*Η αθέατη οδυνηρή πλευρά
μιας εθνικής τραγωδίας
Οι χρονιές 1916 και 1917, ήταν από τις πιο ντροπιαστικές της ελληνικής πολιτικής ιστορίες, καθώς συνέβησαν γεγονότα, που αποτελούν μελανές σελίδες. Ήταν το αποκορύφωμα του Εθνικού Διχασμού, όταν στην Ευρώπη εξελίσσονταν ο πολύνεκρος Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Και ενώ στην κεντρική πολιτική σκηνή η Ελλάδα σπαρασσόταν από τη σύγκρουση ανάμεσα στο βασιλιά Κωνσταντίνο Α' και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, παρέμενε αθέατη η οδυνηρή τραγωδία του λαού, που υπέφερε από φοβερή πείνα και ελλείψεις αγαθών πρώτης ανάγκης, εξαιτίας του αποκλεισμού της χώρας, από τους συμμάχους της Αντάντ.
Στην αθέατη τραγωδία της πείνας του λαού θα εστιάσουμε, γιατί τα γεγονότα που αφορούν τους πρωταγωνιστές του Εθνικού Διχασμού είναι γνωστά και έχουν φωτισθεί επαρκώς από τους ιστορικούς.
Μερικά από τα πιο γνωστά γεγονότα εκείνης της δραματικής διετίας, ήταν το χωριστικό κίνημα και η δημιουργία του κράτους της Θεσσαλονίκης από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1916. Τα φοβερά «Νοεμβριανά» το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, δηλαδή τα γεγονότα αντεκδίκησης των φιλοβασιλικών εναντίον των βενιζελικών, μέσα σε κλίμα φοβερής τρομοκρατίας. Ο βομβαρδισμός του κέντρου της Αθήνας από συμμαχικά στρατεύματα κυρίως γαλλικά. Η κατάληψη ελληνικών εδαφών από συμμαχικά στρατεύματα. Ο αποκλεισμός των ελληνικών λιμανιών. Η Ελλάδα βρέθηκε με δύο κυβερνήσεις αντιμαχόμενες. Εκτός από την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, υπήρχε στην Αθήνα η κυβέρνηση η κυβέρνηση του Σπυρίδωνος Λάμπρου, η οποία αντικαταστάθηκε στις 21 Απριλίου 1917 με την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη.
Στις 24 Μαΐου 1917 ο ύπατος αρμοστής των συμμάχων ο Γάλλος Ζοννάρ, έφτασε στην Ελλάδα. Με τελεσίγραφο προς τον Ζαΐμη απαίτησε την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου . Το απόγευμα της ίδια μέρας έγινε Συμβούλιο του Στέμματος. Ο Ζαΐμης συμβούλευσε τον Κωνσταντίνο να παραιτηθεί υπέρ του δευτερότοκου γιου του Αλέξανδρου. Κάποιοι άλλοι τον συμβούλευσαν να αντισταθεί. Ήταν μάταιο. Τελικά ο Κωνσταντίνος αποδέχθηκε τη συμβουλή του Ζαΐμη και αποφάσισε να αποσυρθεί, αλλά χωρίς να παραιτηθεί από τα δικαιώματά του επί του θρόνου της Ελλάδας.
Στις 11 Ιουνίου παραιτήθηκε και η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη και η εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνηση δόθηκε στον Ελευθέριο Βενιζέλο, που τον είχαν φέρει οι σύμμαχοι από τις 7 του μηνός στην Πειραιά και παρέμενε φιλοξενούμενος στο γαλλικό καταδρομικό «Jurien de la Graviere». Ο Βενιζέλος περίμενε να έρθουν από τη Θεσσαλονίκη και οι άλλοι συνεργάτες του και τελικά η κυβέρνησή του ορκίσθηκε στις 13 Ιουνίου.
Μεγάλες ελλείψεις αγαθών
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι συνέπειες για τις ευρύτερες λαϊκές μάζες ήταν δραματικές. Η πρώτη και βασική συνέπεια ήταν οι μεγάλες ελλείψεις διαφόρων αγαθών με πρώτο το ψωμί.
Έλειπε όμως και το κρέας. Και η έλλειψη αυτή, σε συνδυασμό και με τον πολύνεκρο ευρωπαϊκό πόλεμο έδωσε στον Γεώργιο Σουρή την αποτρόπαια έμπνευση να γράψει στο «Ρωμηό» του τους ακόλουθους στίχους.
Σήμερα μόνο για φαγί, νιώθω πολύ μεράκι…
Αν ήμουνα, βρε Φασουλή, τουλάχιστον κοράκι
Νάπεφτα μέσα σε τομείς πολεμικών μετώπων
Και νάτρωγα νυχθημερόν το κρέας των
ανθρώπων.
Οι διπλωματικές αντιπροσωπείες όλων των χωρών ήταν σε εγρήγορση. Για παράδειγμα ο πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα Γκάρρετ Ντρόππερς, με τηλεγράφημά του προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 8.15΄ το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου 1916 είχε αναγγείλει ότι ο αποκλεισμός της Ελλάδας είχε κηρυχθεί αν και όπως φάνηκε ανεπίσημα ίσχυε μερικές μέρες νωρίτερα. Οι πληροφορίες για τα ανταλλάγματα που θα ζητούνταν από την Ελλάδα ήταν ακόμη ασαφείς. Τον πρώτο λόγο είχαν οι Γάλλοι.
Ο Ντρόππερς πάντως είχε την πληροφορία ότι η απόκλιση απόψεων μεταξύ Ιταλίας και Ρωσίας από τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία, που ήταν από αρκετό καιρό αισθητή, ευθύνεται για την αβεβαιότητα που επικρατούσε. Η Ιταλία θεωρούσε το βενιζελικό κίνημα πιθανό εμπόδιο στις εδαφικές της φιλοδοξίες και η τσαρική Ρωσία ήταν επιεικής προς τους Βασιλείς της Ελλάδας..
Το ψωμί ήταν από κριθάρι
Από τις αρχές Ιανουαρίου άρχισε η παρασκευή κρίθινου ψωμιού, έως ότου καταστεί δυνατή η μεταφορά καλαμποκιού από την περιοχή της Κωπαΐδας. Λίγες μέρες αργότερα, απαγορεύθηκε η παρασκευή γλυκισμάτων, που είχε επιτραπεί λόγω των εορτών των Χριστουγέννων. Διατάχθηκαν απογραφές τυχόν αποθεμάτων ρυζιού, καφέ, οσπρίων και ελαιολάδου.
Στις 10 Ιανουαρίου οι Γάλλοι έστειλαν από τα πλοία τους στη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 20 Σενεγαλέζους στρατιώτες από τις αποικίες τους, για να φυλάξουν ίσως και τη Γαλλική πρεσβεία. Το μαύρο χρώμα των στρατιωτών, εντυπωσίασε τους Αθηναίους, που παρά τις δυσχέρειες δεν είχαν χάσει το χιούμορ τους. Και ο σατυρικός ποιητής έγραψε στην «Ακρόπολι»:
Δεν φθάναν όλα τα κακά
Και του ψωμιού οι μπελάδες
δεν έφθαναν κ’ οι Σύμμαχοι
όπου μας τεμαχίσανε,
μονάχα μας εστείλανε
και είκοσι αραπάδες,
που από την ώρα πούρθανε
στο σβέρκο μας καθίσανε.
Πέντε μέρες αργότερα, στην ίδια εφημερίδα, ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός, δημοσίευσε πρωτοσέλιδο μεγάλο ποίημα με τον ασυνήθιστο τίτλο «Της Κόπρου το ψωμί».
Η καινούργια χρονιά άρχισε με βαρύ χειμώνα στην Αθήνα. Παγωνιά και πείνα συντρόφευαν τους Έλληνες. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρόμπερτ Λάνσινγκ ανησυχούσε και στις 20 Φεβρουαρίου ζητούσε πληροφορίες για την Ελλάδα, από τον πρεσβευτή του, που ήταν διαπιστευμένος στη Βρετανία.
Ο Έλληνας επιτετραμμένος στην Ουάσιγκτον, είχε επισκεφθεί το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και παρέδωσε μεταφράσεις τηλεγραφημάτων από την κυβέρνησή του, για το γεγονός ότι οι φτωχές τάξεις στην Ελλάδα είχαν αρχίσει να τρέφονται με αγριόχορτα και ότι οι επιδημίες εντερίτιδας και δυσεντερίας εξαπλώνονταν γρήγορα στη χώρα, και ότι έχουν σημειωθεί θάνατοι, ως αποτέλεσμα της πείνας. Η Ελληνική κυβέρνηση είχε γνωστοποιήσει ότι «παρά την πλήρη εκτέλεση του τελεσίγραφου των Συμμάχων, καμία χαλάρωση δεν επήλθε στον αποκλεισμό». Τα τρόφιμα που η ελληνική κυβέρνηση ήθελε να εισαγάγει στην Ελλάδα προέρχονταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Παρακαλώ αναφέρετε το θέμα προφορικά και ανεπίσημα και να προσπαθήσετε να εξακριβώσετε την πρόθεση των Συμμάχων κυβερνήσεων, σχετικά με τη μελλοντική εισαγωγή τροφίμων στην Ελλάδα» παράγγειλαν από την Ουάσιγκτον.
Στα μέσα Μαρτίου επιβλήθηκε διανομή της πατάτας με δελτίο και καθορισμός ορισμένης τιμής για να αντιμετωπισθούν τα φαινόμενα μαύρης αγοράς, από μαυραγορίτες που έκρυβαν μεγάλες ποσότητες.
Συνεχής αγωνία για την πιθανή έλευση πλοίων, που ήταν φορτωμένα με σιτάρι, αλλά δεν έφταναν στα ελληνικά λιμάνια. Όλοι έψαχναν στις εφημερίδες τα δρομολόγια των εμπορικών πλοίων, ελπίζοντας…
Το Φεβρουάριο οι προοπτικές για άρση του αποκλεισμού δεν ήταν ευνοϊκές. Ο Γκάρρετ Ντρόππερς τηλεγραφούσε στις 15 του μηνός προς τον προϊστάμενό του στον Υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον, ότι οι πρεσβευτές των χωρών της, Αντάντ τον διαβεβαίωσαν ότι η Ελληνική Κυβέρνηση δεν είναι καλής πίστης ως προς την εκτέλεση των όρων του τελεσίγραφου. Κατά συνέπεια οι προοπτικές έντασης του αποκλεισμού είναι μεγαλύτερες από την προηγούμενη εβδομάδα.
Ούτε σιτάρι, ούτε αλεύρι, ούτε ψωμί
Στις 17 Μαΐου, η κατάσταση στην αγορά είχε γίνει δραματική. Ο πρέσβης των ΗΠΑ Ντρόππερς τηλεγραφούσε χαρακτηριστικά προς τον προϊστάμενό του υπουργό Εξωτερικών:
«Δεν υπάρχει απολύτως τίποτα. Ούτε σιτάρι, ούτε αλεύρι, ούτε ψωμί στην
Ελλάδα αυτή τη στιγμή. Πολλή πείνα. Περίπου χίλιοι τόνοι διαθέσιμο σιτάρι, Η
κατάσταση είναι σοβαρή και λίγο ανησυχητική. Η διπλωματική αντιπροσωπεία μας,
παίρνει προμήθειες από τον Γάλλο ναύαρχο. Τολμώ να προτείνω στην κυβέρνησή μας
να παροτρύνει τους Συμμάχους να επισπεύσουν τις προμήθειες στην Ελλάδα. Επίσης
η άρση του αποκλεισμού θα έκανε εξαιρετική εντύπωση. Αυτές οι προτάσεις είναι
πρωτίστως προς το συμφέρον της Αντάντ, όχι τόσο της Ελλάδας. Το εμπόδιο είναι ο
στρατηγός Σαράιγ, που δεν μπορεί όμως να μας προστατεύσει στην Αθήνα». Οι
Γάλλοι τάιζαν τους Αμερικάνους στην Αθήνα.
Οι σύμμαχοι προχώρησαν σε μερική άρση του αποκλεισμού στις 2 Ιουνίου και άρχισαν να διανέμουν τρόφιμα στον κόσμο, από τα κρατικά αποθέματα. Όμως οι διανομές αυτές δεν ήταν επαρκείς. Οι ελλείψεις αγαθών, ήταν τεράστιες.
Οι Αμερικανοί φαίνεται πως δεν είχαν καλές και άμεσες πληροφορίες. Δεν είναι τυχαίο ότι ό υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρόμπερτ Λάνσινγκ, με τηλεγράφημά προς τον πρεσβευτή Ντρόππερς στις 9 Ιουνίου, ζητούσε ενημέρωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ επί των λεπτομερειών της συμφωνίας μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας, σχετικά με τις ελληνικές υποθέσεις. «Ενημερώστε το Τμήμα συχνότερα και πληρέστερα για τις συνθήκες στην Ελλάδα» του έλεγε.
Η απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου
Τα γεγονότα ήταν πυκνά και οι πολιτικές εξελίξεις έτρεχαν με μεγάλη ταχύτητα. Η χώρα ζούσε στον αστερισμό του διχασμού και των συγκρούσεων. Μόνιμος εφιάλτης η έλλειψη ψωμιού και άλλων αγαθών. Υπήρχε πείνα και στέρηση σε ευρείες λαϊκές μάζες.
Δεν ήταν μόνο η πείνα. Ήταν και τα άδεια ταμεία του κράτους. Η Ελλάδα πολεμούσε από το 1912… Και ο Ζοννάρ, ο εκπρόσωπος των συμμάχων δηλαδή, που ήρθε και απαίτησε την παραίτηση του Κωνσταντίνου σε δηλώσεις του παραδέχονταν η Ελλάδα για να ζήσει, αλλά και να εξοπλισθεί είχε ανάγκη χρημάτων. Η κυβέρνηση Βενιζέλου ήταν έτοιμη να αναλάβει ένα μέρος των σχετικών δαπανών, αλλά ο αποκλεισμός την οδήγησε σε απόλυτη φτώχεια. Υπολόγιζε μάλιστα να εξασφαλίσει από τις ΗΠΑ τις αναγκαίες πιστώσεις για την πολιτική διοίκηση του κράτους, ενώ ζητούσε από τη Γαλλία και τη Βρετανία να την βοηθήσουν με πιστώσεις για την στρατιωτική προσπάθεια, που αναλάμβανε.
Ένα κρίσιμο τηλεγράφημα από την Αθήνα προς την Ουάσιγκτον στις 24 Ιουνίου 1917 το βράδυ, έδειχνε πόσο σοβαρή ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα.
Ο πρεσβευτής Ντρόππερς ειδοποιούσε ότι ο Βενιζέλος και μερικά μέλη του υπουργικού του συμβουλίου βρίσκονται στο λιμάνι του Πειραιά και διεξάγονται συνομιλίες μεταξύ αυτών και της Κυβέρνησης Ζαΐμη, για τους όρους συμφιλίωσης για την ένωση της Ελλάδας, που είχε χωριστεί στα δύο. Ανέφερε μάλιστα, ότι ο Ζαΐμης θα παραιτηθεί καθώς θεωρεί απαράδεκτους ορισμένους όρους, ιδίως ότι πρέπει να συγκληθεί η Βενιζελική Βουλή του Ιουνίου 1915. Ο Βενιζέλος υποστήριζε ότι η σημερινή Βουλή που εξελέγη τον Ιανουάριο του 1916 είναι παράνομη. Υπενθυμίζουμε εδώ ότι τελικά, με συνταγματικά αμφιλεγόμενη απόφαση, είχε ανασυσταθεί τελικά η Βουλή του 1915 που είχε φιλοβενιζελική πλειοψηφία. Είναι η Βουλή, που έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «Βουλή των Λαζάρων».
Οι απαιτήσεις της Αντάντ τελικά έγιναν δεκτές και ο Κωνσταντίνος Α΄, αποδέχθηκε να εγκαταλείψει το θρόνο στις 30 Ιουνίου, χωρίς όμως να παραιτηθεί των δικαιωμάτων του. Στη θέση του ενθρονίσθηκε ο νεώτερος γιος του Αλέξανδρος.
Ο Ντρόππερς την ίδια μέρα, γνωστοποιούσε με τηλεγράφημά του στον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον ότι η κατάσταση των σχέσεων μεταξύ της Ελλάδας και των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Τουρκία, Βουλγαρία), δεν είχε ακόμη διατυπωθεί δημόσια. Ωστόσο, η επανενωμένη Ελλάδα γενικά αναλαμβάνει τις πολιτικές ευθύνες της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης (που όπως είναι γνωστό) είχε κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας και της Βουλγαρίας.
«Ο Βενιζέλος μου λέει, ότι περιμένει να έχει έτοιμες δύο νέες μεραρχίες στρατού σε τρεις μήνες» τηλεγραφούσε ο Ντρόππερς.
Οι ελλείψεις όμως στα είδη της καθημερινής διαβίωσης και στο ψωμί, συνεχίζονταν βασανιστικά. Εννοείται ότι ελλείψεις, σημειώνονταν σε όλη την Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος , στις αρχές Ιουλίου συγκάλεσε έκτακτη συνεδρίαση των αρμοδίων υπουργών και αποφασίσθηκε, ο υπουργός Επισιτισμού Εμπειρίκος να διατυπώσει αντιρρήσεις προς τους συμμάχους για τις αποφάσεις που είχαν λάβει σχετικά με τις ποσότητες διανομής μηνιαίως στην Ελλάδα σίτου, ζάχαρης, καφέ και ξυλοκάρβουνων και να υποδείξει αναθεώρηση των αποφάσεών τους και αύξηση των ποσοτήτων που είχαν καθορισθεί. Το επόμενο βήμα ήταν να ζητηθεί από τους Άγγλους να επιτάξουν πλοία για να μεταφέρουν τρόφιμα προς την Ελλάδα.
Χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Νέα Ημέρα» σε σχόλιό της έγραφε στα μέσα Ιουλίου:
«Θα διανεμηθεί σήμερον όρυζα εις το κοινόν; Δεν θα διανεμηθεί; Ιδού το πρόβλημα της ημέρας. Εννοείται ότι, παρ’ όλην την αβεβαιότητα των επαγγελιών του υπουργείου Επισιτισμού, το κοινόν δεν θα λείψη και σήμερον να συνωστισθή προ των καταστημάτων τα οποία υποτίθεται θα κάμουν την διανομή».
Καφές 15 δράμια, με δελτίο
Στα μέσα Ιουλίου διανεμήθηκε καφές στα παντοπωλεία, τα οποία άρχισαν να διαθέτουν καφέ… με το δελτίο!!!
Και το ρύζι, είχε γίνει σπάνιο είδος. Αναγκαστικά τα παντοπωλεία έδιναν με δελτίο κάθε τρείς μέρες μόνο 15 δράμια… Ούτε για σούπα έφτανε… Αλλά και τα σπίρτα; Όταν υπήρχαν, έδιναν μόνο δύο κουτιά κατ’ άτομο. Όταν υπήρχαν ρεβίθια, έπαιρναν οι πολίτες 50 δράμια το άτομο, ακόμα και τον Οκτώβριο του 1917!!!
Όσο για τη ζάχαρη, που ήταν σπάνιο είδος, χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι, που δημοσίευσε «Ακρόπολις»:
Κυρά γλυκειά, κυρά λευκή,
Ώ Ζαχαρούλα λατρευτή
που σε ζητούμ’ εδώ κ’ εκεί.
Του κάκου σε γυρεύουμε
εις τα παντοπωλεία,
και τον καϋμό μας σβύνουμε
εις τα οινοπωλεία!!!
Στις αρχές Αυγούστου ο υπουργός Επισιτισμού και… Αυτάρκειας (όπως ήταν ο πλήρης τίτλος του υπουργείου) Εμπειρίκος, συναντήθηκε με τον Βρετανό εμπορικό ακόλουθο και συζήτησαν το θέμα της αύξησης της μεταφοράς σίτου για τις ανάγκες της χώρας. Ο Εμπειρίκος ζήτησε να αυξηθεί η μερίδα του ψωμιού, τουλάχιστον στα επίπεδα της ποσότητας, που μοιράζονταν στους κατοίκους των άλλων συμμαχικών κρατών. Όσο για τη ζάχαρη, όταν υπήρχε, έπαιρνε κάθε άτομο 75 δράμια ανά δεκαπενθήμερο…
Η ελληνική κυβέρνηση έκανε συνεχή διαβήματα προς τους συμμάχους ζητώντας να αρθούν οι συνέπειες του αποκλεισμού για να αντιμετωπισθεί η έλλειψη τροφίμων. Έγιναν κάποιες προσπάθειες να μεταφερθεί σίτος και άλλα τρόφιμα από την Ινδία, αλλά αυτή η προσπάθεια απέτυχε.
Στις 18 Αυγούστου 1917, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος κάλεσε στο γραφείο του τον πρεσβευτή των ΗΠΑ Ντρόππερς και του δήλωσε ότι επιθυμούσε να συμμετάσχει η Ελλάδα το συντομότερο δυνατόν στον αγώνα εναντίον των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, αλλά δεν είχε τα μέσα. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις- είπε- είχαν αφήσει άδεια ταμεία. Η Αγγλία και η Γαλλία θα προωθούσαν ενα δάνειο προς την Ελλάδα. Και υπέβαλε το ερώτημα προς τον αμερικανό διπλωμάτη:
-Θα ερχόταν η αμερικανική κυβέρνηση σε βοήθεια με στρατιωτικό δάνειο;
Ο Ντρόππερς υποσχέθηκε τηλεγραφήσει στην Ουάσιγκτον το αίτημά του και πρόσθεσε ότι αυτό το ζήτημα κατά τη γνώμη του θα μπορούσε να διευθετηθεί σε συνεργασία με την Αγγλία και τη Γαλλία.
«Η στρατιωτική υποστήριξη της Ελλάδας μπορεί να είναι εν καιρώ μεγάλης σημασίας» κατέληγε στο τηλεγράφημά του ο πρεσβευτής.
Στα τέλη Αυγούστου οι σύμμαχοι επέτρεψαν να γίνει προμήθεια σε τρόφιμα και άλλα αναγκαία είδη από την Αμερική.
Φιδές για τα άρρωστα παιδάκια
Το δράμα της έλλειψης τροφίμων συνεχίζονταν. Στις 2 Σεπτεμβρίου το υπουργείο Επισιτισμού διέθεσε από τα κρατικά αποθέματα 100 σάκους αλεύρου για να παρασκευασθεί… φιδές για άρρωστα παιδιά των νοσοκομείων!!!
Για να αντιληφθεί κανείς τη στενότητα στην παροχή τροφίμων θα αναφέρουμε μόνο, ότι περί τις 20 Νοεμβρίου, είχε αποφασισθεί η διανομή μακαρονιών στον κόσμο. Την ημέρα όμως της διανομής, όσοι έπαιρναν μακαρόνια, δεν θα έπαιρναν το ψωμί εκείνης της ημέρας…
Τα πράγματα στην Αθήνα δεν πήγαιναν καλά. Τα Χριστούγεννα που πλησίαζαν φάνηκε ότι θα είναι μαύρα. Στις 21 Δεκεμβρίου 1917, ο Ντρόππερς ειδοποιούσε την κυβέρνησή του ότι «λόγω της ακραίας σπανιότητας των προμηθειών τροφίμων και της κακής διοίκησης, η Ελλάδα χάνει γρήγορα ηθικό και μαχητική ικανότητα. Οι βασιλικοί γίνονται πιο ενεργοί και διεκδικητικοί. Αν η επιστροφή του Βενιζέλου δεν φέρει αποτελεσματική ανακούφιση, είναι άχρηστη για την Αντάντ. Σημάδια αποθάρρυνσης παρατηρούνται παντού». Ο Αμερικανός διπλωμάτης έβλεπε παντού αδιέξοδα….
… και ο σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής, διαπίστωνε έμμετρα στο «Ρωμηό»:
Χριστός γεννάται, βρε παιδιά,
πλην Χριστοψώμου μυρωδιά
δεν μούρχεται στη μύτη
από κανένα σπήτι!
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, μα φούρνος δεν μυρίζει
κι ο πόλεμος θερίζει
και κόσμο ξεκληρίζει.
Έπρεπε να περάσει και το οδυνηρό 1918 για να οριστικοποιηθεί η νίκη των συμμάχων κατά των Γερμανών. Η Ελλάδα, με πείνα, με κακουχίες, με στρατιωτική υπερπροσπάθεια, σταθερή στο πλευρό των συμμάχων πλέον, πορεύονταν στις λεωφόρους των πεπρωμένων της. Επεδίωκε να απελευθερώσει περιοχές με αλύτρωτους ελληνικούς πληθυσμούς. Να ολοκληρώσει το εθνικό όνειρο. Στην αρχή φάνηκε να πετυχαίνει τους μεγάλους στόχους της, αλλά το ολέθριο 1922, δεν άργησε να έρθει.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
ΠΗΓΕΣ
*«Ιστορία του
Ελληνικού Έθνους» τόμος ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.
*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ
*Αρχείο εφημερίδων «Ακρόπολις»,
«Εστία», «Καιροί», «Νέα Ημέρα» Βιβλιοθήκη της Βουλής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου