Καραμανλής, Μπίτσιος, Φορντ και Κίσινγκερ, συνομιλούν σε ένα κήπο στο Ελσίνκι το 1975

*Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζέραλντ Φορντ και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Χένρι Κίσινγκερ και ο Δημήτρης Μπίτσιος συνομιλούν στην πρεσβευτική κατοικία στον Ελσίνκι κατά τη διάρκεια των εργασιών της Διάσκεψης του Ελσίνκι, το καλοκαίρι του 1975. (Φωτ. ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ).

 

 

Μια ανέκδοτη αποκαλυπτική συνομιλία,

όπως ανασύρθηκε από

τα αμερικανικά Εθνικά Αρχεία

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

            Το καλοκαίρι του 1975 η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή αντιμετώπιζε τεράστια προβλήματα εξαιτίας της τουρκικής αδιαλλαξίας. Η Κύπρος είχε υποστεί την τουρκική κατοχή και η Ελλάδα προσπαθούσε να εξομαλύνει με διπλωματικούς τρόπους την κατάσταση.

Μια μείζων επιτυχία της Ελλάδας, ήταν ότι τέθηκε σε ισχύ, στις 5 Φεβρουαρίου 1975, εμπάργκο όπλων έναντι της Τουρκίας. Ήταν κατ’ αρχήν μια άκρως σημαντική απόφαση. Η τουρκική κυβέρνηση αντέδρασε  άμεσα και αποφάσισε να αναστείλει τη λειτουργία των αμερικανικών βάσεων στην Τουρκία. Οι εγκαταστάσεις αυτές ήταν κρίσιμες λόγω των εντάσεων του Ψυχρού Πολέμου, ενώ παράλληλα διεφύλασσαν τα αμερικανικά  συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, η οποία τελούσε εν βρασμώ λόγω του Παλαιστινιακού. Υπενθυμίζεται ότι από τον Αύγουστο του 1974, η ελληνική κυβέρνηση είχε αποσύρει την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, διαμαρτυρόμενη για την απραξία της Ατλαντικής Συμμαχίας και των Ηνωμένων Πολιτειών έναντι της επανάληψης της τουρκικής προέλασης στην Κύπρο, τον γνωστό Αττίλα ΙΙ. Η επιβολή του εμπάργκο δημιουργούσε συνθήκες δυσλειτουργίας στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.

Το εμπάργκο όπλων όμως είχε αρχίσει να χαλαρώνει τελικά από τις 2 Οκτωβρίου 1975 όταν επετράπη στην Τουρκία από το Κογκρέσο η αγορά όπλων με πληρωμή σε συνάλλαγμα.

Όλο αυτό το διάστημα ήταν εντυπωσιακή και η κινητοποίηση των ομογενών στις ΗΠΑ , γεγονός που ενόχλησε πολύ τον Φορντ και τον Κίσινγκερ.

 

Η Διάσκεψη Ασφαλείας στο Ελσίνκι

 

Το καλοκαίρι του 1975, πραγματοποιήθηκε στη φιλανδική πρωτεύουσα η Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, με τη συμμετοχή των παγκόσμιων ηγετών. Ήταν εντυπωσιακή η συμμετοχή τόσων ηγετών στο Ελσίνκι. Ταυτόχρονα ήταν και μια ευκαιρία για τους ηγέτες των μικρότερων κρατών, να συζητήσουν τα προβλήματα των χωρών τους και να επιδιώξουν επιμέρους λύσεις.

            Μια τέτοια σημαντική συνομιλία εκτός προγράμματος έγινε στις 30 Ιουλίου 1975, στην 1 το μεσημέρι στον κήπο της πρεσβευτικής κατοικίας του Αμερικανού πρεσβευτή στο Ελσίνκι. Θα ακολουθούσε συνάντηση του προέδρου των ΗΠΑ με τον Ιάπωνα πρωθυπουργό.

Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο υπουργός Εξωτερικών Δημήτριος Μπίτσιος και ο γραμματέας του υπουργικού Συμβουλίου Πέτρος Μολυβιάτης (Οι Αμερικανοί τον έχουν καταγράψει λανθασμένα ως Μολυβιάτος). Από πλευράς των ΗΠΑ συμμετείχαν ο Πρόεδρος Τζέραλντ Φορντ, ο υπουργός Εξωτερικών Χένρυ Κίσιγκερ και ο Άρθουρ Χάρτμαν βοηθός υφυπουργός για τις Ευρωπαϊκές υποθέσεις.

Από τη συνομιλία αυτή προκύπτει ότι οι Αμερικανοί, ήθελαν να αποφύγουν οι ίδιοι την άμεση και βιώσιμη λύση του Κυπριακού, λόγω της στάσης και των εκβιασμών της Τουρκίας και επιχειρούσαν να μεταθέσουν την ευθύνη στους Ευρωπαίους συμμάχους τους, κάτι που δεν αποδέχονταν ο Καραμανλής και επεσήμαινε στον Φορντ ότι μόνον οι Αμερικανοί είχαν τέτοια δυνατότητα.

Για τη συνάντηση αυτή συντάχθηκε μνημόνιο, από το Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ, που είναι καταταθειμένο στη συλλογή μνημονίων της Βιβλιοθήκης της Προεδρίας Φόρντ. Αργότερα μεταγράφηκε και υπάρχει πλέον και στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.

*Η σελίδα με το μνημόνιο, όπως φαίνεται σήμερα στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ

 

Η ανέκδοτη ιστορική συνομιλία

 

Καραμανλής: Ήμουν στη Ρουμανία πριν από λίγο καιρό και σκέφτηκα να προσκαλέσω τους Ρουμάνους να συμμετάσχουν στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ.

Κίσινγκερ: Ναι, αυτοί και οι Κινέζοι είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ και της Κοινής Αγοράς.

Φορντ: Δεν είναι εδώ οι Αλβανοί;

Κίσινγκερ: Όχι και αυτό συμβαίνει γιατί ακολουθούν την κινεζική γραμμή.

Μπίτσιος: Ναι, πιστεύουν ότι όλα αυτά είναι μια συνωμοσία.

Καραμανλής: Καταλαβαίνω, ότι η Ρουμανία και ιδιαίτερα το Βουκουρέστι ήταν πολύ ζωντανό  την προπολεμική περίοδο.

Μπίτσιος: Ναι, το έλεγαν Παρίσι της Ανατολής.

Κίσινγκερ: Αυτό συμβαίνει επειδή ήταν παρακμιακό.

Φορντ:  Έχουν ακόμα πολύ πετρέλαιο;

Καραμανλής: Νομίζω ότι έχει φύγει το μισό.

Μολυβιάτης: Έχουμε πολύ θερμές σχέσεις με τη Βουλγαρία τώρα.

Κίσινγκερ: Αυτό δεν ήταν αλήθεια ιστορικά.

Καραμανλής: Ναι, είναι η πρώτη φορά.

Κίσινγκερ: Στο παρελθόν οι Βούλγαροι ήθελαν μια διέξοδο στο Αιγαίο και πίστευαν ότι έπρεπε να έχουν ένα κομμάτι Ελλάδας.

Μπίτσιος: Οι Βούλγαροι είναι ενοχλημένοι με τους Γιουγκοσλάβους λόγω του ζητήματος της μακεδονικής μειονότητας.

Καραμανλής: Θα μπορούσαμε να έχουμε καλύτερες σχέσεις με τη Βουλγαρία από την Τουρκία. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια νέα ισορροπία.

*Ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας Γιόζιπ Μπροζ Τίτο

Φορντ: Τι πιστεύετε ότι θα γίνει στη Γιουγκοσλαβία μετά τον Τίτο; (σ.σ. Ο Τίτο συμμετείχε στη Διάσκεψη του Ελσίνκι, φορώντας μάλιστα κατάλευκη στολή ναυάρχου).

Καραμανλής: Νομίζω ότι είναι πολύ δύσκολο. Υπάρχουν τρεις πιθανότητες. Οι Ρώσοι μπορεί να πάρουν τον έλεγχο. Μπορεί να διασπαστεί. Ή, λόγω της δύναμης του Στρατού μπορεί να παραμείνει ενιαία και να έχει την ίδια ανεξαρτησία. Είναι μεγάλη ενασχόληση για εμάς. Ένας από τους λόγους που θέλουμε να αποκαταστήσουμε τις καλές σχέσεις με την Τουρκία είναι για να μην έχουμε αυτό το πρόβλημα όταν γίνει η μετάβαση στη Γιουγκοσλαβία,

Κίσινγκερ: Εάν βελτιωθεί η κατάσταση στην Τουρκία, τότε θα αισθάνεστε ότι μπορείτε να παίξετε έναν χρήσιμο ρόλο στα Βαλκάνια.

Φορντ: Ποιος είναι ο αναδυόμενος ηγέτης στη Γιουγκοσλαβία;

Καραμανλής: Είναι δύσκολο να πω, αλλά νομίζω ότι έχουν 50-50 πιθανότητες να διατηρήσουν την ενότητα τους και την ανεξαρτησία τους.

Φορντ: Δεν θα ήταν υγιές αν μπουν οι Σοβιετικοί.

Καραμανλής: Εάν οι Ρώσοι εισέλθουν, τότε η Βουλγαρία θα συνεργαστεί με την Γιουγκοσλαβία. Γι' αυτό είναι σημαντικές οι σχέσεις μας με την Τουρκία.

Κίσιγκερ: Ναι.

 

 

Τότε που ο Τίτο, έκλεισε τα σύνορα...

 

 

Καραμανλής: Οι σχέσεις μας με τη Γιουγκοσλαβία είναι καλές.

Κίσινγκερ: Ο λόγος που τελείωσε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα ήταν επειδή η Γιουγκοσλαβία έκλεισε τα σύνορα.

Μπίτσιος: Ναι, είναι αλήθεια.

Καραμανλής: Οι λόγοι ήταν δύο. Το δόγμα Τρούμαν και ο Τίτο, έκλεισαν τα σύνορα.

Φορντ: Όλοι χρωστάμε στον Τίτο πολλά. Θυμάμαι όταν ήμουν στο Κογκρέσο μερικοί από τους συναδέλφους μου αμφισβήτησαν ότι έδωσαν στρατιωτική βοήθεια στον Τίτο, αλλά ήταν το σωστό γιατί αυτό βοήθησε την Ελλάδα και τη Μεσόγειο γενικά.

Μπίτσιος: Οι σχέσεις σας με τη Γιουγκοσλαβία είναι καλές;

Φορντ: Ναι.

Κίσινγκερ: Δέχονται μόνο περιστασιακή επίθεση του Τύπου λόγω της μη ευθυγραμμισμένης θέσης τους.

Φορντ: Ποιος είναι υπουργός Εξωτερικών;

Κίσινγκερ: Μίνιτς.

Μπίτσιος: Υπάρχουν φήμες ότι αυτός ίσως ηγηθεί συλλογικής ηγεσίας μετά τον Τίτο.

Φορντ: Πώς σας φαίνεται η Πορτογαλία σήμερα;

Καραμανλής: Νομίζω ότι είναι σε απελπιστική κατάσταση.

Κίσινγκερ: Αυτή είναι η άποψή μου.

Φορντ: Πιστεύετε ότι θα ήθελαν να μείνουν στο ΝΑΤΟ αν είναι κομμουνιστές;

Καραμανλής: Εκεί μπορεί να γίνει εμφύλιος πόλεμος. Εξαρτάται από τους συντηρητικούς.

Μπίτσιος: Κακό είναι και για την Ισπανία.

Φορντ: Σημείωσα ότι η Ένωση Εργαζομένων στην Ισπανία ψήφισε και επέλεξε είτε φιλελεύθερη είτε κομμουνιστική ηγεσία.

Κίσινγκερ: Ναι.

Καραμανλής: Η κατάσταση στην Πορτογαλία έχει επικίνδυνα αποτελέσματα σε Ισπανία και Ιταλία. Κατά την άποψή μου, όταν αναπτύσσονται καταστάσεις που είναι κακές, χρειάζονται άμεσα μέτρα για τη διόρθωσή τους.

Κίσινγκερ: Έχετε δίκιο. Χάσαμε ένα χρόνο στην Πορτογαλία κυρίως επειδή οι Δυτικοευρωπαίοι είπαν ότι δεν υπήρχε πρόβλημα.

Καραμανλής: Στην περίπτωση της Πορτογαλίας, της Κύπρου και του αραβικού πετρελαίου έχουμε τώρα ένα μεγάλο πρόβλημα, που δημιουργεί εχθρότητα, αλλά αν αυτές οι κρίσεις αντιμετωπιστούν γρήγορα, συνήθως μπορούν να λυθούν και μπορούμε να αποφύγουμε την αντιπαράθεση.

*Ελσίνκι: Μακάριος, Φορντ και Κίσινγκερ συνομιλούν. Δεξιά ο υφυπουργός παρά τω Προέδρω Πάτροκλος Σταύρου

Κίσινγκερ: Είναι κρίμα που δεν μπορέσαμε να σημειώσουμε πρόοδο στην Κύπρο τον Δεκέμβριο. Ήσουν έτοιμος, αλλά μετά η παραίτηση του Ετζεβίτ και το δικό μας εσωτερικό πρόβλημα καθυστέρησαν μια λύση συν τα κατεστημένα συμφέροντα στην Τουρκία.

Καραμανλής: Η κατάσταση είναι πλέον χειρότερη από τις Βρυξέλλες. Θα θυμάστε ότι εξέφρασα τη θέση μας για την Κύπρο. Η ευθύνη για την έλλειψη προόδου βαρύνει την Τουρκία. Αυτό είναι επικίνδυνο. Είμαστε ρεαλιστές. Αν δεν υπάρξει πρόοδος θα υπάρχει ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος και μάλιστα εκτός της περιοχής της Κύπρου.

Κίσινγκερ: Έχετε δει ότι ο Ντεμιρέλ θα δει τον Μπρέζνιεφ;

Καραμανλής: Ναι, έχουν δώσει πιστώσεις στην Τουρκία.

Φορντ: Νομίζω περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια.

Κίσινγκερ: Η τραγωδία μας είναι ότι η επιρροή μας έχει μειωθεί και δεν είχαμε ποτέ την ευκαιρία να τη χρησιμοποιήσουμε.

 

Παράπονα των ΗΠΑ για την Ελλάδα

 

Φορντ: Είμαι βέβαιος ότι γνωρίζετε κύριε Πρωθυπουργέ ότι είμαι εξαιρετικά απογοητευμένος από την ψηφοφορία στο Κογκρέσο την περασμένη εβδομάδα. Εγώ προσωπικά είχα θέσει το κύρος μου στη γραμμή. Είδα 325 μέλη της Βουλής. Ήμουν πεπεισμένος ότι το εμπάργκο είναι μειονέκτημα για μια λύση στο Κυπριακό, υπονομεύει το ΝΑΤΟ,  δεν βοηθά την Ελλάδα και αφορά το κλείσιμο των αμερικανικών βάσεων που συνδέονται βαθιά με την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ. Κάναμε μια δίκαιη και σωστή παρουσίαση. Αλλά χάσαμε. Και φοβάμαι ότι όλες οι περιστάσεις που προέβλεψα θα πραγματοποιηθούν. Η μόχλευση μας δεν είναι μηδενική, είναι αρνητική. Το κλείσιμο των βάσεων είναι εξαιρετικά σοβαρό. Εάν οι Τούρκοι διατηρήσουν την ανένδοτη στάση τους στην Κύπρο, σίγουρα θα καθυστερήσει μια λύση και θα οδηγήσει επίσης σε προβλήματα στο Αιγαίο. Ειλικρινά, πρέπει να σας πω, κύριε Πρωθυπουργέ, υπήρχαν άνθρωποι στην πρεσβεία σας (ο Πρόεδρος δείχνει την επιστολή) που έλεγαν ότι οι δηλώσεις της διοίκησης ήταν εσφαλμένες.

Κίσινγκερ: Δηλώσεις που δεν είχα κάνει.

Φορντ: Η επιστολή διανεμήθηκε δημόσια στον πρώτο όροφο της Βουλής και ήταν πολύ καταστροφική. Η Πρεσβεία σας παρέκαμψε καθιερωμένα κανάλια. Αν νόμιζαν ότι είχε γίνει μια τέτοια δήλωση, τότε θα έπρεπε να ερωτηθεί ο υπουργός, αν ήταν αλήθεια πριν κάνουν οποιοδήποτε δημόσιο σχόλιο. Υπήρχε μεγάλος αριθμός ατόμων από την Πρεσβεία σας στα θεωρεία που με την παρουσία τους έδωσαν μια δυσμενή ατμόσφαιρα. Μπορώ να σας πω τι προσπαθούσαμε να κάνουμε - θέλουμε να βοηθήσουμε στην επίλυση του προβλήματος, αλλά πρέπει να σας πω με φιλικό και σταθερό τρόπο ότι δεν πιστεύω ότι οι δραστηριότητες της Πρεσβείας σας ήταν ο κατάλληλος τρόπος για να ενεργήσει η κυβέρνησή σας.

Καραμανλής: Ως πρωθυπουργός της Ελληνικής Κυβέρνησης είχα γνώση της ανακοίνωσης. Όλο αυτό το διάστημα προσπάθησα να μην πάρω θέση, αν και δέχτηκα ακραίες πιέσεις από τον Τύπο στην Αθήνα να δηλώσω δημόσια ότι η Ελληνική Κυβέρνηση είναι κατά της άρσης του εμπάργκο. Σ΄ αυτή την πίεση αντιστάθηκα, αλλά όταν ενημερώθηκα από μέλη του Κογκρέσου ότι δόθηκε η εντύπωση πως η Ελληνική Κυβέρνηση ενθάρρυνε την άρση του εμπάργκο, ήμουν υποχρεωμένος να αρνηθώ, γιατί αν πίστευαν στην χώρα μου ότι ευνοούσα την άρση του εμπάργκο, θα υπήρχε έντονη δημόσια αντίθεση για μένα στην Ελλάδα.

Κίσινγκερ: Αν είχες έρθει σε εμάς, θα είχαμε εκδώσει δημόσια άρνηση. Η υπόθεσή μας δεν στηρίχτηκε στην ελληνική υποστήριξη και ποτέ δεν είπαμε ότι αυτή ήταν η θέση της κυβέρνησής σας.

Καραμανλής: Ένας άντρας με το όνομα Τζορτζ Κρίστοφερ, ο οποίος ήταν ο Δήμαρχος του Σαν Φρανσίσκο, έστειλε μια επιστολή, στην οποία υποτίθεται ότι έλεγε τα λόγια μου και αρνήθηκα ότι αυτό ήταν απόσπασμα από εμένα.

Χάρτμαν: Η πρεσβεία σας είπε ότι κανείς δεν είχε το δικαίωμα να μιλήσει για εσάς, αλλά δεν αρνήθηκαν πραγματικά την αναφορά.

Κίσινγκερ: Είναι σαφές, αλλά ποτέ δεν είπαμε ότι ευνοήσατε την άρση του εμπάργκο.

Φορντ: Έχω καταλάβει ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν επρόκειτο να πάρει θέση. Πάντα λέγαμε ότι θα μπορούσαμε να είμαστε πιο αποτελεσματικοί στο να βοηθήσουμε την Ελλάδα και να προχωρήσουμε προς μια ειρηνική διευθέτηση για την Κύπρο, εάν αρθεί το εμπάργκο.

 
*Άλλη μια σελίδα του ιστορικού μνημονίου

Καραμανλής: Αποτύχατε!!!

Καραμανλής: Δεν πρέπει να νομίζεις ότι θα έχεις μεγαλύτερη επιρροή. Αλλά δεν θέλω να συνδέσω αυτά τα θέματα. Εναπόκειται σε εσάς να αποφασίσετε για τα όπλα, αλλά κατά την άποψή μου η μόχλευση σας δεν θα αυξηθεί με την άρση του εμπάργκο επειδή, τελικά, δοκιμάσατε και τα δύο: την άρση του εμπάργκο και τη συνέχιση των αποστολών όπλων. Kαι τα δύο απέτυχαν. Κατά την άποψή μου, ο τρόπος για να επιτευχθεί πρόοδος είναι να λάβετε διακριτικά δεσμεύσεις από τους Τούρκους, ώστε να μην εμπλέκεται η υπερηφάνειά τους και στη συνέχεια να αρθεί το εμπάργκο που εξαρτάται, από τη δράση τους αργότερα. Καταλαβαίνω ότι δεν επιθυμούν να κάνουν παραχωρήσεις υπό πίεση και γι' αυτό θα πρέπει να λάβετε τη διακριτική τους συμφωνία.

Κίσινγκερ: Αυτή είναι μια λογική λύση, αλλά το πρόβλημα δεν θα μπορούσε να μείνει μυστικό γιατί θα έπρεπε να το πούμε στο Κογκρέσο και θα το έβγαζαν δημόσια. Αυτή ήταν η προσωπική θέση του ίδιου του Προέδρου και θεώρησε ότι θα υπήρχε ηθική υποχρέωση για τους Τούρκους να σημειώσουν πρόοδο και τους είπε στις Βρυξέλλες ότι εάν δεν σημειωθεί πρόοδος θα είχε τεράστια επίδραση στις σχέσεις Τουρκίας- ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, προειδοποίησα τον Πρόεδρο ότι μπορεί να υπόσχεται περισσότερα από όσα μπορούσε να προσφέρει.

Καραμανλής: Δεν ήταν στο χέρι μου να πω πώς διαχειρίζεστε τις τουρκικές σχέσεις. Αλλά είτε το θέλουμε είτε όχι, αυτά τα γεγονότα συνδέονται με την Κύπρο. Όλα τα θέματα που εμπλέκονται είναι συνδεδεμένα και αν δεν βρεθεί λύση, θα συνεχίσουμε να έχουμε προβλήματα.

Φορντ: Δεν τίθεται θέμα επ' αυτού.

Καραμανλής: Έχω την εντύπωση ότι αυτή η κατάσταση δεν αντιμετωπίστηκε σωστά. Όλοι ξέρουμε πώς να φτάσουμε σε μια λύση σε αυτό το μικρό πρόβλημα και μια λύση υπάρχει - δεν είναι όπως η Μέση Ανατολή- αλλά το ίδιο, αν βρεθεί μια λύση, όλοι οι κίνδυνοι θα εξαφανιστούν αυτόματα. Άλλωστε είναι μια μάλλον μικρή ερώτηση. Έχω υιοθετήσει μια θέση. Είμαι πρόθυμος να ικανοποιήσω τις τουρκικές απαιτήσεις. Έχω αποδεχτεί την γεωγραφική ομοσπονδία. Είμαι έτοιμος να δεχτώ δύο ζώνες, αλλά υπό την προϋπόθεση ότι θα επιστραφεί αρκετό έδαφος, ώστε το ποσοστό τους να είναι περίπου ισοδύναμο ή σε κάποια σχέση με τον πληθυσμό τους. Μπορεί να είναι 1 ή 2 ή 3 τοις εκατό περισσότερο από το 18 τοις εκατό της θέσης τους. Αυτό θα διευκόλυνε την επιστροφή των προσφύγων. Είμαι πρόθυμος να δώσω στους Τούρκους όποιες ομοσπονδιακές εξουσίες θέλουν. Είμαι αρκετά δυνατός στην Αθήνα και μπορώ να ελέγξω τον Μακάριο.

Κίσινγκερ: Αν μπορείς, είσαι ο μόνος.

Προφητικό!!!

Καραμανλής: Αν οι Τούρκοι δεν κινηθούν τώρα, σε λίγους μήνες μπορεί να μην είναι δυνατό. Πρέπει να πείσεις τους Τούρκους.

Φορντ: Θέλουμε η καλή σας Κυβέρνηση να συνεχίσει να ευημερεί. Ευνοούμε σθεναρά την κυβέρνηση Καραμανλή στην Ελλάδα και είμαστε πολύ ανήσυχοι για τη φθορά του Κυπριακού προβλήματος και τις πιθανές επιπτώσεις του σε εσάς. Θέλουμε να βοηθήσουμε. Μόλις σήμερα το πρωί έλαβα ένα μήνυμα από το Κογκρέσο, το οποίο πρόκειται να προσπαθήσει έναν άλλο διμερή συμβιβασμό και αυτό έχει την πλήρη υποστήριξη μου. Εάν αποτύχει και πρέπει να δράσουν μέχρι την Παρασκευή, τα πράγματα θα είναι πολύ χειρότερα σε πέντε εβδομάδες από τώρα, όταν επιστρέψει το Κογκρέσο. Θα προσπαθήσουμε και οι εξωτερικοί παράγοντες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ανατροπή της ήττας. Μετά από όλα αυτά, χάσαμε μόνο με ψήφους 206 έναντι 223. Μέχρι τα τελευταία δευτερόλεπτα της ψηφοφορίας, πίστευα ότι είχαμε κερδίσει. Πρέπει όμως να σας πω, ότι οι αγαπημένοι μου φίλοι της ΑΧΕΠΑ ήταν πολύ δύσκολοι. Έχουν παραπληροφορηθεί. Είναι καλοί άνθρωποι, αλλά πρέπει να ενημερωθούν για τις τρομερές συνθήκες που θα ακολουθήσουν αν αποτύχουν αυτές οι επόμενες προσπάθειες. Εάν συνεχίσουμε τις πέντε εβδομάδες χωρίς να συμβεί τίποτα, η κατάσταση θα είναι χειρότερη. Δεν πρόκειται για κομματική προσπάθεια. Μετά την ψηφοφορία και οι δύο γερουσιαστές Scott και Mansfield καταδίκασαν τη δράση του Σώματος. Αλλά έχουμε την ευκαιρία να σώσουμε αυτή την κατάσταση και αυτή είναι η τελευταία προσπάθεια. Είστε κριτής του τι μπορείτε να κάνετε, αλλά πρέπει επίσης να ξέρετε ότι μπορείτε να πείτε τι είδους αντίδραση μπορεί να υπάρξει. Εάν αυτή η κατάσταση επιδεινωθεί περαιτέρω, ο αμερικανικός λαός θα θέλει να κατηγορήσει κάποιον για τις επιπτώσεις στην εθνική μας ασφάλεια. Θα πρέπει να αποφασίσετε τι ρόλο μπορείτε να παίξετε. Ίσως κανένα.

Καραμανλής: Η κυβέρνησή μου δεν μπορεί να βοηθήσει την αμερικανική κυβέρνηση και να μιλήσει υπέρ της υποστήριξης του εχθρού. Αυτό θα ήταν πολιτική αυτοκτονία.

Κίσινγκερ: Ο Μπραδήμας και ο Σαρμπάνης λένε ότι έχουν τον τρόπο να διευκρινίσουν τις δηλώσεις τους με τον Μπίτσιο, αλλά ξέρετε, κύριε Υπουργέ Εξωτερικών, ότι κάθε πρόταση που έχουμε κάνει, την έχουμε διευκρινίσει μαζί σας και ότι προσπαθήσαμε να χρησιμοποιήσουμε την πίεσή μας για να επιτύχουμε τουρκικές παραχωρήσεις. Νομίζουμε, κύριε Πρωθυπουργέ, ότι επιδείξαμε μεγάλη πολιτική ικανότητα. Αλλά μετά έρχονται οι Έλληνες σε εμάς και λένε ότι ακούνε πως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι ανθελληνικό. Λένε ότι δεν κάνουμε αρκετά.

Μπίτσιος: Θα φροντίσω να διαδοθεί η είδηση ​​ότι βοηθάτε.

Κίσινγκερ: Φοβάμαι ότι αυτό έχει γίνει προσωπικό ζήτημα για μερικούς ανθρώπους. Οι βουλευτές λένε ότι έχουν μια πηγή στο γραφείο του πρωθυπουργού που λέει ότι δεν κάνουμε τίποτα για να βοηθήσουμε με τους Τούρκους και ότι στην πραγματικότητα μπορεί να συνεννοούμαστε για να δημιουργήσουμε αδιέξοδο.

Αφήστε τα κουτσομπολιά!!!

Καραμανλής: Αυτό είναι κουτσομπολιό και δεν ισχύει. Εάν πρέπει να πω κάτι στην αμερικανική κυβέρνηση, θα το κάνω απευθείας. Δεν θέλω να πω τίποτα για τα μεγάλα κράτη, αλλά είναι απολύτως απαραίτητο για ένα μικρό κράτος να μιλάει με ειλικρίνεια και ειλικρίνεια.

Φορντ: Κύριε Πρωθυπουργέ, μου είπατε στις Βρυξέλλες ότι ανησυχείτε για το Αιγαίο και ότι θέλετε να κρατήσετε ήρεμη αυτή την κατάσταση. Μίλησα πολύ σταθερά στον Ντεμιρέλ γι’ αυτό, όπως μου το ζητήσατε. Εάν καταφέρουμε να άρουμε το εμπάργκο, τον ρώτησα, έχω τη διαβεβαίωσή σας ότι θα διαπραγματευτείτε για την Κύπρο με σοβαρό τρόπο; Μου έδωσε αυτή τη διαβεβαίωση και ήμασταν σταθεροί μαζί του. Γι' αυτό προσωπικά είμαι απογοητευμένος. Ο Τζον Μπραδήμας είναι φίλος μου, αλλά συνεχίζει να λέει ότι δεν πιέζουμε την Τουρκία και κάνει πράγματα που, κατά την άποψή μου, υπονομεύουν εντελώς την ικανότητά μου να επηρεάσω την Τουρκία.

Μπίτσιος: Επαίνεσα τις προσπάθειες του Υπουργού Εξωτερικών σας. Έχω αναφέρει το ταξίδι του στην Άγκυρα, αλλά οι Τούρκοι ήταν αυτοί που ήταν αρνητικοί. Μπορώ να αρνηθώ κατηγορηματικά ιστορίες ότι δεν κάνετε τίποτα.

Καραμανλής: Σίγουρα δεν συμφωνώ με τέτοιες δηλώσεις.

Κίσινγκερ: Νομίζουμε ότι οι Τούρκοι είναι κοντόφθαλμοι. Γνωρίζουμε ότι είναι απαραίτητο για τους Τούρκους να κάνουν σημαντικές παραχωρήσεις. Η μόνη σκέψη που βλέπω ως σημαντικό εμπόδιο είναι το ποσοστό της περιοχής που απαιτείται για τη διαπραγμάτευση μιας λύσης. Και αν μου επιτρέπεται να το πω - και έχω τρομερό θαυμασμό για τον Πρωθυπουργό προσωπικά - όλοι οι όροι σας φαίνονται λογικοί. Η Τουρκία είχε την ευκαιρία να επιτύχει μια διευθέτηση και με εξαίρεση κάποια λάθη τακτικής που μπορεί να κάναμε τον περασμένο Αύγουστο, κάθε νέος αρνητικός παράγοντας χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους ως άλλη μια δικαιολογία για καθυστέρηση.

Καραμανλής: Όπως γνωρίζετε, πήραμε την πρωτοβουλία να προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα του Αιγαίου. Δεν πιστεύαμε ότι ήταν θέμα, αλλά συμφωνήσαμε να παραπέμψουμε το θέμα στο Δικαστήριο της Χάγης. Οι Υπουργοί συμφώνησαν να συναντηθούν στη Ρώμη για να συζητήσουν μια τέτοια παραπομπή, αλλά οι Τούρκοι είπαν ότι δεν ήταν έτοιμοι. Πέρασαν ένας ή δύο μήνες και λένε ότι μπορεί να μην είναι έτοιμοι μέχρι τον Σεπτέμβριο.

Κίσινγκερ: Μπορεί να θέλουν να περιμένουν μέχρι να περάσουν τις εκλογές για τη Γερουσία τον Σεπτέμβριο.

*Η δημοσιογραφική μου ταυτότητα για τη Διάσκεψη του Ελσίνκι, όπου βρέθηκα σαν απεσταλμένος της εφημερίδας "Ελληνικός Βορράς" Θεσσαλονίκης

Καραμανλής: Πιστεύετε ότι ενόψει του γεγονότος ότι το Κογκρέσο σας ενήργησε όπως ενεργούσε, αυτή είναι μια στιγμή που ίσως οι Ευρωπαίοι μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλία;

Φορντ: Θα χαιρετούσαμε μια νέα προσέγγιση και εάν οι εννέα χώρες της ΕΟΚ επιθυμούν να κάνουν κάτι, σίγουρα θα το καλωσορίζαμε και όσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο. Δεν θα είχαμε αντίρρηση.

Κίσινγκερ: Στην πραγματικότητα, είπαμε στον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίλσον στο πρωινό σήμερα το πρωί εάν οι Ευρωπαίοι επιθυμούν να κάνουν μια προσπάθεια, θεωρήσαμε ότι είναι προς το συμφέρον μας και θα το υποστηρίξαμε.

Καραμανλής: Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες με εσάς.

Φορντ: Δεν έχουμε καμιά υπερηφάνεια. Θέλουμε να λυθεί το πρόβλημα.

Κίσινγκερ: Η δυσκολία είναι ότι ενεργήσατε με τρόπο που μοιάζει με πολιτικός, αλλά οι Τούρκοι ανταποκρίθηκαν σε εγχώριες και τοπικές εκτιμήσεις. Σκεφτήκαμε ότι αν μπορούσαμε να δώσουμε στον Ντεμιρέλ μια νίκη μέχρι το φθινόπωρο, ότι δηλαδή θα του αποκατασταθεί η βοήθεια, όταν ο Ετσεβίτ την είχε χάσει, τότε θα μπορούσε να είναι αρκετά δυνατός για να κάνει παραχωρήσεις. Ο Πρόεδρος πήρε ένα μεγάλο εγχώριο ρίσκο, αλλά όπως ίσως γνωρίζετε η ελληνοαμερικανική κοινότητα δεν γνωρίζει για την ψύχραιμη ανάλυσή του. Όλοι γνωρίζουμε ότι περιμένουν από αυτές τις διαπραγματεύσεις περισσότερα από όσα είναι δυνατόν.

 

*Η Διάσκεψη του Ελσίνκι. Στο βήμα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (φωτογραφία Assosiated Press)

Φορντ: Οι Έλληνες είναι πιο γοητευτικοί

 

Καραμανλής: Έχετε το ίδιο πρόβλημα με τους Εβραίους.

Φορντ: Ναι έτσι είναι. Έχουμε δύο προβλήματα.

Κίσινγκερ: Το να έχεις απέναντί ​​σου και τους Εβραίους και τους Έλληνες είναι πραγματικά υπερβολικό. Μπορώ όμως να πω ότι οι Έλληνες είναι πιο γοητευτικοί.

Καραμανλής: Όλα αυτά πηγάζουν από μια μικρή ερώτηση. Γιατί δεν μπορούμε να πάμε στην ουσία του θέματος;

Κίσινγκερ: Συγκεκριμένα, πρέπει να πω, κύριε Πρόεδρε, ότι η επιρροή μας έχει τραυματισθεί εις βάρος της Ελλάδας και ημών. Εάν οι Τούρκοι κινηθούν προς τους Σοβιετικούς θα ήταν μια στρατηγική οπισθοδρόμηση, αλλά δεν νομίζω ότι θα πάνε πολύ μακριά προς αυτή την κατεύθυνση.

Καραμανλής: Ούτε να τους σπρώξεις.

Κίσινγκερ: Αλλά μπορούν να πάνε στους ριζοσπάστες Άραβες- το Ιράκ και τη Λιβύη- όπου είναι τα χρήματα.

Καραμανλής: Η Λιβύη με προσκάλεσε να πάω μια επίσκεψη.

Κίσινγκερ: Το κεντρικό ερώτημα εναπόκειται πραγματικά στους Τούρκους. Από αυτά που είπατε είναι σαφές ότι το προσφυγικό ζήτημα εξαρτάται από το ποσοστό της έκτασης. Λέτε ότι το ποσοστό της επικράτειας πρέπει να είναι περίπου ισοδύναμο με τον πληθυσμό.

Καραμανλής: Λίγο περισσότερο.

Κίσινγκερ: Κατά την άποψή μου αυτό δεν είναι δυνατό και, επομένως, επιτρέψτε μου να μπω στην καρδιά του ζητήματος. Όταν ήμασταν στην Άγκυρα τον Μάρτιο, οι Τούρκοι μας είπαν ιδιωτικά ότι μπορεί να φτάσουν στο 33% από 40. Γνωρίζω ότι είναι πολύ υψηλό και αυτό που πρέπει να κάνουμε τώρα είναι να περιορίσουμε το εύρος. Κάποια στιγμή δεν θα μπορούσαμε εμείς ή οι Ευρωπαίοι να υποβάλουμε ένα ποσοστό που κανένα μέρος δεν θα μπορούσε να προτείνει το ίδιο, αλλά το οποίο και οι δύο θα αποδέχονταν. Αυτό το ποσοστό θα ήταν μεγαλύτερο από 18 αλλά πολύ χαμηλότερο από 40.

Καραμανλής: Μια αληθινή λύση σε αυτό το πρόβλημα πρέπει να είναι ειλικρινής και ικανοποιητική. Δεν μπορεί να επιβληθεί για πολύ εάν δεν είναι βιώσιμη. Διαφορετικά, αγοράζετε μελλοντικά προβλήματα. Η λύση πρέπει να είναι μόνιμη και δίκαιη.

Φορντ: Μπορώ να πω με κάθε ειλικρίνεια ότι ο Υπουργός Εξωτερικών και εγώ έχουμε αφιερώσει τόσο χρόνο σε αυτό το πρόβλημα όσο και στη Μέση Ανατολή και είμαστε χαρούμενοι που κάνουμε αυτή την προσπάθεια. Στην πραγματικότητα, οι προσπάθειές μου για την Κύπρο είναι επιζήμιες για εμένα από εσωτερική πολιτική άποψη. Οι φίλοι μου στην ΑΧΕΠΑ πιστεύουν ότι τους έχω διπλοσταυρώσει, αλλά συνέχισα να προσπαθώ να βοηθήσω, παρόλο που αυτό είναι μια πολιτική ευθύνη. Εάν οι Ευρωπαίοι θέλουν να κάνουν μια πρωτοβουλία, θα το καλωσόριζα.

Καραμανλής: Αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν εσάς τους Αμερικανούς.

Φορντ: Θα καλωσορίσουμε την ηγεσία τους και θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε να είμαστε εξυπηρετικοί εάν όλα τα μέρη θέλουν να είμαστε εξυπηρετικοί.

Κίσινγκερ: Και οι δύο πλευρές πρέπει να θέλουν να είμαστε χρήσιμοι.

Καραμανλής: Η θέση που υιοθέτησα θα μπορούσε να διευκολύνει πολύ την εξεύρεση λύσης σε αυτό το πρόβλημα. Το υιοθέτησα έχοντας πλήρη επίγνωση ότι έχω ευθύνη για την ειρήνη, απέναντι στη Δύση και απέναντι στη Συμμαχία. Τη στιγμή που υιοθέτησα αυτή τη θέση, άλλοι αντιτάχθηκαν και είναι ενάντια στη δική μου δημοτικότητα. πρέπει να καταλάβετε ότι η Ελλάδα νιώθει ταπεινωμένη και ότι πολλοί, τη στιγμή που υιοθέτησα αυτή τη θέση, αντιτάχθηκαν και είναι ενάντια στη δική μου δημοτικότητα. Πρέπει να καταλάβετε ότι η Ελλάδα νιώθει ταπεινωμένη και ότι πολλοί απαιτούν πόλεμο. Δεν έχω απαντήσει στις τουρκικές προκλήσεις. Δεν έχω μιλήσει από το μπαλκόνι λέγοντας ότι οι Αμερικανοί πρέπει να σταματήσουν τη βοήθεια προς την Τουρκία, αλλά τα έχω κάνει όλα αυτά έχοντας πλήρη επίγνωση ότι ήθελα να αποφύγω τρομερές συνέπειες. Η θέση που υιοθέτησα θα μπορούσε να λύσει αυτό το πρόβλημα για το μέλλον.

*Ελσίνκι 1975.Μπρέζνιεφ, Φορντ, Γκρομύκο.

Φορντ: Αναγνωρίζουμε ότι εκπροσωπείτε την καλύτερη δυνατή ελληνική κυβέρνηση και σας υποστηρίζουμε σθεναρά. Θέλουμε να συνεργαστούμε εποικοδομητικά. Εάν το θέλουν τα μέρη, θα βοηθήσουμε, αλλά αυτή τη στιγμή είμαστε εμποδισμένοι. Θα χαιρετούσαμε μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία και θα το πω στους Ευρωπαίους συναδέλφους μου. Θα μείνουμε στην ίδια πορεία και θα παραμείνουμε πρόθυμοι να βοηθήσουμε. Ίσως θα είμαστε τυχεροί αυτή την εβδομάδα να επιτύχουμε μια τροποποιημένη άρση του εμπάργκο. Αν όχι, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι θα προσπαθήσουμε ακόμα και με δεμένα χέρια.

Καραμανλής: Πρέπει να λάβετε υπόψη σας ότι η τουρκική πολιτική είναι ενάντια στα δικά τους συμφέροντα.

Φορντ: Και φαίνεται να λαμβάνουν βοήθεια από λάθος άτομα.

            Αυτό ήταν το πλήρες κείμενο του Μνημονίου. Και η συνομιλία αυτή, αποδεικνύει πως οι Αμερικανοί τότε μη θέλοντας να δυσαρεστήσουν την Τουρκία και υποκύπτοντας άκριτα στους εκβιασμούς της, δεν τόλμησαν να προχωρήσουν βοηθώντας σε μια δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού. Ακόμα και σήμερα 50 χρόνια μετά, διαιωνίζεται η τουρκική κατοχή στη Μεγαλόνησο.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΗ

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ φάκελος NAID: 1553189 (https://catalog.archives.gov/id/1553189)