Διδυμότειχο και Σουφλί, στους ρυθμούς του 1922- 1923

*Το διασωθέν τηλεγράφημα των Φιλελευθέρων του Διδυμοτείχου προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο Παρίσι  (Ίδρυμα Ελ Βενιζέλου)

*Οι Φιλελεύθεροι του Διδυμοτείχου

ζητούν επιστροφή στην πολιτική

του Ελευθέριου Βενιζέλου.

*Το Σουφλί διεκδικεί το Κιουπλή,

το Εντέκιοι και το Αλημπέκιοϊ.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

        Η χρονιά του 1922 σημάδεψε ανεξίτηλα την Ελλάδα με την ήττα στη Μικρά Ασία και την αδικαιολόγητη ιστορικά και ηθικά παράδοση της Ανατολικής Θράκης στον Μουσταφά Κεμάλ, που συνδυάστηκε με απόλυτη εθνοκάθαρση. Το Διδυμότειχο και το Σουφλί έζησαν εκ του σύνεγγυς τα δραματικά εκείνα γεγονότα, αλλά και εν συνεχεία τα γεγονότα που συνδυάστηκαν με την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης και την απώλεια του προγεφυρώματος του Καραγάτς, το 1923.

        Το πρώτο και μέγιστο γεγονός ήταν η περίθαλψη των προσφύγων, που είχαν πλημμυρίσει τον νομό Έβρου. Το δεύτερο ήταν η ασφάλεια της περιοχής με τη δημιουργία της Στρατιάς του Έβρου. Το τρίτο ήταν τα πάθη του διχασμού αν και η περιοχή είχε αναδειχθεί από το 1920 και τις μοιραίες εκείνες εκλογές, ως αμιγώς βενιζελική, αφού η Ηνωμένη Αντιπολίτευση δεν είχε υποψηφίους και δεν εξέλεξε βουλευτές. Με τις εκλογές όμως της 1ης Νοεμβρίου 1920, πήρε την εξουσία. Ο Βενιζέλος ηττημένος, δεν κατόρθωσε ο ίδιος να εκλεγεί βουλευτής και χολωμένος έφυγε στο εξωτερικό. Από το φθινόπωρο όμως του 1922 μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, επαναστάτησε ο στρατός και ανέλαβε την εξουσία, με αρχηγούς τους Γονατά και Πλαστήρα.

        Το Διδυμότειχο, αλλά και το γειτονικό Σουφλί βρέθηκαν πλημμυρισμένα από τον Οκτώβριο του 1922, με δυστυχείς πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, αλλά και της μακρινής Μικράς Ασίας.

*Διδυμότειχο 1923. Παντού σκηνές. με στρατιώτες και με πρόσφυγες.

        Μια χαρακτηριστική εικόνα μας δίνει η εφημερίδα «Μακεδονία» που έστειλε στη Θράκη τον διευθυντή της Πέτρο Λεβαντή. Στην πρώτη εκτεταμένη ανταπόκρισή του στις 9 Οκτωβρίου 1922 «κραύγαζε» ότι η Ανατολική Θράκη χάνεται! Ιδιαίτερα παραστατικός σε άλλο τηλεγράφημά του από το Διδυμότειχο έγραφε:

        «Όλη περιοχή από Δεδέαγατς μέχρι Διδυμοτείχου πλήρης καραβανίων προσφύγων, το θέαμα είναι απείρως τραγικόν, απείρως σπαραξικάρδιον, αι γυναίκες λυσίκομοι βυθίζονται μέχρι γονάτων εις την λάσπην, μικρά παιδιά στιβαγμένα επί αραμπάδων δέρονται υπό ραγδαιοτάτης βροχής πιπτούσης από πρωίας αδιακόπως, πλείστοι αραμπάδες έχουν κολλήσει εις την λάσπην και οι πρόσφυγες πετούν γεννήματα και ολίγα αντικείμενα αυτών δια να κατορθώσουν την μεταφοράν των γυναικοπαίδων».

        Η επαναστατική κυβέρνηση, έδωσε αμέσως βάρος στην ανασυγκρότηση του διαλυμένου στρατού και δημιούργησε στον νομό Έβρου τη Στρατιά Θράκης.

        Την 1η Οκτωβρίου 1922 ο πρωθυπουργός συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατάς δήλωνε ότι η οργάνωση του στρατού προχωρεί αλματωδώς και ότι το ηθικό του στρατού στη Θράκη είναι άριστο. Ο αρχηγός της Επανάστασης συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας έκανε έκκληση στην κοινωνία να δείξει ενδιαφέρον για το στρατό στέλνοντας μάλλινα είδη.

*Ο νέος Γενικός Διοικητής Θράκης Σπ. Δάσσιος

        Την επομένη 2 του μηνός διορίσθηκε Γενικός Διοικητής Θράκης ο Σπ. Δάσσιος, ο οποίος το καλοκαίρι του 1923 πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Νέας Ορεστιάδας.

        Η κατάσταση στην τουρκοκρατούμενη πλέον Ανατολική Θράκη ήταν ρευστή και επικρατούσε ανασφάλεια. Οι ειδήσεις έφταναν και στο Διδυμότειχο και τις άλλες πόλεις του Έβρου. Όπως για παράδειγμα η είδηση ότι στο ξενοδοχείο “Ρούμελη” της Αδριανούπολης Τούρκοι κατέσφαξαν και λήστεψαν τέσσερις Εβραίους εμπόρους.

        Στις αρχές Δεκεμβρίου 1922 έγινε γνωστό στην Αθήνα ότι οι Τουρκικές αρχές απέλασαν από την Ανατολική Θράκη τους εκεί εναπομείναντες Έλληνες μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και ο τέως πληρεξούσιος Γεώργιος Κόκκινος. Τι είχε συμβεί με τον Κόκκινο;

        Στις Σαράντα Εκκλησίες όταν έγινε η εκκένωση παρέμεινε ένας Έλληνας βουλευτής, ο οποίος είχε εκδηλώσει φιλικές διαθέσεις προς το τουρκικό στοιχείο. Ήταν ο Γεώργιος Κόκκινος. Είχε εκλεγεί βουλευτής στην Ελληνική Βουλή στις 8 Ιουλίου 1921 και παρέμεινε έως τις 21 Σεπτεμβρίου 1922, που καταργήθηκε η Βουλή από τη στρατιωτική επανάσταση των Γονατά- Πλαστήρα.

*Διδυμότειχο 1922. Ιατρείο προσφύγων

        Όταν οι Κεμαλικοί διέταξαν τους ολίγους εναπομείναντες Έλληνες των Σαράντα Εκκλησιών να φύγουν και αυτοί από την Ανατολική Θράκη, εξαίρεσαν τον βιομήχανο Δοδόπουλο και τον βουλευτή Κόκκινο. Ο Κόκκινος είχε παραμείνει στην πατρίδα του βασιζόμενος στις συμπάθειες που είχαν προς αυτόν οι Τούρκοι συμπολίτες του, τους οποίους υποστήριξε ποικιλότροπα ως βουλευτής. Μάλιστα , κατά την εφημερίδα «Μακεδονία» όταν άρχισε η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης διορίσθηκε δήμαρχος και «εφεσοφόρησεν». Αργότερα όμως όταν άρχισαν ο διωγμοί κατά των Ελλήνων, έφυγε «φόβω συσχεθείς» κατά την ίδια εφημερίδα.

        Στις 4 Δεκεμβρίου 1922 οι Θράκες πληρεξούσιοι, όλοι Φιλελεύθεροι δηλαδή Βενιζελικοί έστειλαν στον Ελευθέριο Βενιζέλο στο εξωτερικό, μακρό τηλεγράφημα στήριξης για το θάρρος του στην προάσπιση των δικαίων της Ελλάδας στη διάσκεψη για την ειρήνη. Ήδη η Επανάσταση τον κάλεσε να αναλάβει την εκπροσώπηση της Ελλάδας στη Λωζάννη.

*Από την προσφυγιά του 1922...

        Ενώ υπήρχαν αυτές οι εξελίξεις, η καθημαγμένη Ελλάδα προσπαθούσε να περιθάλψει τους δυστυχείς πρόσφυγες. Σύμφωνα με το πρώτα στοιχεία στη Δυτική Θράκη είχαν εγκατασταθεί 98.000 πρόσφυγες. Αναλυτικότερα στην περιοχή του Καραγάτς, που παρέμενε ακόμα στην Ελλάδα, ευρισκόμενο εντεύθεν του ποταμού Έβρου 10.000, στην περιοχή Διδυμοτείχου 9.000, στην περιοχή Σουφλίου 14.000, στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης 13.000, στην περιοχή Κομοτηνής 40.000 και στην περιοχή Ξάνθης 16.000. Ο αντιπρόσωπος της Κοινωνίας των Εθνών διάσημος εξερευνητής Νάνσεν είχε συγκεντρώσει στην Αλεξανδρούπολη 600 τόνους διαφόρων τροφίμων. Ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός είχε συγκεντρώσει στην περιοχή της Κομοτηνής 400 τόνους αλεύρων για τους πρόσφυγες της Ροδόπης και της Ξάνθης.

        Η αγωνία για τους πρόσφυγες ήταν συνεχής. Χαρακτηριστικό είναι το τηλεγράφημα του υπουργείου Περίθαλψης στις 14 Δεκεμβρίου 1922, που ζητούσε την άποψη του Ελευθέριου Βενιζέλου.

        “Ευαρεστηθείτε τηλεγραφήσητε αμέσως αν είναι δυνατή η παραμονή και μόνιμος εγκατάστασις προσφύγων εισέτι περιφέρειαν Διδυμοτείχου- Καραγάτς”.

        Αυθημερόν ήρθε από τη Λωζάννη η απάντηση του Βενιζέλου:

        “Δύνασθε να εγκαταστήσητε μονίμως πρόσφυγας εις ολόκληρον την Δυτικήν Θράκην ακόμη δε και εις περιφέρειαν Διδυμοτείχου Σουφλίου. Μόνον δια πόλιν Καραγάτς ενδείκνυται να περιμένετε ολίγας ημέρας μέχρις ού τύχη αυτής αποφασισθεί οριστικώς δια συνθήκης- Βενιζέλος”.

        Η οριστική τύχη του Καραγάτς δεν είχε αποφασισθεί ακόμα. Αργότερα η Τουρκία πρόβαλε απαιτήσεις να της καταβάλει η Ελλάδα πολεμικές επανορθώσεις για την εκστρατεία στη Μικρά Ασία. Και επειδή η Ελλάδα αδυνατούσε να πληρώσει, προτίμησε να δώσει την περιοχή του Καραγάτς με το Μποσνάκιοϊ και το Ντεμιρτάς, στην Τουρκία.

        Πολύ νωρίτερα από τις 14 Οκτωβρίου 1922 ο εκ Διδυμοτείχου δημοσιογράφος Γιώργος Αποστολίδης είχε δημοσιεύσει στο «Φως» της Θεσσαλονίκης ανταπόκριση για την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης υπογραμμίζοντας ότι «Το Διδυμότειχον και τα πέριξ χωρία και αυτά ακόμη τα χωράφια είναι υπερπλήρη κόσμου ως επί το πλείστον αστέγου».

*Το τηλεγράφημα του Βενιζέλου προς το δήμαρχο Σουφλίου (Ίδρυμα Ελ. Βενιζέλου)

Το Σουφλί ζητάει Κιουπλή, Εντέκιοϊ και Αλημπέκιοϊ

        Στις 9 Νοεμβρίου 1922 ο δήμαρχος Σουφλίου Παναγιώτης Χαραμπάρας έστειλε τηλεγράφημα στον υπουργό Εξωτερικών Νικόλαο Πολίτη, ο οποίος το διαβίβασε στον Βενιζέλο στη Λωζάννη. Ο δήμαρχος υπενθύμιζε ότι με την Τουρκοβουλγαρική συνθήκη του 1915 τα σύνορα είχαν ορισθεί 2,5 χιλιόμετρα ανατολικότερα από τον ρου του ποταμού Έβρου και έτσι εξασφαλίζονταν για το Σουφλί και το Διδυμότειχο μια οικονομική ζώνη, που διατηρήθηκε και κατά την περίοδο της Διασυμμαχικής Θράκης, περιλαμβάνοντας τα χωριά Κιουπλή, Εντέκιοϊ και Αλημπέκιοϊ. Η ρύθμιση με τον οποία ορίζονταν ως σύνορο Ελλάδας και Τουρκίας ο ρους του ποταμού Έβρου παραβίαζε εκείνη τη συνθήκη του 1915 και κατέστρεφε οικονομικά την περιοχή. Ο Χαραμπάρας εν ονόματι του λαού της περιοχής ζητούσε να χαραχθούν τα σύνορα 2,5 χιλιόμετρα ανατολικότερα.

*Η σφραγίδα της κοινότητας του χωριού Κιουπλή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας

        Η απάντηση από τη Λωζάννη ήρθε στο υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα στις 11 Νοεμβρίου, με την εντολή να ανακοινωθεί στον δήμαρχο Σουφλίου:

        “Περιεχόμενον συνθήκης 1915 υπ’ όψει μου, αλλά ανακωχή Μουδανιών επέβαλεν ήδη εις ημάς εγκατάλειψιν Αν. Θράκης μέχρι ποταμού Έβρου και ο αγών όν διεξάγομε σήμερον είναι να σώσωμεν το Σουφλί και την δεξιάν όχθην του ποταμού, όχι να επεκταθώμεν εις τα επί της αριστεράς όχθης τμήματα και χωρία. Και ο αγών είναι δεινός διότι δεν πρέπει να λησμονώμεν ότι η Ελλάς ηττήθη και δεν έχει δύναμιν να επιβάλη τα αντιλήψεις της- Βενιζέλος”.

        Το τηλεγράφημα αυτό και η εξέλιξη με την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης έδειξε ότι το αίτημα των Σουφλιωτών τελικά δεν έγινε δεκτό κατά τις διαπραγματεύσεις. Με άλλα λόγια κυρίως το Σουφλί, έχασε το μεγαλύτερο μέρος μιας πεδιάδας 70.000 στρεμμάτων, που ήταν είχαν μουριές, τα φύλλα των οποίων είναι η αποκλειστική τροφή του μεταξοσκώληκα.

*Διδυμότειχο του 1923

Ο Βενιζελισμός στο Διδυμότειχο

        Το 1922 και το 1923 μετά και την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης με την Τουρκία, οι οπαδοί των Φιλελευθέρων άρχισαν να σκέφτονται και να επιζητούν την επιστροφή του Βενιζέλου στην πολιτική. Ο Βενιζέλος και δημόσια διευκρίνιζε τη θέση του.

        Χαρακτηριστικά, στις αρχές Δεκεμβρίου 1922 δόθηκε στη δημοσιότητα από το περιβάλλον του στην Αθήνα, μια παλαιά επιστολή του Βενιζέλου του Μαΐου 1921, όταν βρισκόταν για λουτροθεραπεία στα λουτρά του Βισύ, με την οποία έβαζε τέλος στην παραφιλολογία για επιστροφή του στην πολιτική, υπογραμμίζοντας ότι η απόφασή του να παραμείνει μακράν της πολιτικής σκηνής είναι σταθερή και αμετάβλητη.

        Ταυτόχρονα έκανε και δηλώσεις από τη Λωζάννη στην εφημερίδα "Ελεύθερος Τύπος" τονίζοντας μεταξύ άλλων:

        “Θα σφίξω την καρδιά μου, δια να υπογράψω την συνθήκην, διότι άλλως θα απεδείκνυα έλλειψιν θάρρους. Εδήλωσα υμίν ότι εις ό,τι αφορά την εξωτερικήν πολιτικήν τίθεμαι εις την διάθεσιν της Ελληνικής κυβερνήσεως, όχι μόνο της παρούσης και αλλά και οιασδήποτε Ελληνικής κυβερνήσεως, γινόμενος τρόπον τινά υ π ά λ λ η λ ο ς της Ελλάδος. Και είναι δικαίωμά μου να θέσω ορισμένους όρους δια να αναλάβω το έργον τούτο”.

        Παρά τις δηλώσεις του Βενιζέλου για αποχή από την πολιτική φαίνεται πως το κόμμα των Φιλελευθέρων κινητοποιούσε τον κόσμο στις επαρχίες, φλεγόμενο να επανέλθει στην εξουσία με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο οι μετοχές του οποίου στην πολιτική είχαν ανεβεί πολύ υψηλά.

        Έτσι στις 2 Δεκεμβρίου 1923 στο Διδυμότειχο και με τη συμμετοχή προσφύγων, πραγματοποιήθηκε συλλαλητήριο, μετά το οποίο εγκρίθηκε ψήφισμα με το οποίο γινόταν έκκληση προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αναθεωρήσει την άποψή του, να κατέλθει στην Ελλάδα και να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας "για να την οδηγήσει σε λιμένα σωτηρίας".

        Την οργανωτική επιτροπή του συλλαλητηρίου αποτελούσαν οι Α. Παπαγιαννόπουλος (γιατρός) Νεοκλής Χαστόγλου (δικηγόρος) Ε. Παπαδόπουλος, Γ. Ασημακόπουλος (φαρμακοποιός) και Γ. Ροκίδης. Σχετικό τηλεγράφημα απεστάλη στον Ελευθέριο Βενιζέλο, που τότε βρίσκονταν στο Παρίσι.

        Μερικές μέρες αργότερα στις 20 Δεκεμβρίου 1923, πραγματοποίησαν γενική συνέλευση οι πρόσφυγες του Διδυμοτείχου και έστειλαν και αυτοί τηλεγράφημα στον Βενιζέλο, ζητώντας να εγκαταλείψει την άποψή του για αποχή από την πολιτική, για να επαναφέρει τη γαλήνη στη χώρα και να την οδηγήσει σε νέους θριάμβους. Το τηλεγράφημα υπέγραφε ο πρόεδρος της γενικής συνέλευσης των προσφύγων Θαλασσινός (με καταγωγή από την Αδριανούπολη).

        Είναι φανερό ότι επρόκειτο για κομματικές κινήσεις, μέσα στο βαρύ κλίμα της Μικρασιατικής Καταστροφής και του δράματος που ζούσαν οι πρόσφυγες, με κύριο πρόβλημα τη στέγασή τους. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι από τότε και έως το 1930 στο Διδυμότειχο κατασκευάσθηκαν 248 αστικές κατοικίες (στην περιοχή του λεγόμενου Νέου Συνοικισμού), έναντι 551 στην Αλεξανδρούπολη, 79 στη Νέα Ορεστιάδα και 10 στις Φέρες.

        Μεγάλη σημασία δόθηκε στον γεωργικό τομέα για να ζωντανέψουν τα χωριά. Έως το 1929 στη Θράκη είχαν ανεγερθεί 12.976 αγροτικές εγκαταστάσεις, άλλες 615 ήταν ακόμα στη φάση κατασκευής και 50 ακόμα θα κατασκευάζονταν προσεχώς. Σύνολο 13.641.

Παντελής Στ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Βενιζέλος”.

*Αρχείο εφημερίδων “Φως” και “Μακεδονία” Θεσσαλονίκης και “Ελεύθερος Τύπος” Αθηνών 1922.