Πώς δεν έγινε η Θράκη… Ρουθηνία (!) το 1919, στη Διάσκεψη της Ειρήνης!!!

*Ζωγραφικός πίνακας, για τη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, το 1919

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Είναι άγνωστο, είναι παράδοξο και μπορεί σε όσους δεν το γνωρίζουν να προκαλέσει και γέλια. Και όμως κατά τη διάρκεια των εργασιών της Διάσκεψης για τη Ειρήνη στο Παρίσι το 1919, σε μια επιτροπή, συζητήθηκε το ενδεχόμενο να γίνει η Θράκη… Ρουθηνία!!!

               Τ’ ειν’ τούτο πάλι; Θα ρωτούσε ο Έλληνας στον καφενέ, την ώρα που έπαιζε πρέφα ή τάβλι. Και θα προσπαθούσε να καταλάβει μέσα από σειρά δαιδαλωδών ιστορικών αναφορών και απίστευτων λεπτομερειών, τι είναι αυτή η Ρουθηνία, που κοντέψαμε να την μιμηθούμε, να την εφαρμόσουμε στη Θράκη επειδή του ήθελαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και να μην δουν απελευθέρωση οι Θρακιώτες, που την περίμεναν επί 550 και πλέον χρόνια.

Η λέξη Ruthenian προέρχεται από το λατινικό Ruthenus, που την συναντάμε σε μεσαιωνικές πηγές για να περιγράψει τους Σλάβους κατοίκους της Ανατολικής Χριστιανικής Θρησκείας (Ορθόδοξους και Ελληναθολικούς) που ζούσαν στο μεγάλο δουκάτο της Λιθουανίας και, μετά το 1569, στην πολωνική- λιθουανική Κοινοπολιτεία. Ο όρος αυτός συνέχισε να χρησιμοποιείται, στη διάρκεια της πρώην Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας ως επίσημη ονομασία για τους Σλάβους που κατοικούσαν στις επαρχίες της Γαλικίας και της Μπουκοβίνας και στις βορειοανατολικές κομητείες της Ουγγαρίας. Κατοικούσαν βασικά σε εδάφη της πρώην Αυστριακής Αυτοκρατορίας της Γαλικίας  από το 1772 έως το 1918, εδάφη που αντιστοιχούν σε τμήματα της Δυτικής Ουκρανίας.

Κατοικούσαν όμως και σε περιοχές των Καρπαθίων. Η Υποκαρπάθια Ρωσία μάλιστα είχε αυτόνομο καθεστώς το οποίο εγκρίθηκε στη Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι με δύο διεθνείς συνθήκες του Σαιν Ζερμαίν το 1919 και του Τριανόν το 1920. Τελικά μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τον Ιούνιο του 1945 η Υποκαρπάθια Ρωσία παραχωρήθηκε από την Τσεχοσλοβακία στη Σοβιετική Ένωση και έγινε η Υπερκαρπαθική Περιφέρεια της Ουκρανικής Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας. Ανάλογες απορροφήσεις Ρουθηνικών θυλάκων έγιναν από την Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία και την Πολωνία.  Σήμερα καμιά χώρα δεν περιέχει μια ξεχωριστή διοικητική οντότητα, που ονομάζεται Ρουθηνία…

Αυτή με λίγα λόγια ήταν η Ρουθηνία, που κάποιοι σκέφθηκαν να μεταβάλουν και τη Θράκη σε Ρουθηνία. Πώς συνέβη αυτό; Αποκαλύπτεται από τα Εθνικά Αρχεία των Ηνωμένων Πολιτειών. Αξίζει να θυμόμαστε πάντα ότι το 1919, οι ΗΠΑ δια του προέδρου Γούντροου Ουίλσον, προσπαθούσε να εξασφαλίσει διέξοδο της Βουλγαρίας στο Αιγαίο, ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος κυρίως με τη στήριξη των Άγγλων και των Γάλλων, αγωνίζονταν με βάση και τις αδιαμφισβήτητες ιστορικές παρακαταθήκες να προσαρτήσει τη Θράκη στην Ελλάδα. Κάτι που έγινε με βάση τις συνθήκες του Νεϊγύ και του Σαν Ρέμο το 1920. 

*Απόσπασμα από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ. Ο Κλεμανσώ για τη Θράκη

Η συζήτηση για τη Θράκη

 

Στις 7 Αυγούστου 1919 σε μια από τις συνεδριάσεις των αντιπροσωπειών των Πέντε Μεγάλων Δυνάμεων, στην αίθουσα Pitchoni’s του Γαλλικού υπουργείου Εξωτερικών Και Ντ’ Ορσαί, έγινε συζήτηση για τη Θράκη και τις Βουλγαρικές απαιτήσεις.

               Στη Διάσκεψη εκείνη μετείχαν από τη Γαλλία ο Ζωρζ Κλεμανσώ, από τη Βρετανία ο Άρθουρ Μπάλφουρ, από τις ΗΠΑ ο στρατηγός Φ. Πολκ, από την Ιταλία ο υπουργός Εξωτερικών Τομάσο Τιτόνι και από την Ιαπωνία ο πρέσβης Κεϊσίρο Ματσούι, με τους αντίστοιχους γραμματείς. Επίσης μετείχαν ως εμπειρογνώμονες οι Tardieu, Larocho, Aubert, Pool, Castoldik, Coolidgo, Adatei, Kato, Shidomitsu.

               Αρχικά συζητήθηκαν θέματα, που αφορούσαν την Ουγγαρία και τη Ρουμανία.

               Στη συνέχεια ο Κλεμανσώ ρώτησε τον Ταρντιέ αν έχει να ανακοινώσει κάτι τη Θράκη. Εκείνος απάντησε ότι δεν έχει να προσθέσει τίποτα περισσότερα απ’ όσα είχαν γίνει γνωστά μια μέρα νωρίτερα.

               Τότε παρενέβη ο Μπάλφουρ και ανακοίνωσε ότι είχε μια συνομιλία με τον Πολκ. Η αρχική πρόταση προς την Επιτροπή είχε αμφισβητηθεί έντονα από την Αμερικανική αντιπροσωπεία, η οποία είχε και τη συμπαράσταση της Ιταλικής αντιπροσωπείας.  Είχε προτείνει ο ίδιος την προηγούμενη μέρα έναν συμβιβασμό που θα αποκαθιστούσε τη Βουλγαρία με έναν μεγάλο πληθυσμό στη Δυτική Θράκη, αλλά θα έδινε την ακτή στο Αιγαίο στην Ελλάδα, ως γραμμή επικοινωνίας με την Ανατολική Θράκη. Στον Βενιζέλο- είπε- δεν άρεσε αυτή η λύση. Εναλλακτικά είχε προτείνει, η Θράκη να καταστεί ένα αυτόνομο κράτος σαν τη Ρουθηνία υπό την ελληνική επικυριαρχία. Αυτή τη λύση δεν την διατύπωσε για να ανταποκριθεί στις αμερικανικές αντιρρήσεις, που κατάλαβε ότι ήταν, πως η Βουλγαρία δεν μπορούσε τώρα να στερηθεί την πρόσβαση στο Αιγαίο που της είχε δοθεί πριν από τον πόλεμο με μια Συνθήκη (σ.σ. εννοεί τη συνθήκη του Βουκουρεστίου του 1913). Η Αμερικανική αντιπροσωπεία πίστευε ότι αυτό ήταν βέβαιο πως θα οδηγούσε σε πόλεμο πολύ σύντομα. Επίσης οι Αμερικανοί θεωρούσαν πως το Δεδέαγατς ήταν άχρηστο (useless) και χωρίς ενδιαφέρον λιμάνι, για το οποίο δεν άξιζε να γίνει καυγάς. Όποια και αν ήταν τα πλεονεκτήματά του οι Βούλγαροι προσκολλήθηκαν σε αυτό και αυτό είχε μια συναισθηματική αξία, για την οποία δεν θα μπορούσε να υπάρξει κανένα αντεπιχείρημα. Εάν πρέπει να εγκατασταθεί ειρήνη στα Βαλκάνια- πίστευαν οι Αμερικανοί- το Δεδέαγατς πρέπει να αφεθεί στη Βουλγαρία. Αυτή- καταλάβαινε ο Μπάλφουρ- πως ήταν η Αμερικανική άποψη. Για να ικανοποιηθεί αυτή η άποψη είχε γίνει πρόταση να δοθεί στη Βουλγαρία ένας διάδρομος προς το Αιγαίο, που θα περιλαμβάνει τo Δεδέαγατς υπό την πλήρη κυριαρχία της. Στη συνέχεια, είχε συμφωνηθεί μεταξύ του Μπάλφουρ και του Πολκ ότι οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι εμπειρογνώμονες, έπρεπε να συναντηθούν για να επεξεργαστούν αυτήν την πρόταση για να δουν εάν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί γεωγραφικά. Κατά συνέπεια έπρεπε να δουν τον Ελευθέριο Βενιζέλο χωρίς να δεσμευτούν ούτε οι επικεφαλής τους ούτε η Διάσκεψη.

*Οι ηγέτες των Μεγάλων Δυνάμεων, το 1919 στο Παρίσι

               Ο Πολκ απάντησε ότι ένα επιχείρημα είχε βαρύνει σημαντικά σ’ αυτόν. Όλες οι στρατιωτικές αρχές είπαν ότι η εκχώρηση της Θράκης στην Ελλάδα σήμαινε πόλεμο στα Βαλκάνια. Πρόσθεσαν ότι από τα Βαλκανικά κράτη η Βουλγαρία ήταν η καλύτερη σε θέση να διεξαγάγει πόλεμο. Ως εκ τούτου, ήταν επιτακτική ανάγκη να βρεθεί κάποιος συμβιβασμός που θα είχε την ευκαιρία να διαρκέσει τουλάχιστον για κάποιο διάστημα.

Ο Ταρντιέ δεν ήταν υπέρ της πρότασης για το Βουλγαρικό διάδρομο στη Θράκη. Σε μια άλλη περίπτωση-θύμισε- είχε προταθεί διάδρομος για τη σύνδεση της Τσεχίας- Σλοβακίας με τη Γιουγκοσλαβία. Αυτό είχε απορριφθεί από το Συμβούλιο ως ανέφικτο αν και ήταν θέμα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος αλλά και ευνοϊκό για δύο Συμμάχους μας, καθώς χώριζαν την Αυστρία από την Ουγγαρία. Ως προς τη στρατιωτική άποψη που ανέφερε ο Πολκ, δεν του άρεσε να θέτει τον εαυτό του ενάντια στις στρατιωτικές αρχές.

Ο Πολκ από την πλευρά του επισήμανε ότι στην περίπτωση της Γερμανίας οι Σύμμαχοι είχαν στην κατοχή τους μια καλή συμφωνία.

Ο Ταρντιέ διευκρίνισε ότι ο Βενιζέλος δήλωσε έτοιμος να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Σε κάθε περίπτωση, σκέφτηκε, καθώς ο διάδρομος περιλαμβάνει το Δεδέαγατς, μια ελληνική πόλη και άλλες πόλεις επίσης ελληνικές, ότι θα έπρεπε όπως το Ντάντσιχ να γίνει επικράτεια ελεύθερου κράτους.

Ο Τιτόνι είπε ότι η Δυτική Θράκη μπορεί να μην είναι ελληνική. Δεν υπήρχε ιδιαίτερος λόγος να είναι και βουλγαρική. Ο πληθυσμός ήταν Τουρκικός.

Ο Πολκ-συνεχιζοντας την υπεράσπιση των βουλγαρικών επιδιώξεων- παρατήρησε ότι η χώρα αυτή τη στιγμή είναι βουλγαρική.

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ. Συζήτηση για τη... Θρακική Ρουθηνία!!! 

Ο Ταρντιέ παρατήρησε, ότι με αυτά που λέγονται, η Δυτική Θράκη κατέχονταν από τους Βούλγαρους, όπως η Νότια Δοβρουτζά κατέχονταν από τους Ρουμάνους επειδή ήταν βουλγαρική και ζητείται να παραχωρηθεί στη Βουλγαρία η Δυτική Θράκη επειδή ήταν τουρκική!

Ο Πολκ είπε, ότι το ερώτημα  είναι αν η Ελλάδα είχε καλύτερη διεκδίκηση στην περιοχή από τη Βουλγαρία. Δεύτερον, αν  αυτό σήμαινε πόλεμο και ήταν  σκόπιμο να γίνει.

               Ο Ταρντιέ εξήγησε, ότι συμφωνεί αν χρειαστεί, να μην δοθεί η Θράκη στην Ελλάδα, αλλά δεν θα συμφωνούσε να δοθεί στη Βουλγαρία.

Ο  Πολκ απάντησε ότι η αμερικανική πρόταση ήταν η Θράκη να αποδοθεί σε ένα κράτος διεθνούς χαρακτήρα. Αυτό-πρόσθεσε- είχε χλευαστεί.

               Ο Ταρντιέ είπε ότι πιθανόν μια συμφωνία εργασίας, θα μπορούσε να δώσει το Δεδέαγατς ως εμπορική διέξοδο στη Βουλγαρία υπό διεθνή διοίκηση, σε μια ελεύθερη πόλη. Μια διεθνής διοικητική επιτροπή θα ελέγχει επίσης τη σιδηροδρομική γραμμή που οδηγεί σε αυτήν. Τόσο στην Ανατολική όσο και στη Δυτική Θράκη θα μπορούσαν να παραχωρηθούν αυτόνομα δικαιώματα, παρόμοια με αυτά που παραχωρήθηκαν στη Ρουθηνία, βεβαίως υπό την κυριαρχία της Ελλάδας. Ίσως είναι ακόμη δυνατόν να επιβληθεί εκ νέου η ρύθμιση που έγινε για τη Ρουθηνία από μια διεθνή επιτροπή. Αυτό το σχήμα θα λάμβανε υπόψη όλες τις παρατηρήσεις που έγιναν, εκτός από το ότι δεν θα επέτρεπε την άμεση πρόσβαση στη Βουλγαρία στο Αιγαίο, αλλά πίστευε ότι η Βουλγαρία δεν μπορούσε χωρίς διέξοδο στο Αιγαίο και οι Σύμμαχοι από την πλευρά τους δεν είχαν κανένα πραγματικό ενδιαφέρον για την προώθηση αυτής της επιθυμίας.

Ο Πολκ συμφώνησε ότι ήταν επιθυμητό να υποστηρίξει τον Βενιζέλο. Δεν είχε καμία επιθυμία να ευνοήσει τους Βούλγαρους, αλλά δεν ήταν πάντα πλεονέκτημα να δώσει ακόμα και σε ένα καλό παιδί όλα όσα ήθελε. Στη Δυτική Θράκη η απογραφή του 1914-επέμεινε- έδειξε 100.000 Βούλγαρους έναντι 30.000 Ελλήνων. Είναι αλήθεια ότι αυτή η αναλογία ήταν διαφορετική το 1910, αλλά τα σημερινά στοιχεία έδειχναν μεγάλη υπεροχή των Βουλγάρων (σ.σ. έμμεσα δηλαδή αναγνώριζε τους μεγάλους διωγμούς των Νεοτούρκων και των Βουλγάρων, που ανάγκασαν πολλούς Θρακιώτες να εγκαταλείψουν τα πάντα και να καταφύγουν στην λεγόμενη Παλαιά Ελλάδα). 

*Από τις εργασίες της Διάσκεψης Ειρήνης του 1919

 

Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος εμφανίζονταν πεπεισμένος ότι το να δοθεί αυτή η περιοχή στην Ελλάδα, ήταν επικίνδυνο και δεν θα ήταν καλό.

Στην Ανατολική Θράκη-συνέχισε- με την αλλαγή της γραμμής Αίνου-Μηδείας, ίσως είναι δυνατό να δοθεί στην Ελλάδα μεγαλύτερος ελληνικός πληθυσμός. Οι Έλληνες ήταν πιο πολλοί προς την Αδριανούπολη όπου ο βουλγαρικός πληθυσμός ήταν πιο πυκνός κατ’ αυτόν. Προέτρεψε μάλιστα να μην τεθούν υπό ελληνική κυριαρχία 100.000 Βούλγαροι. Αυτό που είχε συμβεί στη Σμύρνη θα συνέβαινε στη Δυτική Θράκη (σ.σ. τα επεισόδια κατά την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων). Ο Βενιζέλος- θύμισε ο Πολκ- είχε αναφέρει αρκετές βουλγαρικές φρικαλεότητες. Από τις αναφορές της έκθεση Κάρνεγκι μπορεί να αναφερθεί ίσος αριθμός ελληνικών φρικαλεοτήτων. Οι Τούρκοι στη Δυτική Θράκη προτιμούσαν τη βουλγαρική από την ελληνική κυριαρχία.

Ο Ταρντιέ παρατήρησε ότι η εμπειρία του τον είχε πείσει ότι το να βγάζουμε  συμπεράσματα από τα λόγια έως την πολιτική πράξη, ήταν λάθος

Ο Πολκ είπε ότι αυτό μπορεί να είναι έτσι. Και επέμενε στην άποψη ότι παρ΄ όλα αυτά παρέμειναν εκεί 100.000 Βούλγαροι έναντι 30.000 Ελλήνων!

Ο Κλεμανσώ ρώτησε τι πιστεύει ο Πολκ  για την πρόταση να γίνει το Δεδέαγατς και ο διάδρομος ελεύθερη πόλη.

Ο Πολκ απάντησε ότι αυτή η λύση θα έδινε τα υψίπεδα της Θράκης όπου ο βουλγαρικός πληθυσμός ήταν πιο πυκνός, στην Ελλάδα. Ο διάδρομος βρισκόταν στο ανατολικό χείλος της Δυτικής Θράκης.

Ο Ταρντιέ απάντησε ότι είπε ότι δεν έβλεπε καμία πιθανότητα να δοθεί στη Βουλγαρία, ελληνικό ή τουρκικό έδαφος. Τα στοιχεία της απογραφής του 1914 δεν άξιζαν καμίας προσοχής, πρόσθεσε. Η μείωση του ελληνικού πληθυσμού είχε επιτευχθεί με μαζικές σφαγές. Δεν είναι παραδεκτό ότι η σφαγή δημιούργησε τίτλους.

Ο Πολκ φρόντισε να διευκρινίσει ότι δεν προέκυψε τίτλος από σφαγή. Αυτό-εξήγησε- στο οποίο είχε επιστήσει την προσοχή ήταν η πραγματική κατάσταση του πληθυσμού.

O Ταρντιέ εξήγησε ότι υπό μια ελληνική ή διεθνή κυβέρνηση, οι Έλληνες θα έτρεχαν πίσω στη Θράκη.

*Από τiς συζητήσεις για τη Δυτική Θράκη

Ο Πολκ συμφώνησε ότι αναμφίβολα θα το έκαναν αν τους επέτρεπαν οι Βούλγαροι. Οι οδηγίες του από τον Πρόεδρο Ουίλσον ήταν πολύ σαφείς ότι ένας μεγάλος βουλγαρικός πληθυσμός δεν έπρεπε να παραδοθεί στην Ελλάδα.

Ο Ταρντιέ ρώτησε τότε, εάν μια εμπορική διέξοδος για τη Βουλγαρία στο Δεδέαγατς μέσω διεθνοποιημένης επικράτειας ήταν σύμφωνη με τις οδηγίες που είχε ο Πολκ.

Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος είπε ότι αυτό μπορεί να είναι σύμφωνο με τις οδηγίες. Δεν ήταν σίγουρος, αν υπήρχε κάποια σύγχυση στις τηλεγραφικές οδηγίες. Το αρκετά θετικό ήταν ότι δεν εγκρίθηκε η μεταφορά μεγάλου πληθυσμού της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα (σ.σ. η αισθητή παλιννόστηση των διωγμένων Θρακών άρχισε επί καθεστώτος της Διασυμμαχικής Θράκης).

Ο Ταρντιέ ρώτησε εάν η αμερικανική αντιπροσωπεία θα έκανε αποδεκτή αυτονομία παρόμοια με αυτή που δόθηκε στους Ρουθηναίους ή ακόμη και ενισχυμένη με περαιτέρω εγγυήσεις.

Ο Πολκ απάντησε είπε ότι θα γίνει δεκτός μόνο διεθνής έλεγχος.

Ο Ταρντιέ συνέχισε τις ερωτήσεις θέλοντας να μάθει αν ο Πολκ θα εναντιωνόταν στην εκχώρηση οποιουδήποτε τμήματος της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα.

Ο Πολκ απάντησε περιφραστικά  ότι οι οδηγίες του δεν ισοδυναμούσαν με αυτό. Θα προετοίμαζονταν να δεχτεί τον συμβιβασμό που πρότεινε ο Μπάλφουρ. Το όλο θέμα θα μπορούσε, όπως είχε προτείνει ο κ. Λάνσινγκ, να παραπεμφθεί σε μια Διεθνή Επιτροπή

Στο σημείο αυτό παρενέβη ο Βρετανός Μπάλφουρ και υπογράμμισε ότι το παρόν Συμβούλιο ήταν από μόνο του μια Διεθνής Επιτροπή. Θεώρησε ότι, προς το παρόν, δεν μπορούσε να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος στη συζήτηση και πρότεινε να ληφθεί υπόψη η άποψη του κ. Βενιζέλου για τους διάφορους συμβιβασμούς.

Ο κ. Ταρντιέ είπε ότι γνωρίζει ποιες ήταν οι απόψεις του Βενιζέλου. Τον είχε δει μετά από τη συνομιλία του πλου είχε προηγηθεί με τον Μπάλφουρ και τον Πολκ. Ο Βενιζέλος-πρόσθεσε με έμφαση- δεν ήταν διατεθειμένος να παραιτηθεί από πολλούς Έλληνες της Ανατολικής Θράκης μόνο και μόνο λόγω λίγων Βουλγάρων στη Δυτική Θράκη.

Ο Κλεμανσό ρώτησε αν ο Πολκ αποδέχτηκε την αυτονομία της Θράκης υπό την ελληνική κυριαρχία.

Ο Πολκ απάντησε αρνητικά.

Ο Κλεμανσώ είπε ότι δεν πίστευε πως η παραχώρηση ή η παρακράτηση του Δεδέαγατς από τη Βουλγαρία δεν θα έδινε τέλος στη σύγκρουση στα Βαλκάνια. Σε ένα πράγμα ήταν αποφασισμένος- να μην δοθεί καμία εδαφική ανταμοιβή στη Βουλγαρία.

Στο σημείο αυτό αποφασίστηκε η διακοπή της συζήτησης.

‘Εγιναν και άλλες συζητήσεις για τη Θράκη στη Διάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι. Εκ του αποτελέσματος γνωρίζουμε σήμερα, ότι η Θράκη με τη συνθήκη του Νεϊγύ μπόρεσε να υποχρεώσει  την ηττημένη Βουλγαρία να αποσύρει από τη Δυτική Θράκη τα στρατεύματά της, αλλά και τους εποίκους, που είχε εγκαταστήσει για να αλλοιώσει τον εθνολογικό χαρακτήρα της περιοχής, και με τη συνθήκη του Σαν Ρέμο εξουσιοδοτήθηκε με τα στρατεύματά της να απελευθερώσει τη Δυτική Θράκη το Μάιο του 1920 και  την Ανατολική Θράκη, τον Ιούλιο του ίδιου έτους.

Τελικά η Θράκη, σε πείσμα όσων βυσσοδομούσαν εναντίον της,  δεν έγινε… Ρουθηνία!!!

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΗ

*Εθνικά Αρχεία των Ηνωμένων Πολιτειών,  Αριθμός φακέλου 180.03501/26-41  σελ. 9-15