Πτυχές από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η στάση της Βουλγαρίας

*"Η Ελλάδα δεν θα ξεχάσει ποτέ την προδοσία της Βουλγαρίας". Από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Η Βουλγαρία, από την εποχή του Πανσλαβισμού του 19^ου αιώνα έως τις μέρες της πτώσης του κομμουνισμού και της απομάκρυνσής της από την Ρωσική επήρεια, αποτελούσε μόνιμο κίνδυνο για την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Συγκεκριμένοι στόχοι της υπήρξαν, η κατάκτηση των εδαφών για να αποκτήσει διέξοδο στο Αιγαίο και η εκδίωξη ή ο οριστικός εκβουλγαρισμός των κατοίκων.

               Η Κατοχή, έδωσε τηn ευκαιρία στην Βουλγαρία να επιχειρήσει να πραγματοποιήσει τους στόχους της αυτούς. Λόγω της συμμαχίας της με το χιτλερικό καθεστώς της Γερμανίας, της παραχωρήθηκε η Ανατολική Μακεδονία και οι νομοί Ξάνθης και Ροδόπης από τη Δυτική Θράκη. Ο νομός Έβρου παρέμεινε υπό Γερμανική Κατοχή.

Τα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία, με τον σωζόμενο πλούτο των διπλωματικών εγγράφων μας παρέχουν μια ευδιάκριτη εικόνα των Βουλγαρικών επιδιώξεων, αλλά και της ατμόσφαιρας που επικρατούσε στην περιοχή.

Στις 7 Μαρτίου 1941, πριν ακόμα εκδηλωθεί η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Κόρντελ Χάλλ, ειδοποιούσε τον πρέσβη στην Αθήνα Λίνκολν Μακβή ότι σε περίπτωση κατάληψης της Ελλάδα από τα ναζιστικά στρατεύματα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι καταρχήν πρόθυμο να αναλάβει την εκπροσώπηση των ελληνικών συμφερόντων στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, εάν η Ελληνική Κυβέρνηση υποβάλει επίσημο αίτημα μέσω της πρεσβείας των ΗΠΑ ή μέσω της διπλωματικής αντιπροσωπείας της στην Ουάσιγκτον, προκειμένου η σχετική εξουσιοδότηση να αποσταλεί επίσημα.

Εν τω μεταξύ, λόγω της πιθανότητας διακοπής των επικοινωνιών, το Αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών είχε εξουσιοδοτήσει εμπιστευτικά τις διπλωματικές αποστολές στο Βουκουρέστι και τη Σόφια να αναλάβουν προσωρινά την προστασία των ελληνικών συμφερόντων εάν οι Έλληνες εκπρόσωποι τους προσεγγίσουν με σχετικό αίτημα.

*Από την περιοδεία του Κ. Κοτζιά στη Θράκη, το 1941

Η Θράκη ζούσε και αυτή με τον τρόπο της, τον πυρετό του Πολέμου, έτοιμη για μεγάλες θυσίες. Ο Γενικός Διοικητής Θράκης Ευάγγελος Καλαντζής, προσβλήθηκε από οξεία  σκωληκοειδίτιδα και μεταφέρθηκε στον «Ευαγγελισμό» όπου υποβλήθηκε σε εγχείρηση. Προσωρινός διοικητής Θράκης ορίσθηκε ο Κωνσταντίνος Κοτζιάς, ο οποίος επρόκειτο να αναχωρήσει για τη νέα θέση του. Πράγματι πήγε στη Θράκη και περιόδευσε σ’ ολόκληρο το νομό Έβρου. Από τις Καστανιές ο Κοτζιάς πέρασε τα σύνορα και πήγε στο Καραγάτς, όπου συναντήθηκε με τον νομάρχη της Αδριανούπολης και είχε μαζί του συνομιλία στην αίθουσα του σιδηροδρομικού σταθμού. Στη Θράκη περιόδευσε και ο υπουργός Εθνικής Προνοίας Ηλίας Κριμπάς. Μεταξύ άλλων χορήγησε 1.500.000 δραχμές στο νομό Έβρου και 2.500.000 στο νομό Ροδόπης και Ξάνθης για σκοπούς κοινωνικής πρόνοιας, ποσά προερχόμενα από Πανελλήνιο Έρανο. 

Ο όλεθρος της Κατοχής ήταν πλέον μπροστά στα μάτια όλων.

Γερμανική πηγή, που συνεργαζόταν με τις ΗΠΑ

 

Εν τω μεταξύ ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Σοβιετική Ένωση Στάινχαρντ, πληροφορούσε τον υπουργό Εξωτερικών Κόρντελ Χαλλ, ότι την προηγούμενη μέρα  έμαθε, «από γερμανική πηγή που ήταν γνωστή στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ» πως ο Γερμανός πρέσβης στη Μόσχα, κάλεσε τον Σοβιετικό υπουργό Εξωτερικών Βιατσεσλάβ Μολότοφ, το βράδυ, μετά τη δημοσίευση της Σοβιετικής δήλωσης για την είσοδο της Γερμανίας στη Βουλγαρία και εξήγησε στον Μολότοφ ότι η δράση που ανέλαβε η Γερμανία ήταν απαραίτητη για να αποτρέψει μια Βρετανική προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα μεγάλο μέτωπο στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Ο πληροφοριοδότης ανέφερε, ότι ο Μολότοφ είχε απαντήσει πως η Σοβιετική κυβέρνηση δεν μπορούσε να συμφωνήσει ως προς την αναγκαιότητα της γερμανικής δράσης και ότι είχε «σημειώσει» τις γερμανικές εξηγήσεις. Ο Γερμανός πληροφοριοδότης δήλωσε περαιτέρω ότι «η ατμόσφαιρα στη συνάντηση ήταν μάλλον ψυχρή».

 

 

Η Τουρκία κρατούσε επαμφοτερίζουσα στάση

 

 

 

                  Ένα τηλεγράφημα, που ήταν σημαντικό για τις εξελίξεις εκείνων των ημερών, εστάλη από τον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα Λίνκολν Μακβή προς τον υπουργό Εξωτερικών Κόρντελ Χάλλ. Ήταν 22 Μαρτίου 1941.

                  Ο Μακβή ενημέρωνε τους προϊσταμένους του στην Ουάσιγκτον ότι ο Τούρκος πρέσβης, μόλις επέστρεψε από την Άγκυρα, και του είπε την προηγούμενη μέρα, πως, αφού είδε τον Πρόεδρό του Ισμέτ Ινονού, θα μπορούσε να τον διαβεβαιώσει ότι η Τουρκία είναι «αποφασισμένη να αντισταθεί», αλλά ενώ επέμενε ότι το τουρκικό και το βρετανικό επιτελείο «συμφωνούν πλήρως πως είναι καλύτερα να πολεμήσεις τους Γερμανούς» δεν θα δήλωνε ο ίδιος ο πρέσβης με βεβαιότητα, ότι η χώρα του θα μπει στον πόλεμο, εκτός και αν η ίδια δεχθεί επίθεση, ακόμη και αν η Βουλγαρία προσχωρήσει στη Γερμανία για να επιτεθεί στην Ελλάδα. Είναι γνωστό ότι η Τουρκία τηρώντας συνεχώς επαμφοτερίζουσα στάση, μπήκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σχεδόν όταν αυτός έληγε…

                  Ο Σουηδός επιτετραμμένος που είχε συνοδεύσει τον Τούρκο πρέσβη από την Κωνσταντινούπολη, είπε στον Μακβή, ότι οι Τούρκοι είναι «φοβισμένοι μέχρι θανάτου».

                  Ανέφερε επίσης συνομιλίες με τον Γερμανό πρέσβη στην Άγκυρα Φον Πάπεν, στις οποίες ο τελευταίος υπέδειξε δύο κίνητρα πίσω από μια εκστρατεία κατά της Ελλάδας:

                  (1) Να εμποδίσουν τους Βρετανούς να επιτεθούν στην Ιταλία από την Αλβανία και

                  (2) Να αποκόψει την Τουρκία από τα δυτικά ώστε μετά όπως αναμενόταν θα υποκύψει ειρηνικά στις πιέσεις.

                  Ο Φον Πάπεν έλεγε επίσης πως οι Γερμανοί στην Άγκυρα ισχυρίζονται ότι έχουν 700.000 στρατιώτες στα Βαλκάνια, που θα μπορούσαν να διατεθούν στην ελληνική περιπέτεια, συμπεριλαμβανομένου ενός ολόκληρου τμήματος αλεξιπτωτιστών, αλλά ότι η εκστρατεία θα τελειώσει σε δύο εβδομάδες.

*Εικόνα της Αλεξανδρούπολης κατά τη Βουλγαρική Κατοχή

 

Από την Αλεξανδρούπολη στην Αθήνα

 

 

                  Κατεβαίνοντας με αυτοκίνητο από την Αλεξανδρούπολη στην Αθήνα, ο Τούρκος πρέσβης παρατήρησε μερικούς Βρετανούς αξιωματικούς στη Θεσσαλονίκη, Βρετανικές αντιαεροπορικές μονάδες που φρουρούσαν τις γέφυρες του Αξιού και μακριές Βρετανικές αμαξοστοιχίες, του Μηχανικού και του Πυροβολικού, σε όλη τη διαδρομή από τη Βέροια στην Αθήνα. Ο Σουηδός επιτετραμμένος συνομίλησε επίσης με άνδρες ενός ελληνικού συντάγματος ορεινού Πυροβολικού, που του είπαν ότι έπαιρναν θέσεις στα υψώματα πάνω από τη Βέροια.

                  Τέλος ο Μακβή ανέφερε ότι ένα νέο τάγμα Νεοζηλανδών στρατιωτών, έφτασε στις 21 Μαρτίου 1941 στην Αθήνα.

                  Στις 6 Απριλίου 1941 ξεκίνησε η Γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας. Άρχιζε ο άνισος αγώνας, είς βάρος των καταπονημένων δυνάμεων της Ελλάδας. Ο Γερμανός πρέσβης πρίγκιπας  Έρμπαχ, πήγε στις 5.30 το πρωί στο σπίτι του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή και επέδωσε διακοίνωση ότι τα Γερμανικά στρατεύματα θα εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος. Η μακριά νύχτα της Κατοχής, άρχιζε…

*Η εφημερίδα "Εστία" για τη Γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας

 

Η Βουλγαρία είχε άποψη, με γερμανικές πλάτες

 

 

                  Η Βουλγαρία με τις πλάτες της Γερμανίας, επιχειρούσε να παίξει το δικό της ρόλο στην περιοχή. Είναι χαρακτηριστικές οι απόψεις που εξέφρασε ο υπουργός Εξωτερικών Ιβάν Βλαντιμίρ Ποπώφ στον πρεσβευτή των ΗΠΑ Τζωρτζ Ερλ στη Σόφια, στις 11 Απριλίου 1941. Και εκείνος με τη σειρά του ειδοποίησε την Ουάσιγκτον. Στο σχετικό τηλεγράφημα υπήρχε και ειδική υπενθύμιση «να κοινοποιηθεί στον Πρόεδρο».

                  Στο αποκαλυπτικό αυτό τηλεγράφημα αναφέρεται ότι ο Ποπώφ είπε στον Ερλ τα ακόλουθα:

                  1. Ότι η Γιουγκοσλαβία και η Ελλάδα, απέδειξαν για άλλη μια φορά τη σχεδόν εγκληματική ανοησία μιας μικρής χώρας, που εναντιώνεται σε ένα μεγάλο μηχανοποιημένο έθνος.

                  2. Ότι η Γερμανία δεν θέλει εδάφη στα Βαλκάνια.

                  3. Ότι η Κροατία και η Σλοβενία ​​θα γίνουν ανεξάρτητες.

                  4. Ότι η Βουλγαρία θεωρούσε το Μακεδονικό ζήτημα κλειστό, αλλά η γερμανική κατάκτηση της Γιουγκοσλαβίας το είχε ανοίξει ξανά.

                  5. Ότι η Βουλγαρία ήταν πρόθυμη να είναι ελεύθερη η Μακεδονία αλλά ότι η Ιταλία απαιτούσε για τον εαυτό της Μακεδονία και Θεσσαλονίκη και αφού οι Μακεδόνες ήταν Σλάβοι με πολλούς από αυτούς Βούλγαρους, αν δεν ήταν ανεξάρτητοι, καλύτερα να ήταν Βούλγαροι παρά Ιταλοί.

                  6. Ότι η Γερμανία δεν είχε καμία απολύτως επιθυμία και δεν θα έκανε πόλεμο με τους Τούρκους ούτε θα επιχειρούσε να περάσει από την Τουρκία.

                  7. Ότι η Ρωσία είχε πολύ συγκεκριμένα σχέδια για την Κωνσταντινούπολη και τα Στενά και μόνο ο φόβος της για μια γερμανική επίθεση στην Ουκρανία την είχε εμποδίσει να τα πάρει.

                  8. Ότι ούτε η Αγγλία ούτε η Γερμανία θα έπρεπε να φέρουν την ενοχή του πολέμου, που ερχόταν στα Βαλκάνια και ότι υπήρχε ένας μόνον άνθρωπος, που ήταν υπεύθυνος και αυτός ήταν ο Μουσολίνι.

*Ο διπλωμάτης Παναγιώτης Πιπινέλης

 

Π. Πιπινέλης: «…will never be forgotten by Greece»

 

               Τα σύννεφα πύκνωναν επάνω από την ανήσυχη Χερσόνησο του Αίμου. Οι πολίτες αγωνιούσαν σε πόλεις και χωριά. Ο Απρίλης εκείνης της χρονιάς ήταν πολύ σκληρή για την Ελλάδα… Οι Γερμανοί κατόρθωσαν να κάμψουν την αντίσταση της Ελλάδας, να την καταλάβουν και να παραδώσουν εδάφη της Ανατολικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης στους Βουλγάρους, που δεν είχαν καν κηρύξει τον πόλεμο κατά της Ελλάδας. Μέσα στη Σόφια ακούσθηκε μια ελληνική φωνή κατά της προδοτικής στάσης της Βουλγαρίας. Ο Έλληνας πρέσβης στη Σόφια, Παναγιώτης Πιπινέλης, επισκέφθηκε τον Βούλγαρο υπουργό Εξωτερικών Ιβάν Βλαντιμίρ Ποπώφ και του επέδωσε ένα ενημερωτικό σημείωμα για την κατάσταση που επικρατούσε και για τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων της Ελλάδας με τη Βουλγαρία.  Σ’ εκείνη τη συνάντηση ο Έλληνας πρέσβης είπε στον Βούλγαρο υπουργό:

               «Μου έχετε συχνά παραπονεθεί για τον προδοτικό τρόπο, με τον οποίο η Ρουμανία μαχαίρωσε πισώπλατα τη Βουλγαρία το 1913, όταν βρίσκονταν σε θανατηφόρο πόλεμο με τη Σερβία και την Ελλάδα και ότι η Βουλγαρία δεν θα ξεχνούσε ποτέ αυτή την πράξη της Ρουμανίας. Επιτρέψτε μου να σας πω, ότι η προδοτική πράξη της Βουλγαρίας που βοηθά τα γερμανικά στρατεύματα στην επίθεσή τους εναντίον μας, εναντίον των γειτόνων σας και η κατοχή μέρους της χώρας μου μετά από 20 χρόνια ειρηνικών και φιλικών σχέσεων, δεν θα ξεχαστεί ποτέ από την Ελλάδα».

Ο Βούλγαρος υπουργός Εξωτερικών δεν απάντησε.

Τη δήλωσή αυτή του Έλληνα πρέσβη, διέσωσε σε τηλεγράφημά του προς την Ουάσιγκτον στις 23 Απριλίου 1941, ο Αμερικανός πρέσβης Τζωρτζ Ερλ και βρίσκεται σήμερα στα Εθνικά Αρχεία της χώρας του.

Στο Λονδίνο η εφημερίδα «Νταίηλυ Τέλεγκραφ» έγραφε: «Η προδοσία της Βουλγαρικής κυβερνήσεως έναντι του ιδίου λαού της και των γειτόνων της, ουδόλως εξησθένησε το φρόνημα της Ελλάδος. Ενώ αι Γερμανικαί λεγεώνες εισέδυον εις την Βουλγαρίαν, ο εν Αλβανία Ελληνικός στρατός ενήργησε νέαν επίθεσιν εις το κεντρικόν μέτωπον εναντίον των Ιταλών. Δεν ήτα δυνατόν να δοθή σαφεστέρα απάντησις εις τους Γερμανούς».

*Το υπόμνημα Τσουδερού στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ 

 

Το ελληνικό υπόμνημα στα χέρια του Ρούζβελτ

 

Η Ελληνική κυβέρνηση που κατέφυγε στο Κάιρο, δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια. Ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός συνέταξε ένα μακροσκελές υπόμνημα με τις Ελληνικές εθνικές διεκδικήσεις, μόλις τερματισθεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το υπόμνημα αυτό παρέδωσε ιδιοχείρως στο πρόεδρο των ΗΠΑ Φραγκλίνο Ρούζβελτ στις 26 Ιουνίου 1942 στην Ουάσιγκτον ο βασιλεύς Γεώργιος Β΄ και σώζεται στα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία. Το ίδιο υπόμνημα παρέδωσε ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Κόρντελ Χαλλ, λίγες μέρες νωρίτερα στις 12 Ιουνίου 1942.

Στο υπόμνημα της Ελληνικής πλευράς υπογραμμίζονταν η συμπάθεια που έδειξαν οι ΗΠΑ προς το αγωνιζόμενο Ελληνικό έθνος και εκφράζονταν η ελπίδα ότι θα παρασχεθεί στην Ελλάδα «κάθε δυνατή βοήθεια όταν έρθει η ώρα της ανασύστασης μιας διαρκούς και δίκαιης ειρήνης».

Αργότερα, όταν η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο στη Σοβιετική Ένωση, οι Βούλγαροι έπαθαν σοκ. Αυτό το σοκ, που οφείλονταν στον επερχόμενο αναγκαστικό διχασμό των συμπαθειών του Βουλγαρικού λαού προς τους Γερμανούς και τους Ρώσους, περιέγραψε στις 23 Ιουνίου 1941 με ένα ολιγόλογο τηλεγράφημά του από τη Σόφια, ο πρέσβης των ΗΠΑ Τζωρτζ  Ερλ.

Η πρώτη αντίδραση των Βουλγάρων στον ρωσο-γερμανικό πόλεμο- έγραφε- είναι η σύγχυση και το σοκ, κυρίως λόγω του διακριτού διαχωρισμού συμπάθειας για τις δύο αυτές εμπόλεμες χώρες.

«Μερικοί Βούλγαροι θυμούνται- συνέχιζε- με ανησυχία τα λόγια του Χίτλερ στο βιβλίο του «Mein Kampf» (σ.σ. Ο Αγών μου) ότι οι Σλάβοι ήταν καλοί μόνο να είναι σκλάβοι, ενώ άλλοι που μέχρι τώρα έβλεπαν με ειλικρίνεια τη συχνή παραβίαση των λόγων του Χίτλερ, έχουν χτυπηθεί πολύ σκληρά από την παντελή έλλειψη καλής πίστης που έδειχνε ο Χίτλερ, όπως αποδεικνύεται από την τελευταία του επιθετικότητα. Άλλοι πάλι, φοβούνται τη συμμετοχή της Βουλγαρίας στον πόλεμο».

*Εικόνα της Βουλγαρικής Κατοχής στη Βόρεια Ελλάδα

Όταν μαθεύτηκαν οι Βουλγαρικές βιαιότητες

 

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ ενημερώνοντας τον Έλληνα πρεσβευτή στην Ουάσιγκτον Κίμωνα Διαμαντόπουλο στις 20 Δεκεμβρίου 1941, του γνωστοποίησε διπλωματικές αναφορές της 8^ης του ίδιου μηνός, σχετικά με τις δραστηριότητες της Βουλγαρικής Κυβέρνησης και τις δηλώσεις των αρχών της χώρας αυτής, που υποδήλωναν την πρόθεση να ενσωματωθούν η Μακεδονία και η Θράκη ως αναπόσπαστα μέρη της Βουλγαρίας!!!

Η Βουλγαρία με τις πλάτες της Ναζιστικής Γερμανίας δήλωνε απερίφραστα, ότι θα προχωρούσε σε εκβουλγαρισμό αυτών των ελληνικών περιοχών, που τις κατέλαβε με την έγκριση του Αδόλφου Χίτλερ.

Σε επικοινωνία του πρέσβη Διαμαντόπουλου στις 26 Νοεμβρίου και στις 5 Δεκεμβρίου 1941 ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών τον είχε διαβεβαιώσει ότι η στάση της αμερικανικής κυβέρνησης απέναντι στις εντελώς αδικαιολόγητες ενέργειες της Βουλγαρίας στην Ελλάδα και στην εκδίωξη Ελλήνων κατοίκων από τη Μακεδονία, θα γινόταν γνωστή στη βουλγαρική κυβέρνηση.

Για το λόγο αυτό, είχε ζητηθεί από τον Βούλγαρο πρέσβη στην Ουάσιγκτον να ενημερώσει την κυβέρνησή του, ότι η αμερικανική κυβέρνηση θεωρούσε πως οι ενέργειες της Βουλγαρίας κατά της Ελλάδας ήταν αδικαιολόγητες. Ότι τα Βουλγαρικά βασιλικά διατάγματα που άνοιγαν το δρόμο για τον εποικισμό από Βούλγαρους ορισμένων εδαφών, που αποτελούν μέρος του Βασιλείου της Ελλάδας, πρέπει να ερμηνεύονται στις ΗΠΑ, ως απόδειξη μιας νοοτροπίας που βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τα δόγματα και τις πρακτικές του ναζιστικού καθεστώτος. Και ότι ο αμερικανικός λαός, πρέπει να λάβει κάτω από το ίδιο πρίσμα και άλλα μέτρα αντιμετώπισης των μέτρων, που έλαβαν οι βουλγαρικές αρχές σε σχέση με τα ελληνικά εδάφη, που κατέλαβαν οι βουλγαρικές ένοπλες δυνάμεις.

«Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι οι προσπάθειες της Βουλγαρίας, τις οποίες τώρα αναφέρετε, να επιτύχει την προσάρτηση του ελληνικού εδάφους, θεωρούνται ομοίως από αυτήν την κυβέρνηση ως αδικαιολόγητες» κατέληγε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών.

Η Ελλάδα μετά τον Απρίλιο του 1941 βρέθηκε υπό τριπλή Κατοχή, με την κυβέρνησή της εξόριστη στη Μέση Ανατολή μαζί με τα υπολείμματα των Ενόπλων Δυνάμεών της, να μάχονται εναντίον του φασισμού και του Ναζισμού.  

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1942v02/d812

*Αρχείο εφημερίδας "Εστία", 1941