Αγαθάγγελος: Η ψευδοπροφητεία, που θέρμαινε το Γένος

*Γκραβούρα με την εικόνα του Θεόκλητου Πολυειδή.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο Θεόκλητος Πολυειδής, υπήρξε ένα ευσεβές τέκνο της Θράκης, που προσπάθησε με αμφιβόλου κύρους προφητείες, να θερμάνει τις προσδοκίες του Γένους για απελευθέρωση από τον Οθωμανικό ζυγό.

                Γεννήθηκε στην Αδριανούπολη περί τα τέλη του 17ου αιώνα Ο πατέρας του ήταν  εύπορος έμπορος. Βαφτίσθηκε και πήρε το όνομα Θεόδωρος. Φοίτησε στην φημισμένη σχολή του Ιωάννη Ζυγομαλά. Νέος σε ηλικία,  εκάρη μοναχός στη Μονή Ιβήρων του  Αγίου Όρους, όπου αργότερα ανακηρύχθηκε και ηγούμενός της. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο του έδωσε το οφφίκιο «μέγας αρχιμανδρίτης, μέγας εκκλησιάρχης του Αγίου Όρους και χωροεπίσκοπος Πολυανής και Βαρδάρων».

*Η Αδριανούπολη περί το 1829

Αργότερα περί το 1719-1724 διετέλεσε εφημέριος της ελληνικής κοινότητας της Τοκάια στην Ουγγαρία. Το 1731 ως απεσταλμένος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μετέβη στη Γερμανία και στη συνέχεια στη Ρωσία για να αναζητήσει έσοδα. Περιοδεύοντας στην Ευρώπη έφτασε και στη Μινόρκα, στο νησιωτικό ισπανικό σύμπλεγμα των Βαλεαρίδων, όπου υπηρέτησε ως δάσκαλος και εφημέριος.

Πέθανε το 1754 ή το 1759 μάλλον στη Λειψία, όπου ίδρυσε το πρώτο ορθόδοξο παρεκκλήσι τότε της Αγίας Τριάδος, σήμερα του Αγίου Γεωργίου.

Ο πολυπράγμων Θεόκλητος, περιοδεύοντας στην Ευρώπη γνώρισε τις κοινωνικές, και πολιτικές εξελίξεις και τα νέα ρεύματα της εποχής του και μελέτησε τα προβλήματα που έπλητταν τον απόδημο ελληνισμό.

Όλα αυτά του άνοιξαν τους πνευματικούς ορίζοντες και θέλησε να εμψυχώσει τους υπόδουλους Έλληνες, χρησιμοποιώντας παλαιές προφητείες για την ανασύσταση της καταπεσούσης Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Έτσι, οδηγήθηκε στη συγγραφή του περίφημου «Αγαθάγγελου» που έφτασε να τον διαδίδει ακόμα και ο Ρήγας Φεραίος.

*Μία από τις νεώτερες εκδόσεις του "Αγαθάγγελου"

Τι είναι ο «Αγαθάγγελος»;

Ο Θεόκλητος Πολυειδής σκέφθηκε συγγράφοντας το πολύκροτο έργο του να τοποθετήσει τους χρησμούς του στον 13ο αιώνα (1279), και όρισε ως συγγραφέα του έργου του, το ανύπαρκτο πρόσωπο ενός μοναχού με το όνομα του Ιερώνυμου Αγαθάγγελου από τη Μεσσήνη της Σικελίας. Στην εισαγωγή αυτού του αναγνώσματος αναφέρονταν ότι γράφτηκε το 1279 στη Μεσσήνη της Ιταλίας σε ελληνική γλώσσα. Στη συνέχεια μεταφράστηκε στα ιταλικά και τυπώθηκε στο Μεδιόλανο (Μιλάνο). Από την έκδοση αυτή μεταγλωττίσθηκε  ξανά στα ελληνικά το 1751 από τον αρχιμανδρίτη Θεόκλητο Πολυειδή.

Αυτός λοιπόν ο μοναχός, αφηγείται, με προφητείες, γεγονότα των κατοπινών αιώνων. Το ανάγνωσμα αυτό, μιμούμενο στο ύφος την Αποκάλυψη του Ιωάννη, εξήψε τη φαντασία των λαών, που  προσδοκούσαν την πολυπόθητη ελευθερία.

*Χειρόγραφο αντίγραφο του "Αγαθάγγελου" 

από τη Βιβλιοθήκη του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Το ανάγνωσμα, κυκλοφορούσε αρχικά από χέρι σε χέρι με αντίγραφα γραμμένα από τον καθένα και τίτλο «Οπτασία του μακαρίου Ιερωνύμου Αγαθαγγέλου του εκ της μοναδικής πολιτείας του Μεγάλου Βασιλείου». Οι αντιγραφές όπως ήταν επόμενο δημιούργησαν λόγω λαθών κ.λπ. διαφορές στο αρχικό κείμενο, χωρίς όμως να μειώνουν τη θερμουργό αισιοδοξία, που μετέδιδε στους υπόδουλους.

Το κείμενο αυτών ψευδοπροφητειών, «αποκάλυπτε» τη βούληση του Θεού για την τύχη και το μέλλον των μεγάλων κρατών, όπως το Βυζάντιο, η Ρωσία, η Αυστρία, η Αγγλία κ.λπ. «Προέβλεπε» μάλιστα την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 αλλά και την κατοπινή «συντέλεια της βασιλείας των Οσμάνων» που την τοποθετούσε τέσσερις αιώνες αργότερα. Η «συντέλεια» αυτή θα γίνονταν με τη βοήθεια του «ξανθού γένους» δηλαδή των Ρώσων.

Οι ελπίδες των σκλαβωμένων κορυφώθηκαν το 1853 όταν ξέσπασε ο Κριμαϊκός Πόλεμος, γιατί είχαν περάσει 400 χρόνια από την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος είχε αρχίσει τον Οκτώβριο του 1853 και τερματίσθηκε τον Φεβρουάριο του 1856. Ήταν αιματηρός πόλεμος μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από τη μια πλευρά και των συμμαχικών δυνάμεων της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Σαρδηνίας από την άλλη πλευρά.

*Απόσπασμα από τις προφητείες του "Αγαθάγγελου" 

Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κρήτης)

Η κατάληξή του όμως, με ήττα της Ρωσίας, έκανε να φυλλορροήσουν οι ελπίδες των αλύτρωτων. Μια άλλα ελπίδα φούντωσε το 1878 με τον ρωσοτουρκικό πόλεμο. Αλλά και πάλι οι ελπίδες των αλύτρωτων Ελλήνων διαψεύστηκαν οικτρά, όταν οι Ρώσοι νικητές, που έμειναν για λίγο καιρό στα εδάφη της Θράκης, στήριξαν τους Βουλγάρους, αγνοώντας τους Έλληνες.  

Παρ’ όλα αυτά και παρά την παραίτηση της Ρωσίας από δικαίωμα προστασίας των χριστιανικών λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ψευδοπροφητεία, για πάρα πολλά χρόνια υπήρξε λίαν προσφιλής στους σκλαβωμένους Έλληνες. Ο Μιχάλης Περάνθης είχε γράψει ότι η προφητεία του Αγαθάγγελου ήταν «το εθνικό Ευαγγέλιο των απλών φιλόθρησκων πατριωτών». Ο Ιωάννης Φιλήμων στο «Δοκίμιον περί Φιλικής Εταιρείας» έχει γράψει ότι οι Έλληνες διάβαζαν κρυφά και με κατάνυξη τον «Αγαθάγγελο» ο οποίος χαρακτηρίζονταν «ως κώδιξ τις θείος, αναγγέλων βεβαίαν την από τους Τούρκους σωτηρίαν της Ελλάδος». Η «Εστία» σε χρονογράφημά της τον Δεκέμβριο του 1912 είχε γράψει για τον «Αγαθάγγελο» σε χρονογράφημά της: «Μέσα από τα σελίδας του οι δούλοι ήντλησαν τας αρχικάς ελπίδας, που έπειτα μαγευμένοι ηκούσαμεν όλοι να τας ψάλλη η λύρα του Βελεστινλή».

Υστερόγραφο: Όσοι θέλουν να διαβάσουν το πλήρες κείμενο των προφητειών του Αγαθάγγελου, μπορούν να το αναζητήσουν στον ιστότοπο «Ανέμη» του Πανεπιστημίου Κρήτης και στη θέση http://anemi.lib.uoc.gr/?lang=el

*Χειρόγραφο με τις προφητείες του Θεόκλητου Πολυειδή υπάρχει και στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στη θέση https://digital.lib.auth.gr/?ln=el

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Μιχαήλ Περάνθη «Ελληνική Πεζογραφία, 1453 έως σήμερα»

*ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

*Εφημερίδα ΕΣΤΙΑ 1912.