωφ» επέβαινε ο βασιλεύς Αλέξανδρος, ο οποίος φορώντας στολή ναυάρχου εισήλθε στην μόλις απελευθερωθείσα Ραιδεστό, όπου έγινε δεκτός με μεγάλο ενθουσιασμό.

*Ο Τζαφέρ Ταγιάρ, αιχμάλωτος πλέον (σημειώνεται με σταυρό) εισέρχεται στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Αθήνας.

               Η κατάληψη της Ανατολικής Θράκης έγινε συγκροτημένα, ενώ ο Ταγιάρ συνελήφθη από  Έλληνες χωρικούς κάτω από κωμικοτραγικές συνθήκες, φορτώθηκε δεμένος σε ένα βοϊδάμαξο και παραδόθηκε στον Ελληνικό στρατό (για τις συνθήκες σύλληψης του Ταγιάρ, διαβάστε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2016/05/1920.html). Μεταφέρθηκε στην Αθήνα ως αιχμάλωτος πολέμου και τελικά τον Απρίλιο του 1923 αντηλλάγη με τον Έλληνα αιχμάλωτο των Τούρκων υποστράτηγο Νικόλαο Κλαδά (λεπτομέρειες της ανταλλαγής θα βρείτε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2022/04/blog-post_25.html).

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης