Ο σκληρός Απρίλης της συνθηκολόγησης του 1941

*Από τα "Απομνημονεύματα" του στρατηγού Τσολάκογλου. Το πρώτο πρωτόκολλο, 
που υπεγράφη στο Βοτονάσι, στις 29 Απριλίου 1941

*Οι τραγικές μέρες, μετά την επίθεση

των Γερμανών στην Ελλάδα

*Η διάλυση των μονάδων

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

        Ο τιτάνιος αγώνας που διεξήγαγε η Ελλάδα, εναντίον του φασισμού και του ναζισμού κατά το 1940-1941, υπήρξε μοναδικός και κατεγράφη ως αγώνας ενός μικρού έθνους που αγωνίζονταν για την ελευθερία του, εναντίον δύο αυτοκρατοριών.

        Ο άνισος αγώνας παρά το ότι προκάλεσε τον παγκόσμιο θαυμασμό είχε τραγικό τέλος, αφού τελικά η μικρή Ελλάδα κατελήφθη από τους εισβολείς Ναζί. Η είσοδος της Γερμανίας στον πόλεμο, έκρινε το τελικό αποτέλεσμα, που οδήγησε την Ελλάδα στην συνθηκολόγηση.

        Ήδη από τις 7 Απριλίου κατέφθαναν τα άσχημα νέα της κατάρρευσης του σερβικού μετώπου και της καθόδου των Γερμανών  από την κοιλάδα του Αξιού.

        Η αλληλουχία όμως των δραματικών γεγονότων που αφορούσαν άμεσα την Ελλάδα, άρχισε από τις 10 Απριλίου 1941.

        Την προηγουμένη, τα ναζιστικά τανκς είχαν αρχίσει να εισέρχονται στη Θεσσαλονίκη. Ο διοικητής των δυνάμεων ανατολικά του Αξιού είχε στείλει στους Γερμανούς κήρυκα και ζητούσε κατάπαυση των εχθροπραξιών. Μετά τη Θεσσαλονίκη οι εισβολείς απειλούσαν να διασπάσουν την άμυνα, στη γραμμή του Αλιάκμονα.

        Στις 11 Απριλίου διέσπασαν τη  γραμμή Βεύης- Κλειδίου ανατρέποντας τις ελληνοβρετανικές δυνάμεις της περιοχής.

        Στην Αθήνα, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ και η κυβέρνηση άρχισαν να ετοιμάζονται να μεταβούν στην Κρήτη για να συνεχίσουν από εκεί τον αγώνα. Στο μέτωπο, άρχισε να καλλιεργείται μεταξύ των στρατιωτικών ηγετών η ιδέα της συνθηκολόγησης. Βασικός προϋπόθεση ήταν να μην συνθηκολογήσουν με τους ηττημένους Ιταλούς, αλλά με τους Γερμανούς, επιδιώκοντας έντιμους όρους.

        Η καθυστέρηση όμως της έκδοσης από την Αθήνα της διαταγής σύμπτυξης των στρατευμάτων, άρχισε να δημιουργεί φαινόμενα απείθειας και διάλυσης. Όταν εκδόθηκε η διαταγή σύμπτυξης στις 12 Απριλίου 1941, τα πάντα εξελίχθηκαν σε άτακτη υποχώρηση. Όλοι πλέον πίστευαν ότι είναι άσκοπη η αιματοχυσία.

        Αυτές τις τραγικές στιγμές θα παρακολουθήσουμε μέσα από μια έκθεση του λοχαγού Πυροβολικού Ιωάννη Αμπατζόγλου, ο οποίος βρέθηκε συμπτωματικά σχετικά κοντά στον στρατηγό Γεώργιο Τσολάκογλου, που πήρε τις δραματικές αποφάσεις, γνωρίζοντας εκ των προτέρων, ότι η Ιστορία θα τον καταδικάσει. Η έκθεσή του Αμπατζόγλου, υπάρχει στα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

        Όταν ο λοχαγός Πυροβολικού Ιωάννης Αμπατζόγλου στις 10 Απριλίου 1941 διατάχθηκε στην περιοχή Χάνι Καλλιθέας, να πάρει μια πυροβολαρχία της Μοίρας Πεδινού Πυροβολικού και να μεταβεί στα Ιωάννινα για λήψη διαταγών από τον αντισυνταγματάρχη Μπαλοδήμο του 3^ου Γραφείου του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου (ΤΣΗ) δεν είχε φανταστεί ότι και αυτός αν και ελάχιστο ασήμαντο μέρος της Ιστορίας, βάδιζε προς την συνθηκολόγηση, που θα οδηγούσε τη χώρα σε μια βάρβαρη κατοχή.

        Πράγματι την επομένη το πρωί παρουσιάσθηκε στον αντισυνταγματάρχη Μπαλοδήμο. Εκεί, παρόντος και του στρατηγού Πιτσίκα διατάχθηκε να μεταβεί  στην περιοχή Μπαλντούμας και να περιμένει την ΧΙ Μεραρχία (του συνταγματάρχη Ιππικού Δημάρατου) γιατί η Μοίρα Πυροβολικού στην οποία ανήκε, είχε ενταχθεί πλέον στην Μεραρχία αυτή. Το απόγευμα ο Αμπατζόγλου είχε φτάσει στο σταθμό Διοίκησης της Μοίρας του.

        Στην περιοχή Μπαλντούμας συνάντησε το 13^ο Σύνταγμα Πεζικού της ΧΙ Μεραρχίας υπό τον αντισυνταγματάρχη Καμπάνη ο οποίος του είπε, ότι διατάχθηκε να καταυλισθεί εκεί και να περιμένει διαταγές. Στις 12 Απριλίου πλέον, έφτασε και το επιτελείο της Μεραρχίας το οποίο όρισε ως Σταθμό Διοικήσεως το Μέτσοβο. Την ίδια μέρα έφτασε και το 50^ο Σύνταγμα Πεζικού το οποίο καταυλίσθηκε στην περιοχή Αγίας Σωτήρας στο 25^ο χιλμ της οδού Ιωαννίνων- Μετσόβου.

*Οι Γερμανοί εισέρχονται σε ελληνικά χωριά

        Τα πάντα χάνονταν. Ο διοικητής της ΧΙΙ Μεραρχίας ανέφερε στο Τακτικό Συγκρότημα Κεντρικής Μακεδονίας ότι «όλαι αι μονάδες της Μεραρχίας είχον διαλυθεί κατά την άφιξίν των εις χώρον νοτίως του Αλιάκμονος, των αξιωματικών αδυνατούντων να συγκρατήσωσι τους φεύγοντας άνδρας, ότι η Μεραρχία του δεν απετελείτο πλέον παρά μόνον από τον ίδιον και το επιτελείον του και τους διοικητάς των Συνταγμάτων του».

        Δραματική ήταν και η κατάσταση στον τομέα του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ), που διοικούσε ο στρατηγός Τσολάκογλου, ο οποίος ζήτησε να προχωρήσει προς την Ήπειρο, για να μην κυκλωθεί.

        Φτάνουμε στις 13 Απριλίου. Η Μοίρα Πυροβολικού του Αμπατζόγλου και το Σύνταγμα Πεζικού διατάχθηκαν να είναι σε επιφυλακή για να αναχωρήσουν προς τα Γρεβενά με αγγλικά αυτοκίνητα, τα οποία έφτασαν το πρωί της επομένης. Επιβιβάσθηκαν οι στρατιώτες και φορτώθηκαν τα πυροβόλα, αλλά εν τω μεταξύ άλλαξε η διαταγή και κατευθύνθηκαν στην περιοχή της Καλαμπάκας. Εκεί ο Αμπατζόγλου συνάντησε τον αντισυνταγματάρχη Καμπάνη και τον ρώτησε γιατί άλλαξε η διαταγή αλλά ούτε αυτός ήξερε να του απαντήσει. Οι πληροφορίες όμως που είχε ο λοχαγός Αμπατζόγλου έλεγαν ότι ο Μέραρχος βρίσκονταν στην Καλαμπάκα, μαζί με κάποιον στρατηγό. Μια και δυο, πηγαίνει στην Καλαμπάκα όπου βρήκε σε ένα σχολείο μέσα, τον Μέραρχο με τον στρατηγό Τσολάκογλου και τον επιτελάρχη του Γ’ Σ.Σ. συνταγματάρχη Ιππικού Χρυσοχόου. Ήταν εκεί και ο επιτελάρχης της Μεραρχίας αντισυνταγματάρχης Σταθόπουλος. Παρουσιάσθηκε κανονικά και ζήτησε οδηγίες αλλά του είπαν να περιμένει στην αίθουσα να τελειώσει η σύσκεψη που είχαν.

        «Κατά την διάρκειαν της συσκέψεως- ανέφερε αργότερα ο Αμπατζόγλου- αντελήφθην ότι τόσον ο στρατηγός όσον και ο επιτελάρχης του δεν εγνώριζον την τύχην των Μεραρχιών των. Μετά την λήξιν της συσκέψεως των διετάχθη να επανακάμψω εις περιοχήν της Κατάρας και εκεί να αναμείνω διαταγάς».

        Και πρόσθετε: «’Ηκουσα εις το τέλος της συσκέψεως να λέγη ο Τσολάκογλου εις τον Μέραρχον και επιτελάρχην του συντ/χην κ. Χρυσοχόου ότι έχει συνεννοηθεί μετά του Άγγλου στρατηγού οι Έλληνες να φυλάξουν  την ορεινήν περιοχήν οι δε Άγγλοι την πεδιάδα».

        Πέραν της έκθεσης του Αμπατζόγλου, όταν ο Τσολάκογλου έφτασε στην Καλαμπάκα είχε διαλυθεί η δύναμη του Τμήματος Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας, ετράπη σε ορεινές τοποθεσίες χωρίς τροφές και εφόδια και η Ταξιαρχία των Βρετανών που υπήρχε κατευθύνθηκε προς την Ελασσόνα. Την ίδια μέρα αποκόπηκε η οδός Καστοριάς- Γρεβενών και οι Γερμανοί προχώρησαν χωρίς αντίσταση προς την Κοζάνη και τη Νεάπολη. Η 13^η Μεραρχία πολεμούσε ακόμα στην Καστοριά και η 12^η Ταξιαρχία στο Απόσκεπο.  

*Οι Γερμανοί στην Αθήνα

 

        Μετά τη λήψη της διαταγής ο Ιωάννης Αμπατζόγλου με τη βία απέσπασε αυτοκίνητα από τμήματα που υποχωρούσαν ατάκτως προς τα Γρεβενά και ξεκίνησε για την Κατάρα, όπου έφτασε τις πρωινές ώρες της15ης Απριλίου.

        Εν τω μεταξύ στις 8 π.μ. οι Γερμανοί διέβησαν την οδική γέφυρα, 2,5 χιλιόμετρα ανατολικά του Δισπηλιού, αφού την νύχτα την επισκεύασαν, γιατί είχε υποστεί καταστροφές.

        Στη συνέχεια ο Αμπατζόγλου πήγε στο Μέτσοβο για να συνεννοηθεί με τον Αρχηγό Πυροβολικού της Μεραρχίας του, αντισυνταγματάρχη Πυροβολικού Κότσαλο, ο οποίος τελικά τον διέταξε να τάξει τα πυροβόλα της Μοίρας του με άξονα βολής προς την Κουτσούφλιανη, δηλαδή προς τη διάβαση Μετσόβου- Καλαμπάκας.

Με το πιστόλι στο χέρι, άνοιγα το δρόμο…

        Επιστρέφοντας στην Κατάρα, διατάχθηκε να παραλάβει μαζί του και τον διοικητή του 50^ου Συντάγματος Πεζικού αντισυνταγματάρχη Λούκα, να τον κατατοπίσει ώστε να προσανατολίσει τις δυνάμεις του στον τομέα που έπρεπε να καλύπτει. Στην επιστροφή του, όπως γράφει στην έκθεσή του ο Αμπατζόγλου, έβλεπε στο δρόμο τη διάλυση του στρατεύματος «λόγω των ατάκτως υποχωρούντων τμημάτων του Γ’Σ.Σ.». Η κατάσταση ήταν δραματική. Και κατά την ίδια αφήγηση «πολλάκις ηναγκαζόμην να κατέλθω του αυτοκινήτου μου και δια των απειλών του περιστρόφου μου να διανοίγω δρομολόγιον. Περί τα 10 χιλιόμετρα προ της κατάρας συνήντησα και δύο αυτοκίνητα μικρά, πολυτελείας, εις ένα των οποίων επέβαινεν ο Στρατηγός Τσολάκογλου μετά του Επιτελάρχου του Συντ/χου κ. Χρυσοχόου και εις το έτερον ήτο φορτωμέναι αι αποσκευαί. Σταματήσας το πρώτον αυτοκίνητον εζήτησα την επέμβασιν του ειρημένου Στρατηγού δια την παρατηρουμένην αταξίαν και εν πανικώ υποχώρησιν των τμημάτων του, παντός όπλου και Σώματος, ιδία όμως μεταγωγικών άνευ αποχρώντος λόγου δεδομένου ότι εχθρικόν τμήμα δεν είχεν εισέτι παρουσιασθεί εις την εν λόγω περιοχήν».

        Ο Τσολάκογλου απάντησε:

        -Έδωσα διαταγές και θα εκτελεσθούν συντόμως.

        Ύστερα από αυτό ο Αμπατζόγλου συνέχισε την πορεία του προς την Κατάρα μαζί με τον αντισυνταγματάρχη Λούκα.

        Περίπου 5 χιλιόμετρα προ της Κατάρας συνάντησε  στρατιώτες του 13^ου Συντάγματος Πεζικού «φεύγοντας τροχάδην προς Ιωάννινα». Όταν σταμάτησε και τους ρώτησε ποιοι ήταν, του απάντησαν ότι τους έδιωξε ο ταγματάρχης Βασίλειος Τσιτσεκλής, ο οποίος μάλιστα έκαψε και τους χάρτες και τους είπε πως όλα τελείωσαν! Σε μικρή απόσταση συνάντησε και τον ίδιο τον Τσιτσεκλή, που τον περιγράφει ως «κάτωχρον και οδεύοντα προς Μέτσοβον»  

        Αλλά και ο ίδιος ο Τσολάκογλου έγραψε αργότερα στα Απομνημονεύματά του ότι κατεθυνόμενος προς το Μέτσοβο πληροφορήθηκε πως οι φυγάδες των μονάδων είχαν εμφανίσει «αναρχικήν κατάστασιν, διότι εσημειώθηκαν περιπτώσεις καθ’ ας εβλήθησαν εν κινήσει αυτοκίνητα». Οι πληροφορίες που έφταναν ήταν ότι η διαρροή οπλιτών ήταν μέγιστη, ενώ οι καταγόμενοι από την Μακεδονία και τη Θράκη, όταν έμαθαν ότι οι Γερμανοί απέλυαν τους αιχμαλώτους και τους έστελναν στα σπίτια τους, άρχισαν να διαρρέουν και αυτοί.

        Όταν ο Αμπατζόγλου έφθασε στον καταυλισμό του, υπέδειξε στον διοικητή της πυροβολαρχίας υπολοχαγό Ορέστη Βαλαλάκη την τοποθεσία, που πρέπει να καταλάβει, καθώς και τα έργα απόκρυψης υλικού και προσωπικού, που πρέπει να γίνουν. Τα έργα εκτελούνταν από τις 16 έως και τις 19 Απριλίου 1941. Εν τω μεταξύ εξακολούθησαν να φεύγουν οι οπλίτες και οι αξιωματικοί του Γ’Σ.Σ.  από την Καλαμπάκα και τα Γρεβενά, μέρα και νύχτα. Παράλληλα με τα έργα και καταφύγια που εκτελούσε ο Αμπατζόγλου περίπου 2 χιλιόμετρα μακρύτερα ο λοχαγός του Μηχανικού Παππάς, προετοίμαζε αντιαρματικά κωλύματα.

*Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων Βλάχος, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος

Κίνηση στο στράτευμα για συνθηκολόγηση 

και εμφάνιση του Μητροπολίτη Ιωαννίνων

        Η 17^η Απριλίου ήταν μια κρίσιμη μέρα. Η κρίση επιδεινώθηκε, καθώς έγιναν γνωστές και κάποιες στάσεις ναυτών σε ναυτικές μονάδες.

        Ο Τσολάκογλου, πληροφορήθηκε ότι μεταξύ των ανωτέρων στελεχών του Στρατεύματος δημιουργήθηκε κίνηση για την επιβολή λύσης με άμεση συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς, χωρίς τη συγκατάθεση του Αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου. Τη λύση αυτή ενίσχυσαν και επιτελείς τους Γενικού Στρατηγείου. Εν τω μεταξύ ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων με αναφορά του προς την κυβέρνηση και τον Παπάγο εκλιπαρούσε όλους τους στρατηγούς για την ανάγκη της άμεσης συνθηκολόγησης για να σταματήσει η άσκοπη αιματοχυσία. Μετά από συνάντησή του με τους στρατηγούς Πιτσίκα και Πλατή, ο Τσολάκογλου πήγε στο χωριό Βοτονάσι, όπου είχε ορισθεί ο Σταθμός Διοικήσεως του Γ’Σ.Σ.  

        Εν τω μεταξύ στις 17 Απριλίου ο αρχηγός Πυροβολικού ειδοποίησε τον Αμπατζόγλου ότι τίθεται στη διάθεσή του και μία Μοίρα Βαρέως Πυροβολικού με δύο πυροβόλα. Τελικά ήρθε μόνο ένα πυροβόλο με ελλιπές προσωπικό υπηρέτησης. Βρέθηκαν επίσης 9 άλλα πεδινά πυροβόλα, που ανήκαν σε τέσσερις πυροβολαρχίες, με ένα ανθυπολοχαγό ονόματι Αλεξόπουλο, ο οποίος δεν ήταν σε θέση να δώσει πληροφορίες πού πήγε ο διοικητής του… Τα πυροβόλα αυτά διέθεταν μερικά μόνο βλήματα σε κιβώτια φορτωμένα σε αυτοκίνητα. Τάχθηκαν και αυτά μαζί με τα άλλα σε θέσεις κατάλληλες, ώστε να είναι έτοιμα για βολή, υπό την διοίκηση του αντισυνταγματάρχη Χρήστου Οικονομόπουλου και των ταγματαρχών Κυβέλου και Ταβουλάρη.

        Αγωνιώντας ο Αμπατζόγλου τηλεγραφούσε στην Μεραρχία και γνωστοποιούσε τη διάλυση του τάγματος Τσιτσεκλή, την διάλυση του βαρέως Πυροβολικού, αλλά δεν έπαιρνε απάντηση για μέτρα αποφυγής διαλύσεως των μονάδων. Εν τω μεταξύ διαλύθηκε και το τάγμα του ταγματάρχη Παπαδογιώργου. Και επειδή δεν απαντούσαν στις αγωνιώδεις εκκλήσεις του, έστειλε γραπτή αναφορά με τον υπασπιστή του υπολοχαγό Περδίκη. Τότε έφτασε επί τόπου ο Μέραρχος και διέταξε τον προφυλάκιση του ταγματάρχη Παπαδογιώργου. Παρ’ όλα αυτά και το 50^ο  Σύνταγμα Πεζικού που διατάχθηκε να καλύψει τον τομέα του διαλυμένου 13^ου Συντάγματος, έφτασε στην περιοχή αλλά άρχισε και αυτό να εμφανίζει συμπτώματα διάλυσης, αφού οι οπλίτες του άρχισαν να διαρρέουν.

*Ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος

«Η κατάστασις έφθασε εις το απροχώρητον!!!

        Στις 18 Απριλίου ο στρατηγός Πιτσίκας τηλεγραφούσε προς την κυβέρνηση και το Γενικό Επιτελείο, ότι η «κατάστασις έφθασεν εις το απροχώρητον. Τμήματα της XVII Μεραρχίας εγκαταλείπουσιν τοποθεσίαν Λογγάριστα, καλύπτουσαν αριστερόν Ομάδος Μεραρχιών. Α΄Σώμα Στρατού αναφέρει ομοίως διαρροήν ανδρών ΧΙΙΙ Μεραρχίας. XII Μεραρχία καλύπτουσα Μέτσοβον, διαρρέει. Προς Θεού, σώσατε Στρατόν από τους Ιταλούς».

        Η κατάσταση είχε αρχίσει να γίνεται απελπιστική. Ο στρατηγός Μπάκος, έλεγαν οι πληροφορίες, είχε διατάξει στην περιοχή της Ηπείρου να εκτελεσθούν οπλίτες και αξιωματικοί που εγκατέλειπαν τις θέσεις και διέρρεαν, για να συγκρατήσει το ηθικό των μονάδων του, αλλά δεν κατόρθωσε σχεδόν τίποτα. Οι ανυπότακτου έφτασαν να στρέφουν τα όπλα τους κατά των αξιωματικών που επιχειρούσαν να τους συγκρατήσουν, πυροβολούσαν διερχόμενα αυτοκίνητα για να τους παραλάβουν , λαφυραγωγούσαν τα πάντα. Χωριά και πολίτες…

        Αυθημερόν ο Τσολάκογλου στέλνει στην Αθήνα τον επιτελάρχη του Χρυσοχόου για να πείσει την ηγεσία να διατάξει συνθηκολόγηση ώστε να σταματήσει η αιματοχυσία. Ο Χρυσοχόου δεν βρίσκει πνεύμα κατανόησης, ενώ ο Παπάγος απέκλειε τέτοιο ενδεχόμενο, όσο βρετανικές δυνάμεις μάχονταν μαζί με τις ελληνικές. Το απόγευμα ο Χρυσοχόου με σήμα του ενημερώνει τον Τσολάκογλου για την κατάσταση σύγχυσης και αναποφασιστικότητας που συναντά στην Αθήνα και συνιστά ανάληψη πρωτοβουλιών από τους στρατηγούς του μετώπου. Την επομένη στέλνει άλλο παρόμοιο σήμα μέσα από το Γενικό Στρατηγείο. Πιστεύεται ότι αυτό ήταν το τελευταίο σήμα που επηρέασε τον Τσολάκογλου και τον οδήγησε στην απόφαση για συνθηκολόγηση. Στην Αθήνα συνεχίζονταν παράλληλα με την εθνική κρίση και η κυβερνητική κρίση, δεδομένου ότι ο Γεώργιος Β’ δεν εύρισκε πρωθυπουργό να σχηματίσει κυβέρνηση μετά την αυτοκτονία του Κορυζή στις 18 Απριλίου. Πάγκαλος, Σοφούλης, Μαζαράκης αρνήθηκαν την εντολή και τελικά στις 21 Απριλίου ορκίσθηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Εμμανουήλ Τσουδερό.

*Ο στρατηγός Γεώργιος Μπάκος

        Άλλη μια κρίσιμη μέρα, ήταν η 19^η Απριλίου. Ο διοικητής του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου στρατηγός Πιτσίκας, με αφορμή προτάσεις και εισηγήσεις διοικητών μονάδων, που έβλεπαν τους άνδρες τους να διαρρέουν, ζητούσαν συνθηκολόγηση τόνιζε ότι «το τοιούτον αντίκειται εις τα αρχάς μου, προς τον όρκον μου και προς τον στρατιωτικόν χαρακτήρα μου». Ζητούσε από τους διοικητές των μονάδων να τηρηθεί η συνοχή, η πειθαρχία και η τάξη, αναμένοντας τις αποφάσεις της κυβέρνησης και του Αρχιστρατήγου. Από τη Δυτική Μακεδονία πάντως ο στρατηγός Μπάκος και οι Μέραρχοί του είχαν εκδηλωθεί ήδη υπέρ της συνθηκολόγησης.

        Στις 19 Απριλίου οι Γερμανοί εισήλθαν στην Καλαμπάκα, ενώ τα παρατηρητήρια ανέφεραν ότι έφθασαν και στην Κουτσούφλιανη 6 χιλιόμετρα από το χώρο τάξεως της Μοίρας του Αμπατζόγλου. Οι πληροφορίες δόθηκαν και στην Μεραρχία η οποία απαγόρευσε την έναρξη πυρός κατά τον εισβολέων. Σε ερώτηση του Αμπατζόγλου πότε θα ανατιναχθούν τα έργα που προετοίμασε ο λοχαγός Μηχανικού Παππάς, του είπαν ότι τη διαταγή θα την δώσει η Μεραρχία. Τότε πήγε και συνάντησε τον Παππά με τον οποίο συνεννοήθηκε να γίνουν οι ανατινάξεις των έργων που θα καθυστερούσαν τους Γερμανούς, όταν θα αρχίσει να βάλει η Μοίρα Πυροβολικού, χωρίς να περιμένουν διαταγές από την Μεραρχία. Ο Παππάς συμφώνησε.

        Το βράδυ εκείνης της ημέρας οι στρατηγοί Μπάκος και Δεμέστιχας ενημέρωσαν τηλεφωνικά τον Τσολάκογλου ότι αποφάσισαν να συνθηκολογήσουν με τους Γερμανούς. Προηγουμένως είχαν στείλει τελεσίγραφο στην κυβέρνηση να πάρει αποφάσεις, απειλώντας να σχηματίσουν κυβέρνηση στα Ιωάννινα, με πρωθυπουργό τον Μητροπολίτη Σπυρίδωνα. Έχοντας και την ηθική υποστήριξη του Μητροπολίτη  έθεσαν 12ωρη προθεσμία, η οποία είχε λήξει άπρακτη.

Σταματήστε το πυρ κατά των Γερμανών!!!

        Το πρωί της 20^ης Απριλίου περί τις 11.30 π.μ. μια μηχανοκίνητη γερμανική φάλαγγα άρχισε να κινείται από τη γέφυρα της Μουργκάνας προς τα Ιωάννινα. Ο Αμπατζόγλου ενημέρωσε τη Μεραρχία και ζήτησε εντολή βολής. Δεν του επέτρεψαν να χτυπήσει τη φάλαγγα. Αυτός ενημέρωσε τον Κότσαλο, ότι και χωρίς διαταγή θα χτυπήσει τους Γερμανούς όταν φθάσουν σε απόσταση βολής!!!

        Πράγματι στις 12 μ.μ. άρχισε το Πυροβολικό να βάλει κατά της φάλαγγας, ενώ ειδοποιήθηκε ο Παππάς να εκτελέσει τις προγραμματισμένες καταστροφές.

        Πέντε λεπτά αργότερα τον κάλεσε τηλεφωνικά η Μεραρχία ενώ ο αντισυνταγματάρχης Οικονομόπουλος τον διέταξε να σταματήσει το πυρ.

        Ο Αμπατζόγλου διέκοψε τις βολές όταν ο Αρχηγός Πυροβολικού συνταγματάρχης Κότσαλος τον διαβεβαίωσε ότι έγινε ανακωχή με έγκριση του βασιλιά Γεώργιου και να μην επιμένει πλέον να συνεχίζει το πυρ γιατί βλάπτει τα συμφέροντα της πατρίδας! Ο Παππάς δεν είχε κάνει τις ανατινάξεις…

Γιώργο, τράβα αδίστακτα!!!

        Στην αφήγηση του Αμπατζόγλου υπάρχει μια ασυμφωνία ως προς τις ώρες των γεγονότων εκείνης της ημέρας. Ο Τσολάκογλου αναφέρει στα Απομνημονεύματά του ότι μετά τις 2 μμ έφτασαν στο Σταθμό Διοίκησής του ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, και ο συνταγματάρχης Μπαλής και του έφεραν επιστολή του στρατηγού Μπάκου. Μπάκος και Δεμέστιχας τον εξουσιοδοτούσαν να υπογράψει συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς, αφού είχαν στείλει ένα τελεσίγραφο στην Αθήνα. Μεταξύ άλλων του έγραφαν: «Η προθεσμία εξέπνευσε και πρέπει να ενεργήσωμεν δραστηρίως και κεραυνοβόλως, διότι δεν πρέπει να ανεχθώμες να μας προδίδουν οι εν Αθήναις ανάλγητοι και αργυρώνητοι. Αλλ’ ούτε πρέπει ν’ ανεχθώμεν το αίσχος να μας διοική ο ανόητος Κοτζιάς και να κανονίζη την τύχην της Πατρίδος και των σφαγιαζομένων τέκνων της. Γιώργο, τράβα αδίστακτα. Αι στιγμαί είναι μεγάλαι και ιστορικαί κα ο Ελληνικός Λαός θα μας ευγνωμονή μια μέρα».

        Οι στιγμές ήταν άκρως δραματικές, Οι σκέψεις πολλές. Όταν πήρε τις αποφάσεις του ο Τσολάκογλου έστειλε με αυτοκίνητο ως κήρυκες προς τους Γερμανούς τον συνταγματάρχη Ν. Μπαλή, τον έφεδρο εκ μονίμων αντισυνταγματάρχη Πυροβολικού Γεώργιο Λαγά και τον επίλαρχο Βλάχο να συζητήσουν για την σύναψη ανακωχής με σκοπό τον τερματισμό της αιματοχυσίας

        Εν τω μεταξύ πέρασε από τη Μοίρα Πυροβολικού του Αμπατζόγλου με μια μοτοσυκλέτα ο επίλαρχος Βλάχος και αργότερα με αυτοκίνητο ο συνταγματάρχης Μπαλής, ο αντισυνταγματάρχης Λαγάς και ένας υπολοχαγός, οι οποίοι είχαν ορισθεί ως επίτροποι της ανακωχής.

*Ο στρατηγός Τσολάκογλου (δεξιά) υπογράφει το τρίτο πρωτόκολλο συνθηκολόγησης με τον Γερμανό στρατηγό Γιόντλ (δεύτερος από από αριστερά) με την συμμετοχή πλέον και του Ιταλού στρατηγού Φερρέρο (με την πλάτη στο φακό)

Η υπογραφή της συνθηκολόγησης

        Τελικά η συνθηκολόγηση υπεγράφη στις 6 μ.μ. αφού προσήλθε στο Βοτονάσι ο Γερμανός στρατηγός Ντήτριχ. Ήταν το πρώτο πρωτόκολλο της συνθηκολόγησης. Την επομένη υπεγράφη και άλλο πρωτόκολλο παράδοσης, με όρους δυσμενέστερους. Παπάγος και Γεώργιος Β΄ ενημερώθηκαν για την συνθηκολόγηση του Τσολάκογλου από τον στρατηγό Πιτσίκα, τον οποίο διέταξαν να συλλάβει τον Τσολάκογλου!!! Ήταν όμως, τόσο αργά…. Τα πάντα είχαν χαθεί άδοξα.

        Όμως οι στρατιώτες του 50^ου Συντάγματος Πεζικού αμέσως μετά τη βολή του Πυροβολικού άρχισαν να διαρρέουν πανικόβλητοι προς τα πίσω, αλλά δέχτηκαν να επιστρέψουν στις θέσεις τους όταν πείσθηκαν από τους αξιωματικούς τους, ότι είχε γίνει ανακωχή.

        Το απόγευμα πέρασε ένα γερμανικό αυτοκίνητο κατευθυνόμενο προς τα Ιωάννινα. Αργά το βράδυ, το ίδιο αυτοκίνητο επέστρεψε πηγαίνοντας προς Καλαμπάκα. Το ακολουθούσε ένα άλλο αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε ο Τσολάκογλου. Όταν όμως ο Στρατηγός επέστρεφε προς Ιωάννινα, διέταξε να επιτραπεί την επομένη η διέλευση μιας Γερμανικής φάλαγγας η οποία επρόκειτο να παρεμβληθεί μεταξύ των ελληνικών θέσεων και των θέσεων που καταλάμβαναν σιγά- σιγά οι Ιταλοί. Και αφού τους διαβεβαίωσε ότι η ανακωχή που επιτεύχθηκε ήταν γενική και με συμφέροντες όρους, επέπληξε τον Αμπατζόγλου παρουσία όλων γιατί έβαλε κατά των Γερμανών χωρίς διαταγή γιατί παρά λίγο να γίνει πρόξενος μεγάλων κακών για την πατρίδα!!!

*Απόσπασμα από την έκθεση του λοχαγού Πυροβολικού Ιωάννη Αμπατζόγλου

        Το πρωί της 21^ης Απριλίου πέρασε η φάλαγγα και μετά μια άλλη, ενώ όλοι οι Έλληνες εκεί διατάχθηκαν να παραδώσουν τα υλικά και να πάνε στο Μέτσοβο. Εν τω μεταξύ είχε επέλθει πλήρης διάλυση. Όλα τα τμήματα του βαρέως Πυροβολικού και του Πεζικού είχαν διαρρεύσει, εκτός των οπλιτών της Μοίρας του Πεδινού Πυροβολικού.  

        Ο Αμπατζόγλου αναγκάσθηκε εκ των πραγμάτων να διαλύσει και το δικό του τμήμα και ο ίδιος με λίγους στρατιώτες από την λεγόμενη Παλαιά Ελλάδα, κατευθύνθηκε στο Μέτσοβο. Προηγουμένως  όμως και παρά τις αντίθετες διαταγές προέβη σε καταστροφή του υλικού και σε αχρήστευση των πυροβόλων.

        Στο Μέτσοβο συνάντησε και άλλους αξιωματικούς κυρίως του επιτελείου της Μεραρχίας με τους οποίους λογομάχησε.

        Ο λοχαγός Ιωάννης Αμπατζόγλου κουβαλούσε μαζί του και το αρχείο της Μοίρας του και ειδικά τις διαταγές, να μην βάλει εναντίον των Γερμανών. Στο Μέτσοβο τις παρέδωσε σε έμπιστο πρόσωπό του να τις φυλάξει με ασφάλεια στο σπίτι του.

        Τελικά αναχώρησε για την Αθήνα, από ορεινά δρομολόγια. Έφτασε στις 10 Μαΐου. Το Νοέμβριο του 1941 ο Αμπατζόγλου διέφυγε στην Τουρκία για να συνεχίσει τον αγώνα κατά των εισβολέων από τη Μέση Ανατολή. Στις 22 Νοεμβρίου 1941 έδωσε σειρά πληροφοριών από την κατάσταση στην Ελλάδα, στο ελληνικό προξενείο της Σμύρνης.

*Ο Αμπατζόγλου κλείνει την έκθεσή του για τα γεγονότα της συνθηκολόγησης του 1941

        Στην αναφορά του αυτή για την συνθηλόγηση, καταλήγοντας γράφει: «Εις τας προκαταρκτικάς συννενοήσεις της ανακωχής ως επληροφορήθην εκ των υστέρων είχεν αναμιχθή και ο Σεβασμιώτατος Ιωαννίνων Μητροπολίτης».

        Στις 23 Απριλίου 1941, ο Γεώργιος Β’ και η κυβέρνηση Τσουδερού αναχώρησαν για την Κρήτη, ενώ στο μέτωπο ο Τσολάκογλου υποχρεώθηκε να συνυπογράψει και τρίτο πρωτόκολλο συνθηκολόγησης, αυτή την φορά με την συμμετοχή και των ηττημένων Ιταλών.

        Τα γερμανικά τανκς εισήλθαν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου… Άρχισε πλέον η μακριά και σκληρή νύχτα της Ναζιστικής Κατοχής, με τις χιλιάδες θανάτους από την πείνα, τις άπειρες εκτελέσεις αθώων στα βάρβαρα αντίποινα, οι υλικές καταστροφές και η γενική εξαθλίωση….

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης