Μια απόρρητη συνομιλία του βασιλέως Γεωργίου Β’ με τον Αμερικανό πρέσβη, το 1946

*Ο βασιλεύς Γεώργιος Β΄ (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο )

 

«Δεν έχω γράψει ποίηματα,

δεν έχω γράψει ποιήματα

μόνο σταυρούς

σε μνήματα

καρφώνω»

Ποιητής Μίλτος Σαχτούρης

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Το 1946 ήταν μια κρίσιμη πορεία για την πορεία της Ελλάδας, καθώς τις κοινοβουλευτικές εκλογές της 31^ης Μαρτίου, σημάδεψε ανεξίτηλα, μια επίθεση ανταρτών του ΚΚΕ στο σταθμό Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο Πιερίας. Η επίθεση αυτή θεωρήθηκε ως έναρξη του πολέμου, που κήρυξαν οι αντάρτες. Ο πόλεμος αυτός κράτησε έως τον Αύγουστο του 1949. Οι ελπίδες της απελευθέρωσης από την τριπλή κατοχής Ελλάδας, εξανεμίστηκαν. Η πατρίδα μας έζησε τον όλεθρο και την καταστροφή, όταν οι άλλοι λαοί μέσα σε κλίμα ειρήνης ανασυγκροτούσαν τις χώρες τους. 

               Η Ελλάδα αντιμετώπισε αρχικά την ανταρσία με την έμπρακτη στήριξη της Βρετανίας, η οποία όμως γρήγορα βρέθηκε σε αντικειμενική αδυναμία να συνεχίσει την παροχή οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας. Την ενίσχυση της Ελλάδας σε όλα τα επίπεδα συνέχισαν οι ΗΠΑ με το γνωστό «δόγμα Τρούμαν» από το 1947.

Εκτός από τις επιμέρους μάχες, με τον ανείπωτο πόνο υπήρξαν ορισμένα σημαντικά γεγονότα, που δείχνουν τη σοβαρότητας της κατάστασης, ανάμεσα στα οποία ήταν η ίδρυση αρχικά στις 28 Οκτωβρίου 1946 στην Τσούκα Αντιχασίων,  του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών. Στις 27 Δεκέμβρη 1946 ακολούθησε η μετονομασία του σε Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας(ΔΣΕ). Αυτά τα περιστατικά, δείχνουν την ένταση των προσπαθειών των ανταρτών να επικρατήσουν στρατιωτικά στον ελλαδικό χώρο.

Στις 24 Δεκεμβρίου 1947 ο ραδιοφωνικός σταθμός των ανταρτών, μετέδωσε ανακοίνωση του Πρακτορείου «Ελεύθερη Ελλάδα» ότι την προηγούμενη μέρα, 23 του μηνός, στις περιοχές, που έλεγχαν οι αντάρτες, δηλαδή στα βουνά, σχηματίστηκε η πρώτη λεγόμενη Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση.

Άλλωστε ο ανταρτοπόλεμος στην Ελλάδα, χαρακτηρίσθηκε ως η πρώτη πολεμική σύγκρουση στον μεταπολεμικό κόσμο. Ήταν η εποχή εκείνη, που είχε πάρει την χαρακτηριστική ονομασία Ψυχρός Πόλεμος. Στην πραγματικότητα, το έτος 1946, στο οποίο αναφερόμαστε, η χώρα μπήκε σε έσχατη δοκιμασία από τις ανεδαφικές επιδιώξεις του ΚΚΕ, αλλά και με τις προσδοκίες της Δεξιάς για ταχεία συντριβή της ανταρσίας. Η τραγωδία της Ελλάδας, δυστυχώς κράτησε τριάμισι χρόνια. Είναι γεγονός ότι ο ελληνικός στρατός, στην αρχή δεν είχε εντυπωσιακές επιτυχίες κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Πριν επέλθει η ήττα της ανταρσίας στο Γράμμο, αύξησε το διεθνές ενδιαφέρον του ελεύθερου κόσμου για τις εξελίξεις στην Ελλάδα.

*Ο Αμερικανός πρέσβης Λίνκολν Μακβή σε εερταστική εκδήλωση της Γεωργικής Σχολής Θεσσαλονίκης, το 1946

Προσωπικά, ανεπίσημα, αλλά και υβριστικά!!!

 

Με δεδομένο αυτό το πλαίσιο, ο Αμερικανός πρέσβης στην Ελλάδα Λίνκολν Μακβή συνάντησε το βασιλιά Γεώργιο Β΄ στις 11 Οκτωβρίου 1946, το απόγευμα  και είχε μαζί του μακρά συνομιλία. Στη συνέχεια συνέταξε μια άκρως απόρρητη αναφορά και την υπέβαλε αυθημερόν στον προϊστάμενό του υπουργό των Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον Τζέιμς Φ. Μπερνς. Η αναφορά αυτή, άγνωστη και θαμμένη για χρόνια στα αρχεία, παρέχει μια ενδιαφέρουσα εικόνα για την κατάσταση στην Ελλάδα. Υπάρχει στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.

Εντύπωση προκαλεί η εκτός πρωτοκόλλου διπλωματικών ηθών, αποδοκιμασία, στην ανεπίσημη αυτή συνομιλία, προσωπικά του υπουργού Στρατιωτικών Πέτρου Κ. Μαυρομιχάλη, για τον οποίο ο  Αμερικανός πρέσβης θεωρεί ότι τείνει προς τον «φασισμό» και ο βασιλεύς Γεώργιος Β΄ τον αποκαλεί «ηλίθιο»!!!

Όπως ομολογούσε ο Μακβή, η συνομιλία ήταν μακρά, έγινε σε ανεπίσημη βάση και ήταν καθαρά προσωπική μεταξύ των δύο συνομιλητών. Έγραψε μάλιστα στο υπόμνημά του, ότι αυτή η συνομιλία φάνηκε να εκτιμήθηκε από τον Γεώργιο. Ο Μακβή μπόρεσε να κάνει μια σειρά παρατηρήσεων και προτάσεων, που τις συνόψισε προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, στα ακόλουθα σημεία:

Βασικά ο Μακβή επισήμανε, ότι ο Βασιλιάς θα πρέπει να επιμείνει και να απαιτεί από τους πολιτικούς ηγέτες, να συγκεντρωθούν για να σχηματίσουν μια αντιπροσωπευτική κυβέρνηση και να έχει ο ίδιος τη δυνατότητα να απευθύνεται προσωπικά στο λαό για οποιαδήποτε αντίθεση στην έκκλησή του, ώστε έτσι να μπορεί να είναι αυτό  αρκετό για να συμβιβάσει όσους διαφωνούν.

Είπε επίσης στο Γεώργιο Β΄, ότι η ενότητα μεταξύ όλων των Ελλήνων που έχουν εθνική αντίληψη, ήταν τόσο σημαντική εκείνη τη στιγμή, όσο και η συνεργασία μεταξύ των πολιτικών και ότι η ηγεσία του στέμματος, μπορεί να το πετύχει αυτό.

Κατά την Μακβή, το μόνο εφαρμόσιμο θεραπευτικό πρόγραμμα για αυτή τη χώρα μετά από όσα πέρασε, ήταν ένα πρόγραμμα ευρείας ανεκτικότητας, δικαιοσύνης και βοήθειας, παρόμοιο με το πρόγραμμα του Αβραάμ Λίνκολν μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Στο πλαίσιο ενός τέτοιου προγράμματος, θα πρέπει να επιτραπεί σε όλους τους ανθρώπους που «πήγαν στα βουνά» εκτός από αυτούς που υπόκεινται σε συγκεκριμένες παραβάσεις βάσει του ελληνικού ποινικού κώδικα, να επιστρέψουν ελεύθερα στα σπίτια τους. Οι γυναίκες και τα παιδιά των φυγόδικων, δεν θα έπρεπε πλέον να φυλακίζονται και να εξορίζονται ως όμηροι.

*Απόσπασμα των Αμερικανικών Εθνικών Αρχείων με την κριτική του Μακβή 

κατά του υπουργού Στρατιωτικών Μαυρομιχάλη

 Συνεχίζοντας ο αμερικανός πρέσβης, είπε στο βασιλέα Γεώργιο Β΄ ότι σε κάθε Έλληνα, πρέπει να επιτρέπεται να έχει τις δικές του πολιτικές του απόψεις και κανείς να μην διώκεται, παρά μόνο για συγκεκριμένη διάπραξη εγκλήματος. Τόνισε την πεποίθησή του ότι αν τεθεί σε εφαρμογή ένα τέτοιο πρόγραμμα, τουλάχιστον το 70% της υπάρχουσας ανταρσίας στην Ελλάδα θα εξαφανιζόταν. Μίλησε ακόμα για την πεποίθησή του ότι ορισμένες πολιτικές του υπουργού Άμυνας, Μαυρομιχάλη, (σ.σ. πρόκειται για τον Πέτρο Κ. Μαυρομιχάλη) «μπορεί να τείνουν προς τον φασισμό, τον οποίο ένιωθα ότι δεν θα μπορούσα να τον ανεχτώ ξανά, αφού τα Συμμαχικά Έθνη έκαναν έναν πόλεμο για την εξάλειψή του» κατά την έκφρασή του και πρόσθεσε στην αναφορά του προς την Ουάσιγκτον, ότι είτε η πολιτική που πρότεινε στο βασιλέα είναι σωστή λύση είτε όχι για τα σημερινά προβλήματα, ο ίδιος ένιωθε σίγουρος ότι αν την ακολουθήσει ο βασιλεύς θα είχε την ικανοποίηση ότι θα έκανε το καθήκον του όπως το επέτασσε η συνείδησή του.

Τελικά ο Μακβή, όπως γράφει στην αναφορά του, ένιωσε ευχάριστη έκπληξη, γιατί ο βασιλεύς, εξέφρασε πλήρη συμφωνία με κάθε μια από τις προαναφερθείσες προτάσεις. Όσον αφορούσε την πρώτη πρόταση, ο Γεώργιος Β΄ είπε ότι έχει ήδη καλέσει σε ακρόαση τους πολιτικούς και τους βρήκε όλους σύμφωνους με την ιδέα της συνεργασίας σε μια διευρυμένη κυβέρνηση, εκτός από τον Σοφούλη που επιμένει ως στις απόψεις του. Είπε, ότι ενέκρινε να πάνε οι πολιτικοί στο Παρίσι, στη Διάσκεψη για την Ειρήνη, γιατί μπορεί να μάθουν εκεί κάποια πράγματα, που θα τους πείσουν για την αναγκαιότητα να μπορούν να συνυπάρχουν, καθώς και για το γεγονός ότι οι ελληνικές «εθνικές διεκδικήσεις» πρέπει να θεωρηθούν μέρος του μεγάλου προβλήματος για παγκόσμια ειρήνη.

Όσον αφορά τη γνώμη του Μακβή για συνεργασία των πολιτικών, την αποδέχτηκε και δεν έδειξε καμία τάση να αποφεύγει την ευθύνη του Στέμματος. Σε σχέση με τα  υπόλοιπα ζητήματα  έδειξε, ότι είχε ήδη σκεφτεί να επιχειρήσει να ακολουθήσει το παράδειγμα του Λίνκολν. Σχετικά με τις απόψεις του Αμερικανού διπλωμάτη για το πρόγραμμα ευρείας ανεκτικότητας, δικαιοσύνης και βοήθειας, ο Γεώργιος Β΄ ήταν  κατηγορηματικός δηλώνοντας την πεποίθησή του ότι η παρούσα πολιτική, τείνει μόνο να αυξήσει την πικρία με την προσθήκη μνησικακίας.

Για το θέμα των πολιτικών ελευθεριών, ο βασιλεύς της Ελλάδας συμφώνησε θερμά και πλήρως, λέγοντας ότι αυτό είναι η γενική ανάγκη της εποχής.

*Απόσπασμα από τα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία με τον ασυνήθιστο για βασιλέα χαρακτηρισμό υπουργού ως ηλίθιου

Στο σημείο αυτό ο αμερικανός πρέσβης μετέφερε στην αναφορά του και μια ακριτομυθία του Γεωργίου Β΄ ξεφεύγοντας από τα συνήθη αυστηρά διπλωματικά πλαίσια έκφρασης. Συγκεκριμένα είπε για τον Πέτρο Κ. Μαυρομιχάλη (σ.σ. υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη):

 -Είναι ένας παλιός συμπαίκτης στα νιάτα μου, αλλά τον θεωρώ ηλίθιο.

Στη γνώμη του Αμερικανού συνομιλητής του για τον φασισμό, ο βασιλεύς συμφώνησε και είπε δεν είναι πλέον μια πιθανή λύση προσθέτοντας:

-Η δικτατορία, δεν συμφώνησε ποτέ με τις ιδέες μου και έκανα λάθος, που ταυτίστηκα μαζί της.

Ο Μακβή επισήμανε, ότι ο βασιλεύς μίλησε όπως και ο ίδιος, εντελώς προσωπικά, ότι ο Γεώργιος Β΄ ήταν μια μοναχική και αποσπασματική φιγούρα και ότι οι ευτυχώς καλές του προθέσεις, δεν είναι πιθανό να βρουν μεγάλη υποστήριξη από τις επιρροές των ανθρώπων που τον περιβάλλουν.

*Ο υπουργός Στρατιωτικών Πέτρος Κ. Μαυρομιχάλης (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)

Ύστερα από τη συνομιλία αυτή ο Αμερικανός πρέσβης ανήγγειλε στην κυβέρνησή του ότι σκόπευε να ενημερώσει για την ουσία της συνομιλίας του, τον Βρετανό συνάδελφό του, ο οποίος στην πρώτη του ακρόασή του, έλαβε μόνο την επίσημη διαβεβαίωση ότι ο βασιλεύς «θα ενεργήσει συνταγματικά» και την εντύπωση ότι ο Γεώργιος Β΄ ήταν  αγανακτισμένος με τους Βρετανούς, που τον κράτησαν εκτός Ελλάδας τα τελευταία 2 χρόνια (σ.σ. είναι η περίπτωση της Αντιβασιλείας που είχε δοθεί στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, με προσπάθειες του Τσώρτσιλ).

-Αυτό το τελευταίο- έγραφε ο Μακβή- είναι μάλλον αλήθεια, αλλά οι Βρετανοί έχουν την πολυτέλεια να το αγνοήσουν και πιστεύω ότι αν χρησιμοποιήσουν πλήρως τώρα τη θέση τους εδώ, θα ενισχύσουν το χέρι του βασιλέως σε μια συνολική προσπάθεια για την ενότητα της κυβέρνησής του πίσω από το καθεστώς. Όλα τα εγκληματικά και ανατρεπτικά στοιχεία στη χώρα, υπάρχει η ευκαιρία να μειωθούν κατά πολύ, όπως και οι κίνδυνοι της σλαβικής διείσδυσης και της κομμουνιστικής δραστηριότητας και κατά συνέπεια να ευνοηθεί η οικονομική ανασυγκρότηση, που τώρα παρεμποδίζεται τόσο πολύ από την εκτεταμένη διχόνοια και τον φόβο. Ωστόσο, είναι τώρα ο καιρός να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες του βασιλέως ως ενωτικού και εποικοδομητικού παράγοντα, ενώ εξακολουθεί να διατηρεί κάποια τυχαία δημοτικότητα ως αποτέλεσμα της επιστροφής του με δημοψήφισμα. Αν τον δουν οι Έλληνες για λίγο να μην κάνει τίποτα ή νιώσουν ότι πέφτει κάτω από την επιρροή κάποιας κλειστής ομάδας, θα είναι πολύ αργά.

*Ο Ντιν Άτσεσον

Έπαινος από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ

 

Πολύ σύντομα, ο Μακβή επαινέθηκε από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ  για την πρωτοβουλία του να συναντήσει το βασιλέα Γεώργιο Β΄ και να συνομιλήσει μαζί του ανεπίσημα.

Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Ντιν Άτσεσον, απάντησε στον πρέσβη Μακβή με το ακόλουθο τηλεγράφημα, στις 16 Οκτωβρίου 1946:

«Θέλω να σας επαινέσω θερμά για την προσέγγισή σας στον βασιλέα. Οι ιδέες σας που του εκφράσατε, δείχνουν βαθιά κατανόηση της περίπλοκης ελληνικής κατάστασης και αντιπροσωπεύουν την καλύτερη ευγενική συμβουλή των ΗΠΑ προς τον αρχηγό του φιλικού συμμαχικού κράτους, του οποίου το μέλλον είναι εξαιρετικά ανησυχητικό. Θα πρέπει να αναζητήσετε έγκαιρα την ευκαιρία να ενημερώσετε τον βασιλέα ότι έχετε αναφέρει τη συνομιλία σας στην Κυβέρνησή σας, η οποία συμφωνεί πλήρως με τις ιδέες που εκφράζονται και πληροφορείται με ικανοποίηση τη στάση του βασιλέως απέναντι σε συγκεκριμένα προβλήματα που συζητήθηκαν».

               Οι μαύρες εκείνες εποχές, μας κληροδότησαν μνήμες δυσάρεστες, γεμάτες πόνο και απόγνωση, μνήμες δυσβάστακτες με τρομερές εμπειρίες, μνήμες φορτωμένες με φόβο και δυστυχία, μνήμες με άδικους νεκρούς σε ένα ποτάμι στο οποίο έτρεχε αίμα… Επρόκειτο για άκρως τραυματική περίοδο για την Ελλάδα.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1946v07/d164)