Οι πρώτοι δημόσιοι υπάλληλοι στο Διδυμότειχο της απελευθέρωσης του 1920

*Το επιτελείο διοίκησης του Χαρίσιου Βαμβακά στη Διασυμμαχική Θράκη

 

 

*Ονόματα των πρώτων στελεχών

της δημόσιας Διοίκησης

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Η απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης το Μάιο του 1920, δεν υπήρξε αποτέλεσμα μιας αυτόματης μεταβίβασης εξουσίας από ένα κυρίαρχο σε άλλον. Ούτε αποτέλεσμα σκληρών μαχών, γιατί η Βουλγαρία που την κατείχε με την άδικη  συνθήκη του Βουκουρεστίου από το 1913 ήταν πλέον η ηττημένη όχι μόνο των Βαλκανικών Πολέμων, αλλά και του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τη Δυτική Θράκη όμως διεκδικούσε με όλες τις δυνάμεις της κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνδιάσκεψης Ειρήνης στο Παρίσι η Βουλγαρία και χρειάσθηκαν πολλές προσπάθειες και ποικίλοι  διπλωματικοί ελιγμοί για να εκδιωχθεί από εκείνα τα εδάφη η Βουλγαρία, η οποία κατηγορήθηκε σφοδρά για εφαρμογή στυγνής πολιτικής εθνοκαθάρσεων εις βάρος του ελληνορθόδοξου και μουσουλμανικού στοιχείου κατά την πενταετία 1913-1918. Τελικά στις 17 Σεπτεμβρίου 1919, το Ανώτατο Συμβούλιο των Συμμάχων στο Παρίσι αποφάσισε την εκκένωση της Δυτικής Θράκης από τους Βούλγαρους. Η ιστορική αυτή απόφαση, επικυρώθηκε στο προάστιο Νεϊγύ των Παρισίων στις 27 Νοεμβρίου 1919. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή η Βουλγαρία παραιτείτο από όλες τις βλέψεις της στην περιοχή.

*Ο Χαρίσιος Βαμβακάς σε περιοδεία του στην Κίρκη Έβρου

Ήδη η Αντάντ εγκαθίδρυσε, με απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου των Συμμάχων, προσωρινή Διασυμμαχική Διοίκηση Θράκης (Thrace Interallie) στις 20 Οκτωβρίου 1919, εν αναμονή της τελικής επίλυσης του Θρακικού ζητήματος. Έτσι δημιουργήθηκε ένα υβριδικό κράτος υπό την εποπτεία της Γαλλίας, με επικεφαλής το στρατηγό Σαρπύ, που τελικά επιβίωσε για επτά μήνες, έως ότου με τη συνθήκη του Σαν Ρέμο, εξουσιοδοτήθηκε η Ελλάδα να καταλάβει και να απελευθερώσει τη Δυτική Θράκη σε πρώτη φάση το Μάιο του 1920 και στη δεύτερη φάση τον Ιούλιο, την Ανατολική Θράκη.

Η κυβέρνηση Ελευθέριου Βενιζέλου τοποθέτησε ως αντιπρόσωπο της Ελληνικής Κυβερνητικής Αντιπροσωπείας Δυτικής Θράκης στον Γάλλο στρατηγό διοικητή της Διασυμμαχικής Κυβέρνησης Θράκης Αντουάν Σαρπύ, τον Χαρίσιο Βαμβακά, πρώην μέλος της Οθωμανικής Βουλής, με καταγωγή από την Κοζάνη. Στη σοβαρή και λεπτή αποστολή που του ανατέθηκε ο Βαμβακάς επέδειξε πολιτική σύνεση και οργανωτικό ζήλο. Επέβαλε άρτιο διοικητικό σύστημα, οργάνωσε την παλιννόστηση των 40.000 εξόριστων Θρακών και συνέβαλε στις συζητήσεις που έγιναν στο Παρίσι για την παράδοση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα.

*Το Διδυμότειχο του 1920

 

Η διοίκηση στο Διδυμότειχο

 

Αυτή ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στην καθημαγμένη Θράκη. Τα περισσότερα χωράφια είχαν μείνει ακαλλιέργητα. Οι Βούλγαροι που έφευγαν έπαιρναν ακόμα και τις κάσες από πόρτες και παράθυρα των ελληνικών σπιτιών, που είχαν καταλάβει βιαίως. Τρομοκρατία παντού από κομιτατζήδες του Τουρκοβουλγαρικού κομιτάτου. Δημόσιες υπηρεσίες διαλυμένες.

Ο Βαμβακάς έδωσε μεγάλη έμφαση στην οργάνωση των δημοσίων υπηρεσιών ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση στη Θράκη. Και επέβλεψε ο ίδιος τη στελέχωση των υπηρεσιών σε όλες τις πόλεις της Θράκης. Έχει διασωθεί στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών ένας σημαντικός ονομαστικός κατάλογος των Ελλήνων υπαλλήλων, αποσπασμένων μονίμων που τέθηκαν στη διάθεση της Ελληνικής Κυβερνητικής Αντιπροσωπείας Δυτικής Θράκης, και εκτάκτων που προσλήφθηκαν για τις ανάγκες εκείνων των ημερών και υπηρετούσαν σε διάφορες υπηρεσίες της Θράκης. Ο κατάλογος δεν είναι πλήρης γιατί συνεχίζονταν τότε οι διορισμοί. Η ημερομηνία σύνταξης του καταλόγου αυτού, όταν δηλαδή υπήρξε η πρώτη αποκρυστάλλωση της γενικής εικόνας της διοίκησης είναι η 11^η Απριλίου 1920, δηλαδή ένα μήνα πριν από την απελευθέρωση. Υπογράφεται από τον ίδιο το Χαρίσιο Βαμβακά. 

Οι υπάλληλοι που τοποθετήθηκαν τότε στη Δυτική Θράκη χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες:

               Στην πρώτη κατηγορία ανήκαν οι υπάλληλοι που υπηρετούσαν σε καθαρά ελληνικές υπηρεσίες και αποστολές και είχαν πλήρη εξάρτηση από την Ελληνική Κυβερνητική Αντιπροσωπεία Δυτικής Θράκης και υπηρετούσαν σε Γραφεία Περίθαλψης, Ιατρεία, Υπηρεσίες Εποικισμού, Ορφανοτροφεία, Σχολεία κλπ.

               Στη δεύτερη κατηγορία ανήκαν υπάλληλοι που τοποθετήθηκαν με πρόταση της Ελληνικής Κυβερνητικής Αντιπροσωπείας σε διάφορες υπηρεσίες του προσωρινού καθεστώτος της Διασυμμαχικής Δυτικής Θράκης. Οι υπάλληλοι αυτής της κατηγορίας επειδή μισθοδοτούνταν ανεπαρκώς από το Προσωρινό καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης έπαιρναν συμπληρωματικά από το ταμείο της Ελληνικής Κυβερνητικής Αντιπροσωπείας επίδομα,  που το καθόριζε η ελληνική διοικητική πλευρά για να μπορούν οι υπάλληλοι εκείνοι να συντηρούνται.

               Από τον ενδιαφέροντα αυτό κατάλογο, έχω αποσπάσει τα ονόματα όσων είχαν τοποθετηθεί στην πατρίδα μου το Διδυμότειχο, που αποτελούσε σημαντικό διοικητικό, στρατιωτικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο. Οι υπάλληλοι αυτοί ήταν είτε καταγόμενοι από το Διδυμότειχο, οπότε σημερινοί κάτοικοι της πόλης μπορούν να ανιχνεύσουν ονόματα προγόνων τους, είτε ήταν υπάλληλοι από άλλα μέρη της Ελλάδας. Ας δούμε τον κατάλογο αυτό που αφορά, μόνο το Διδυμότειχο.

*Στην Πολιτική Διοίκηση Διδυμοτείχου, υπηρετούσαν οι ακόλουθοι:

               Ναούμ Φερραίος, μόνιμος, Πολιτικός Διοικητής Διδυμοτείχου.

               Εμμανουήλ Δουκίδης, έκτακτος,  Γραμματέας Πολιτικής Διοίκησης.

               Ιωάννης Φωτιάδης, μόνιμος, Αρχειοφύλαξ, Γραμματεύς Πολιτικής Διοίκησης.

               Δημήτριος Γουβέτας, έκτακτος, Αρχειοφύλαξ.

               Σουλτάνα Παπαμιχαήλ, έκτακτη γραφεύς.

*Μια ιστορική φωτογραφία. Ο δήμαρχος Εμμανουήλ Παναγιώτου προσφωνεί τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη κατά την απελευθέρωση του Διδυμοτείχου το Μάιο του 1920

               *Ο επόμενος βραχίονας της διοίκησης ήταν ο Δήμος Διδυμοτείχου, που στελεχώνονταν από τα ακόλουθα πρόσωπα:

Εμμανουήλ Παναγιώτου, Δήμαρχος

Παναγιώτης Ζάχου, γραμματέας

Βασίλειος Χ. Χρήστου, γραφεύς

Μαρία Σκίνα, Μαία.

*Σε ό,τι αφορά το Υπουργείο Οικονομικών, που διατηρούσε Τελωνείο στο Διδυμότειχο, ανέλαβαν υπηρεσία οι:

Βασίλειος Μωραΐτης τελωνειακός υποελεγκτής, προϊστάμενος της Υπηρεσίας Περίθαλψης.

Θεμιστοκλής Σιναπίδης, έκτακτος εκτιμητής Τελωνείου.

Τελωνοφύλακες Σταύρος Κόρδας, Παύλος Καραμιχάλης, Γεώργιος Παναγιώτης, Χρήστος Μπουστουφάνος,  Στέφος Σταύρου, Χρήστος Κατσίκας, Ιωάννης Αργυρίου, Γιαννάκου Δανιήλ, Ευάγγελος Ευστρατίου.

*Στο Ειρηνοδικείο Διδυμοτείχου  υπήρχαν οι Καπουνερίδης Νικόλαος  έκτακτος γραμματεύς, Καββαδίας Μιχαήλ έκτακτος γραμματεύς, Ασημακόπουλος Επαμεινώνδας  έκτακτος γραμματεύς, Αντώνογλου Χ. Κωνσταντίνος  έκτακτος γραμματεύς

*Στο Συμβολαιογραφείο Διδυμοτείχου είχε τοποθετηθεί ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, ως έκτακτος, Συμβολαιογράφος.

*Το Παρθεναγωγείο Διδυμοτείχου το 1901

*Το Διδυμότειχο είχε μακρά παράδοση Παιδείας με καλούς δασκάλους .Έκτακτοι διδάσκαλοι στο καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης είχαν τοποθετηθεί οι Νικόλαος Πετσόγλου, Γεώργιος Βαφειάδης, Μιχαήλ Δημητρίου, Αλέξανδρος Παναγιώτου, Αικατερίνη Κοσμά, Πολυξένη Πετσόγλου, Χαρίκλεια Βενετίδου, Ευσεβία Ψαλτοπούλου, Ουρανία Ζαχαριάδου, Ελένη Δελόγλου, Αθηνά Παπαδοπούλου. Επίσης τοποθετήθηκαν:

Η Μαρίκα Σεϊτανίδου στο χωριό Βουλγάρκιοϊ (σήμερα Ελληνοχώρι).

Ο Χρίστος Μαρκούδης στο χωριό Κουρουτζή (σήμερα Καρωτή).

Ο Αλέξανδρος Λιουκιουπόδης και η Φανή Ιωαννίδου στη χωριό Καδίκιοϊ (σήμερα Μάνη).

*Ο δάσκαλος Γεώργιος Βαφειάδης

Ο Απόστολος Τσινούδης στο χωριά Σκουρτοχώρι (σήμερα Σιτοχώρι).

Ο Ζήσης Παράσχου στο χωριό Κουλακλή (σήμερα Αμπελάκια).

Ο Νίκος Δήμου στο χωριό Παζαρλί (σήμερα Παταγή).

Ο Κωνσταντίνος Μ. Βουγούδης στο χωριό Εμβλιδίν (σήμερα Λάδη).

Η Αναστασία Σουβαντζή και η Ελένη Χ. Σύρμα στο Καρλή (σήμερα Χιονάδες).

Ο Αναστάσιος Αντώνογλου στο χωριό Αλεποχώρι.

Η Αγγελική Σεϊτανίδου και ο Λάμπρος Χαρίτογλου στο χωριό Τοκμάκιοϊ (σήμερα Μεταξάδες).

*Ο δάσκαλος Πετσόγλου Νικόλαος

Ο Μόσχος Μαγγιρούδης στο χωριό Παλιούρι.

Ο Χαρίτος Γεωργίου στο χωρίο Ακ Βουνάρ (σήμερα Ασπρονέρι).

Ο Ηλίας Κ. Φανακούδης στο χωριό Ασβεστάδες.

Η Μαρία Παναγιώτου στο χωριό Κουφόβουνο.

Ο Απόστολος Δήμου στο χωριό Τσιαουσλί (σήμερα Κυανή).

Η Ευαγγελία Αποστολίδου  και η Σουλτάνα Ψαλτοπούλου στο χωριό Καραβεϊλί σήμερα Αμόριο).

Ο Κυριάκος Πασχάλης, η Ελένη Δημάδου και η Αικατερίνη Νικολάου στο χωριό Σαλτίκιοϊ (σήμερα Λάβαρα).

Η Βαγιώ Αποστόλου στο χωριό Κωστή.

Η Ζουμπουλιά Χαρίτωνος και ο Ανδρέας Ιωάννου στο χωριό Ψαθάδες.

Ο Χαράλαμπος Τζερμπενίδης στο χωριό Πραγγί.

Η Ελένη Χρυσοχόου στο χωριό Πετράδες.

*Η δασκάλα Αικατερίνη Κοσμά σε προχωρημένη ηλικία

Ο Αντώνιος Ιωάννου Ζαλουφάκι (σήμερα στην Ανατολική Θράκη).

Ο Ιωάννης Ευθυμίου και η Ευδοξία Πετσίδου στο χωριό Κούλελιβουργαζ (σήμερα Πύθιο).

Ο Παναγιώτης Δημητρίου στο χωριό Τζιαμπάζ (αργότερα Τραύα, σήμερα Δόξα).

Υπηρετικό προσωπικό σχολείων Διδυμοτείχου.

Δημήτριος Μαρούλης στο Αρρεναγωγείο και Μαρία Λαζούδα στο Παρθεναγωγείο.

*Ο Μητροπολίτης Διδυμοτείχου Φιλάρετος  (κατά κόσμον Βαφείδης)

*Στο χώρο της Εκκλησίας έχουμε πληθώρα βαπτιστικών ονομάτων, που προσδιορίζονται με τον τίτλο παπά- χωρίς επίθετα δηλαδή και χωρίς να αναφέρονται οι ενορίες που λειτουργούσαν. Επειδή τα ονόματα είναι αρκετά, είναι προφανές ότι αρκετοί από τους αναφερόμενους ιερείς, ήταν τοποθετημένοι σε χωριά πέριξ του Διδυμοτείχου.

Μητροπολίτης ο Φιλάρετος.

Ιερείς, παπά Πασχάλης, παπά Χρήστος, σακελάριος παπά Χριστόδουλος, παπά Δημήτριος, παπά Χρηστάκης Μαυρουδής, παπά Πασχάλης, παπά Φώτιος, παπά Χρήστος, παπά Γεώργιος, παπά Δημήτριος, παπά Γεώργιος, παπά Δημήτριος, παπά Στέφανος, παπά Χαρίσης, παπά Ζήσης, παπά Αθανάσιος, παπά Παναγιώτης, παπά Παναγιώτης, παπά Απόστολος, παπά Μιχαήλ, παπά Δημήτριος, παπά Λάμπρος Αθαν. παπά Λάμπρος, παπά Ξανθούλης, παπά Αθανάσιος, παπά Χριστόφορος, παπά Λάμπρος, παπά Πασχάλης, παπά Δήμος, παπά Παναγιώτης, παπά Κωνσταντίνος, παπά Βασίλειος, παπά Χρήστος, παπά Αθανάσιος Ευαγγέλου, παπά Μιχαήλ Αγοραστού, παπά Στέφανος, παπά Γεώργιος, παπά Παναγιώτης, παπά Σταύρος, παπά Αγγελάκης.

*Παλιννοστούντες πρόσφυγες στο ιατρείο της Υπηρεσίας Περίθαλψης στο Διδυμότειχο

*Στο Γραφείο Υπηρεσίας Περιθάλψεως Διδυμότειχου, σημαντικό γραφείο για την περίθαλψη των παλιννοστούντων Θρακών, αλλά και όσων είχαν παραμείνει εκεί κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής Κατοχής, υπηρετούσαν οι κάτωθι:

Πέτρος Μαζαράκης, μόνιμος γραμματέας α΄, προϊστάμενος, Π. Πετρακίδης, μόνιμος ακόλουθος, Γεώργιος Τσερκίδης, μόνιμος ακόλουθος, Κωνσταντίνος Καραγεώργης μόνιμος γραφεύς β΄, Αριστείδης Ψαράς, έκτακτος γραφεύς, Νικόλαος Βαφειάδης, έκτακτος γραφεύς.

Στο Ιατρείο Διδυμοτείχου (προφανώς Δημοτικό) υπηρετούσε ο Ευάγγελος Γιαγτζής, έκτακτος ιατρός.

Στα Ιατρεία της Υπηρεσίας Περιθάλψεως Δυτικής Θράκης ο Γ. Κουρούμαλος, έφεδρος υπίατρος, διευθυντής.

*Διδυμότειχο του 1922. Έστω και με άλογα, οι υπηρεσίες δούλευαν...

*Η Διασυμμαχική Θράκη ανέπτυξε και υπηρεσίες  Χωροφυλακής, για να εμπεδωθεί η τάξη, που τη διασάλευαν κομιτατζήδες Βούλγαροι και Τούρκοι, καθώς και άλλοι λησταντάρτες. Ως χωροφύλακες υπηρέτησαν τότε στο Διδυμότειχο οι εξής:

Ιωάννης Ζαπάρτας, Παλαμίδης Χρήστος, Ιωάννης Βουδάκης, Βασίλειος Κωνσταντίνου, Ιωάννης Γεωργίου, Νικόλαος Κύρκης, Πασχάλης Νικολάου, Σταύρος Ιωσήφ, Τερζίδης Γεώργιος, Ηλίας Θεοδώρου.

Στο χωριό Κούλελι Βουργάζ(σήμερα Πύθιο) υπηρετούσαν οι:

Καρατζάς Ευθύμιος, Χειμουλάκης Θεόδωρος, Απόστολος Παούνης, Αθανάσιος Πασχ. Σκριτούδης, Κωνσταντίνος Γεωργιάδης, Αθανάσιος Ιω. Κεραμίδης, Δημήτριος Μανάκας, Αλέξανδρος Μποτζουτζούδης, Στέφανος Σταύρου.

Στο χωριό Καρατζαλή (σήμερα Ελαφοχώρι) ήταν τοποθετημένοι οι:

Μελίδης Δημήτριος, Παύλος Χαραλάμπου, Πασχάλης Στεφανάκης, Κωνσταντίνος Γουτίνος, Παπαδούδης Ευστάθιος,

Στο χωριό Σαλτίκιοϊ (σήμερα Λάβαρα) υπηρετούσαν οι ακόλουθοι:

Ζήσης Λυμπερίδης, Χρήστος Παυλίδης, Σταύρος Παναγιώτου, Χρήστος Τηλιάκης, Ιωάννης Μαυρουδής, Πασχάλης Σαράντης Αθανάσιος Δημητρίου, Μιχαήλ Σωτηρίου, Βασίλειος Βασιλειάδης.

*Εικόνα από την απελευθέρωση του Διδυμοτείχου

Ποιος ήταν ο Ευστράτιος Παπανικολάου;

 

Ένα όνομα που μου προκάλεσε έντονη περιέργεια, στον κατάλογο του Βαμβακά ήταν αυτό του ανθυπολοχαγού Ευστράτιου Παπανικολάου, που είχε τοποθετηθεί τυπικά στο ιατρείο της Υπηρεσίας Περίθαλψης του Καραγάτς. Σε κάποιο έγγραφο του στρατηγού Αντώνιου Πραντούνα (7 Απριλίου 1920) διοικητή της 9^ης Μεραρχίας που έδρευε στην Ξάνθη, αναφέρεται ότι ο ανθυπολοχαγός Παπανικολάου, που κατάγονταν από το Διδυμότειχο, απεστάλη σε ειδική αποστολή στην περιοχή του Έβρου. Από άλλο έγγραφο του υπολοχαγού Πυροβολικού Εμμανουήλ Βακά της 6^ης Απριλίου 1920, πληροφορούμαστε ότι ο Παπανικολάου αναχώρησε για την εκτέλεση ειδικής αποστολής για το Καραγάτς, το Σουφλί και το Διδυμότειχο με την ιδιότητα του αξιωματικού διαχειριστή- επιθεωρητή του υγειονομικού υλικού των ιατρείων του Ερυθρού Σταυρού των αναφερθεισών πόλεων. Η αποστολή του είχε γνωστοποιηθεί στο Γαλλικό Επιτελείο της Θράκης. Μπορούμε όμως να συμπεράνουμε από τη μελέτη των εγγράφων αυτών, ότι ο Παπανικολάου είχε αναλάβει και την αποστολή στρατιωτικής φύσεως πληροφοριών στο διοικητή του υποστράτηγο Πραντούνα. 

Τι μου προξένησε την περιέργεια; Το γεγονός ότι ο υποστράτηγος Πραντούνας αναφέρει προς το Σώμα Στρατού της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη, ότι ο Παπανικολάου κατάγονταν από το Διδυμότειχο!

Έως τώρα γνωρίζαμε ότι ένας μόνο αξιωματικός καταγόμενος από το Διδυμότειχο υπήρχε την εποχή εκείνη. Πήρε μέρος μάλιστα μεταξύ των πρώτων στην είσοδο του Ελληνικού στρατού στη γενέτειρά του. Ήταν ο υπολοχαγός Ευάγγελος Νεστορίδης. Τώρα μαθαίνουμε και για τον ανθυπολοχαγό Ευστράτιο Παπανικολάου. Προφανώς ως ανήκων στην 9^η Μεραρχία και υπηρετώντας το Μάιο του 1920 στο Καραγάτς, δεν πήρε μέρος στην απελευθέρωση του Διδυμοτείχου. Έζησε όμως τα γεγονότα εκείνων των ημερών από πρώτο χέρι…

Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε άλλες πληροφορίες για τον Ευστράτιο Παπανικολάου.

Αυτοί οι υπάλληλοι, ήταν τα πρώτα στελέχη της διοίκησης στην Θράκη. Μιας διοίκησης,  που πέρασε από την ενδιάμεση κατάσταση του υβριδικού Διασυμμαχικού κράτους, έζησε τη φάση της απελευθέρωσης το Μάιο του 1920 πριν ολοκληρώσει την τυπική ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος και έβαλε τις βάσεις του ελάχιστου έστω εκσυγχρονισμού της στο πλαίσιο των δυνατοτήτων, που υπήρχαν τότε. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Θράκη υπόδουλη για 550 και πλέον χρόνια, έπρεπε να προσαρμοσθεί στους απαρχαιωμένους θεσμούς του οθωμανικού κράτους, που στη διοίκηση επικρατούσε το δίκαιο του ισχυρού και στη θρησκεία ο νόμος της σαρία, όλα πάντα εις βάρος των υποδούλων.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης