ΛΕΗΛΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΗΣΑΥΡΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΖΙ

*Από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, με τις τεράστιες απώλειες ανθρώπινων ζωών και τις πρωτοφανείς καταστροφές σε έργα υποδομής, με τα τραγικά ολοκαυτώματα και την απέραντη δυστυχία που σκόρπισε υπήρξε ολέθριος για την ανθρωπότητα. Μια πτυχή αυτού του ολέθρου ήταν και οι λεηλασίες και οι καταστροφές πολιτιστικών αγαθών. Η Ελλάδα, υπήρξε θύμα, όλων των μορφών ολέθρου που «πρόσφερε» στην ανθρωπότητα αυτός ο φοβερός πόλεμος. Ιδιαίτερα όμως δοκιμάστηκε σε ότι αφορά την κλοπή πολιτιστικών θησαυρών από τα μουσεία της και τους αρχαιολογικούς χώρους.

               Οι Γερμανοί ναζιστές εμφανίζονταν ως λάτρεις του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αλλά δεν δίστασαν να αρπάξουν ό,τι μπορούσαν ως ανεξέλεγκτοι κατακτητές ή να καταστρέψουν.

               Στο άρθρο αυτό θα δώσουμε ορισμένα, αριθμητικά λίγα, περιστατικά τέτοια βάναυσης συμπεριφοράς, προς έργα τέχνης και μνημεία. Δεν πρόκειται για συνολική αποτίμηση της λεηλασίας αρχαίων ελληνικών  θησαυρών. Αυτό το έργο έγινε μετά τη λήξη του πολέμου από τις αρμόδιες υπηρεσίες και τον καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο. Το σημερινό άρθρο αφορά ένα επιμέρους εύρημα, όπως διασώθηκε  στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ

               Πρόκειται για ένα τηλεγράφημα στις 14 Μαΐου 1943 από τις Ελληνικές Υπηρεσίες Πληροφοριών του Καΐρου προς την ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον που περιείχε τις ακόλουθες πληροφορίες για τη λεηλασία αρχαιοτήτων, έργων τέχνης κ.λπ. και την αντιμετώπιση των ιστορικών μνημείων, από τις αρχές των δυνάμεων του Άξονα στην Ελλάδα.

               Το Σεπτέμβριο του 1941 η Ιταλική διοίκηση των Κυκλάδων με ένα αντιτορπιλικό που προσορμίστηκε στη Δήλο μετέφερε τα πιο πολύτιμα εκθέματα του μουσείου. Η κυβέρνηση μαριονέτα ζήτησε εξηγήσεις από τους Ιταλούς, αλλά αυτοί απάντησαν ότι αυτές οι αρχαιότητες συγκεντρώθηκαν για τους σκοπούς της διασφάλισής τους.

*Γερμανοί σε παράνομες ανασκαφές στην Κρήτη

Τα γερμανικά στρατεύματα που περνούσαν από τη Χαιρώνεια, έδειξαν το θαυμασμό τους για τις αρχαιότητες… μεταφέροντας έναν αριθμό από αυτές, από το μουσείο της πόλης.

Στην Αίγινα οι Γερμανοί εισέβαλαν σε ένα σπίτι, το οποίο είχε μετατραπεί σε μικρό μουσείο βυζαντινών εικόνων, τις οποίες μάζεψαν στο δρόμο και τις έσπασαν!!!

Μη επιβεβαιωμένες αναφορές του Σεπτεμβρίου 1941 ανέφεραν ότι ορισμένα αρχαία έργα τέχνης στο Μουσείο της Ακρόπολης προσφέρθηκαν ως δώρα στον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Σύμφωνα με τις ίδιες αναφορές, οι άλλες αρχαιότητες αυτού του μουσείου, κλειδιά των οποίων βρίσκονται σε γερμανικά χέρια, έχουν σταλεί στη Γερμανία.

Τον Ιούνιο του 1941 τρεις Γερμανοί αξιωματικοί, ένας από αυτούς καθηγητής από το Μόναχο, περιόδευσαν στο Άγιο Όρος και φρόντισαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα και κειμήλια, υποτίθεται για να μην χαθούν.

*Γερμανοί στη Φαιστό

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1942 τέσσερις χιτλερικοί επίλεκτοι άνδρες μπήκαν στην εκκλησία ενός χωριού κοντά στη Λαμία, διακόπτοντας τη λειτουργία και …το έσκασαν κλέβοντας τον Τίμιο Σταυρό!!!

Στις 16 Οκτωβρίου 1942  ένα μοναστήρι του Παρνασσού με βυζαντινή εκκλησία του δωδέκατου αιώνα βομβαρδίστηκε με όλμους. Ολόκληρο το μοναστήρι και τα έπιπλα της εκκλησίας (τέμπλο, στασίδια, ψαλτήρια κ.λπ.) καταστράφηκαν από την πυρκαγιά που προκλήθηκε.

Οι Γερμανοί  έκαναν ανασκαφές στην Ολυμπία και βρήκαν σημαντικά ευρήματα τα οποία μετέφεραν στη Γερμανία.

Οι Βούλγαροι λεηλάτησαν πολλές εκκλησίες στις περιοχές που κατέλαβαν και έστειλαν τα εκκλησιαστικά έπιπλα και στολίδια στη Βουλγαρία. Οι εκκλησίες των περιοχών Σερρών, Ζίχνης, Δράμας, Καβάλας, Κομοτηνής, Ξάνθης, Αλεξανδρούπολης υπέφεραν περισσότερο και μεταξύ αυτών το περίφημο μοναστήρι της Εικοσιφοινίσσης στην περιοχή της Δράμας και Σταυροπηγαδάκι το μοναστήρι του Ιωάννη Προδρόμου, της περιφέρειας Σερρών (Για τις κλοπές αυτές διαβάστε και στο  https://sitalkisking.blogspot.com/2021/06/blog-post_11.html#more). Θυμίζουμε, ότι μόλις πριν από λίγες μέρες, 80 και πλέον χρόνια από τότε, παραδόθηκαν στην Αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου Αμερικής μερικές σελίδες από τα σπάνια κλεμμένα Βυζαντινά χειρόγραφα της Μονής Εικοσιφοινίσσης.

Στην Τρίπολη οι Γερμανοί παρέλαβαν ένα λιοντάρι του Κάστρου, όπως και στα Κύθηρα.

 

Και άλλα έγγραφα…

 

Στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ υπάρχουν και αρκετά άλλα έγγραφα με λεηλασίες και καταστροφές αρχαιολογικών θησαυρών από τους Ναζί του Χίτλερ και από τους φασίστες του Μουσολίνι. Είναι ατελείωτη η σειρά των βαρβαροτήτων και των κλοπών που έγινε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κατοχής. Έτσι, ανάμεσα στα άλλα μπορούμε να αναφέρουμε και τις ακόλουθες περιπτώσεις:

*Από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ, για την Τανάγρα

Το μουσείο που στεγάζει τα ευρήματα της Τανάγρας, χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς για την στέγαση των στρατευμάτων τους στις αρχές της κατοχής. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους οι κατακτητές γκρέμισαν και έσπασαν περίπου πενήντα αγγεία της αρχαϊκής περιόδου, κυρίως κορινθιακoύ τύπου. Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι έχει λάβει χώρα κλοπή.

Tα ερείπια της αρχαίας πόλης της Μεγαλόπολης βρέθηκαν άθικτα. Η συλλογή αρχαιοτήτων που στεγαζόταν παλαιότερα στο Γυμνάσιο είχε διασκορπιστεί από τους Ιταλούς το 1941. Περίπου εκατόν δέκα μικρά αντικείμενα, κυρίως βάζα και βαρίδια αργαλειών βρέθηκαν άθικτα καθώς και τα εβδομήντα απομακρυσμένα αρχιτεκτονικά και γλυπτά θραύσματα από πέτρες και μάρμαρο, ανακαλύφθηκαν μέσα και γύρω από έναν στάβλο.

Το μουσείο των Μεγάρων είχε λεηλατηθεί σοβαρά από τους Ιταλούς το 1943 και από τα τριακόσια συνολικά αντικείμενα, μόνο περίπου ογδόντα έξι ήταν ακόμα στη θέση τους. Όλα τα βάζα είχαν εξαφανιστεί εκτός από πολλές γλυπτές κεφαλές. Ο μοναδικός κατάλογος του περιεχομένου του μουσείου είχε παραδοθεί στους Γερμανούς, οπότε δεν κατέστη δυνατή η σύνταξη λεπτομερούς λίστας των απωλειών.

*Παράνομες ναζιστικές ανασκαφές

Στη Θήβα οι Γερμανοί λεηλάτησαν μικρά αντικείμενα σε πολύ μεγάλη κλίμακα όταν τα στρατεύματά τους εισέβαλαν στο μουσείο και το γραφείο του Έφορου Αρχαιοτήτων Θήβας, στις 20 Απριλίου 1941.

Από έρευνα που έγινε στη Σαλαμίνα βρέθηκε ότι στη Μονή Φανερωμένης έσπασαν τζάμια και κεραμίδια του Καθολικού του μοναστηρίου κατά τη διάρκεια έκρηξης νάρκης. Το γειτονικό ασκηταριό του Αγίου Λαυρεντίου, που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα, καταστράφηκε από τα γερμανικά πυρά κατά τη διάρκεια της κατοχής.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι οι Γερμανοί όχι μόνο κατάκλεψαν τα ελληνικά μουσεία και τους χώρους ανασκαφών, αλλά για χρόνια μετά το πόλεμο δεν έκαναν ενέργειες καταγραφής των κλεμμένων και φυσικά απέφυγαν και ενέργειες επιστροφής τους. 

*Το εξώφυλλο του 1ου τόμου του έργου του κ. Βασ. Πετράκου

Το 2021 εκδόθηκε από την «Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία» το πεντάτομο έργο «Το Παρελθόν σε Δεσμά», του Εφόρου Αρχαιοτήτων επί τιμή και γενικού γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ακαδημαϊκού Βασιλείου Χ. Πετράκου. Το έργο αποτελεί τη χρονογραφία της τύχης των αρχαιοτήτων της Ελλάδας από την 28η Οκτωβρίου 1940 έως τον Δεκέμβριο του 1944. Όπως ανέφερε κατά την έκδοση, ανακοίνωση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, με βάση ελληνικά, γερμανικά και ιταλικά έγγραφα της συγκεκριμένης περιόδου, δημοσιεύματα και προσωπικά αρχεία, σχηματίστηκε η πρώτη, πραγματική, εικόνα της ιστορίας της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της δράσης των λίγων Εφόρων και Επιμελητών Αρχαιοτήτων των χρόνων του Πολέμου και της Κατοχής.

Ο ναζισμός και ο φασισμός, σημάδεψαν την ανθρωπότητα, με εγκλήματα κάθε μορφής. 

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΗ

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ, File Unit https://catalog.archives.gov/id/66824731?objectPage=70